Μαρία του Γκιζ

Μαρία του Γκιζ
Βασιλική σύζυγος της Σκωτίας
Περίοδος	18 Μαΐου 1538 - 14 Δεκεμβρίου 1542
Γέννηση	22 Νοεμβρίου 1515 Μπαρ-λε-Ντικ, Γαλλία
Θάνατος	11 Ιουνίου 1560 (44 ετών) Κάστρο του Εδιμβούργου, Σκωτία
Σύζυγος	Λουδοβίκος Β΄ του Λονγκεβίλ Ιάκωβος Ε΄ της Σκωτίας
Πατέρας	Κλαύδιος της Λωρραίνης
Μητέρα	Αντουανέτα των Βουρβόνων
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η Μαρία του Γκιζ (Marie de Guise, 22 Νοεμβρίου 1515 - 11 Ιουνίου 1560) ήταν βασίλισσα της Σκωτίας ως δεύτερη σύζυγος του Ιακώβου Ε΄ της Σκωτίας και αντιβασίλισσα της Σκωτίας (1554 - 1560) για λογαριασμό της κόρης της Μαρίας Α΄ της Σκωτίας. Η Μαρία του Γκιζ με καταγωγή από το Δουκάτο της Λωρραίνης ήταν μεγαλύτερη κόρη του Κλαύδιου του Γκιζ αρχηγού του Οίκου του Γκιζ και της Αντουανέτας των Βουρβόνων κόρης του Φραγκίσκου του Βαντόμ και της Μαρίας του Λουξεμβούργου. Ο ισχυρός Οίκος του Γκιζ ήταν πρωταγωνιστής στη Γαλλία τον 16ο αιώνα με συμμαχίες με το βασίλειο της Γαλλίας και το μικρότερο βασίλειο της Σκωτίας που ήθελε να είναι Καθολικό ανεξάρτητο από την Αγγλία. Μετά την αποτυχία της οι Προτεστάντες πήραν την εξουσία στη Σκωτία και ο εγγονός της Ιάκωβος Α΄ και ΣΤ΄ της Αγγλίας και της Σκωτίας ένωσε για πρώτη φορά τα στέμματα της Αγγλίας και της Σκωτίας.

Δούκισσα του Λονγκεβίλ

Η Μαρία είχε άλλα 11 αδέλφια ανάμεσα τους : ο Φραγκίσκος του Γκιζ, ο Κλαύδιος Β΄ του Ωμάλ, ο Κάρολος της Λωρραίνης (1524-1574) και ο Λουδοβίκος της Λωρραίνης (1527-1578). Η Μαρία του Γκιζ ήταν ψηλή ενω όπως είχε αναφέρει η μητέρα της υπέφερε από συχνά κρυολογήματα, ακούγεται ότι γεννήθηκε στο σπίτι ενός "κοινού" ενώ η μητέρα της ταξίδευε για τη γενέτειρα της. Σε ηλικία 5 ετών έγινε νονά στη μικρότερη αδελφή της Λουίζα, σε λίγο πήγε μαζί με τη γιαγιά της Φιλίππη του Χέλρε στη μονή του Πουρ Κλερ στο Ποντ-α-Μουσσον. Ο θείος της Αντώνιος της Λωρραίνης και η θεία της Ρενέ των Βουρβόνων επισκέφτηκαν τη Φιλίππη όταν ήταν 14 ετών, εντυπωσιασμένοι με το ανάστημα και την εμφάνιση της την πήραν από το μοναστήρι και την έφεραν μαζί τους στη Γαλλική αυλή. Η Μαρία έκανε την πρώτη εμφάνιση της στον γάμο ανάμεσα στον Φραγκίσκο Α΄ της Γαλλίας και την Ελεονώρα της Αυστρίας ενώ έγινε φίλη με τις κόρες του βασιλιά Μανταλένα και Μαργαρίτα.

Στις 4 Αυγούστου 1534 σε ηλικία 18 ετών η Μαρία έγινε δούκισσα του Λονγκεβίλ με τον γάμο της με τον Λουδοβίκο Β΄ του Λονγκεβίλ στα ανάκτορα του Λούβρου, ο γάμος τους ήταν ευτυχισμένος αλλά πολύ σύντομος. Ο πρώτος γιος της Μαρίας Φραγκίσκος Γ΄ του Λονγκεβίλ γεννήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 1535 αλλά στις 9 Ιουνίου 1537 ο Λουδοβίκος πέθανε στη Ρουέν αφήνοντας τη σύζυγο του χήρα σε ηλικία 21 έτους. Το υπόλοιπο διάστημα της ζωής της η Μαρία κρατούσε το τελευταίο γράμμα από τον αγαπημένο της φίλο και σύζυγο Λουδοβίκο που έγραφε για την ασθένεια του και εξηγούσε την απουσία του στη Ρουέν, βρίσκεται και σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας. Η Μαρία γέννησε τον δεύτερο γιο της στις 4 Αυγούστου και τον ονόμασε Λουδοβίκο στη μνήμη του συζύγου της, ο Λουδοβίκος πέθανε πολύ μικρός αλλά ο Φραγκίσκος έστελνε γράμματα στη μητέρα του στη Σκωτία, στις 22 Μαρτίου 1545 της έγραφε πόσο ψηλός ήταν και στις 2 Ιουλίου 1546 της έστειλε το πορτραίτο του. Η Μαρία έγινε στόχος του Ιακώβου Ε΄ της Σκωτίας για τον δεύτερο γάμο του (1537), η πρώτη σύζυγος του Μαγδαληνή της Γαλλίας (1520-1537) είχε πεθάνει πρόωρα και χρειαζόταν μια Γαλλίδα νύφη για να πραγματοποιήσει συμμαχία εναντίον της Αγγλίας. Ο Ιάκωβος Ε΄ σύμφωνα με έναν συγγραφέα του 17ου αιώνα είχε εντυπωσιαστεί από τη Μαρία όταν πήγε στη Γαλλία να συναντήσει τη Μανταλένα και τη Μαρία των Βουρβόνων, ήταν ο επόμενος στόχος του. Η Μαρία βρέθηκε στον πρώτο γάμο του Ιακώβου Ε΄ με τη Μανταλένα.

Γάμος με τον Ιάκωβο Ε΄ της Σκωτίας

Τα σύμβολα της Μαρίας του Γκιζ σαν δούκισσα του Λονγκεβίλ

Ο πρόσφατα χήρος Ερρίκος Η΄ της Αγγλίας είχε προσπαθήσει να αποτρέψει την ένωση ζητώντας το χέρι της Μαρίας. Ο Ερρίκος Η΄ είχε βαρύ ιστορικό στη συμπεριφορά με τις συζύγους του, εξόρισε την πρώτη και αποκεφάλισε τη δεύτερη αυτό έκανε τη Μαρία να αρνηθεί την πρόταση. Ο Ερρίκος Η΄ είπε τον Δεκέμβριο του 1537 στον Καστιλλόν τον Γάλλο απεσταλμένο στο Λονδίνο ότι ήταν πολύ μεγάλος άντρας για να μην έχει μια μεγάλη σύζυγο. Η βιογράφος Αντόνια Φρέιζερ (γεν. 1932) γράφει το 1969 ότι η Μαρία του απάντησε "Είμαι μεγάλη γυναίκα αλλά έχω μικρό λαιμό". Η απάντηση της Μαρίας ήταν κακόγουστο αστείο επειδή λίγο πριν αποκεφαλιστεί η δεύτερη σύζυγος του Άννα Μπολέυν (1536) είπε στον εκτελεστή ότι θα τη σκοτώσει εύκολα επειδή έχει "μικρό λαιμό". Ο Φραγκίσκος Α΄ της Γαλλίας προτίμησε την πρόταση του Ιακώβου και μεταβίβασε τις επιθυμίες του στον Κλαύδιο του Γκιζ, ο Φραγκίσκος δήλωσε ότι θα της δώσει τόσο μεγάλη προίκα σαν να ήταν πριγκίπισσα. Η μητέρα της Μαρίας είδε την πρόταση "εξαιρετικά περίεργη" επειδή ο βασιλιάς είχε συμπεριλάβει την κληρονομιά του γιου της Μαρίας στην προίκα. Η Μαρία δέχτηκε τον πρόταση πολύ σοκαρισμένη, ήταν θλιμμένη επειδή είχε χάσει πρόωρα τον σύζυγο και τον γιο της και δεν ήθελε να αποχωριστεί την πατρίδα της και την οικογένεια της. Ο πατέρας της προσπάθησε να της αλλάξει γνώμη μέχρι την εποχή που ο Ιάκωβος της έγραψε για να της δώσει τις συμβουλές και την υποστήριξη του. Η αυθεντικότητα των επιστολών που δημοσιοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1935 αμφισβητείται. Ο Ντέιβιντ Μπιάτον (1494 - 1546) ταξίδευσε στη Γαλλία για να προχωρήσει στις διαπραγματεύσεις του γάμου. Ο Μπίάτον έγραψε επιστολή στον Ιάκωβο Ε΄ στις 22 Οκτωβρίου 1537 στη Λυών ότι "είναι έτοιμος να φέρει σε ευτυχές τέλος την αποστολή", είχε μιλήσει με τη Μαρία που βρισκόταν με τη μητέρα της στην Καμπανία και περίμενε το τέλος των διαπραγματεύσεων.

Οι γαμήλιες διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν τον Ιανουάριο του 1538 με μια προίκα που περιείχε και την προίκα του πρώτου της γάμου. Σύμφωνα με τους γαμήλιους όρους αν ο βασιλιάς πέθαινε πρώτος η χήρα θα είχε για όλη την υπόλοιπη ζωή της το κάστρο του Φώκλαντ, το κάστρο του Στέρλινγκ, το κάστρο του Ντίνγκουαλ μαζί με όλα τα έσοδα από τις κομητείες και τις ηγεμονίες. Η Μαρία δέχτηκε την προσφορά και έκανε σχέδια για την αναχώρηση της, ο αρραβώνας του Ιακώβου Ε΄ με τη Μαρία του Γκιζ έγινε με προξενιό στις 9 Μαΐου 1538 στο παρεκκλήσι του πύργου του Σατεντάν. Περίπου 2000 λόρδοι και βαρόνοι ήρθαν από τη Σκωτία για να παραστούν στην τελετή σαν απεσταλμένοι του Ιακώβου Ε΄ με έναν στόλο υπό την ηγεσία του λόρδου Μάξγουελ, ο Μάξγουελ και οι λόρδοι του επέστρεψαν στη Σκωτία με τη Μαρία. Η Μαρία απέπλευσε από τη Χάβρη στις 10 Ιουνίου 1538 και έφτασε στο Φάιφ έξι μέρες αργότερα, έγινε δεκτή από τον βασιλιά με πολλές τελετές. Όταν έφυγε η Μαρία από τη Γαλλία τον Ιούνιο του 1538 22 ετών αναγκάστηκε να αφήσει τον τρίχρονο γιο της Φραγκίσκο στη Γαλλία επειδή είχε διαδεχτεί στο Λονγκεβίλ τον πατέρα του Λουδοβίκο Β΄. Ο Ιάκωβος Ε΄ και η Μαρία παντρεύτηκαν στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ανδρέα στις 18 Ιουνίου 1538. Η μητέρα του Ιακώβου Μαργαρίτα Τυδώρ έγραψε τον Ιούλιο στον Ερρίκο Η΄ "Την εμπιστεύομαι επειδή θα γίνει σοφή πριγκίπισσα, θα έχει μεγάλες τιμές από μένα και πολύ καλή μεταχείριση".

Βασίλισσα της Σκωτίας

Η Μαρία του Γκιζ με τον δεύτερο σύζυγο της Ιάκωβο Ε΄ της Σκωτίας

Ο δούκας του Γκιζ έστειλε χτίστες, μεταλλωρύχους και τον Γάλλο ζωγράφο Πιερ Κουέσνελ για να διακοσμήσει τα ανάκτορα. Η στέψη έγινε στις 22 Φεβρουαρίου 1540 στο αβαείο του Χόλυρουντ, οι προετοιμασίες για τη στέψη ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1539 όταν ο κοσμηματοπώλης Τζων Μόσμαν έκανε το νέο της στέμμα και επιχρύσωσε το ασημένιο της σκήπτρο. Οι πληρωμές της τελετής περιείχαν το κρέμασμα των ταπεστρί και τη μεταφορά των επιπλώσεων από το παρεκκλήσι των ανακτόρων στο αβαείο, οι απεσταλμένοι διασκορπίστηκαν για να καλέσουν τις κυρίες του βασιλείου. Ο χαιρετισμός έγινε με 30 πυροβολισμούς από τον πύργο στο κάστρο του Εδιμβούργου και ο Ιάκωβος έδωσε άδεια στους οπλουργούς του να ρίξουν πυροτεχνήματα.

Ο Ιάκωβος και η Μαρία απέκτησαν δυο γιους : τον Ιάκωβο, δούκα του Ρόθεσει (γεννήθηκε στις 22 Μαΐου 1540 στον Άγιο Ανδρέα) και τον Ροβέρτο, δούκα του Άλμπανι (γεννήθηκε και βαπτίστηκε στις 12 Απριλίου 1541), πέθαναν και οι δυο στις 21 Απριλίου 1541 σε βρεφική ηλικία. Η μητέρα της Μαρίας Αντουανέτα των Βουρβόνων έγραψε στην κόρη της γράμμα για να την παρηγορήσει και να της υπενθυμίσει ότι ήταν πολύ νέα και μπορούσε να κάνει περισσότερα παιδιά, η ίδια έριξε τις ευθύνες στη νοσοκόμα της και στην υπερβολική σίτιση. Το τρίτο και τελευταίο παιδί του ζεύγους Μαρία Α΄ της Σκωτίας γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1542, ο Ιάκωβος πέθανε έξι μέρες αργότερα αφήνοντας τη Μαρία αντιβασίλισσα της Σκωτίας. Την αντιβασιλεία ανέλαβε ο Τζέιμς Χάμιλτον, 2ος κόμης του Άρραν,ο Ερρίκος Η΄ εξέφρασε την επιθυμία να παντρέψει τη νεογέννητη Μαρία με τον γιο και διάδοχο του πρίγκιπα Εδουάρδο. Η πράξη αυτή προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στη Σκωτία από αυτούς που αναζητούσαν συμμαχία με τη Γαλλία με αποτέλεσμα να ακολουθήσει Αγγλική εισβολή. Ο δούκας του Γκιζ είπε στον Άγγλο διπλωμάτη Ραλφ Σάντλερ (1507 - 1587) ότι ο αντιβασιλιάς Άρραν είναι "απλός άνθρωπος" και "μπορείς να μάθεις τα πάντα από αυτόν". Ο Άρραν άκουσε τον Απρίλιο του 1543 τη φήμη ότι ο Ερρίκος Η΄ επιθυμούσε να πάρει νέα σύζυγο τη Μαρία του Γκιζ, η Μαρία με τον προσωπικό της μαγνητισμό έμαθε τα πάντα, η Μαρία έστειλε στη συνέχεια τον λόρδο Φλέμινγκ στον Σάντλερ για να αναφέρει τη συνάντηση. Ο Σάντλερ ανήγγειλε στον Ερρίκο Η΄ ότι η κατάσταση στη Σκωτία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη.

Η αντιβασιλεία του Άρραν

Η Μαρία έμενε ανεπιθύμητη στα ανάκτορα του Λινλιθγκόου, τον Ιούλιο του 1453 μετακινήθηκε με τη μικρή βασίλισσα στο κάστρο του Στέρλινγκ. Ο Ραλφ Σάντλερ μίλησε μαζί της και τον διαβεβαίωσε ότι ο γάμος με τον νεαρό Εδουάρδο θα προχωρήσει όταν η Μαρία φτάσει 10 ετών, η Μαρία αισθανόταν υπέροχα με τη νέα της κατοικία στο Στέρλινγκ. Ο Ερρίκος Η΄ σύντομα κατάλαβε ότι η Μαρία δεν είχε στόχο να προχωρήσει τον γάμο παρά τις Σκωτσέζικες υποσχέσεις και η Συνθήκη του Γκρίνουϊτς ήταν άκυρη γι'αυτό ξεκίνησε από τα τέλη του 1543 επιδρομές στη Σκωτία με την ελπίδα να αλλάξει η Μαρία γνώμη με τη βία. Το 1544 η Μαρία έκανε ανεπιτυχή προσπάθεια να αντικαταστήσει τον Άρραν στην αντιβασιλεία. Μετά την ήττα των Σκωτσέζων στη μάχη του Πίνκι Κλέγκ τον Σεπτέμβριο του 1547 ο Γαλλικός στρατός ενίσχυσε τις δυνάμεις της Μαρίας που παρέμεινε στη Σκωτία. Η Μαρία εξοπλισμένη με ένα σύγχρονο τόξο πήγε στο πεδίο της μάχης τον Ιούλιο του 1548 στην πολιορκία του Χάντιγκτον. Η συνοδεία της συγκρούστηκε με τους Άγγλους τοξότες και 16 από αυτούς έπεσαν στο πεδίο της μάχης γύρω από την ίδια. Μετά από το τραγικό περιστατικό η Μαρία έδωσε σε έναν από τους τοξότες της τον Άντρο Στραίτον μηνιαίο μισθό 4 λιρών. Με απόφαση του Κοινοβουλίου της Σκωτίας η Μαρία στάλθηκε τον Αύγουστο του 1548 στη Γαλλία για να ανατραφεί μαζί με τον μέλλοντα σύζυγο της τον δελφίνο Φραγκίσκο γιο του Ερρίκου Β΄ της Γαλλίας. Η Μαρία αποφάσισε να ταξιδεύσει από το Νταμπάρτον με την κόρη της έφτασε μέχρι το Γουίθορν που προχώρησε σε προσκύνημα αλλά αποφάσισε να επιστρέψει επειδή συγκλήθηκε συμβούλιο στο Εδιμβούργο.

Την ίδια εποχή ένα Σκωτσέζικο βιβλίο αφιερωμένο στη Μαρία την περιγράφει απόγονο του Γοδεφρείδου του Μπουιγιόν συγκρίνοντας το θάρρος και τον ηρωισμό της με μυθικές ηρωίδες όπως η Τόμυρις, η Σεμίραμις και η Πενθεσίλεια. Ακολούθησε συμφωνία τα Χριστούγεννα του 1549 στο κάστρο του Στέρλινγκ για νέες Γαλλικές ενισχύσεις, στην πολιορκία του κάστρου του Μπρούτι τον Φεβρουάριο του 1550 έδειξε μεγαλύτερη σύνεση όταν παρακολουθούσε την επιτυχή έφοδο κατά μήκος του ποταμού Τάι. Τα Αγγλικά στρατεύματα εγκατέλειψαν τον Σεπτέμβριο του 1549 το Χάντιγκτον, η Μαρία με θριαμβευτικό ύφος έγραψε "οι Άγγλοι δεν άφησαν από πίσω τους τίποτε άλλο εκτός από την πανούκλα". Οι διαπραγματεύσεις για ειρήνη κατέληξαν στις 24 Μαρτίου 1550 στη Συνθήκη της Βουλώνης". Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης ο Κλαύδιος Β΄ του Ωμάλ ένας από τους αδελφούς της Μαρίας θα έπρεπε να αποσταλεί σαν όμηρος στην Αγγλική αυλή μαζί με άλλους 5 Γάλλους. Μετά τον θάνατο του πατέρα της ο Κλαύδιος πήρε την άδεια να πάει στη Σκωτία στις 11 Μαΐου με ένα διαβατήριο που του έδωσε ο Εδουάρδος ΣΤ΄. Ο Κλαύδιος έγραψε από το Εδιμβούργο στις 18 Μαΐου για τις αμυντικές εργασίες του βασιλείου, η Μαρία μετά τη συνθήκη αυτή μπόρεσε να επισκεφτεί τη Γαλλία για να δει την οικογένεια της.

Ταξίδια σε Αγγλία και Γαλλία

Η Μαρία μετέβη στις 6 Σεπτεμβρίου 1550 από τη Σκωτία στη Διέππη για τη συμμετοχή της στις 1 Οκτωβρίου 1550 σε φεστιβάλ στη Γαλλική αυλή της Ρουέν με τη μικρή της κόρη. Στη Ρουέν η Μαρία ήταν επικεφαλής παρέλασης, ακολουθούσαν στρατιώτες με σύμβολα Σκωτσέζικων κάστρων που είχαν καταληφθεί από τους Γάλλους, είχε μαζί της μεγάλη συνοδεία από επιφανείς Σκωτσέζους κόμητες και επισκόπους. Οι ιστορικοί έχουν αναλύσει τις κινήσεις αυτές σαν προετοιμασία για τη συνοδεία της κόρης της στον θρόνο της Σκωτίας. Τον χειμώνα η Μαρία έμεινε στη Γαλλική αυλή της Μπλουά, το καλοκαίρι με τον Ερρίκο Β΄ επισκέφτηκε την Τουρ, Ανζέ και τη Νάντη, τον Απρίλιο στο Αμπουάζ γνώρισε μεγάλο ψυχολογικό σοκ όταν έμαθε ότι επιχείρησαν να δηλητηριάσουν τη μικρή της κόρη. Ο Ρόμπερτ Στιούαρτ ένας ύποπτος Σκωτσέζος βρέθηκε στο Λονδίνο και παραδόθηκε στους Γάλλους τον Μάιο. Την εποχή που βρισκόταν στη Γαλλία αγωνίστηκε σκληρά για να εξασφαλίσει τις καλύτερες συνθήκες για τον γάμο της κόρης της και για την οικονομική της υποστήριξη στη Σκωτία. Ο Τζον Μέισον ένας Άγγλος παρατηρητής που κατασκόπευε τη Μαρία στη Σκωτία σημειώνει : "η χήρα της Σκωτίας έχει γίνει έντονα κουραστική στους Γάλλους, συμπεριφέρεται σαν ζητιάνα, ο βασιλιάς προσπαθεί να απαλλαγεί από αυτήν".

Μετά την επιστροφή της από τη Διέππη ο γιος της Φραγκίσκος πέθανε επίσης πρόωρα στην Αμιένη. Τον Οκτώβριο του 1551 η Μαρία συνάντησε τον Εδουάρδο ΣΤ΄ της Αγγλίας, πέρασε πρώτα από το Πόρτσμουθ, έμεινε την πρώτη νύχτα στη μονή του Σάουθγουι και στη συνέχεια πήγε στο Λονδίνο. Όταν συναντήθηκε με τον Εδουάρδο ο Άγγλος βασιλιάς της έκανε δώρο ένα δακτυλίδι από διαμάντι, είχε μια "εκπληκτική επιτραπέζια διάμετρο" και ανήκε στην Αικατερίνη Παρ. Η πριγκίπισσα Μαρία Τυδώρ αρνήθηκε να βρεθεί στη συνάντηση αντίθετα η πριγκίπισσα Ελισάβετ ήταν παρούσα. Ο Τζον Αϊλμέρ (1521 - 1594) καταγράφει ότι σε αντίθεση με τις άλλες γυναίκες της συνοδείας του Εδουάρδου δεν μιμήθηκε την "έντονα καμπυλωτή" κόμμωση της Σκωτσέζικης συνοδείας των Γκιζ. Στον δρόμο της επιστροφής της στη Σκωτία ο Ραλφ Σάντλερ την οδήγησε μέσω του Χερτφορτσάιρ και σταμάτησε στην οικία του Ρομπέρ Τσέστερ στη μονή του Ρόιστον και στο σπίτι της χήρας δούκισσας του Σάφοκ κοντά στο Στάμφορντ. Ο Άρραν κάλεσε τους βαρόνους της ανατολικής Λόθιαν να τη συναντήσουν στο Μπέργουικ και τους κύριους του Σέλκιρκ, του Χάντιγκτον, του Ντάνμπαρ και του βορείου Μπεργουικ να συναντήσουν την κυρία τους στις 24 Νοεμβρίου 1551. Έξι άμαξες με μπαρούτι μεταφέρθηκαν από το οπλοστάσιο του Λεθ στο Εδιμβούργου για να πανηγυρίσουν με κανονιοβολισμούς την επιστροφή της Μαρίας.

Αντιβασιλιάς της Σκωτίας

Τον Δεκέμβριο του 1552 η Μαρία της Αυστρίας, βασίλισσα της Ουγγαρίας, αδελφή του Καρόλου Κουίντου τόνισε ότι τα διπλωματικά παράπονα της Μαρίας δεν είχαν καμιά ισχύ επειδή δεν προέρχονταν από την ίδια αλλά από τον κόμη του Άρραν, επιπλέον έδειξε έντονα ενοχλημένη με τη φιλία της με τη Γαλλία. Η δύναμη της Μαρίας ωστόσο αυξήθηκε σημαντικά, τον Μάιο του 1553 ο αυτοκρατορικός απεσταλμένος στο Λονδίνο της πρότεινε να αντικαταστήσει τον Άρραν με τον θετό νόθο γιο της Ιάκωβο Στιούαρτ, 1ο κόμη του Μόρεϊ. Η Μαρία του Γκίζ έγινε αντιβασίλισσα στις 12 Απριλίου 1554, η 11χρονη Μαρία έστειλε συγχαρητήρια στη μητέρα της από τον πύργο του Μεντόν που έμενε με τη γιαγιά της και τον θείο της καρδινάλιο της Λωρραίνης.

Στις περισσότερες υποθέσεις η Μαρία του Γκίζ συμβουλεύτηκε τους αδελφούς της, τον καρδινάλιο της Λωρραίνης και τον Φραγκίσκο δούκα του Γκιζ που είχαν ψηλές κυβερνητικές θέσεις στη Γαλλία, η Γαλλία και η Σκωτία συνεργάστηκαν σαν σύμμαχοι. Ο απεσταλμένος του Ερρίκου Β΄ στη Σκωτία την περίοδο 1546 - 1560 Ερρίκος Κλεουτίν ήταν αναπληρωτής της Μαρίας όταν έλλειπε σε ταξίδια στη Γαλλία. Την περίοδο της αντιβασιλείας 1554 - 1560 οι Γάλλοι είχαν τις σημαντικότερες θέσεις στη Σκωτία, ο Ύβ ντε Ρουμπάι που ήταν θησαυροφύλακας και κάτοχος της μεγάλης σφραγίδας και ο Βαρθολομαίος ντε Βιλλεμόρ ήταν υπεύθυνος για τα έσοδα. Ο Κλεουντίν σταδιακά έγινε αντιπαθής στους Σκωτσέζους ευγενείς με αποτέλεσμα να ξεσπάσει η επερχόμενη κρίση. Η Μαρία είχε ενεργό ρόλο στις Σκωτσέζικες υποθέσεις, τον Ιούλιο του 1554 ταξίδευσε στο Τζέντμπουργκ για να τοποθετήσει έναν δικαστή με σκοπό να λύσει τις προστριβές που είχαν ξεσπάσει ανάμεσα στις συνοριακές οικογένειες της Σκωτίας και του Κερ, τη συνόδευσε ένοπλος στρατός υπό την ηγεσία του Κλεουντίν. Τον Οκτώβριο με στρατό, πλοίο και ένα κανόνι πήγε να βοηθήσει τον κόμη του Σάδερλαντ να συλλάβει τον λόρδο του Ριι που είχε προκαλέσει σφαγές στο Σάδερλαντ. Η Μαρία δεν είχε επιτυχίες όμως όταν έστειλε τους κόμητες του Χάντλι και του Άρτζιλ να υποτάξουν με τη φωτιά και το ξίφος του Μόινταρντ και το Λιούις, ο Χάντλι φυλακίστηκε για την αποτυχία του. Σε άλλες περιοδείες επισκέφτηκε το Ινβερνές, το Ρος, το Έλγιν, το Μπανφ και την Αμπερντίν, οι προσπάθειες οδήγησαν στη γενική σύγκρουση τον Ιανουάριο του 1557. Η κρίση ξεκίνησε τον Οκτώβριο όταν η Μαρία από το κάστρο του Χιουμ έστειλε στρατό εναντίον της Αγγλίας, οι Σκωτσέζοι λόρδοι ενώ είχαν εντολή να επιτεθούν στο κάστρο του Γουόρκ σε έκτακτη συνέλευση στο Έκφορντ αρνήθηκαν να υπακούσουν και επέστρεψαν στην πατρίδα τους.

Σύγκρουση με Προτεστάντες

Η αντιβασιλεία απειλήθηκε από τη μεγάλη δύναμη των Σκωτσέζων Προτεσταντών, η Μαρία τους χρειαζόταν για να ενισχύσει τη φίλο - Γαλλική της πολιτική και δεν είχε υποστήριξη από την Αγγλία όταν ήταν βασίλισσα η Μαρία Τυδώρ. Αμέσως μετά τον γάμο της μικρής Μαρίας με τον δελφίνο Φραγκίσκο στις 24 Απριλίου πέθανε η Μαρία Τυδώρ και τη διαδέχθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1558 η ετεροθαλής αδελφή της Ελισάβετ που η νομιμότητα της ήταν υπό αμφισβήτηση. Τα δικαιώματα της Μαρίας στον θρόνο της Αγγλίας στηρίχτηκαν στην παπική βούλα για τη νομιμότητα της Ελισάβετ, ο Ερρίκος Β΄ εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να αποκτήσει ισχυρές φιλοδοξίες όχι μόνο στη Σκωτία αλλά και στην Αγγλία γι'αυτό γι'αυτό είχε ανάγκη να παραμείνει η Σκωτία αυστηρά Καθολική. Ιστορικοί όπως η Πάμελα Ρίτσι αναφέρουν ότι οι αλλαγές στην πολιτική της Μαρίας δεν ήταν δραματικές, οι αντιπαλότητες ανάμεσα στους Καθολικούς και τους Προτεστάντες έφεραν σταδιακά μεγάλες πολιτικές εντάσεις. Ο Ερρίκος Β΄ της Γαλλίας πέθανε στις 10 Ιουλίου 1559 όταν ξεκίνησε η Μεταρρύθμιση στη Σκωτία και η μικρή Μαρία με τον Φραγκίσκο έγιναν βασιλείς της Γαλλίας. Ο Φραγκίσκος και η Μαρία τοποθέτησαν στο ένα τεταρτημόριο από τα βασιλικά τους σύμβολα τα σύμβολα της Αγγλίας, αυτό είναι απόδειξη ότι η Σκωτία είχε αποκτήσει έντονο ενδιαφέρον για το Αγγλικό βασίλειο. Το 1557 μια ομάδα Σκωτσέζων λόρδων γνωστοί σαν "λόρδοι της εκκλησίας" εξεγέρθηκαν με πρόφαση "να επανέλθει η ευλογία του θεού στον κλήρο", ακολούθησαν τη διετία 1558 - 1559 φαινόμενα εικονομαχίας. Την ίδια εποχή μια σειρά από ανεξάρτητες κοινότητες στη Σκωτία ανέβασαν Προτεστάντες υπουργούς, η αντιβασιλεία κάλεσε τους Προτεστάντες ιερείς να απολογηθούν (1558) αλλά ο κίνδυνος για επανάσταση ήταν έντονος σε ολόκληρη τη δυτική χώρα.

Η άνοδος της Ελισάβετ στον θρόνο της Αγγλίας (1558) έδωσε μεγάλο θάρρος στους Σκωτσέζους Προτεστάντες, η Ελισάβετ προχώρησε σε μυστική συμφωνία με τους "λόρδους της εκκλησίας", η αντιβασιλεία κάλεσε τους μεταρρυθμιστές να εμφανιστούν στις 10 Μαΐου στο Στέρλινγκ αλλά ακολούθησε εξέγερση. Οι άντρες του Άνγκους συγκεντρώθηκαν στο Νταντί με μεταρρυθμιστές από το Στέρλινγκ, στις 4 Μαΐου δέχτηκαν τον μεγάλο θρησκευτικό ηγέτη Τζον Νοξ που ήρθε από τη Γαλλία και ενώθηκαν μαζί του. Με τα σκληρά κηρύγματα του Τζον Νοξ οι μεταρρυθμιστές άρχισαν να καταστρέφουν θρησκευτικούς οίκους, η αντιβασιλεία ετοιμάστηκε για εκστρατεία στο Περθ αλλά αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει όταν μια νέα ομάδα μεταρρυθμιστών ήρθε από τα δυτικά. Δυο από τους απεσταλμένους της αντιβασιλείας ο κόμης του Άρτζιλ και ο Ιάκωβος Στιούαρτ, κόμης του Μόρεϊ έγιναν Προτεστάντες, όταν η αντιβασιλεία έστειλε Άγγλους μισθοφόρους στο Περθ την εγκατέλειψαν και ενώθηκαν με τους "λόρδους της εκκλησίας" και τον Τζον Νοξ. Το Εδιμβούργο έπεσε στους Προτεστάντες τον Ιούλιο και η Μαρία οπισθοχώρησε στο Ντάνμπαρ, οι λόρδοι έκλεισαν ειρήνη με την αντιβασιλεία στις 25 Ιουλίου 1559 που εγγυήθηκε τη θρησκευτική τους ελευθερία, κατόπιν οπισθοχώρησαν στο Στέρλινγκ.

Τον Σεπτέμβριο ο 2ος κόμης του Άρραν πρώην αντιβασιλιάς όταν δέχτηκε την ασφαλή επιστροφή του γιου του έγινε αρχηγός των "λόρδων της εκκλησίας" και τοποθέτησε επαρχιακή διακυβέρνηση. Η Μαρία του Γκιζ που ενισχύθηκε σημαντικά με Γαλλικά στρατεύματα τους καταδίωξε και μετά την καταστροφή της οικίας του Γουίλιαμ Κιρκάλντυ σύμφωνα με τον Τζον Νοξ φώναξε : "Που είναι ο θεός του Τζον Νόξ; Ο δικός μου είναι περισσότερο ισχυρός από τον δικό του". Τον Νοέμβριο οι επαναστάτες οπισθοχώρησαν στο Στέρλινγκ, όλα ήταν χαμένα γι'αυτούς αλλά όταν τον Ιανουάριο του 1560 έφτασε Αγγλική βοήθεια οι Γάλλοι οπισθοχώρησαν στο Λεθ. Οι διαπραγματεύσεις των επαναστατών με τους Άγγλους συνεχίστηκε χωρίς τον Τζον Νοξ, οι Άγγλοι ζήτησαν τον αποκλεισμό του επειδή το έργο του εναντίον των γυναικών μοναρχών που είχε σκοπό να θίξει τη Μαρία Τυδώρ έθιγε και τη δική τους βασίλισσα. Τον Φεβρουάριο στη Συνθήκη του Μπέργουικ ο κόμης του Άρραν και οι Άγγλοι συμφώνησαν να ενωθούν για να διώξουν τους Γάλλους, η βασίλισσα Ελισάβετ έστειλε μεγάλο στρατό και άρχισε να πολιορκεί τους Γάλλους στο Λεθ. Στην πορεία της μάχης ο Άγγλος απεσταλμένος στη Γαλλία Νίκολας Θροσμόρτον (1515 - 1571) περιγράφει τη Μαρία να έχει "την πολεμική καρδιά ενός άντρα" και ο επίσκοπος λέει αντίστοιχα "μια γυναίκα με αντρικό θάρρος".

Θάνατος

Μιά Αγγλική επίθεση στο Λιθ αποκρούστηκε με βαριές απώλειες, κατόπιν πολλοί από τους αρχηγούς των "λόρδων της εκκλησίας" ήρθαν στις 12 Μαΐου 1560 στο κάστρο του Εδιμβούργου και δείπνησαν με τη Μαρία και τον φύλακα του κάστρου λόρδο Ερσκίν. Συζήτησαν ένα σχέδιο που είχε ξεκινήσει πριν τις ταραχές σύμφωνα με το οποίο η Μαρία θα ταξίδευσε στη Γαλλία, θα συναντούσε την Ελισάβετ στην Αγγλία και ο αδελφός της θα παρέμενε αντιβασιλιάς στη Σκωτία. Οι λόρδοι παραπονέθηκαν έντονα για τους Γάλλους που διορίστηκαν σε ψηλές κυβερνητικές θέσεις, συνεχίστηκαν οι διαπραγματεύσεις για τη διακοπή της πολιορκίας του Λεθ και την κατεδάφιση των νέων οχυρώσεων στο κάστρο του Ντάνμπαρ. Την επόμενη μέρα οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν όταν αρνήθηκαν να επιτρέψουν στους Γάλλους διοικητές να έρθουν στο κάστρο να συζητήσουν με τη Μαρία.

Την περίοδο που η Μαρία συνέχισε να οχυρώνει το κάστρο του Εδιμβούργου αρρώστησε βαριά, τις επόμενες 8 μέρες το μυαλό της είχε θολώσει και δεν μπορούσε ούτε να μιλήσει. Η Μαρία έκανε τη διαθήκη της στις 8 Ιουνίου 1560 και πέθανε από ιδροκόπια σε τρεις μέρες. Το σώμα της τυλίχτηκε με μόλυβδο και τοποθετήθηκε σε φέρετρο στο παρεκκλήσι της Αγίας Μαργαρίτας στο κάστρο του Εδιμβούργου μερικούς μήνες. Στις 18 Μαρτίου 1561 η σορός της έφυγε μυστικά από το κάστρο και μεταφέρθηκε με πλοίο στη Γαλλία, η κόρη της Μαρία παρακολούθησε την ταφική πομπή στη Φεκάμπ τον Ιούλιο του 1561. Η ταφή της έγινε στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου στη Ρενς που η αδελφή του Ρενέ ήταν ηγουμένη, οικοδομήθηκε μαρμάρινος τάφος με μπρούτζινο ανδριάντα της Μαρίας που φορούσε τα βασιλικά φορέματα και κρατούσε στα χέρια της το σκήπτρο της δικαιοσύνης. Ο τάφος της καταστράφηκε στη Γαλλική επανάσταση, από τα πέντε παιδιά της Μαρίας του Γκιζ μόνο η κόρη της Μαρία επέζησε. Τα σύγχρονα χρόνια δημιουργήθηκαν πολλές υποψίες στους ιστορικούς ότι η Μαρία δηλητηριάστηκε με εντολή της Ελισάβετ ή από οπαδούς της Αγγλίδας βασίλισσας αλλά δεν υπάρχει καμιά απόδειξη και έγινε αυτοψία την ημέρα που πέθανε. Η Μαρία πέθανε από φυσικά αίτια καθώς από τον Απρίλιο είχε υποστεί παράλυση των άκρων από πρήξιμο και οι γιατροί είχαν διαγνώσει ότι έπασχε από ιδροκόπια, η ασθένεια της επιβεβαιώνεται από τον εχθρό της Τζων Κοξ που είπε "η ψηλή κυρία άρχισε να λυγίζει". Στο παρανοϊκό κλίμα του 16ου αιώνα με πλήθος δολοφονιών για θρησκευτικούς λόγους καμιά πηγή σύγχρονη με την εποχή της δεν αναφέρει για δολοφονία. Τον θάνατο της αντιβασίλισσας ακολούθησε η Συνθήκη του Εδιμβούργου με την οποία η Αγγλία και η Γαλλία συμφώνησαν να αποσύρουν τα στρατεύματα τους από τη Σκωτία. Οι Γάλλοι επίτροποι αν και δεν ήταν πρόθυμοι να κλείσουν ειρήνη με τους αντάρτες τους πρόσφεραν μερικές παραχωρήσεις από τους νεαρούς βασιλείς Φραγκίσκο και Μαρία να μπορούν να συγκαλέσουν το κοινοβούλιο και να τηρήσουν τα έθιμα, η δύναμη επανήλθε τελικά στα χέρια των Προτεσταντών.

Κριτικές

Οι ιστορικοί κρίνουν γενικά θετικά τη Μαρία του Γκιζ παρά το μίσος του μεταρρυθμιστή Τζων Κόξ απέναντι της. Η συγγραφέας Ροζαλίντ Κ Μάρσαλ σημειώνει : "οι βιογράφοι της Στρικλάντ τον 19ο αιώνα και οι Ρον Μακέρλι και Μαρσάλ τον 20ο αιώνα υμνούν τις ικανότητες και την εξυπνάδα της". Η Ροζαλίντ Κ Μάρσαλ σημειώνει :

"Η Μαρία έκανε σκληρές και φιλότιμες προσπάθειες τόσο να διατηρήσει στη Σκωτία τον παλιό καθολικό της χαρακτήρα όσο και να αποκαταστήσει την κόρη της. Πάλεψε κόντρα σε όλα τα προβλήματα, τους εχθρούς της στη χώρα της και την αρρώστια της, δεν στάθηκε ποτέ υποτακτική απέναντι στον Γάλλο βασιλιά".

Τέχνη

• Η Μαρία του Γκίζ είναι η πρωταγωνίστρια στο έργο του Τζάνετ Ουαλκινσβ "Βασίλισσα πέντε ετών"
• Η Μαρια του Γκίζ εμφανίζεται στους τόμους 1,2,3 και 5 στα "Χρονικά του Λίμοντ" του Ντόροθυ Ντάννεττ (1923 - 2001), η επίσκεψη στην κόρη της στη Γαλλία περιγράφεται στον δεύτερο τόμο
• Στο φίλμ "Ελισάβετ" (1998) τον ρόλο της Μαρίας παίζει η ηθοποιός Φανί Αρντάν, στο φιλμ η Μαρία δολοφονείται από τον Φράνσις Ουαλσινγκχαμ.
• Στο "Τηλεοπτικό Δίκτυο" η ηθοποιός Έιμι Μπρένεμαν παίζει τον ρόλο της Μαρίας του Γκίζ.

Πηγές

• Joseph Bain, ed., Calendar of the State Papers relating to Scotland and Mary Queen of Scots 1547–1603, vol. 1, H.M. General Register House Edinburgh, (1898)
• Amy Blakeway, Regency in Sixteenth-Century Scotland (Woodbridge: Boydell & Brewer, 2015).
• Annie I. Cameron, The Scottish Correspondence of Mary of Lorraine, Scottish History Society (1927).
• John G. Harrison, "Ladies in Waiting, Marie de Guise at Stirling" (PDF)., Kirkdale Archaeology / Historic Scotland (2008).
• Rosalind K. Marshall, Mary of Guise: Queen of Scots, abridged, NMS Publishing, Edinburgh (2001).
• Marcus Merriman, The Rough Wooings, Tuckwell (2000)-
• Pamela E. Ritchie – Mary of Guise in Scotland, 1548–1560: A Political Study (2002).
• Strickland, Agnes, 'Mary of Lorraine' in Lives of the queens of Scotland and English princesses, vol. 1, Blackwood (1850) pp. 337–406, to 1542.
• Strickland, Agnes, 'Mary of Lorraine' in Lives of the queens of Scotland and English princesses, vol. 2, Blackwood (1851) pp. 1–206, continued.
• Thomas, Andrea (2005), Princelie Majestie: The Court of James V of Scotland, Edinburgh: John Donald, ISBN 0-85976-611-X
• Marguerite Wood, Foreign Correspondence with Marie de Lorraine: the Balcarres Papers, Scottish History Society, 2 vols (1923, 1925).