Βαρόσι (Έδεσσα)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
 Η παρούσα έκδοση του λήμματος φαίνεται σαν διαφήμιση ή δελτίο τύπου.
Για να ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές της Βικιπαίδειας και την πολιτική ουδετερότητας και επαληθευσιμότητας, αυτό το λήμμα ή ενότητα χρειάζεται επιμέλεια.
Αυτό το λήμμα χρειάζεται μορφοποίηση ώστε να ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές μορφοποίησης της Βικιπαίδειας. Αυτό μπορεί να σημαίνει την δημιουργία εσωτερικών συνδέσμων, επικεφαλίδων, παραγράφων κλπ.
Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τις σελίδες Πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και Βικιπαίδεια:Οδηγός μορφοποίησης άρθρων.
Η ουδέτερη οπτική γωνία αυτού του λήμματος αμφισβητείται. Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση με την αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Συντεταγμένες: 40°48′4.986″N 22°3′12.208″E / 40.80138500°N 22.05339111°E / 40.80138500; 22.05339111

Βαρόσι
Χάρτης
Είδοςσυνοικία
Γεωγραφικές συντεταγμένες40°48′5″N 22°3′12″E
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Έδεσσας
ΤοποθεσίαΈδεσσα
ΧώραΕλλάδα
Προστασίαδιατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Βαρόσι είναι η παλαιά, παραδοσιακή συνοικία της πόλης της Έδεσσας, που αναπτύχθηκε στον ίδιο χώρο της ακροπόλεως της Αρχαίας Έδεσσας. Η συνοικία χαρακτηρίστηκε ως ιστορικός τόπος και διατηρητέος αρχιτεκτονικός οικισμός και σήμερα βρίσκεται στο στάδιο της ανάπλασης.

Τοπωνύμιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το τοπωνύμιο προέρχεται από την τουρκική λέξη varoş, που σημαίνει «προάστιο - οικισμός εκτός τειχών». Η ίδια η τουρκική λέξη varoş είναι ουγγρικής αρχής, καθώς προέρχεται από το ουγγρικό város «κωμόπολη - πόλη» και αυτό από τη λέξη vár «φρούριο, ακρόπολη»[1]. Η τούρκικη λέξη πέρασε και σε διαλεκτικούς τύπους τής Ελληνικής: βαρόσι, βαρώσι, βαρούσι.

Η λέξη πέρασε στην τουρκική γλώσσα πιθανότατα στα χρόνια της ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία είχε κατακτήσει όλη την Βαλκανική, καθώς και μεγάλο τμήμα της Ουγγαρίας (με τη Βουδαπέστη), και το 1529 πολιόρκησε ανεπιτυχώς τη Βιέννη (Α΄ πολιορκία). Η λέξη πέρασε και σε άλλες βαλκανικές γλώσσες (σερβοκροατικά, ρουμανικά, βουλγαρικά) με την σημασία πάντοτε της συνοικίας, της γειτονιάς[2].

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Έδεσσα, υπήρξε μία από τις παλαιότερες και σημαντικότερες  πόλεις της αρχαίας Μακεδονίας. Τη στρατηγική της θέση μαρτυρούν το αμυντικό της σύστημα και η πολυτάραχη ιστορία της κατά τους αρχαίους χρόνους και κυρίως τους Βυζαντινούς.

Η αρχαία Έδεσσα αποτελούνταν από την Άνω Πόλη (Ακρόπολη), η οποία αναπτυσσόταν σε υψόμετρο 320 μέτρων από τον Λόγγο, όπου βρισκόταν η Κάτω Πόλη και ήταν οργανωμένος και ο κύριος αρχαίος οικισμός. Η ιστορία της συνοικίας ξεκίνησε από την αναζήτηση ασφάλειας των κατοίκων της Κάτω Πόλης, όπου και εγκαταστάθηκαν επάνω στο βράχο, περί το τέλος του 6ου αιώνα[3].

Με την πάροδο του χρόνου, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν σταδιακά την Κάτω Πόλη και άρχισαν να ζουν στο βράχο όπου βρισκόταν κάποτε η Ακρόπολη. Μετά την κατάκτηση της Έδεσσας από τους Οθωμανούς το 1389, η πόλη αρχικά διευρύνθηκε πέρα από τα τείχη, και σταδιακά αναπτύχθηκε προς τη σημερινή της μορφή[4]. Η περιοχή του Βαροσίου, ως μία από τις χριστιανικές συνοικίες της Έδεσσας και η πρώτη που δημιουργήθηκε, συνεχίζει να αποτελεί σημαντικό μέρος της πόλης[5].

Στο τέλος του 19ου αιώνα, στην πόλη υπάρχουν δώδεκα συνοικίες από τις οποίες οι εννέα μουσουλμανικές και οι τρεις χριστιανικές[6]. Οι χριστιανικές συνοικίες καταγράφονται στα τουρκικά κτηματολογικά έγγραφα ως Varos (Βαρόσι), Hosnisin και Mahal.

Η σημαντικότερη ίσως στιγμή στη νεότερη ιστορία της συνοικίας είναι η πυρπόλησή της από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής ως αντίποινα στη συνδυασμένη επίθεση της Βρετανικής Αεροπορίας και μονάδων τους ΕΛΑΣ. Συγκεκριμένα το πρωί της 13ης Σεπτεμβρίου 1944, 30 περίπου βρετανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το γερμανικό στρατόπεδο που βρίσκονταν στη θέση Κις-Τεπέ, ενώ παράλληλα μονάδα του ΕΛΑΣ, προχώρησε σε επίθεση εναντίον του στρατοπέδου. Οι μονάδες του ΕΛΑΣ έχοντας περικυκλώσει την Έδεσσα, ανέβηκαν στο Βαρόσι όπου μια διμοιρία κατάφερε να εγκαταστήσει πολυβόλα σε μια αλάνα, καταφέρνοντας να τραυματίσει θανάσιμα τον γιατρό - λοχαγό Έρικ Μύλλερ. Οι Γερμανοί περικύκλωσαν το Βαρόσι, σκότωσαν 6 αμάχους, εκτέλεσαν 7 κρατούμενους των φυλακών και αργά το βράδυ έβαλαν φωτιά στη συνοικία αφού προηγουμένως είχαν ειδοποιήσει τους κατοίκους να φύγουν. Αν και δεν πυρπόλησαν όλη τη συνοικία, η φωτιά εξαπλώθηκε καταστρέφοντας περί τα 400 σπίτια και κάποιες ιστορικές εκκλησίες όπως την Αγία Ελεούσα (1817), τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο (1640), καθώς και το Αρρεναγωγείο (1862). [7]

Επαγγέλματα και βιοπορισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα ήταν η κύρια ασχολία των κατοίκων του Βαροσιού στα τέλη του 19ου και το α΄ μισό του 20ου αιώνα. Η εκτροφή γινόταν συνήθως στις κατοικίες, μέσα σε μεγάλους χώρους των σπιτιών που είχαν χτιστεί με προορισμό την κουκουλοπαραγωγή. Αργότερα δημιουργήθηκαν και ορισμένα κτίσματα ως ειδικά σηροτροφία (τα μπιτζικλίκια) με ανοιχτούς μεγάλους χώρους. Κατά την εποχή της εκτροφής – Μάιο και Ιούνιο – οι κατοικίες των σηροτρόφων καταλαμβάνονταν από τις εκτροφές και οι κάτοικοι περιορίζονταν σε ένα μικρό χώρο του σπιτιού. Εθεωρείτο πολύ σπουδαίο να έχει κανείς όλους τους χώρους του σπιτιού του γεμάτους από «μαμούδια» ή σκουλήκια (μεταξοσκώληκα).[8] Η βιομηχανοποίηση της μεταξουργίας εξελίχθηκε από τις γνώσεις των προσφύγων, καθώς επίσης και η ταπητουργία χειροποίητων περσικών χαλιών. Την εποχή της μεγάλης ακμής, στην πόλη υπήρχαν πάρα πολλά μεταξουργεία, /όχι μόνο από πρόσφυγες, αλλά και από ντόπιους. Επεξεργάζονταν γύρω στα 50.000 κιλά μεταξιού/έτος, κάτι που κατέτασσε την πόλη δεύτερη σε παραγωγή μετά το Σουφλί, σε όλη τη χώρα.[9]

Ο σημαντικότερος κλάδος απασχόλησης των κατοίκων όλης της Έδεσσας και όχι μόνο του Βαροσίου, ήταν ο δευτερογενής τομέας παραγωγής. Τον 18ο αιώνα η Έδεσσα αναπτύσσεται και εξελίσσεται σε βιομηχανικό κέντρο, ενώ τη μεγαλύτερη ακμή γνωρίζει η πόλη λίγο πριν την έναρξη του 20ου αιώνα.[10] Ήταν σημαντική η εγκατάσταση των εργοστασίων υδροκίνησης κοντά στους Καταρράκτες, για την άμεση τροφοδότηση ενέργειας, αλλά και γιατί κατά την Οθωμανική περίοδο απαγορευόταν η εκμετάλλευση της υδροκίνησης σε απομακρυσμένες μονάδες.[11]

Αρχαιολογικά ευρήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προϊστορικά Ευρήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στοιχεία για τον προϊστορικό και πρωτοϊστορικό οικισμό του Βαροσίου, προέρχονται από σωστικές ανασκαφές στα διάφορα οικόπεδα. Το παλαιότερο εύρημα ανάγεται στο τέλος της Νεολιθικής-αρχή της Εποχής του Χαλκού και βρέθηκε κατά τη διάρκεια κατασκευής της ξενοδοχειακής μονάδας "Ξενία".[12] Πρόκειται για αγγεία με αμαυρόχρωμη διακόσμηση. Ευρήματα από την Εποχή του Σιδήρου, όπως όστρακα με αμαυρόχρωμη διακόσμηση και γεωμετρικά σχέδια, βρέθηκαν μαζί με μακεδονικά χαλκά, σε άλλη ανασκαφή (οικόπεδο οδού Αργυρίου Κυτάνου).[13] Εκτός από τα κεραμικά ευρήματα, υπάρχουν και σπανιότερα, όπως τα ασημένια νομίσματα Ηιόνας και Αιγών, που χρονολογούνται στον 5ο αιώνα π.Χ.[14] [15]

Το τείχος της Ακρόπολης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το τείχος της Ακρόπολης, έχει διερευνηθεί τμηματικά σε διάφορες σωστικές ανασκαφές και διατηρείται στα υπόγεια ιδιωτικών οικοδομών, όπως το τείχος που φανερώνεται κάτω από το γυάλινο πάτωμα, ειδικής κατασκευής, της σάλας του ξενοδοχείου Βαρόσι 4 Εποχές (Οικία Νόϊτση)[16].

Τείχος Ακρόπολης όπως φαίνεται απο το γυάλινο πάτωμα της Οικίας Νόϊτση
Πλατεία Βαροσίου

Από το 2008 στην Πλατεία Βαροσίου, με τη δημιουργία αρχαιολογικού χώρου, δίνεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να δει στην ίδια θέση, τις αλλεπάλληλες οχυρωματικές κατασκευές της πόλης, που καλύπτουν χρονικό διάστημα περίπου 2.000 χρόνων. Το παλιότερο τείχος, έχει μήκος 17μ περίπου, 5-6μ ύψος και 2.2μ πλάτος. (εικόνα 8, δηλώνεται με κόκκινο χρώμα). Κατά τη διάρκεια της Pax Romana, από τον 1ο-3ο αιώνα μ.Χ. εγκαταλείφθηκε, ενώ ανακατασκευάστηκε το β΄ μισό του 3ου αιώνα μ.Χ. όταν η Έδεσσα και η υπόλοιπη Μακεδονία κινδύνευε από τις γοτθικές επιδρομές[15].

Σε απόσταση 6-7μ εξωτερικά του παλιότερου τείχους, εντοπίστηκε το παλαιοχριστιανικό προτείχισμα (4ος – 6ος αιώνας μ.Χ.) πλάτους 2.4μ και μήκος 20μ. Σκοπός της κατασκευής ήταν η προστασία/ οχύρωση της πόλης και η καλύτερη διαχείριση του ποταμού Εδεσσαίου. Από την ανασκαφή άλλων τμημάτων του, γίνεται φανερή η παράλληλη λειτουργία του με το παλιότερο τείχος.

Επιπλέον, παρατηρήθηκαν εξωτερικά και σε επαφή με το παλιότερο τείχος (ελληνιστικό-ρωμαϊκό) τρεις ενισχύσεις-επιδιορθώσεις που θεμελιώθηκαν η μία επάνω στην άλλη, σε διαφορετικές περιόδους.

Στα ύστερα βυζαντινά χρόνια τοποθετείται η τελευταία οχυρωματική γραμμή, που αποκαλύφθηκε στο δυτικό άκρο της πλατείας Βαροσίου. Έχει μήκος 19μ και πλάτος 1.8μ, ενώ το βάθος της θεμελίωσής του προσεγγίζει τα 299μ από την επιφάνεια της θάλασσας.

Το 1385 ή το 1389 σύμφωνα με κάποιους ερευνητές και τον καταστρεπτικό σεισμό του 1395, η οχύρωση της Έδεσσας έπαψε να χρησιμοποιείται. Το όριο του τείχους υπερκεράστηκε και πάνω του κατασκευάστηκαν θρησκευτικά μεταβυζαντινά μνημεία αλλά και ιδιωτικές κατοικίες.

Ευρήματα όπως περόνες που διακοσμούν την κόμη των γυναικών, τοξωτές πόρπες ώμου και πόρπες ζώνης ανδρών, αλλά και νομίσματα των αυτοκρατόρων, χάλκινα βυζαντινά, ασημένια ενετικά, χάλκινα δαχτυλίδια και σποραδική βυζαντινή κεραμική, αποτελούν μερικά από τα ευρήματα της αρχαίας Ακρόπολης.

Τα νεκροταφεία της αρχαίας Ακρόπολης και του βυζαντινού κάστρου της Έδεσσας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Σημαντικά είναι και τα ευρήματα στα νεκροταφεία της αρχαίας Ακρόπολης και του βυζαντινού κάστρου της Έδεσσας[17]. Οι τάφοι είναι πολλών τύπων, λακκοειδείς, κεραμοσκεπείς, ορθογώνιοι, λαξευτοί στο βράχο ή κτιστοί, υπόγειοι λαξευτοί, θαλαμωτοί[18]. Μοναδικός είναι ένας τάφος του τύπου των μακεδονικών, που αποτέλεσε πρότυπο για τους κεραμοσκεπείς τάφους της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Στην περίοδο αυτή δε λείπουν και οι τοιχογραφίες από τους τάφους με την παράσταση του χριστιανικού παραδείσου ή του συμβόλου της πίστεως, δηλαδή του σταυρού. Τους νεκρούς στο εσωτερικό των τάφων συνοδεύουν στο αιώνιο ταξίδι τους προσωπικά αντικείμενα, όπως κοσμήματα αλλά και αγγεία για το μεταθανάτιο συμπόσιο ή αγγεία απαραίτητα για το τελετουργικό της ταφής.[13] Τέλος, δε λείπουν από όλες τις περιόδους οι χαρώνειοι οβολοί για το πέρασμα του Αχέροντα και σπανιότερα οι μικροί νομισματικοί θησαυροί[15]. Τα επιτάφια μνημεία των ελληνιστικών-παλαιοχριστιανικών χρόνων διηγούνται τις μικρές προσωπικές ιστορίες των νεκρών, καθώς διασώζουν τα ονόματα ατόμων ή οικογενειών, τις ηλικίες που έφυγαν από τη ζωή κ.α. [19].

Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πολεοδομική οργάνωση στηρίζεται σε κλειστά οικοδομικά τετράγωνα, με τα κτισμένα «εν σειρά» σπίτια, σε ακανόνιστης γεωμετρίας οικόπεδα, να εμφανίζουν εξωτερικά έναν τοίχο, ενώ στο εσωτερικό το καθένα να έχει μια μικρή αυλή και το χαγιάτι του, για να κρύβουν τη ζωή τους από τα μάτια των περαστικών.[20] Ο καθαρά αμυντικός χαρακτήρας της οργάνωσης (οικία Σαλάμπαση κτλ), ο οποίος βασίζεται και στη μορφή του οδικού δικτύου, που συνδυαζόμενο με ένα σύστημα εσωτερικής επικοινωνίας των αυλών, επέτρεπε τη διαφυγή σε ώρα κινδύνου.[6]

Οικία Σαλάμπαση
Οικία Πιπλίκατση
Οικία Παπαγιάννη
Οικία Νόϊτση
Οικία Νόϊτση - Θέα στον Λόγγο
Οικία Μουρατίδη
Οικία Μητσινάκη
Οικία Ζήμνα
Οικία Διγκόλη

Χαρακτηριστικά βαλκανικά σπίτια της Τουρκοκρατίας, έχουν τρεις ορόφους, το ισόγειό τους αποτελείται από πέτρα και οι όροφοι από «ντολμά μπουλμέ» ή «μπαγδατί». Το ισόγειο και ο όροφος μένουν ανοιχτά προς τις εσωτερικές μικρές αυλές με τη δημιουργία «χαγιατών». Το ισόγειο του παραδοσιακού σπιτιού του Βαροσίου διαθέτει ένα ενδιαφέρον βοτσαλωτό δάπεδο που εκτείνεται και συνδέεται με την αυλή. Αξιοσημείωτο στοιχείο αποτελεί το παρατηρητέο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, όπου υπάρχουν κανάλια που μεταφέρουν πόσιμο νερό μέσα στα σπίτια και άλλα κανάλια για την υποβοήθηση των υγρών, με την τελική κατάληξη τους να είναι ο κάμπος.[21] Η τυπολογία της κάτοψης του σπιτιού χαρακτηρίζεται από τη διάταξη σε σχήμα γάμα, που ορθογωνίζεται με την εσωτερική κλειστή αυλή, όπου βλέπουν τα «χαγιάτια» του α΄ και β΄ ορόφου. Στο ισόγειο οργανώνονται οι βοηθητικοί χώροι, στον α΄ όροφο η χειμερινή διαβίωση με τα τζάκια στους οντάδες, ενώ στον β΄ όροφο η θερινή, όπου το χαγιάτι είναι μεγαλύτερο και αναπτύσσεται στις δύο εσωτερικές όψεις του σπιτιού. Εντοιχισμένα ντουλάπια (μουσάντρες) στα δωμάτια συμπληρώνουν τον εξοπλισμό του.[22] Τα επίπεδα των σπιτιών συνδέονται με μια ξύλινη σκάλα που ξεκινάει από το ισόγειο και καταλήγει στο χαγιάτι του ορόφου. Σε μερικά σπίτια υπάρχει και δεύτερη σκάλα που ενώνει το χαγιάτι με το δεύτερο όροφο. Επίσης σε πολλές αυλές συναντάμε κτιστή πέτρινη βρύση.

Εξωτερικά, τα σπίτια διακρίνονται από την παρουσία μιας πέτρινης βάσης με περιορισμένο αριθμό ανοιγμάτων, ενώ οιόροφοι παρουσιάζουν προεξοχές (σαχνισιά) και διαθέτουν διάτρητες επιφάνειες με ορθογώνια ξύλινα παράθυρα.[23] Η καμινάδα προεξέχει από τη μια πλευρά και σχηματίζει ημικυλινδρικό σχήμα. Τα υλικά κατασκευής είναι η πέτρα, εγχώριος πωρόλιθος (πουρόπετρα) το ξύλο και οι πλίνθες. Χαρακτηριστική ήταν η βαριά εξώθυρα από ξύλο, ενισχυμένη με αμπάρες και γυφτόκαρφα διακοσμημένη με ρόπτρα.[20]

Διακρίνονται με σαφήνεια οι ενότητες - γειτονιές, που καταλαμβάνονται από τις εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες, οι οποίες με σχετική αυτονομία και εσωστρέφεια οργανώνονται γύρω από το Θρησκευτικό κτίσμα (εκκλησία, τζαμί, συναγωγή). Ακόμη, όμως, και τα δημόσια αυτά κτίρια σπάνια έχουν επιβλητικό χαρακτήρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις λουτρά, τζαμιά, ναοί, συναγωγές, διδακτήρια, μεντρεσέ, χάνια και μπεζεστένια εντάσσονται διακριτικά στο σύνολο που διατηρεί τα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά της πόλης.[24]

Φορείς της ομοιογενούς αρχιτεκτονικής αντίληψης είναι τα περίφημα ισνάφια των μαστόρων, τα οποία έκτιζαν σπίτια, εκκλησίες, τζαμιά ή άλλα κοινωφελή έργα. Σε αυτά τα ισνάφια οφείλεται η διάδοση των παλιών και νέων αρχιτεκτονικών ιδεών.[20]

Ιδιαίτερα κτίσματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Τα διατηρητέα κτίσματα του 19ου αιώνα, αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής των μακεδονίτικων σπιτιών της εποχής.[22] Η συνοικία αποτελείται απο απλές κατοικίες, αλλά και αρχοντικά.[25] Ανάμεσα σε αυτά, ξεχωρίζουν τα αξιοσημείωτα αρχοντικά που πρέπει να αναφερθούν:

Οίκια Τσάμη

Στην οδό Μακεδονομάχων 24 βρίσκεται η εντυπωσιακή κατοικία Γιούσμη, ένα από τα πιο εξαιρετικά κτίρια που συναντούμε στην παραδοσιακή συνοικία.[26] Αυτή η διώροφη κατοικία ενσωματώνει με μοναδικό τρόπο τον χώρο της κατοικίας με ένα σηροτροφείο, γνωστό και ως Η κατοικία Γιούσμη αντικατοπτρίζει με τον εντυπωσιακό της σχεδιασμό και την αρμονία των χώρων την παράδοση και την ιστορία της περιοχής.[27]

Το αρχοντικό Βαλάσα, ανεγέρθηκε το 1841 και αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής του Βαροσίου. Στην περιφραγμένη αυλή του σπιτιού υπάρχει ένα όμορφα διαμορφωμένο ιδιωτικό παρεκκλήσιο.[28] Εξαιρετικά σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο εσωτερικός διάκοσμος του αρχοντικού Βαλάσα διατηρείται αναλλοίωτος μέχρι σήμερα.[29]

Η κατοικία Τσάμη αποπνέει την αίσθηση του παρελθόντος με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της. Η μακέτα της, που εκτίθεται στο Εθνολογικό Λαογραφικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, αποτελεί μια εξαιρετική απεικόνιση της κατοικίας και επιτρέπει στους επισκέπτες να ανακαλύψουν την εσωτερική διάταξη και την καλλιτεχνική της λεπτομέρεια.[30]

Με την παρουσία της εσωτερικής τουαλέτας, η κατοικία Τσάμη αποδεικνύει ότι οι κάτοικοι της εποχής είχαν προνοήσεις για την υγιεινή και την άνεση τους. Αυτή η παραδοσιακή κατοικία αποτελεί μια πηγή έμπνευσης για τους λάτρεις της ιστορίας και του παρελθόντος, καθώς παρέχει μια μοναδική ευκαιρία να ανακαλύψουμε πώς ήταν η καθημερινή ζωή σε παλιές εποχές.[31] Στην οδό Μακεδονομάχων 21 βρίσκεται η κατοικία Σκίπη - Φράγκου, η οποία χτίστηκε τον 19ο αιώνα και εναρμονίζει τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.[32]


Εκκλησίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των μεταβυζαντινών εκκλησιών στην περιοχή του Βαροσίου. Στο βόρειο τμήμα διατηρούνται ανακατασκευασμένοι οι ναοί της Υπαπαντής, της Αγίας Παρασκευής, της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Τριάδος, του Αγίου Βασιλείου, καθώς επίσης και το Μητροπολιτικό Μέγαρο.[15] Εκτός από τους ναούς που διασώζονται σήμερα, υπήρχε πληθώρα άλλων χριστιανικών ναών. Ναοί, ναΐδρια και παρεκκλήσια που κάηκαν από την πυρκαγιά του Βαροσίου, ως αντίποινα των Γερμανών στον αντιστασιακό αγώνα για την απελευθέρωση των Εδεσσαίων. Ενδεικτικά στο νότιο τμήμα αναφέρεται ότι υπήρχαν οι ναοί.

  • Ναός των Αγίων Αναργύρων. Βρισκόταν στην θέση που βρίσκεται σήμερα η Μεγάλη εκκλησία της Έδεσσας, η Αγία Σκέπη. Περικλείεται από τις οδούς Αρχ. Παντελεήμωνος, Μακεδονομάχων, Αρχ. Μελετίου και Πλατεία Βαροσίου.
  • Ναός της Αγίας Ελεούσας. Βρισκόταν στην νότιο-δυτική γωνία της σημερινής διασταύρωσης που ορίζεται από τις οδούς Αρχ. Μελετίου και Αργυρίου Κιτάνου.
  • Ναΐδριο του Αγίου Νικολάου. Βρισκόταν στη βορειοανατολική πλευρά της μικρής πλατείας του «Ψηλού Βράχου», που χρησιμοποιείται σήμερα ως πάρκινγκ αυτοκινήτων. Συγκεκριμένα, παράπλευρα της εισόδου του καλντεριμιού που κατηφορίζει προς τον «Λόγγο» της Έδεσσας.
  • Παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο με τον ναό της Αγίας Ελεούσας, βρισκόταν και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, προς την πλευρά της οδού Αργυρίου Κιτάνου.
  • Παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Μουτούλη. Βρισκόταν στην αφετηρία της σημερινής οδού Αρχ. Μελετίου, λίγα μέτρα πριν την είσοδο του μεγαλύτερου κλωστοϋφαντουργείου των Βαλκανίων, του εργοστασίου Τσίτση.
  • Παρεκκλήσι των Αρχαγγέλων. Βρισκόταν ανατολικά του «ιερού βήματος», του σημερινού μητροπολιτικού ναού της Αγίας Σκέπης, στο κέντρο σχεδόν του οικοδομικού τετραγώνου, όπως αυτό περικλείεται σήμερα από τις οδούς Αρχ. Μελετίου, Αρχ. Παντελεήμωνος, Μ. Αλεξάνδρου και παρόδου Μ. Αλεξάνδρου.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου-Παλιά Μητρόπολη

Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Ο Ναός βρίσκεται στην συνοικία Βαρόσι και είναι το πιο σημαντικό θρησκευτικό μνημείο της πόλης.[33] Χωροθετείται στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο με το Παρθεναγωγείο και το Μητροπολιτικό Μέγαρο. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Έδεσσα είναι ένα αξιοσημείωτο αρχιτεκτονικό έργο με μεγάλη ιστορική σημασία. Χρονολογείται από τον 14ο αιώνα και ανήκει στην περίοδο της μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Ο ναός αποτελείται από τρία κελιά και έναν κεντρικό χώρο, ενώ τονίζεται από μια εντυπωσιακή καμπύλη στέγη και διακοσμητικά στοιχεία στους τοίχους.[33]

Η Τρίκλιτη βασιλική του Ναού της Αγίας Σοφίας, αυτή ήταν η πρότερη ονομασία του ναού, κατασκευάστηκε τον 14ο αιώνα. Επισκευές στη βόρεια και νότια τοιχοποιία του ναού έγιναν τον 17ο αιώνα, ενώ τη δεκαετία του 1920 κατασκευάστηκε ο νάρθηκας, που υπάρχει και σήμερα.  Οι παλιότερες Τοιχογραφίες που υπάρχουν μέχρι και σήμερα (ιερό βήμα, στο άνω μέρος των κιονοστοιχιών, πεσσών και τόξων), χρονολογούνται γύρω στο 1380 μ.Χ. και νεότερες του 17ου αιώνα. Το Τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο και χρονολογείται στα μέσα του 18ου αιώνα, με στοιχεία που προδίδουν την διατήρηση των παλιών τεχνικών και το συνδυασμό τους με νεοκλασικά στοιχεία.[20] Εκτεταμένες αναστηλωτικές παρεμβάσεις έγιναν τη δεκαετία του 1970, με την αφαίρεση προσθηκών του 1920, για την επαναφορά της πρότερης μορφής του ναού.[34] Οι τελευταίες εργασίες για την αφαίρεση αλλοιώσεων της μορφής του κτίσματος, ολοκληρώθηκαν το 1997. Τον 17ο αιώνα, ο ναός που προηγουμένως ονομαζόταν Αγία Σοφία μετονομάζεται σε Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, προκειμένου να αποφευχθεί η μετατροπή του σε τζαμί. Οι εδεσσαίοι πρόκριτοι, έχοντας ακούσει την εντολή για τη μετατροπή όλων των εκκλησιών που ήταν αφιερωμένες στον Ιησού Χριστό, σε τζαμιά αποφάσισαν να λένε ψέματα στους Οθωμανούς προκειμένου να διατηρήσουν τον ναό αυτόν ασφαλή.[35] Από τοιχογραφία που σώζεται μέχρι σήμερα, του 14ου αιώνα, επαληθεύονται τα ιστορικά στοιχεία ως προς το πρώτο όνομα του ναού.[36]

Το εσωτερικό του ναού φιλοξενεί πολύτιμα καλλιτεχνικά έργα, όπως τοιχογραφίες και εικόνες του 17ου αιώνα. Οι κίονες του Ναού παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς προέρχονται από παλιότερο ναό και αναπαριστούν προτομές αετών και κριών[15]. Ο ανατολικός κίονας παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με κίονες της Ραβέννας.[15]

.

Ιερός Ναός Αποστόλων Πέτρου και Παύλου - όψη στον Λόγγο

Ιερός Ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Ιερός Ναός Αποστόλων Πέτρου και Πάυλου

O ναός του Πέτρου & Παύλου στην συνοικία Βαρόσι της Έδεσσας αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό μνημείο. Βρίσκεται ενταγμένος στον παλαιό πολεοδομικό ιστό, δίπλα στο φρύδι του βράχου της πόλης.[37] Στο παρελθόν ανήκε στον βαρόνο Ιωάννη φον Οικονόμου, καθώς αποτελούσε παρεκκλήσι της οικίας του.[38]

Ο ναός αποτελεί την τρίκλιτη βασιλική μικρών διαστάσεων και η αρχική του φάση οικοδομήθηκε κατά την βυζαντινή περίοδο.[39] Τα τρία κιονόκρανα που στηρίζουν τα τόξα του ναού ανήκουν πιθανότατα σε παλαιότερα μνημεία και ανακυκλώθηκαν για την κατασκευή του. Ένα από τα εντυπωσιακά κιονόκρανα είναι το νοτιοανατολικό, το οποίο φέρει ανάγλυφες παραστάσεις αετών με ανοικτά φτερά στις γωνίες του. Αυτό το κιονόκρανο χρονολογείται στις αρχές του 11ου αιώνα. Τοιχογραφίες από την περίοδο 1370-1385 διακοσμούν τους τοίχους πάνω από την κιονοστοιχία, αποδεικνύοντας την επιρροή του καλλιτεχνικού κέντρου της Θεσσαλονίκης και την εξοικείωση του δημιουργού με τα κυρίαρχα ζωγραφικά ρεύματα της εποχής.

Παρά τις επισκευές που έγιναν το 1864 και επηρέασαν τον αρχικό χαρακτήρα του ναού, παραμένουν σωζόμενα στοιχεία από τη βυζαντινή εποχή.

Παρεκκλήσιο Αγίας Κυριακής
Παρεκκλήσιο Αγίου Βασιλείου
Παρεκκλήσιο Αγίας Παρασκευής
Παρεκκλήσιο της Υπαπαντής του Κυρίου

Παρεκκλήσια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1.Ιερό Παρεκκλήσιο Αναλήψεως του Σωτήρος, βρίσκεται στο Πάρκο των καταρρακτών. Η δημοτική αρχή, σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας, υλοποίησε την εξωτερική αναπαλαίωση του ναού και ανέδειξε την πέτρινη τοιχοποιία του.[40]

2. Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίου Βασιλείου. Γραφικό εκκλησάκι στην άκρη της παλαιάς πόλης. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε και η αγιογράφηση του εσωτερικού χώρου.[41]

3. Ιερό Παρεκκλήσιο Υπαπαντής, στην παλαιά πλατεία του Βαροσίου.[εκκρεμεί παραπομπή]

4. Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Κυριακής, βρίσκεται στο «Φρύδι», δίπλα από το μικρό αμφιθέατρο.[εκκρεμεί παραπομπή]

5. Ιερό Παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής, στην πλατεία Βαροσίου.[εκκρεμεί παραπομπή]

Αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λαογραφικό Μουσείο
Παραδοσιακή νυφική φορεσιά

Λαογραφικό Εθνολογικό Μουσείο Εδεσσας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Σε ένα διώροφο κτίριο του 1932, δωρεά της οικογένειας Σιβένα, μέσα στην συνοικία Βαρόσι στεγάζεται το Εθνολογικό και Λαογραφικό Μουσείο της πόλης[42]

Το μουσείο παρουσιάζει τον τρόπο ζωής, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων της πόλης, με θεματικές ενότητες που περιλαμβάνουν την αγροτική ζωή, την κτηνοτροφία, τη σηροτροφία, την υφαντουργία, την κηροπλαστική, καθώς και τις τοπικές φορεσιές. Επιπλέον, παρουσιάζονται θεματικές ενότητες με αντικείμενα που σχετίζονται με τον κύκλο ζωής του ανθρώπου (γέννηση, γάμος, θάνατος), ειδικές ενότητες για τα παιχνίδια των παιδιών (όπως σφεντόνες, κότσια, σβούρες, μπίλιες, πάνινες κούκλες, υφαντό σε κεραμίδι), τις τελετουργίες (μοιρολόγια, βαπτίσεις κ.α.), καθώς και εργαλεία οικιακής και επαγγελματικής χρήσης από παραδοσιακά επαγγέλματα (όπως ο πεταλωτής, ο σιδεράς, ο χαλκουργός, ο τενεκετζής, ο κανατάς κ.α.). Το μουσείο διαθέτει μια συλλογή από σπάνια εκκλησιαστικά και εκπαιδευτικά βιβλία, με το παλαιότερο να χρονολογείται από το 1614.

Παρθεναγωγείο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Παρθεναγωγείο

Το Παρθεναγωγείο είναι ένα από τα αξιοσημείωτα κτίσματα του Βαροσίου και αποτελεί αρχιτεκτονική μαρτυρία της εκπαιδευτικής οικοδομικής δραστηριότητας κατά τον 19ο αιώνα.[43] Αναλυτικά στοιχεία δεν υπάρχουν ωστόσο για το πρώτο σχολείο που ιδρύθηκε στην Έδεσσα, το 1782. [44]Το Παρθεναγωγείο κατασκευάστηκε το 1877 στον περίβολο του ναού της Κοιμήσεως με κύρια χρηματοδότηση από τον βαρόνο Ιωάννη φον Οικονόμου και πατέρα του Κωνσταντίνου Φον Οικονόμου.[45]

Το Παρθεναγωγείο είναι ένα ορθογώνιο ισόγειο κεραμοσκεπές κτίριο που, λόγω της κλίσης του εδάφους, διαθέτει έναν επιπλέον όροφο προς την πλευρά του Λόγγου.[46] Αποτυπώνει τις γενικές αρχές της αρχιτεκτονικής της εποχής για τα εκπαιδευτικά κτήρια, όπου ο νεοκλασικισμός προσδίδει ένα μνημειακό ύφος και αναδεικνύει τον επίσημο χαρακτήρα του κτιρίου.[47] Το Παρθεναγωγείο συνέβαλλε στη βελτίωση και αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος της Έδεσσας, υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Δ. Κασσανδρείας.[48]

Καταρράκτης Κάρανος

Καταρράκτες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Δείτε επίσης: Καταρράκτες Έδεσσας
Καταρράκτης Κάρανος απο την πίσω πλευρά

Οι καταρράκτες της Έδεσσας αποτελούν έναν μοναδικό φυσικό θησαυρό και έχουν δώσει στην πόλη το όνομά της.[49] Αυτοί οι καταρράκτες αποτελούν ένα γεωπάρκο που έχει διαμορφωθεί από το νερό και είναι γνωστοί και ως το «φρύδι της πόλης».[50] Συνολικά, υπάρχουν 12 καταρράκτες, με τον μεγαλύτερο και πιο γνωστό να ονομάζεται «Κάρανος», που πήρε το όνομά του από τον πρώτο Μακεδόνα Βασιλιά Ηρακλείδη Κάρανο, ο οποίος ίδρυσε την πόλη το 813 π.Χ. Τα νερά του Καταρράκτη Κάρανου πέφτουν από ύψος 70 μέτρων και είναι ο μεγαλύτερος καταρράκτης στα Βαλκάνια.[51]

Το Γεωπάρκο των Καταρρακτών εκτείνεται σε έκταση πάνω από 100.000 τετραγωνικά μέτρα και περιλαμβάνει μια διαδρομή περίπου 1,1 χιλιόμετρο στον βράχο, από το Ξενία και το Βαρόσι μέχρι το Μουσείο Νερού και την Άνω Εστία. Το πάρκο προσφέρει ανοιχτούς χώρους αναψυχής και συνάντησης για όλους, συνδυάζοντας τη φύση, τον πολιτισμό και την αναψυχή.[52]

Μικρός Καταρράκτης

Στην περιοχή των Καταρρακτών βρίσκονται πολλά σημεία πολιτισμού, φύσης και αναψυχής. Στην ευρύτερη περιοχή υφίστανται μνημεία μακεδονικής αρχιτεκτονικής, νερόμυλοι, υδροκίνητα εργοστάσια, παραδοσιακές κατοικίες, σημαντικές βυζαντινές εκκλησίες και λιθόστρωτα μονοπάτια που οδηγούν τους επισκέπτες και τους κατοίκους της πόλης.

Το νερό των Καταρρακτών προέρχεται από τις πηγές του υγροτόπου Άγρα-Βρυτών-Νησίου, τις οποίες τροφοδοτούν τα χιόνια του Καϊμακτσαλάν, ενώ η ροή του νερού ελέγχεται πλήρως από τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού. Το νερό χρησιμοποιείται για να τροφοδοτήσει δύο εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας, το εργοστάσιο του Άγρα και το εργοστάσιο του Εδεσσαίου.[53]

Σπήλαιο Καταρρακτών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Δείτε επίσης: Σπήλαιο Καταρρακτών Έδεσσας
Λεπτομέρεια Σπηλαίου Καταρρακτών
Λεπτομέρεια Σπηλαίου Καταρρακτών

Ακριβώς δίπλα στον καταρράκτη και συγκεκριμένα στο δεύτερο πλάτωμα, υπάρχει ένα μικρό αλλά εντυπωσιακό σπήλαιο.[54] Στο εσωτερικό του, υπάρχουν πρωτογενείς σταλακτίτες που διαφέρουν σε μέγεθος, σχήμα και χρώματα, αλλά και εκκεντρίτες, σπάνιους σχηματισμούς που ακολουθούν ακανόνιστες πορείες. Το σπήλαιο είναι μοναδικό στο είδος του στη χώρα.[55]

Λεπτομέρεια Σπηλαίου Καταρρακτών

Οι καταρράκτες της Έδεσσας ξεχωρίζουν ως παγκόσμια μνημεία φυσικής κληρονομιάς, καθώς παρουσιάζουν μια μοναδική φαινόμενη μετακίνηση προς τα εμπρός.[56] Αντίθετα από τους περισσότερους καταρράκτες, οι οποίοι υφίστανται διάβρωση, όπως ο καταρράκτης του Νιαγάρα, εδώ παρατηρείται η δημιουργία νέων σπηλαίων καθώς οι καταρράκτες συνεχίζουν να διαμορφώνονται.[57]      

Είσοδος για το Κανναβουργείο και τους Ανελκυστήρες
Κανναβουργείο 2017
Κανναβουργείο - εξοπλισμός 2017
Κανναβουργείο 2017
Κανναβουργείο άποψη απο ψηλά

Κανναβουργείο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Το Κανναβουργείο της Έδεσσας, που βρίσκεται στην περιοχή Βαρόσι του Ψηλού Γκρημνού, ήταν ένα μεγάλο εργοστάσιο παραγωγής σπάγκων και σχοινιών στην Ελλάδα, ειδικευμένο στη χρήση ινδικής κάνναβης. Οι προϊόντα που παράγονταν ήταν υψηλής ποιότητας και ανθεκτικότητας, καθιστώντας το Κανναβουργείο Έδεσσας το μεγαλύτερο εργοστάσιο στην Ελλάδα.[58]

Οι μηχανές που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή νήματος και στη συνέχεια για την κατασκευή των σχοινιών λειτουργούσαν με υδροκίνηση, εκμεταλλευόμενες τα πλούσια ύδατα της περιοχής της Έδεσσας.[10] Εκτός από την ινδική κάνναβη από το Μπενάρες, χρησιμοποιούνταν και κάνναβη από τη Σερβία και από την Ελλάδα.

Η διαδικασία κατεργασίας της κάνναβης και κατασκευής των σχοινιών ήταν δύσκολη αλλά εξαιρετικά μεθοδική και το εργοστάσιο γνώρισε ημέρες μεγάλης ακμής κατά το Μεσοπόλεμο, οπότε και προμήθευε σχεδόν αποκλειστικά το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Οι εγκαταστάσεις του Κανναβουργείου Έδεσσας ήταν εντυπωσιακές και περιλάμβαναν διάφορα κτίρια για τη συσκευασία, αποθήκευση, παραγωγή και μηχανουργείο.[59] Η κατασκευή τους ήταν στιβαρή, με πορθμείς και μεγάλα παράθυρα που επέτρεπαν την είσοδο φυσικού φωτός. Οι στέγες ήταν κατασκευασμένες από ξύλο και κεραμίδια ευρωπαϊκού τύπου, δημιουργώντας τριγωνικά αετώματα.[11]

Η κίνηση των μηχανών στο εργοστάσιο γίνονταν με υδροκίνηση. Αρχικά χρησιμοποιούνταν ένας υδροστρόβιλος δύναμης 400 ίππων, αλλά το 1939 αντικαταστάθηκε από μια ελβετική τουρμπίνα τύπου Φράνσις, ισχύος 700 ίππων.[60]

Μετά από περίοδο εγκατάλειψης που διήρκεσε περίπου 40 χρόνια, το Κανναβουργείο Έδεσσας εντάχθηκε στο "Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ανάδειξης των Καταρρακτών" στις αρχές του 2000. Επιπλέον, υπήρχαν υπαίθριοι ανελκυστήρες που εξυπηρετούσαν την πρόσβαση στο εργοστάσιο. Ωστόσο, λόγω έλλειψης συντήρησης και οικονομικών περικοπών, οι ανελκυστήρες σταμάτησαν να λειτουργούν το 2013, ταυτόχρονα με την παύση λειτουργίας του εργοστάσιού.[61]

Εξοπλισμός Υπαίθριου Μουσείου Νερού

Υπαίθριο Μουσείο Νερού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Βίντεο-Υπαίθριο Μουσείο Νερού
Υπαίθριο Μουσείο Νερού

Κοντά στους Καταρράκτες, βρίσκεται η παλιά βιομηχανική υδροκίνητη ζώνη της Έδεσσας, γνωστή και ως περιοχή των Μύλων, όπου βρίσκεται το Υπαίθριο Μουσείο Νερού.[62] Η περιοχή αυτή έχει πλούσιο υδατικό δίκτυο και απότομους λόφους, που επέτρεψαν την εκμετάλλευση της υδροκίνησης από παλαιότερες εποχές (με τη χρήση υδραλέτη). [63]Από την περιοχή του Λόγγου μέχρι την άκρη του πλατώματος του υψιπέδου της Έδεσσας, κατά μήκος του φρυδιού της πόλης, όπου συγκεντρώνονται οι διακλαδώσεις των υδάτων του ποταμού Εδεσσαίου, εγκαταστάθηκαν τα πρώτα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας και τα διάφορα εργαστήρια.[58] Αυτή η περιοχή, γνωστή ως "Μύλοι", αποτελεί μοναδικό παράδειγμα υδροκίνητων παραγωγικών μονάδων στην Ελλάδα. Οι απότομοι λόφοι του εδάφους και η πληθώρα των υδάτων επέτρεπαν την αξιοποίηση της υδροκίνησης από την εποχή του Βυζαντίου. Σε εκείνη την εποχή οργανώθηκαν οι πρώτοι αλευρόμυλοι, σησαμοτριβεία, βυρσοδεψία και νεροτριβεία.

Η εκμετάλλευση του νερού έγινε πιο συστηματική όταν, Έλληνες επιχειρηματίες από τη Νάουσα εγκατέστησαν υδροκίνητα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας στην Έδεσσα. Συνολικά ιδρύθηκαν έξι υδροκίνητες μονάδες, με το πρώτο νηματουργείο Τσίτση και Σία το 1895, από το οποίο σήμερα διατηρούνται μόνο αρχικά ίχνη των εγκαταστάσεών του. Ακολούθησε η "Ένωση Βιομηχανικών Επιχειρήσεων Εστία Α.Ε." με δύο βιομηχανικές μονάδες, το 1907 και το 1926, το Κανναβουργείο της Εταιρείας Τότσκα το 1908, και το Κανναβουργείο των Αδελφών Αποστόλου και Σπυριδωνίδη το 1930.[58] Το τελευταίο εργοστάσιο που ιδρύθηκε κατά την περίοδο 1929-1930 ήταν η μονάδα των Σεφερτζή - Κοκκίνου, εριουργείο το οποίο κατείχε σημαντική θέση ανάμεσα στα εργοστάσια των Βαλκανίων.

Οι περισσότερες από αυτές τις βιομηχανικές μονάδες έκλεισαν κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, κυρίως λόγω του φθηνού εργατικού δυναμικού που εμπλούτισε την πόλη μετά την ανταλλαγή πληθυσμών. Το 1962, λόγω προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950, τα υδροκίνητα εργοστάσια έκλεισαν οριστικά. Ωστόσο, ο Δήμος Έδεσσας ενδιαφέρεται ζωηρά για την ανάδειξη και αξιοποίηση αυτών των πρωτοβιομηχανικών μνημείων, και το 1991 εκπονήθηκε μια μελέτη με σκοπό την επανάχρηση και αποκατάσταση όλων των υδροκίνητων εργαστηρίων-εργοστασίων.[64]

Σήμερα, στον χώρο αυτό υλοποιούνται μια σειρά προγραμμάτων που έχουν ως στόχο τη σταδιακή πλήρη λειτουργία και ανάδειξη της οικολογικής σημασίας της περιοχής και της ιστορίας του νερού ως πηγής ζωής, δύναμης, καταστροφής και ενέργειας.

Ενυδρείο – Ερπετάριο Νερόμυλος «Γιαννάκη»[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Ενυδρείο-Ερπετάριο

Στην Έδεσσα βρίσκεται το πρώτο ενυδρείο με ενδημικά ψάρια γλυκού νερού στην Ελλάδα.[65] Το ενυδρείο λειτουργεί από τον Μάιο του 2001 και βρίσκεται δίπλα στους Καταρράκτες και εντός του Μουσείου Νερού της πόλης. Στο ενυδρείο υπάρχουν διάφορα τμήματα που περιλαμβάνουν ενδημικά ψάρια, αμφίβια, ερπετά και καρκινοειδή.

Εξοπλισμός Ενυδρείου

Οι επισκέπτες μπορούν να παρατηρήσουν από κοντά διάφορα είδη όπως Τρίτωνες, Χελώνες, Καβούρια, Καραβίδες, αλλά και διάφορα είδη φιδιών. Το ενυδρείο περιλαμβάνει μια μεγάλη εγκατάσταση με χωρητικότητα 3000 λίτρων νερού και 14 μικρότερες εγκαταστάσεις με ψάρια από λίμνες όπως Γριβάδι, Γουλιανός, Πεταλούδα και Χέλι, καθώς επίσης και ψάρια από ποταμούς, ρέματα και στάσιμα νερά, όπως Πέρκα, Χρυσοβελονίτσα, Τούρνα, Κορήγονος, Πλατίκα, Τσίμα, Τσιρόνι, Γλυνάρι, Κουνουποφάγος, Ηλιόψαρο, Μπρένα, Γουβιός και άλλα.

Αίθουσα Ενυδρείου - Ερπεταρίου

Ένα σημαντικό τμήμα του ενυδρείου αποτελείται από ερπετά και αμφίβια, και δίνει έμφαση στην προστασία αυτών των ζώων. Επιπλέον, εντός του ενυδρείου/ερπεταρίου υπάρχει ένα επιστημονικό εργαστήριο με όλα τα απαραίτητα τμήματα, όπως αναρρωτήριο και εκκολαπτήριο, καθώς και τον απαραίτητο τεχνικό εξοπλισμό, όπως μικροσκόπια και ελεγκτές νερού.

Ένας από τους αμεσότερους στόχους του ενυδρείου είναι η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για σχολεία, προσφέροντας στους μικρούς μαθητές την ευκαιρία να έρθουν σε άμεση επαφή με το νερό, τη φύση και το περιβάλλον της περιοχής. Παράλληλα, η έρευνα και ο εμπλουτισμός του ενυδρείου θα συνεχιστούν με την προσθήκη νέων ειδών από τα 35 (και 80 υποείδη) που έχουν ήδη καταγραφεί στην περιοχή.[65] 

Σησαμοτριβείο – Μύλος των Γεύσεων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Σησαμοτριβείο - Μύλος των Γεύσεων
Μύλος των Γεύσεων - Υπαίθριο Μουσείο

Ο παλιός μύλος Περτσεμλή, που κάποτε λειτουργούσε ως Σησαμοτριβείο, έχει ανακαινιστεί και τώρα λειτουργεί ως «Μύλος της Γεύσης».[66] Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν τα τοπικά προϊόντα και τη γαστρονομική κουλτούρα της περιοχής, καθώς και τις αξίες της μεσογειακής διατροφής.[67]

Παράλληλα, οι επισκέπτες μπορούν να μάθουν περισσότερα για τη λειτουργία του παλιού Σησαμοτριβείου, το οποίο παρήγαγε σησαμέλαιο και ταχίνι, καθώς και για τις υποδομές και την ιστορία του σησαμιού.[68] Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτός ήταν ο μοναδικός μύλος στην Ελλάδα που λειτουργούσε με τη δύναμη του νερού της εποχής.

Μύλος των Γεύσεων

Στα σχέδια για το μέλλον, υπάρχει η πρόθεση να επαναφερθεί η κίνηση του ποταμού, έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να θαυμάσουν την εντυπωσιακή εικόνα της φτερωτής που περιστρέφεται χάρη στη δύναμη του νερού.

Έκθεση Ορυκτών – Πετρωμάτων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)
Μύλοι των Πέντε Αισθήσεων - Έκθεση Ορυκτών

Η Έκθεση Ορυκτών βρίσκεται στο ισόγειο του Μύλου του Νερού, ο οποίος στο παρελθόν λειτουργούσε ως σησαμοτριβείο Αρδίτσογλου.[66]

Αυτή η έκθεση αποτελεί μια σημαντική προσθήκη στον Δήμο Έδεσσας και λειτουργεί ως μέρος του δικτύου των επισκέψιμων μύλων που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια. Η έκθεση παρουσιάζει περισσότερα από 250 ορυκτά από όλο τον κόσμο, ενώ ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να εξοικειωθεί με τον κόσμο των ορυκτών και να ενημερωθεί για τους Καταρράκτες, το Λόγγο, το σπήλαιο τραβερτίνη και τη γεωλογική ιστορία της Έδεσσας.[69]

Αθλητικό Μουσείο Έδεσσας

Μουσείο Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και Αθλητικό Μουσείο Έδεσσας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Η Λαογραφική Εταιρεία Πέλλας είναι μια οργάνωση που στεγάζεται σε ένα κτίριο δικής της ιδιοκτησίας στην οδό Μακεδονομάχων 14.[70] Η εταιρεία διοργανώνει πολιτιστικά δρώμενα στην πόλη και συμμετέχει ενεργά σε αυτά.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της Λαογραφικής Εταιρείας είναι η μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και περιλαμβάνει 156 σπάνιους χάρτες και γκραβούρες που χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα. Οι χάρτες και οι γκραβούρες απεικονίζουν την Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία. Η έκθεση εγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο στις 14 Σεπτεμβρίου 2005.

Επιπλέον, η Λαογραφική Εταιρεία, από τις αρχές του 20019, συστεγάζεται με το Αθλητικό Μουσείο, το οποίο αποτελεί ένα περήφανο στολίδι για την πόλη και παρουσιάζει εκθέματα και αθλητικά αντικείμενα από το 1922 μέχρι τις αρχές του 1980.[70]

Η Εταιρία έχει βραβευτεί για τη μακρόχρονη συμβολή της στη λαογραφική έρευνα, για το εθελοντικό έργο της και την έκδοση πλούσιων περιοδικών και βιβλίων που ασχολούνται με την ιστορία της Έδεσσας.

Σήμερα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/06/2023)

Η σημερινή έκταση της συνοικίας Βαρόσι καλύπτει δέκα οχτώ στρέμματα και σώζεται μόνο το ανατολικό μέρος της συνοικίας, ενώ στο σύνολο των ογδόντα οχτώ κτηρίων τα εβδομήντα οχτώ είναι κατοικίες.

Σήμερα ο μεγαλύτερος εχθρός της παραδοσιακής συνοικίας είναι η φθορά που φέρνει ο χρόνος.

Το Βαρόσι και η περιοχή των Καταρρακτών, παρουσιάζουν έντονη τουριστική κίνηση. Από πρόσφατες εκτιμήσεις του Κέντρου Πληροφόρησης Καταρρακτών οι επισκέπτες ανέρχονται στους 200.000 ανά έτος με ημεδαπούς και αλλοδαπούς σε αναλογία περίπου 50% -50% και κατανεμημένους σε όλο το έτος.[71]

Το ιδιαίτερα αξιόλογο φυσικό-πολιτιστικό-τουριστικό απόθεμα της πόλης παραμένει σε σημαντικό βαθμό αναξιοποίητο, με την αδυναμία ενοποίησης, δικτύωσης και διασύνδεσης να αποτελεί ένα από τα βασικότερα αρνητικά χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης. Ταυτόχρονα, η πόλη δεν έχει μέχρι σήμερα καταφέρει να αναδείξει στο έπακρο την ιδιαίτερη οικιστική / αστική της ταυτότητα, με τη διατηρητέα συνοικία Βαρόσι και το σύμπλεγμα προβιομηχανικών κτηρίων (Μύλων), βιομηχανικών κτιρίων (Εστία, Κανναβουργείο) και την περιοχή των Καταρρακτών, ενώ καταγράφεται και αδυναμία σύνδεσης μεταξύ ιστορικού και εμπορικού – οικονομικού κέντρου.[71]

Στόχος του Συλλόγου «Βαρόσι» είναι η εξεύρεση λύσης διάσωσης και αναπαλαίωσης της συνοικίας σε συνεργασία με το Δήμο Έδεσσας και τους εμπλεκόμενους φορείς.[20]

Παραπομπές - Βιβλιογραφικές Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «varoş». Nişanyan Sözlük (στα Τουρκικά). Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  2. ↑ Ευαγγελίδης, Δημήτρης (Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 2020). «Το Βαρόσι της Έδεσσας και τα άλλα…». Εδεσσαϊκή. 
  3. ↑ Σταλίδης, Γιώργος (31 Μαϊου- 1 Ιουνίου 1997). ««Δρόμοι στην Έδεσσα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας: σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών»». Πρακτικά ΙΗ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο, σελ.51-52 (Θεσσαλονίκη, 1998: Ελληνική Ιστορική Εταιρία). 
  4. ↑ Σταλίδης, Κ. (1988). Η Έδεσσα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας 14ος αι.- 1912, τόμος 1. Έδεσσα: Τ. Σαμαρτζή- Κ. Ντάλλη. σελ. 90. 
  5. ↑ Σιβένας, Κ.Ι. Η Έδεσσα επί Τουρκοκρατίας (Λαογραφική περιγραφή). Θεσσαλονίκη: Συνάπαλος, Αστ. & Σία. σελ. 13. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Παλάντα, Ρ. Έδεσσα η πόλη των νερών. Αθήνα, 1992: Καστανιώτη. σελ. 59. 
  7. ↑ Γεώργιος Αποστολίδης (2021). ««Αντίσταση, συνεργασία και εμφύλιες συγκρούσεις στην Πέλλα (1941-1944)»» (PDF). Πανεπιστήμιο δυτικής Μακεδονίας. , σελ. 40
  8. ↑ Στάλιδης, Κ.Γ. Οι συντεχνίες και τα επαγγέλματα στην Έδεσσα την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Έδεσσα, 1974: Φιλοπρόοδος Σύλλογος Έδεσσας "Μέγας Αλέξανδρος". σελ. 31-33. 
  9. ↑ Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα :1.
  10. ↑ 10,0 10,1 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα :9.
  11. ↑ 11,0 11,1 Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής, Κανναβουργείο Έδεσσας, Τότσκα & ΣΙΑ, κωδικός δελτίου: 2017_12_764, διαθέσιμο https://vidarchives.gr/reports/2017_12_764
  12. ↑ «Archaeological Site of Edessa - Greek Travel Pages». www.gtp.gr (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Χρυσοστόμου, Αναστασία (2000). Αρχαία Έδεσσα : τα νεκροταφεία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. http://hdl.handle.net/10442/hedi/15003. 
  14. ↑ Χρυσοστόμου, Αναστασία (2000). Αρχαία Έδεσσα : τα νεκροταφεία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. http://hdl.handle.net/10442/hedi/15003. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Χρυσοστόμου, Αναστασία. «Το Βαρόσι της Έδεσσας» Από την αρχαία ακρόπολη στην παραδοσιακή γειτονιά. Έδεσσα: Υπουργείο Πολιτισμού ΙΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Δήμος Έδεσσας, 2008. σελ. 14. 
  16. ↑ Χρυσοστόμου Α., (2008), «Το Βαρόσι της Έδεσσας» Από την αρχαία ακρόπολη στην παραδοσιακή γειτονιά, Υπουργείο Πολιτισμού ΙΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Δήμος Έδεσσας. Φωτογραφικό υλικό: Γ. Βατατζής, Δ. Ευθυμιάδης, Σ. Κεχαγιάς, Μ. Στεφανίδης, Β. Χρυσοστόμου, ΙΖ΄ΕΠΚΑ, 11η ΕΒΑ.
  17. ↑ Chrysostomou, Anastasia. New Treasures from Ancient Edessa. https://www.academia.edu/33038211/New_Treasures_from_Ancient_Edessa. 
  18. ↑ Χρυσοστόμου, Αναστασία (2000). Αρχαία Έδεσσα : τα νεκροταφεία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. http://hdl.handle.net/10442/hedi/15003. 
  19. ↑ Χρυσοστόμου, Αναστασία (2000). Αρχαία Έδεσσα : τα νεκροταφεία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. http://hdl.handle.net/10442/hedi/15003. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα :14.
  21. ↑ Δημητριάδης, Β. Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1973. σελ. 241. 
  22. ↑ 22,0 22,1 Ζαρκάδα-Πιστιόλη Χ., Το Βαρόσι της Έδεσσας, https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/06/26-6.pdf
  23. ↑ Ζαρκάδα-Πιστιόλη Χ., (2015), «Το Βαρόσι της Έδεσσας: 25 χρόνια μετά τη μελέτη «ολοκληρωμένης διατήρησης» της ιστορικής συνοικίας, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αναστηλώσεων 26-28 Νοεμβρίου 2015, Θεσσαλονίκη.
  24. ↑ Γερολύμπου Α.–Καλογήρου Ν.–Παπαμίχος Ν.–Χαστάογλου Β., «Τα ιστορικά κέντρα των Βορειοελλαδικών πόλεων και η μεταπολεμική ανοικοδόμηση», Αρχαιολογία, τεύχος 26, Μάρτιος 1988, σελ. 79.
  25. ↑ «Βαρόσι Έδεσσας». visit-centralmacedonia.gr. 7 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  26. ↑ TV, Exploring Greece (2 Οκτωβρίου 2022). «Βαρόσι: Η συνοικία της Ελλάδας που ανοίγει μια πόρτα στο χρόνο». Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  27. ↑ «Edessa - Historical settlement VAROSI». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  28. ↑ «Βαρόσι Έδεσσας». visit-centralmacedonia.gr. 7 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  29. ↑ «Βαρόσι Έδεσσας». visit-centralmacedonia.gr. 7 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  30. ↑ https://www.facebook.com/groups/arxaiologia (7 Φεβρουαρίου 2014). «Έδεσσα: η οικία Τσάμη μετατρέπεται σε χώρο πολιτισμού». Αρχαιολογία Online. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  31. ↑ «Edessa - Historical settlement VAROSI». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  32. ↑ «Αξιοθέατα ΕΔΕΣΣΑ (Πόλη) ΠΕΛΛΑ - GTP - Greek Travel Pages». www.gtp.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Σταλίδης Γ., Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου, Οδυσσεύς Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Διαθέσιμο σε http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1762
  34. ↑ Μουτσόπουλος, Ν., Οι Εκκλησίες του Νομού Πέλλης (The Churches of the Prefecture of Pella), Θεσσαλονίκη 1989 (φωτοανατύπωση της πρώτης εκδόσεως 1973 µε την προσθήκη αγγλικής μεταφράσεως), σελ. 16-17.
  35. ↑ Greek Travel Pages, https://www.gtp.gr/LocInfo.asp?InfoId=22&Code=EGRMPLb&PrimeCode=EGRMPLb&Level=5&PrimeLevel=5&lng=1
  36. ↑ Τσιγαρίδας Ε., Σχετικά με την ονομασία της παλιάς Μητροπόλεως της Έδεσσας, Μακεδονικά, Τόμ. 24, Αρ. 1 (1984), διαθέσιμο σε https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/makedonika/article/view/5833 , σελ. 259.
  37. ↑ Σταλίδης Γ., Ναός Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, Οδυσσεύς Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=5541 Αρχειοθετήθηκε 2023-06-12 στο Wayback Machine.
  38. ↑ Μουτσόπουλος, Ν. (1989) [1973]. Οι Εκκλησίες του Νομού Πέλλης. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. σελ. 17. 
  39. ↑ «Edessa - Byzantine monuments - Church of St Paul & St Peter». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2023. 
  40. ↑ «Δήμος Έδεσσας: Άλλαξε όψη το παρεκκλήσι της Αναλήψεως στους Καταρράκτες». Λόγος της Πέλλας (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2023. 
  41. ↑ «Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίου Βασιλείου». nicelocal.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2023. 
  42. ↑ «Λαογραφικό Εθνολογικό Μουσείο Εδεσσας». www.edessacity.gr. Δημoτική Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Έδεσσας / Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού & Περιβάλλοντος. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2023. 
  43. ↑ «Παρθεναγωγείο». www.edessacity.gr. Δημoτική Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Έδεσσας / Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού & Περιβάλλοντος. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2023. 
  44. ↑ Ανδρεάδης Γ.Χ., 2009, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΔΕΣΣΑ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ου αϊ κ.ε. (1857-1865) (Άγνωστα στοιχεία από εφημερίδες της Κων/πόλεως), https://www.researchgate.net/publication/277171412_E_ekpaideuse_sten_Edessa_sta_mesa_tou_19ou_ai_ke_1857-1865/fulltext/559a3a5108ae5d8f39365c09/E-ekpaideuse-sten-Edessa-sta-mesa-tou-19ou-ai-ke-1857-1865.pdf σελ. 175
  45. ↑ Στουγιαννάκης, Ευστάθιος Ι. (1933). Έδεσσα η Μακεδονική εν τη ιστορία. Θεσσαλονίκη: Τύτοις Ε. Ι. Στουγιαννάκη. σελ. 17. 
  46. ↑ «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Παρθεναγωγείο Έδεσσας». odysseus.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  47. ↑ «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Παρθεναγωγείο Έδεσσας». odysseus.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  48. ↑ Ανδρεάδης Γ.Χ., 2009, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΔΕΣΣΑ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ου αϊ κ.ε. (1857-1865) (Άγνωστα στοιχεία από εφημερίδες της Κων/πόλεως), https://www.researchgate.net/publication/277171412_E_ekpaideuse_sten_Edessa_sta_mesa_tou_19ou_ai_ke_1857-1865/fulltext/559a3a5108ae5d8f39365c09/E-ekpaideuse-sten-Edessa-sta-mesa-tou-19ou-ai-ke-1857-1865.pdf σελ. 189-190
  49. ↑ «Καταρράκτες Έδεσσας». www.edessacity.gr. Δημoτική Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Έδεσσας / Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού & Περιβάλλοντος. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2023. 
  50. ↑ Αξιολόγηση Προτάσεων Κυκλοφοριακής Μελέτης και Ανάπλασης του ∆ήμου Έδεσσας, Άγγελος ∆ασκαλίνας, http://ikee.lib.auth.gr/record/130928/files/GRI-2012-9771.pdf σελ. 6-9, 53
  51. ↑ «Edessa - Waterfalls history». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  52. ↑ «Edessa - Pella - Macedonia - Greece / Attractions - Εδεσσα - Ορεινή Πέλλα - Καταρράκτες Εδεσσας Waterfalls Cave». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  53. ↑ Αργυράκης Ι.Γ., 2008, Πρακτικά απο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φραγμάτων, Οι Υδοηλεκτρικοί Σταθμοί της ΔΕΗ ΑΕ και η συμβολή τους στην κάλυψη των ενεργειακών ανγκών της χώρας, τόμος 1, σελ.3https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2008_11_synedrio_fragmaton_-_oi_ydroilektrikoi_stathmoi_tis_dei_-_i._g._argyraki.pdf
  54. ↑ https://www.facebook.com/george.portokaloglou (6 Αυγούστου 2011). «Σπήλαιο Καταρρακτών Έδεσσας». Φυσιολάτρες. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  55. ↑ «Σπήλαιο Καταρρακτών». www.edessacity.gr. Δημoτική Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Έδεσσας / Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού & Περιβάλλοντος. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2023. 
  56. ↑ TV, Exploring Greece (2 Φεβρουαρίου 2019). «Το «πρωτογενές» σπήλαιο της Ελλάδας που ξεχωρίζει σε όλο τον κόσμο». Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  57. ↑ «Edessa Waterfalls Cave - Pella - Macedonia - Greece / Attractions - Εδεσσα - Ορεινή Πέλλα - Σπήλαιο Καταρρακτών». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα :10.
  59. ↑ «Δ001.21 | KANNAVOURGIO: Η αναγέννηση μιας αστικής φάμπρικας στην Έδεσσα». Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  60. ↑ Φασουράκης, Ηρακλής (27 Δεκεμβρίου 2017). «ΚΑΝΑΒΟΥΡΓΕΙΟ ΕΔΕΣΣΑΣ, ΤΟΤΣΚΑ & ΣΙΑ». Το παλιό κανναβουργείο της Έδεσσας (08-12-2011) Κειμενα και εικονες :  Σοφιάννα Αγγελοπούλου, Χριστίνα Ζαρκάδα-Πιστιόλη, Nikos Argiropoulos  φωτογραφίες από τον ανελκυστήρα που επικοινωνεί με το επίπεδο πρόσβασης του εργοστασίου Χρ. Ζαρκάδα-Πιστιόλη, Εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας στην Έδεσσα Κακαση Δημητρα. ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΚΑΝΑΒΟΥΡΓΕΙΟ ΤΗΣ ΕΔΕΣΣΑΣ Σφέτκου Σοφία, Παλιό ταπητουργείο Κοτζαϊβαζόγλου, μελέτη αποκατάστασης επανάχρησης, μεταπτυχιακή εργασία, ΑΠΘ, 2014 Η ιστορία της καλλιέργειας κάνναβης στην Ελλάδα μέχρι το αποκορύφωμά της τον 20ό αιώνα Η ιστορία της κάνναβης στην Ελλάδα και χρησιμότητά της ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΈΛΕΙΑΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΤΟΥ ΔΗΜΌΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ.ΤΟ ΠΡΌΤΖΕΚΤ ΤΗΣ ΈΔΕΣΣΑΣ 1991–92, ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ, ΤΕΎΧΟΣ #04, AICA ΕΛΛΑΣ Έδεσσα: Το παλιό «Κανναβουργείο» γίνεται πολυχώρος , "Η εφημερίδα", 14-01-2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023.  line feed character in |website= at position 48 (βοήθεια)
  61. ↑ Αρχείο:Οι Ανελκυστήρες Του Κανναβουργείο Έδεσσας το 2017..jpg
  62. ↑ Υπαίθριο Μουσείο Νερού Έδεσσας https://museumfinder.gr/listing/ypaithrio-mouseio-nerou-edessas/
  63. ↑ Δημoτική Κοινωφελής Επιχείρηση    Δ.Έδεσσας / Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού & Περιβάλλοντος, Νερό Πηγή Ζωής, Δύναμης, Καταστροφής & Ενέργειας http://edessacity.gr/museum/watermuseum/index.htm
  64. ↑ Υπαίθριο Μουσείο Νερού Έδεσσας, https://museumfinder.gr/listing/ypaithrio-mouseio-nerou-edessas/
  65. ↑ 65,0 65,1 «Edessa - Water Museum - Aquarium - Εδεσσα - Υπαίθριο Μουσείο Νερού Ενυδρείο / Ερπετάριο». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  66. ↑ 66,0 66,1 «Εγκαίνια Έκθεσης Ορυκτών | Δήμος Έδεσσας». dimosedessas.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  67. ↑ «Μύλος της Γεύσης | Δήμος Έδεσσας». www.dimosedessas.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  68. ↑ «Edessa - Pella - Macedonia - Greece / Attractions - Εδεσσα - Βεγορίτιδα - Ορεινή Πέλλα - Αγιος Αθανάσιος Αξιοθέατα». www.edessacity.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  69. ↑ «εκθεση ορυκτων». Edessa (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  70. ↑ 70,0 70,1 «Λαογραφική Εταιρεία Ν. Πέλλας | Δήμος Έδεσσας». dimosedessas.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2023. 
  71. ↑ 71,0 71,1 Στρατηγική Ολοκληρωμένης Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης – Β’ Φάση, «Έδεσσα, Αστική Αναζωογόνηση», Δήμος Έδεσσας, Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, ΕΣΠΑ 2014-2020. Διαθέσιμο σε http://www.edessacity.gr/development/baa/2019/SVAA_Edessas_final.pdf

-Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Varosi, Edessa στο Wikimedia Commons
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Βαρόσι_(Έδεσσα)&oldid=10468923"