Αιανή Κοζάνης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Αιανή)

Συντεταγμένες: 40°9′53.000″N 21°49′15.000″E / 40.16472222°N 21.82083333°E / 40.16472222; 21.82083333

Αιανή Κοζάνης
Macedonian Museums Arx Aiani-View from outside.jpg
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Αιανή Κοζάνης
40°9′53″N 21°49′15″E
Dimos Eanis.png
ΧώραΕλλάδα
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Κοζάνης
Έκταση52,336 km²
Πληθυσμός2.006 (2011)
Ταχ. κωδ.50150
Ζώνη ώραςUTC+02:00 (επίσημη ώρα)
UTC+03:00 (θερινή ώρα)
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Αιανή είναι κωμόπολη του νομού Κοζάνης και έχει οριστεί ως ιστορική έδρα [1] του δήμου Κοζάνης. Βρίσκεται κοντά στον Αλιάκμονα και απέχει 22 χλμ. νότια της πόλης της Κοζάνης. Επίσης, είναι έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας και δημοτικής ενότητας. Η δημοτική κοινότητα Αιανής είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 52,583 χμ² (2011). [2]

Σύνοψη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το όνομά της το οφείλει στην αρχαία πόλη Αιάνη, ή Αίανα,αρχαία πόλη της Μακεδονίας στη περιοχή της Ελιμίας,[3] πρωτεύουσα των Αιανών ή Ελιμιωτών. Σε απόσταση περίπου 1,5 χλμ από τη σύγχρονη πόλη βρίσκεται η αρχαία Αιάνη ή Αίανα, που υπήρξε σημαντικό κέντρο της περιοχής Ελίμειας. Ιδρυτής της αρχαίας Αιανής φέρεται ο Αίανος, γιος του Ελύμου, βασιλέως των Τυρρηνών, μιας Μακεδονικής πόλης.[4]

Πληθυσμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μόνιμος [5][6][7]
Έτος Πληθυσμός
1991 1.942
2001 2.091
2011 2.006
Πραγματικός (de facto) [8][9][2]
Έτος Πληθυσμός
1961 1.707
1971 1.521
1981 1.867
1991 1.946
2001 2.074
2011 2.021

Επισκέψιμα αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πέραν της γνωστής αρχαίας Αιανής στην περιοχή υπάρχει ναός της Παναγίας της εποχής των Κομνηνών, τρεις μικρές εκκλησίες με τοιχογραφίες του 1552 του ιεροδιακόνου Ζαχαρία και η βασιλική του Αγίου Δημητρίου στα τέλη του 11ου αι.[10]

Οικισμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ως πρώτοι οικισμοί αναφέρονται κατοικίες κυνηγών και αγροτών στις όχθες του ποταμού Αλιάκμονα, όπως η Βέρβιρ(η),[11] η Πουλιμίστρα κι ο Καραματσούκς. Στην Κλασική Εποχή δημιουργήθηκε ακρόπολη στο λόφο Ράχ(η) Μιγάλ(η), όπου τοποθετείται η Αιανή (ή ίσως η αναζητούμενη Ελίμεια). Πολιτισμική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής εποχής εντοπίζεται σε τομές στις θέσεις Ούτσινου και Ράχ(η) Τσέικα.

Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η Αιανή φαίνεται πως ήταν διοικητικό κέντρο της Ελιμιώτιδας (έδρα του «κοινού των Ελίμιωτών»). Επίσης, αν κρίνει κανείς από την ύπαρξη αρκετών ιερών (όπως του Δία 'Υψιστου, της 'Αρτεμης, του Πλούτωνα, του Ερμή, της 'Ισιδας κ.ά.) τόσο μέσα στο αστικό κέντρο όσο και έξω από αυτό, σύμφωνα με αρχαιολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες, η πόλη αποτελούσε επιπλέον σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο της περιοχής. Ωστόσο, στα υστερορωμαϊκά χρόνια - πιθανώς λόγω των βαρβαρικών επιδρομών και καταστροφών - μεταβάλλεται σε απλή κώμη. Η οικιστική αυτή υποβάθμισή της ήταν οριστική, γιατί επί Διοκλητιανού ιδρύεται ένα νέο αστικό κέντρο, η Καισάρεια, στο κοντινό «Παλαιόκαστρο», δηλαδή σε απόσταση μόλις τεσσάρων χιλιομέτρων από την Αιανή.[12]

Αιώνες αργότερα κατοικήθηκαν οι θέσεις Κάλιαν(η) όπου βρίσκεται σήμερα η Αιανή, και οι περιφερειακές αντίστοιχες Σιλιό, Φτιλιά,[13] Προς το τέλος των Βυζαντινών χρόνων οικοδομήθηκε έξω από το χωριό ο ναός του Αγίου Δημητρίου και μέσα, στη σημερινή πλατεία, η "Κοίμησις της Θεοτόκου". Ο ναός της Αγίας Παρασκευής, όπου ευρίσκεται παλαιό, ανενεργό κοιμητήριο, ίσως οικοδομήθηκε επάνω σε πρότερο αρχαιοελληνικό ιερό. Επί Τουρκοκρατίας η Κάλιανη ήταν τσιφλίκι Οθωμανών[14] που συνυπήρχε με χριστιανικά εκκλησιαστικά κτήματα και μετόχια στα οποία ξεκουράζονταν μοναχοί οδοιπορώντας από και προς τις μονές της Ζάμπουρντας και του Ζντιανιού ή Ζιδανίου. Κατά την παλαιότερη γραπτή πηγή (Συνοπτικό Οθωμανικό Φορολογικό Κατάστιχο ΤΤ 167) το 1530 η Κάλιανη είχε 457 χριστιανικά και 3 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Το 1927 το χωριό μετονομάστηκε σε Αιανή.

Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής διαθέτει ανεκτίμητα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην αρχαία πόλη Αιανή. Βρίσκεται σε ένα μεγάλο σύγχρονο κτίριο, που χτίστηκε το 1992-2002.

Το αρχαιολογικό συγκρότημα της αρχαίας πόλης βρίσκεται περίπου 2 χλμ βορειοανατολικά του χωριού και σε αυτό μπορείτε να δείτε κατάλοιπα των διαφόρων κτιρίων της αρχαίας πόλης.

Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής
Χρυσή περόνη του δεύτερου ημίσεος του 6ου αιώνα π.Χ.  
Κεφαλή του 6ου αιώνα π.Χ.  
Αγγεία του 14ου αιώνα π.Χ.  
Κεφαλή της Αθηνάς  
Κεραμικό του 14ου αιώνα π.Χ.  

Εργασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην πλειοψηφία τους οι κάτοικοι καλλιεργούσαν δημητριακά, βαμβάκι, αραβόσιτο, κρόκο, φακές και στα νεότερα χρόνια καπνό. Ως τα τέλη σχεδόν του 20ού αιώνα αρκετοί θέριζαν στον κάμπο της Βέροιας, ενώ τα γυναικόπαιδα συνέλεγαν τους καρπούς της γης. Οι Βλάχοι κτηνοτρόφοι δεν άργησαν να βρουν εντόπιους μιμητές: τους Γκουλιαφάδις, Μπουκάδις, Βαβλιαράδις και Τζιβελάδις Λίγοι μόνο εργάστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα στα μεταλλεία Μπάλια της Προποντίδας[15] κι άλλοι τόσοι στην Αμερική.

Από το 1940 περισσότεροι κάτοικοι απασχολούνταν με την εξόρυξη χρωμίου στους οικισμούς Χτένι και Ροδιανή και και στις θέσεις Σκούμτζια, Ξηρουλίβαδου και Βουϊδόλακκας. Στις ανατολικές χώρες κατέφυγαν δέκα περίπου κάτοικοι που είχαν ενταχθεί στο ΔΣΕ. Αρκετοί κατευθύνθηκαν στη δεκαετία του 1960 στη Γερμανία και την Αυστραλία -λιγότεροι στο Βέλγιο-, ενώ άλλοι εργάζονταν στα μεταλλεία αμιάντου στο Ζντιάνι και στην εξόρυξη λιγνίτη στην Εορδαία. Πριν από 20 περίπου χρόνια μερικές δεκάδες δραστηριοποιήθηκαν ως οικοδόμοι ανά την Ελλάδα και τις αραβικές χώρες.

Με το εμπόριο και τις μεταφορές ασχολήθηκαν παλαιότερα οι Βλάχοι, αλλά Γκρέκοι μάλλον θα ήταν οι έμποροι (κρόκου πιθανόν ή δερμάτων) Ιωάννης Καλλιανώτης και Δήμος Τολιόπουλος που πέθαναν στο εξωτερικό. Εντός του χωριού σταδιοδρόμησαν οι παντοπώλες Αργύριος Καλλιανιώτης και Ιωάννης Πάσχος. Επιτυχέστερα προστέθηκε ο Γεώργιος Βαβλιάρας. Αρκετοί σήμερα ασχολούνται ως (εργάτες της ΔΕΗ) και στην τοπική Κλασική και Βυζαντινή Αρχαιολογία.

Πολιτισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα παλαια ήθη και έθιμα, όπως π.χ. τα Κόλιαντα, τα Σόρβα, η Χιλιδόνα, οι Απουκριές, οι Λαζαρίνις, εντάσσονται στον καμβά μίας προκαπιταλιστικής βαλκανικής ενδοχώρας. Οι ανδρικές στολές (μαύρες φουστανέλες) ομοιάζουν με τις αντίστοιχες των Καμβουνίων και των Χασίων, ενώ οι αντίστοιχες γυναικείες, προφανώς παλαιότερες, είναι εμφανώς επηρεασμένες από το Βορρά. Οι μαζικές αυτές συνήθειες ατόνησαν κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο, όταν τα κορίτσια κατέφυγαν για προστασία στις πόλεις, αλλά, κυρίως, μετά τον εξηλεκτρισμό του χωριού στις αρχές της δεκαετίας του ΄70.

Τα περισσότερα έθιμα, ιδιαίτερα οι Λαζαρίνες, έγιναν ευρύτερα γνωστά χάρη στη ρωμαλέα δραστηριότητα ενός επίμονου αρχαιολάτρη και ρομαντικού ζηλωτή, του δασκάλου Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου, που είχε παρακινηθεί συν τοις άλλοις από το Χρίστο Μανώλη, έναν ανύπαντρο γερμανομαθή, που καταγόταν από το χωριό, αλλά ζούσε στην Θεσσαλονίκη. Τη σημερινή ύπαρξή τους τα μεσαιωνικά έθιμα οφείλουν σχεδόν αποκλειστικά στην αφειδή οικονομική αρωγή της Δημοτικής Αρχής μέσω του συλλόγου «η Πρόοδος» και στην άοκνη εργασία των εκάστοτε χοροδιδασκάλων όπως π.χ. του Αργύριου Παπαζήση.

Νέα δρώμενα όπως ο Δρόμος του Απολλόδωρου και οι Γιορτές των Νερών στηρίζονται κι αυτά σε κρατικούς πόρους. Ορισμένα όμως όπως η Καμήλα, οι φανοί Μυρμήγκου και Λακκουστά και η έφιππη μεταφορά των οστών του Οσίου Νικάνορος από τη Ζάμπουρντα, ανήκουν – σωστότερα ανήκαν ως πρότινος - πλήρως στην ιδιωτική πρωτοβουλία.

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ ΦΕΚ Α΄87 της 7-06-2010
  2. ↑ 2,0 2,1 https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
  3. ↑ Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής. Λεξικό της αρχαίας Ελλάδος
  4. ↑ Ανέστης Κωνσταντινίδης, Λεξικό της αρχαιολογίας 1900
  5. ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf
  6. ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf
  7. ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf
  8. ↑ ΠΛ 1:823
  9. ↑ ΠΛΜ 4:143
  10. ↑ ιστολ. Υπουργείου Πολιτισμούl
  11. ↑ Καλλιανιώτης Θανάσης, Βέρβερη: ένας μυστηριώδης μεσαιωνικός οικισμός
  12. ↑ [1] Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), Θεσσαλονίκη 1989 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σ. 70-71. ISBN 960-7265-01-7.
  13. ↑ Καλλιανιώτης Θανάσης, Φτιλιά: ένας αρχαίος οικισμός… Μέρος Β΄: τοπωνυμική ιστορία, Βέρβιρ(η) και Τούχλ(η)
  14. ↑ Σεζέρ Χαμιγιέτ, Μια έρευνα σχετικά με τα τσιφλίκια του Τεπελενλή Αλή Πασά, [2]
  15. ↑ Καλλιανιώτης Θανάσης, "Η Κάλιανη (Αιανή) στην αυγή του 20ού αιώνα: ο εκλογικός κατάλογος του 1908", Παρέμβαση 144 (Ιούν. –Αύγ. 2008) 76-8

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ)
  • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αιανή_Κοζάνης&oldid=9855950"