Χρονόγραμμα (γραφή)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Χρονόγραμμα (αποσαφήνιση).
Προσωποποίηση του Χρόνου ως γραμματικού, εικονογράφηση σε συλλογή χρονογραμμάτων του 19ου αιώνα

Το χρονόγραμμα ή χρονόγραφο[1] αποτελεί τύπο δημιουργικής γραφής όπου στην συνηθέστερη μορφή του επιλέγεται η χρήση λέξεων σε κάποια πρόταση οι οποίες περιέχουν κάποια γράμματα τα οποία γράφονται με ελαφρώς μεγαλύτερες διαστάσεις ή σε κεφαλαία μορφή, αυτά ερμηνεύονται ως αριθμοί, και με την πρόσθεση των αριθμών προκύπτει άθροισμα το οποίο συνήθως αντιπροσωπεύει τιμή έτους. Στα γνήσια χρονογράμματα η κάθε λέξη περιλαμβάνει έναν αριθμό, ενώ στα φυσικά χρονογράμματα όλοι οι αριθμοί εμφανίζονται στην σωστή σειρά, π.χ. AMORE MATVRITAS (ωριμάζουσα αγάπη) = MMVI = 2006. Τα χρονογράμματα για τους σκοπούς της στιχοποίησης, ανάλογα με το μέτρο τους ονομάζονται χρονόστιχα (εξάμετρο) ή χρονοδίστιχα (δίστιχο), με άλλους σχετικούς όρους να είναι το ετεόστιχο και ετεομενχεμεροδίστιχο.[2] Ως ευρύτερος χαρακτηρισμός χρονόγραμμα είναι το κάθε γραπτό από το οποίο προκύπτουν πληροφορίες σχετικά με τον προσδιορισμό χρονικής περιόδου. Ιστορικά εμφανίστηκαν κατά την αρχαιότητα τόσο στην ελληνική όσο και στην εβραϊκή γλώσσα,[3][4] και πολύ αργότερα στην λατινική γλώσσα (και λατινικούς χαρακτήρες σε διάφορες γλώσσες)[2] στην δυτική Ευρώπη κατά την περίοδο του Μεσαίωνα, με τα λατινικά πλέον να έχουν την πιο συχνή χρήση για δημιουργία χρονογραμμάτων.

Ελληνική γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης: Ελληνικό σύστημα αρίθμησης και Ισοψηφισμός

Αρχαιότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθώς τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου μπορούν να ερμηνευτούν και ως αριθμοί κατά το ελληνικό σύστημα αρίθμησης, τα χρονογράμματα είχαν αρκετά συχνή εμφάνιση και έχουν παρατηρηθεί στις τραγωδίες του Ευριπίδη.[5]Συγκεκριμένα, μέσω αναδιάταξης των γραμμάτων των τρίτων και τετάρτων ιαμβικών γραμμών σε κάθε ένα από τα έργα του Ευριπίδη μπορούν να δημιουργηθούν νέοι στίχοι οι οποίοι υποδεικνύουν την χρονολογία που γράφτηκε το έργο,[6] κυρίως μέσω αναφοράς της εκάστοτε διοργάνωσης των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων.[7]Π.χ. η 3η και 4η γραμμή από το Κύκλωψ: 

πρῶτον μὲν ἡνίκ᾽ ἐμμανὴς Ἥρας ὕπο  (πρώτα όταν οδηγήθηκες στην τρέλα από την Ήρα ώστε)
Νύμφας ὀρείας ἐκλιπὼν ᾤχου τροφούς (να εγκαταλείψεις τις τροφούς σου τις ορεινές νύμφες)

αναδιατάσσεται ως:[8] 

Ὀλυμπιάς τ`ἦν κἀνενήκοντ' ἀμφί μ'ῶ     (ήταν η ενενηκοστή Ολυμπιάδα, εσύ που)
φράσων, χρόνου σὺ πέρι μ'ἐροῦ ποιήσεως (θα με σχολιάσεις, ρώτα με περί του χρόνου ποιήσεως)

Μετέπειτα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα χρονογράμματα σε ελληνική γραφή στην εκδοχή της μεγαλογράμματης ή κεφαλαίας μορφής, δημιουργούνταν επίσης κατά τον Μεσαίωνα και Αναγέννηση στην δυτική Ευρώπη -σπανιότερα από τα λατινικά-, όπως για το παρακάτω παράδειγμα όπου όπου προκύπτει η τιμή έτους 1700 βάσει της πρόσθεσης των αριθμητικών τιμών Η + Δ + Ξ + Κ + Φ + Λ + Η + Π + Ι + Δ + Ε + Δ + Δ + Ι +Η +Ρ + Η + Ι +Ι + Δ + Ε + Δ + Ι +Δ + Δ + Ι + Ι:[9] 

τΗν ΔοΞαν ΚεΦαΛΗ ΠαΙΔΕυτῶν ΔΗν ΔΙατΗΡΗΙ. Πᾶν τΕ ἀΕΙ ΧΛοάΗΙ τῶΙΔΕ ΔΙΔοντι ΔΙΙ (Ας διατηρηθεί η δόξα στην κεφαλή των εκπαιδευτών. Πάντα να χλοΐζει σε αυτούς που τιμούν τον Δία)

Χρήση χρονογραμμάτων εκφρασμένων στην ελληνική γλώσσα υπήρξε επίσης και στην νοτιοανατολική Ευρώπη κατά την οθωμανική περίοδο κυρίως ως επιγράμματα σε κρήνες και άλλα μνημεία μικρών διαστάσεων.[10][11][12]

Εβραϊκή γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης: Γεματρία

Στην εβραϊκή γλώσσα η δημιουργία χρονογραμμάτων έχει στενή σχέση με την πρακτική της γεματρίας, όπου το κάθε γράμμα διαθέτει την δική του αριθμητική τιμή ενώ τα έτη προσδιορίζονται κατά το εβραϊκό ημερολόγιο.[2][13] Το παλαιότερο γνωστό χρονόγραμμα στην εβραϊκή λογοτεχνία χρονολογείται από το 1205 ενώ είναι πιθανό πως υπήρχαν ήδη από το 582. Η συχνότερη χρήση τους γίνονταν σε επιτύμβιες πλάκες, τίτλους βιβλίων, και διάφορα ποιήματα.[2]

Λατινικοί χαρακτήρες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης: Ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης
Χρονόγραμμα λατινικής γραφής σε βάση αγάλματος του αγίου Ιωάννη του Νεπομούκ στην Αυστρία (1736)

Σε αντίθεση με το ελληνικό και το εβραϊκό σύστημα αρίθμησης, το ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης διαθέτει μόνο τα γράμματα M,D,C,L,X,V,I αντί για το σύνολο των γραμμάτων ως αριθμούς. Η ύπαρξη τους πιθανολογείται πως υπήρξε ήδη από την εποχή της αρχαίας Ρώμης, ωστόσο τα παλαιότερα χρονογράμματα η ύπαρξη των οποίων είναι επιβεβαιωμένη επινοήθηκαν στα μέσα του 14ου αιώνα, και παράλληλα υπάρχουν και χρονογράμματα τα οποία δημιουργήθηκαν μεταγενέστερα και αναπαριστούν παλαιότερα έτη.[9] Ιδιαίτερα δημοφιλή υπήρξαν κατά την περίοδο την Αναγέννησης όπου συχνά χρησιμοποιούνταν σε επιτάφιες πλάκες και στήλες ώστε να προσδιορίζουν τα έτη γεννήσεως και θανάτου. Κάποια γνωστά παραδείγματα είναι:

Εκτός Ευρώπης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα χρονογράμματα εμφανίστηκαν επίσης και σε άλλες γλώσσες και αλφάβητα όπως το αραβικό και το ινδικό.[4][2]

Κατά την ινδονησιακή βουδιστική παράδοση, και ειδικά στην περιοχή της Ιάβας, τα χρονογράμματα ονομάζονταν τσαντρασενγκάλα και χρησιμοποιούνταν σε επιγραφές ώστε να προσδιορίζουν έτη στο τοπικό ημερολόγιο. Στην μορφή αυτή, η αριθμητική τιμή αντιστοιχούσε σε λέξεις αντί σε γράμματα.[16]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Nichtlateinische Schriftzeichen: Franz.-(neu) griech. Wörterbuch von A. Rhangabis, A. Samurkasis u. J. Nikolaidis. 1842. σελ. 169. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «CHRONOGRAM - JewishEncyclopedia.com». www.jewishencyclopedia.com. Ανακτήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2017. 
  3. ↑ Fowler, Alastair (16 Φεβρουαρίου 2017). The Mind of the Book: Pictorial Title-Pages. Oxford University Press. ISBN 9780191027437. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Anwar, Kombai S. (2016-08-25). «The art of writing time» (στα en-IN). The Hindu. ISSN 0971-751X. http://www.thehindu.com/features/friday-review/The-art-of-writing-time/article14588986.ece. Ανακτήθηκε στις 2017-12-09. 
  5. ↑ Fowler, Alastair (16 Φεβρουαρίου 2017). The Mind of the Book: Pictorial Title-Pages. Oxford University Press. ISBN 9780191027437. 
  6. ↑ Dobson, J. F. (1916/08). «Euripides Furens». The Classical Review 30 (5-6): 136–139. doi:10.1017/S0009840X00010404. ISSN 1464-3561. https://www.cambridge.org/core/journals/classical-review/article/euripides-furens/CF2D56A7861758BBA53BC94E07F30504. 
  7. ↑ Margoliouth, D. S. (David Samuel) (1915). The chronograms of the Euripidean dramas. Oxford, B. H. Blackwell. 
  8. ↑ Margoliouth, D. S. (David Samuel) (1915). The chronograms of the Euripidean dramas. Oxford, B. H. Blackwell. σελ. 10. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Hilton, James (1882). Chronograms, 5000 and more in number, excerpted out of various authors and collected at many places. Λονδίνο: E. Stock / George Fabyan Collection (Library of Congress) DLC [old catalog]. σελίδες 6, 321. 
  10. ↑ «Οθωμανικές κρήνες στην Άνω Πόλη Κυπαρισσίας - Archaeology Wiki». www.archaeology.wiki (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2017. 
  11. ↑ «Ο Πύργος Ρολογιού του Σερίφ Αχμέτ (18ος αιώνας) - Δήμος Πέλλας». www.giannitsa.gr. Ανακτήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2017. 
  12. ↑ «Δήμος Σερρών - Τζαμί Κοτζά Μουσταφά Πασά». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Αυγούστου 2020. 
  13. ↑ Hilton, James [from old catalog· George Fabyan Collection (Library of Congress) DLC [from old catalog] (1882). Chronograms, 5000 and more in number, excerpted out of various authors and collected at many places. London, E. Stock. σελ. 640. 
  14. ↑ Blake, Barry J. (2011). Secret Language. Oxford University Press. σελ. 87. ISBN 9780199691623. 
  15. ↑ The History of Mathematics, Anne Rooney, page 21.
  16. ↑ Jakarta Post, March 30, 2003: Sengkalan: Mystery of words and forms Αρχειοθετήθηκε 25 October 2014 στο Wayback Machine.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χρονόγραμμα_(γραφή)&oldid=9201135"