Ελιά: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Αναίρεση έκδοσης 6485912 από τον Aimnak (Συζήτηση)
Aimnak (συζήτηση | συνεισφορές)
5 επεξεργασίες
μ πρόσθεσα το: "Η ελιά και το λάδι στην Θρησκεία"
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
{{άλλεςχρήσεις}}
{{ταξινομοπλαίσιο
{{ταξινομοπλαίσιο
|εικόνα = Elia.jpg
|εικόνα = Elia.jpg
Γραμμή 71: Γραμμή 70:
| —
| —
|Συνολική παγκόσμια παραγωγή
|Συνολική παγκόσμια παραγωγή
| style="text-align:right;"| 19.845.300
| style="text-align:right;" | 19.845.300
| style="text-align:right;"| 9.634.576
| style="text-align:right;" | 9.634.576
| style="text-align:right;"| 20.598
| style="text-align:right;" | 20.598
|-
|-
|01
|01
|{{Flag|Spain}}
|{{Flag|Spain}}
| style="text-align:right;"| 7.820.060
| style="text-align:right;" | 7.820.060
| style="text-align:right;"| 2.330.400
| style="text-align:right;" | 2.330.400
| style="text-align:right;"| 29.781
| style="text-align:right;" | 29.781
|-
|-
|02
|02
| {{Flag|Italy}}
| {{Flag|Italy}}
| style="text-align:right;"| 3.182.204
| style="text-align:right;" | 3.182.204
| style="text-align:right;"| 1.144.420
| style="text-align:right;" | 1.144.420
| style="text-align:right;"| 27.806
| style="text-align:right;" | 27.806
|-
|-
|03
|03
| {{Flag|Greece}}
| {{Flag|Greece}}
| style="text-align:right;"| 2.000.000
| style="text-align:right;" | 2.000.000
| style="text-align:right;"| 850.000
| style="text-align:right;" | 850.000
| style="text-align:right;"| 23.529
| style="text-align:right;" | 23.529
|-
|-
|04
|04
| {{Flag|Turkey}}
| {{Flag|Turkey}}
| style="text-align:right;"| 1.750.000
| style="text-align:right;" | 1.750.000
| style="text-align:right;"| 798.493
| style="text-align:right;" | 798.493
| style="text-align:right;"| 21.916
| style="text-align:right;" | 21.916
|-
|-
|05
|05
| {{Flag|Morocco}}
| {{Flag|Morocco}}
| style="text-align:right;"| 1.415.902
| style="text-align:right;" | 1.415.902
| style="text-align:right;"| 597.513
| style="text-align:right;" | 597.513
| style="text-align:right;"| 22.839
| style="text-align:right;" | 22.839
|-
|-
|06
|06
| {{Flag|Syria}}
| {{Flag|Syria}}
| style="text-align:right;"| 1.095.043
| style="text-align:right;" | 1.095.043
| style="text-align:right;"| 684.490
| style="text-align:right;" | 684.490
| style="text-align:right;"| 15.997
| style="text-align:right;" | 15.997
|-
|-
|07
|07
| {{Flag|Algeria}}
| {{Flag|Algeria}}
| style="text-align:right;"| 610.776
| style="text-align:right;" | 610.776
| style="text-align:right;"| 295.000
| style="text-align:right;" | 295.000
| style="text-align:right;"| 14.237
| style="text-align:right;" | 14.237
|-
|-
|08
|08
| {{Flag|Tunisia}}
| {{Flag|Tunisia}}
| style="text-align:right;"| 562.000
| style="text-align:right;" | 562.000
| style="text-align:right;"| 1,779.950
| style="text-align:right;" | 1,779.950
| style="text-align:right;"| 4.848
| style="text-align:right;" | 4.848
|-
|-
|09
|09
| {{Flag|Egypt}}
| {{Flag|Egypt}}
| style="text-align:right;"| 459.650
| style="text-align:right;" | 459.650
| style="text-align:right;"| 52.668
| style="text-align:right;" | 52.668
| style="text-align:right;"| 87.273
| style="text-align:right;" | 87.273
|-
|-
|10
|10
| {{Flag|Portugal}}
| {{Flag|Portugal}}
| style="text-align:right;"| 443.800
| style="text-align:right;" | 443.800
| style="text-align:right;"| 343.200
| style="text-align:right;" | 343.200
| style="text-align:right;"| 12.931
| style="text-align:right;" | 12.931
|}
|}


Γραμμή 161: Γραμμή 160:
=== Η ελιά στον αθλητισμό ===
=== Η ελιά στον αθλητισμό ===
[[Αρχείο:Head of boxeur 02.JPG|thumb|150px|Χάλκινη κεφαλή πυγμάχου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Ο αθλητής στέφεται με κότινο, από τον οποίο σώζεται μόνο το στέλεχος.]]
[[Αρχείο:Head of boxeur 02.JPG|thumb|150px|Χάλκινη κεφαλή πυγμάχου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Ο αθλητής στέφεται με κότινο, από τον οποίο σώζεται μόνο το στέλεχος.]]
Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες [[Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα|Ολυμπιάδες]] είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των [[Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα|Ολυμπίων]] ο [[κότινος]], το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον [[Οπισθόδομος|οπισθόδομο]] του [[Ναός του Δία στην Ολυμπία|ναού του Δία στην Ολυμπία]].<ref> Νικόλαος Χ. Σταμπουλίδης, «Αγώνων Έπαθλα», Εκδόσεις Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2003</ref>
Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες [[Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα|Ολυμπιάδες]] είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των [[Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα|Ολυμπίων]] ο [[κότινος]], το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον [[Οπισθόδομος|οπισθόδομο]] του [[Ναός του Δία στην Ολυμπία|ναού του Δία στην Ολυμπία]].<ref>Νικόλαος Χ. Σταμπουλίδης, «Αγώνων Έπαθλα», Εκδόσεις Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2003</ref>
Στα [[Παναθήναια]] σημαντικό ρόλο έπαιζε η ελιά του [[Ερέχθειο|Ερεχθείου]], αλλά και τα στέφανα που φτιάχνονταν με τα κλαδιά της. Στην ιερή πομπή στους δρόμους της Αθήνας συμμετείχαν οι θαλλοφόροι, γέροντες ωραίοι και ευθυτενείς, που κρατούσαν στα χέρια τους κλάδους ελαίας.<ref> Νίκος Ψιλάκης, «Ελαίας Στέφανος: Τα στεφάνια των Ολυμπιονικών. Συμβολικό και ηθικό υπόβαθρο. Η ελιά και τα στεφάνια της στον πολιτισμό των Ελλήνων». Εκδόσεις ΚΑΡΜΑΜΩΡ, 2003. </ref> Οι Αθηναίοι, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολιτισμένους, κρατούσαν κλαδιά ελιάς, ενώ οι χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούν κλαδιά [[Βελανιδιά|βελανιδιάς]], αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο πολιτισμό, την τραχύτητα και τη βιαιότητα.<ref> H.W. Parker, Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα, μτφρ. Χαρ. Ορφανός, Αθήνα 2000, σελ. 58. </ref>
Στα [[Παναθήναια]] σημαντικό ρόλο έπαιζε η ελιά του [[Ερέχθειο|Ερεχθείου]], αλλά και τα στέφανα που φτιάχνονταν με τα κλαδιά της. Στην ιερή πομπή στους δρόμους της Αθήνας συμμετείχαν οι θαλλοφόροι, γέροντες ωραίοι και ευθυτενείς, που κρατούσαν στα χέρια τους κλάδους ελαίας.<ref>Νίκος Ψιλάκης, «Ελαίας Στέφανος: Τα στεφάνια των Ολυμπιονικών. Συμβολικό και ηθικό υπόβαθρο. Η ελιά και τα στεφάνια της στον πολιτισμό των Ελλήνων». Εκδόσεις ΚΑΡΜΑΜΩΡ, 2003. </ref> Οι Αθηναίοι, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολιτισμένους, κρατούσαν κλαδιά ελιάς, ενώ οι χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούν κλαδιά [[Βελανιδιά|βελανιδιάς]], αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο πολιτισμό, την τραχύτητα και τη βιαιότητα.<ref>H.W. Parker, Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα, μτφρ. Χαρ. Ορφανός, Αθήνα 2000, σελ. 58. </ref>
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες ονομάστηκαν [[στεφανίτες]] ή ιεροί αφού τα έπαθλα είναι απλά στέφανα, σε αντίθεση με τα Παναθήναια που ήταν [[χρηματίτες]], όπου το έπαθλο του στεφανιού ελιάς συνοδευόταν από βαρύτιμα υλικά έπαθλα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες ονομάστηκαν [[στεφανίτες]] ή ιεροί αφού τα έπαθλα είναι απλά στέφανα, σε αντίθεση με τα Παναθήναια που ήταν [[χρηματίτες]], όπου το έπαθλο του στεφανιού ελιάς συνοδευόταν από βαρύτιμα υλικά έπαθλα.


Γραμμή 183: Γραμμή 182:
[[Αρχείο:Women Picking Olives.jpg|thumb|Πίνακας του Βαν Γκογκ με θέμα γυναίκες που μαζεύουν ελιές.]] Αποτελώντας σημαντικό μέρος της διατροφής αλλά και της οικονομικής ζωής της Μεσογείου και της Ελλάδας ειδικότερα, αναπόφευκτο ήταν η μακρόχρονη πορεία της ελιάς να έχει διεισδύσει στην καλλιτεχνική και πολιτισμική ζωή των κατοίκων της περιοχής. Με έμπνευση την αγροτική ζωή στην περιοχή της νότιας Γαλλίας, ο Ολλανδός ζωγράφος [[Βίνσεντ βαν Γκογκ]] δημιούργησε πίνακες με θέμα την ελιά. Ο ποιητής [[Κωστής Παλαμάς]] ύμνησε την ελιά στο ομώνυμο ποίημά του <ref>[http://www.snhell.gr/kids/content.asp?id=69&cat_id=2| Κωστής Παλαμάς, «Η ελιά», Άπαντα Α’]</ref>, ενώ στα [[Δημοτικό τραγούδι|δημοτικά τραγούδια]] συχνά γίνεται αναφορά στο ελαιόδεντρο και τους καρπούς του.
[[Αρχείο:Women Picking Olives.jpg|thumb|Πίνακας του Βαν Γκογκ με θέμα γυναίκες που μαζεύουν ελιές.]] Αποτελώντας σημαντικό μέρος της διατροφής αλλά και της οικονομικής ζωής της Μεσογείου και της Ελλάδας ειδικότερα, αναπόφευκτο ήταν η μακρόχρονη πορεία της ελιάς να έχει διεισδύσει στην καλλιτεχνική και πολιτισμική ζωή των κατοίκων της περιοχής. Με έμπνευση την αγροτική ζωή στην περιοχή της νότιας Γαλλίας, ο Ολλανδός ζωγράφος [[Βίνσεντ βαν Γκογκ]] δημιούργησε πίνακες με θέμα την ελιά. Ο ποιητής [[Κωστής Παλαμάς]] ύμνησε την ελιά στο ομώνυμο ποίημά του <ref>[http://www.snhell.gr/kids/content.asp?id=69&cat_id=2| Κωστής Παλαμάς, «Η ελιά», Άπαντα Α’]</ref>, ενώ στα [[Δημοτικό τραγούδι|δημοτικά τραγούδια]] συχνά γίνεται αναφορά στο ελαιόδεντρο και τους καρπούς του.


Μουσεία ελιάς και λαδιού υπάρχουν σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Μεσογείου. Τα μουσεία αυτά παρουσιάζουν εκθέματα που σχετίζονται με την καλλιέργεια και συγκομιδή της ελιάς και την παραγωγή λαδιού, ενώ συχνά πραγματοποιούνται και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές. Ένα από τα πιο γνωστά ελληνικά μουσεία ελιάς είναι το [[Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού]] στη [[Σπάρτη]].<ref> [http://www.piop.gr/PiopMuseum.asp?ID=283&NT=18&Lang=1&MuseumID=277| Η ιστοσελίδα του Μουσείου της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη.]</ref> Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το [[Μουσείο Ελιάς Πυλάρου]] στον οικισμό Μακρυώτικα της [[Κεφαλονιά|Κεφαλονιάς]], μικρό μουσείο σε αναπαλαιωμένο ελαιοτριβείο με αυθεντικά μηχανήματα από τα τέλη του 19ου – αρχές 20ού αιώνα. Το Δίκτυο «Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου» περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή πάνω από 15 μουσεία από ολόκληρη τη Μεσογειακή λεκάνη.<ref>[http://www.oliveoilmuseums.gr/| Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου].</ref>
Μουσεία ελιάς και λαδιού υπάρχουν σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Μεσογείου. Τα μουσεία αυτά παρουσιάζουν εκθέματα που σχετίζονται με την καλλιέργεια και συγκομιδή της ελιάς και την παραγωγή λαδιού, ενώ συχνά πραγματοποιούνται και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές. Ένα από τα πιο γνωστά ελληνικά μουσεία ελιάς είναι το [[Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού]] στη [[Σπάρτη]].<ref>[http://www.piop.gr/PiopMuseum.asp?ID=283&NT=18&Lang=1&MuseumID=277| Η ιστοσελίδα του Μουσείου της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη.]</ref> Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το [[Μουσείο Ελιάς Πυλάρου]] στον οικισμό Μακρυώτικα της [[Κεφαλονιά|Κεφαλονιάς]], μικρό μουσείο σε αναπαλαιωμένο ελαιοτριβείο με αυθεντικά μηχανήματα από τα τέλη του 19ου – αρχές 20ού αιώνα. Το Δίκτυο «Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου» περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή πάνω από 15 μουσεία από ολόκληρη τη Μεσογειακή λεκάνη.<ref>[http://www.oliveoilmuseums.gr/| Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου].</ref>


Τα τελευταία χρόνια η ελιά έχει αρχίσει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Αυτή τη στιγμή λειτουργεί Θεματικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με θέμα την ελιά, συντονιστικός φορέας του οποίου είναι το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης [[Καλαμάτα|Καλαμάτας]]. Το Θεματικό Δίκτυο «Ελιά» υποστηρίζει πλήθος δραστηριοτήτων σε πάνω από 15 συνεργαζόμενα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, και περιβαλλοντικά προγράμματα σε πάνω από 100 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ολόκληρη τη χώρα.<ref>[http://www.elia-diktyo.gr/| Ο ιστότοπος του Θεματικού Δικτύου «Ελιά»]</ref>
Τα τελευταία χρόνια η ελιά έχει αρχίσει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Αυτή τη στιγμή λειτουργεί Θεματικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με θέμα την ελιά, συντονιστικός φορέας του οποίου είναι το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης [[Καλαμάτα|Καλαμάτας]]. Το Θεματικό Δίκτυο «Ελιά» υποστηρίζει πλήθος δραστηριοτήτων σε πάνω από 15 συνεργαζόμενα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, και περιβαλλοντικά προγράμματα σε πάνω από 100 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ολόκληρη τη χώρα.<ref>[http://www.elia-diktyo.gr/| Ο ιστότοπος του Θεματικού Δικτύου «Ελιά»]</ref>


== Η ελιά και το λάδι στη Θρησκεία ==
Το δέντρο της ελιάς και το λάδι έχουν για τον βυζαντινό άνθρωπο πέρα από την καθημερινή διατροφική σημασία, μια σειρά από συμβολικές σημασίες. Το ελαιόλαδο συχνά το χρησιμοποιούσαν κατά την χριστιανική δοξασία, οι άγιοι ως «θαυματουργό» φάρμακο και μ’ αυτό θεράπευαν ασθένειες που οι γιατροί αδυνατούσαν να θεραπεύσουν. Ετυμολογικά, η λέξη “έλαιον” συνδέεται με την λέξη “έλεος” και έτσι καταγράφεται ένας μεγάλος αριθμός αναφορών στην σχέση των δυο αυτών λέξεων, ιδιαίτερα σε αγιολογικά κείμενα. Για παράδειγμα, στον βίο του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, ένα στεφάνι ελιάς στο κεφάλι μιας γυναίκας συμβολίζει την ελεημοσύνη.<ref>{{Cite web|url=http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/27.jpg|title=http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/27.jpg}}</ref>

Γεωγραφικά και πολιτισμικά, ο πλούσιος πνευματικός και συμβολικός ρόλος του λαδιού ταυτίζεται με τον χώρο που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ο χριστιανισμός. Οι κάτοικοι της Μεσογείου, προσαρμόζοντας τις ανάγκες τους στις δυνατότητες του φυσικού τους περιβάλλοντος, ανάδειξαν την ελιά και το λάδι σε βασικά στοιχεία της καθημερινότητας τους.  Χρησιμοποιώντας το στην διατροφή τους, για φωτισμό και ως φάρμακο.

Η εβραϊκή θρησκεία συνέδεσε την επαρκή παραγωγή ελαιόλαδου με την θεία εύνοια και θεωρούσε την ελιά και το λάδι σύμβολα ειρήνης και συμφιλίωσης του ανθρώπου με τον θεό. Στην ιουδαϊκή λατρεία, το λάδι αποτελούσε μέρος των προσφορών προς τον Δημιουργό, γι’ αυτό και η χρήση ελαιόλαδου στις ειδωλολατρικές τελετές θεωρείτο ως ασέβεια.<ref>{{Cite web|url=http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/03.jpg|title=http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/03.jpg|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>

Η χριστιανική Εκκλησία, αφομοίωσε όσα στοιχεία υπηρετούσαν την ιδιαίτερη ταυτότητα και αποστολή της. Ανάμεσα σε αυτά και η συμβολική χρήση του λαδιού. Στην Καινή Διαθήκη το ελαιόλαδο εξακολουθεί να εκτιμάται ως πολύτιμη πηγή φωτισμού και μέσο θεραπείας. Την ιαματική ιδιότητα του λαδιού ο Χριστός συνδύασε με την πνευματική και απελευθερωτική δύναμη της αλήθειας. Επίσης στην καινή Διαθήκη το λάδι χρησίμευε και ως μέσο καλλωπισμού αλλά και ένδειξη τιμής, φιλίας και αγάπης.

Φαίνεται, λοιπόν πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος του λαδιού στην χριστιανική πίστη και έτσι παρουσιάζεται και κατά την μεταγενέστερη εποχή. Μέσα στο βάθος του χρόνου η εκκλησία αναγνωρίζει την σημασία του καρπού της ελιάς. Αυτό επιβεβαιώνεται από πολλές, ευρύτατα διαδεδομένες συνήθειες. Η επίσημη ορθόδοξη εκκλησία χρησιμοποιεί το ελαιόλαδο σε τρία μυστήρια, ο βάπτισμα, το χρίσμα και το ευχέλαιο. Οι πιστοί έδειχναν και δείχνουν έμπρακτα την βαθιά πεποίθηση ότι ο αποκλειστικός φορέας της ζωής είναι Θεός, προσφέροντας στον ναό και ζητώντας την ευλογία των πρώτων καρπών των ελαιώνων, προκειμένου η σοδειά να είναι πλούσια. Μια άλλη εκκλησιαστική πρακτική που την ιερότητα του καρπού της ελιάς φανερώνεται και από άλλες συνήθειες των πιστών, όπως αυτή που τους θέλει να μυρώνονται με λάδι από το καντήλι που καίει μπροστά σε θαυματουργές εικόνες.

Έχει τεκμηριωθεί ότι ο πολυποίκιλος συμβολισμός του ελαίου στη χριστιανική λατρεία βασίζεται σε παλιότερες ιδέες, παραδόσεις και δοξασίες, γεγονός που αναδεικνύει την διαχρονική και θεμελιακή του σημασία και στο λατρευτικό πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης.<ref>{{Cite news|url=http://www.eleokarpos.com/%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%B1/|title=Η ελιά και το λάδι στη Θρησκεία|date=2013-11-21|newspaper=Eleokarpos {{!}} Ελαιόκαρπος|language=el-GR|accessdate=2017-05-19}}</ref>
Η αρχαία χρήση του λαδιού στην ταφική τελετουργία έχει διατηρηθεί και στη χριστιανική θρησκεία.Στον Χριστιανισμό και ιδιαίτερα στον Ορθόδοξο η ελιά και το ελαιόλαδο παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Η ελιά είναι το μόνο φυτό που αναφέρεται περισσότερο από 170 φορές στην Βίβλο. Κλαδί ελιάς στέλνει ο Θεός με το περιστέρι στον Νώε, σύμβολο του θείου ελέους, της γαλήνης και της ειρήνης.
Το ελαιόλαδο έχει σφραγίσει τις ελληνικές παραδόσεις με τις οποίες είναι άρρηκτα συνυφασμένο. Ιερό σύμβολο του κύκλου της ζωής χρησιμοποιείται σε όλες τις σημαντικές στιγμές και τελετουργίες, γέννηση, βάπτιση, γάμο και θάνατο. Για τους ορθόδοξους χριστιανούς, το λάδι, όπως και το σιτάρι και το κρασί, έχει τη σημασία θρησκευτικού αγαθού καθώς είναι συνδεδεμένο με τα μυστήρια του Xρίσματος και του Eυχέλαιου. Ακόμα με λάδι ελιάς αλείφεται το μωρό στο μυστήριο της βάπτισης ενώ είναι σημαντικός ο ρόλος του στο μυστήριο του Ευχέλαιου. Σύμφωνα με μια άλλη ελληνική παράδοση, τα "λαδαδέλφια", άτομα δηλαδή που έχουν δεχθεί το λάδι της βάπτισης από τον ίδιο νονό, δεν επιτρέπεται να παντρευτούν.

Με λάδι ελιάς έχριζαν τους βασιλείς και τους ιερείς ως αντιπρόσωπους του Θεού.

Με λάδι ελιάς ανάβουν τα καντήλια στις εκκλησιές μας και παρασκευάζεται το Άγιο Μύρο. Το καλύτερο λάδι και για θεραπευτικούς σκοπούς στα νεώτερα χρόνια θεωρήθηκε αυτό ακριβώς που προέρχονταν από τους ναούς. Θεωρήθηκε θαυματουργό από τους πιστούς, ενώ συχνά το αποκτούσαν βουτώντας κομμάτια από βαμβάκι στα καντήλια που φώτιζαν τις εικόνες των αγίων. Το αγιασμένο από την εκκλησία λάδι θεωρείται από τους πιστούς φυλαχτό και βοήθεια για κάθε δύσκολη στιγμή.
Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται τόσο στη Βάπτιση όσο και στο Ευχέλαιο. Στη Βάφτιση ο παπάς "λαδώνει" το μωρό για να το ευλογήσει, ενώ το κρατάει στα χέρια του ο ανάδοχος (ο νονός). Ο ιερέας χρίει (χρίσμα) με το λάδι τον βαπτιζόμενο στο μέτωπο, για αγιασμό του νου, στο στήθος για να αγιαστεί η καρδιά και η ζωή του, στα αφτιά για να ενδυναμωθεί στην ακρόαση των θείων λόγων, στο στόμα για να ομολογεί την αλήθεια, στα χέρια για να εργάζεται την αρετή και στα πόδια για να τρέχει στον ευθύ δρόμο της αρετής. Έπειτα αλείφεται ο βαπτιζόμενος σε όλο το σώμα με το ευλογημένο λάδι.
    Στο Ευχέλαιο χρησιμοποιείται αλεύρι, λάδι και κρασί. Το λάδι, αφού ευλογείται από τον ιερέα, χρησιμοποιείται για να αλειφθούν οι πιστοί, αλλά και για ίαση κάποιου αρρώστου, όταν το Ευχέλαιο γίνεται γι΄αυτόν τον λόγο.
    Και φυσικά το λαδάκι το χρησιμοποιούμε στο καντηλάκι για να το ανάβουμε καθημερινά.
    Υπάρχει επίσης αναφορά στην ελιά στην Παλαιά Διαθήκη, όταν ο Νώε μετά τον κατακλυσμό έστειλε ένα περιστέρι και εκείνο γύρισε πίσω με ένα κλαδί ελιάς, σύμβολο ζωής και ειρήνης.
    Η λέξη "έλαιον" άλλωστε συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη έλεος, ενώ είναι γνωστό πως στην Καινή Διαθήκη χρησιμοποιούταν ως φάρμακο και ως μέσο καλλωπισμού.
== Πηγές - Παραπομπές ==
== Πηγές - Παραπομπές ==
<references />
<references />
Γραμμή 192: Γραμμή 214:
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{βικιλεξικό}}
{{βικιλεξικό}}
{{commonscat}}
{{commonscat}}{{άλλεςχρήσεις}}
*{{cite web |title=''Ελιά''|work= Λουλούδια της Ελλάδας|url=http://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-september2004.php|accessdate=2009-07-23}}
*{{cite web |title=''Ελιά''|work= Λουλούδια της Ελλάδας|url=http://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-september2004.php|accessdate=2009-07-23}}
* [http://www.yolenis.com/el-gr/olive-products-olive-oil/olives.html Η διατροφική αξία της ελιάς]
* [http://www.yolenis.com/el-gr/olive-products-olive-oil/olives.html Η διατροφική αξία της ελιάς]
Γραμμή 198: Γραμμή 220:
*[http://filiatranet.blogspot.com/2010/11/blog-post_03.html Από blog των Φιλιατρών: στα μηχανήματα στρέφονται οι παραγωγοί για να γλιτώσουν "εργατικά"]
*[http://filiatranet.blogspot.com/2010/11/blog-post_03.html Από blog των Φιλιατρών: στα μηχανήματα στρέφονται οι παραγωγοί για να γλιτώσουν "εργατικά"]


{{Βοτανική-επέκταση}}[http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/03.jpg 03.jpg (JPEG εικόνα, 620 × 779 εικονοστοιχεία)]{{Authority control}}
{{Βοτανική-επέκταση}}
{{Authority control}}


{{DEFAULTSORT:Ελια}}
{{DEFAULTSORT:Ελια}}

Έκδοση από την 19:31, 19 Μαΐου 2017

Ελιά
Δέντρο ελιάς
Δέντρο ελιάς
Συστηματική ταξινόμηση
Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Χοιραδιώδη (Scrophulariales)
Οικογένεια: Ελαιοειδή (Oleaceae)
Γένος: Ελαία (Olea)
L.
Είδη

Βλέπε κείμενο

Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea) είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών (Oleaceae), το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα. Ο καρπός [1]του ονομάζεται επίσης ελιά και από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Η ελιά υπήρξε το σύμβολο της θεάς Αθηνάς.

Ιστορία

Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους, και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από την Αθηνά στην Ακρόπολη.

Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Την μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 π.Χ, ούτε το Λάτιο ούτε η Ισπανία ούτε η Τύνιδα γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργειά της.[2]

Είδη και ποικιλίες

ώριμοι καρποί της ελιάς

Είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή, δερματώδη, σκουροπράσινα στην άνω επιφάνεια και αργυρόχροα στην κάτω. Τα άνθη της είναι λευκωπά, μονοπέταλα και πολύ μικρά, σχηματίζουν ταξιανθία βότρυος και εμφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριμάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα. Ο κορμός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό.

Το γένος Olea περιλαμβάνει τα εξής είδη και ποικιλίες:

  • Ελαία η αγρία (Olea sylvestris), κοινώς αγρελιά ή αγρελίδι
  • Ελαία η ευρωπαϊκή (Olea europaea) ή κοινή, το συνηθέστερα καλλιεργούμενο είδος ανά τον Κόσμο
  • Ελαία η αιολόκαρπος (Olea aeolocarpus)
  • Ελαία η ηδύκαρπος (Olea nigra dulcis)
  • Ελαία η ισπανική (Olea hispanica)
  • Ελαία η κρανιόμορφος (Olea craniomorpha), κοινώς σουβλολιά
  • Ελαία η εκκρεμής (Olea pendula), κοινώς κρεβατοελιά
  • Ελαία η κωνική (Olea conica) κοινώς ελιά σαλωνίτικη
  • Ελαία η λευκόκαρπος (Olea leucocarpa)
  • Ελαία η μακρόκαρπος (Olea macrocarpa), κοινώς αετονυχολιά
  • Ελαία η μικρόκαρπος (Olea microcarpa), κοινώς λιανολιά ή λαδοελιά
  • Ελαία η μαστοειδής (Olea mamillaris), κοινώς λιάστρος
  • Ελαία η πρώιμος (Olea precox), κοινώς καλοκαιρίδα
  • Ελαία η σαλέρνιος (Olea salerniensis), κοινώς γαϊδουρολιά
  • Ελαία η στρεπτή (Olea contorta), κοινώς στριφτολιά
  • Ελαία η στρόγγυλος (Olea rotunda virida)
  • Ελαία η υποστρόγγυλος (Olea subrotunda)
  • Ελαία η σφαιρική (Olea sphaerica)
  • Ελαία η υπόχλωρος (Olea virida)[3]

Σε μερικές απ' αυτές τις ποικιλίες, με ορθολογική επιλογή, έχει επιτευχθεί μεγαλύτερη απόδοση σε ελαιόλαδο χάρη σε μια αξιόλογη σμίκρυνση του πυρήνα προς όφελος της σάρκας.

Η ελιά ευδοκιμεί σε κλίματα εύκρατα χωρίς ακρότητες θερμοκρασίας (με μέση ετήσια θερμοκρασία 16οC) και υγρασίας, για αυτό είναι ευρύτατα διαδεδομένη στη μεσογειακή ζώνη (όπως στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Τουρκία, την Αλγερία και αλλού). Ευδοκιμεί σε πολλές περιοχές του κόσμου, αρκεί η θερμοκρασία να μη κατέρχεται πολύ και για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από το μηδέν. Γι' αυτό και ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργειά της είναι οι παραθαλάσσιες. Τα δένδρα φυτεύονται σε ευθείες σειρές ή σε ρομβοειδείς διατάξεις. Ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητα του εδάφους η απόσταση μεταξύ των σειρών κυμαίνεται από 7 έως 20 μέτρα. Η περιοχή στην οποία καλλιεργούνται ελαιόδενδρα ονομάζεται "ελαιώνας".

Η συγκομιδή της ελιάς

Χρήση εργαλείου συγκομιδής ελιάς

Ο καρπός της ελιάς ωριμάζει στα μέσα προς τέλη του φθινοπώρου, οπότε και ξεκινάει η συγκομιδή, ή το λιομάζωμα. Η ελιά παραδοσιακά μαζεύεται με το χέρι, και το μάζεμα της ελιάς αποτελεί εδώ και αιώνες σημαντική αγροτική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές της Μεσογείου.

Στη σημερινή εποχή ευδοκιμεί ακόμη η παραδοσιακή μέθοδος συγκομιδής, με τη βοήθεια ίσως κάποιων νεότερων εργαλείων: τα κλαδιά περνιούνται με το "χτένι" για να αποσπαστεί ο καρπός με μεγαλύτερη ευκολία και ταχύτητα, ενώ το έδαφος κάτω από την ελιά στρώνεται με λιόπανα ή με ειδικό δίχτυ από συνθετικό υλικό. Σκάλες από ξύλο ή αλουμίνιο χρησιμοποιούνται για το μάζεμα των δυσπρόσιτων κλαδιών. Αφού πέσουν οι ελιές από το δέντρο, οι αγρότες τινάζουν τα άκρα των ελαιόπανων ώστε να δημιουργηθούν σωροί, οι οποίοι θα καθαριστούν με το χέρι ή με την κοσκοινίστρα από χοντρά κλαριά και τσαμπιά προκειμένου να τοποθετηθούν στη συνέχεια σε δοχεία μεταφοράς (κουβάδες, τενεκέδες κλπ.) και σακιά και να μεταφερθούν στον χώρο αποθήκευσης. Δεν είναι απαραίτητη η απομάκρυνση των φύλλων, αφού υπάρχει στο ελαιοτριβείο ειδικό μηχάνημα που τα απομακρύνει με αέρα. Εναλλακτική τεχνική είναι το "τίναγμα" της ελιάς με ξύλινα ραβδιά, η τεχνική όμως αυτή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο όταν έχει ωριμάσει πλήρως ο καρπός και είναι εύκολη η απόσπασή του από το δέντρο. Τέλος, είναι σύνηθες κατά τη συγκομιδή να κόβονται με πριόνι επιλεγμένα κλαδιά του δέντρου, τόσο για τη διευκόλυνση της συγκομιδής, όσο και για να βοηθηθεί η σωστή ανάπτυξη του δέντρου.

Συγκομιδή ελιάς με περιστροφική βέργα και χτένι.

Σε μεγάλους ελαιώνες χρησιμοποιούνται συχνά ειδικά μηχανήματα για τη συγκομιδή. Τα μηχανήματα χειρός (βέργες ελαιοσυλλογής) λειτουργούν συνήθως είτε με την αρχή της δόνησης (παλμική βέργα) ή της περιστροφής (περιστροφική βέργα) της κεφαλής [4], ή και συνδυασμό των δυο κινήσεων. Κοντά στη χειρολαβή προσαρτάται ο βενζινοκινητήρας ή ηλεκτροκινητήρας που δίνει κίνηση στη βέργα. Οι κατασκευαστές των βεργών ελαιοσυλλογής εξελίσσουν συνεχώς την τεχνολογία λειτουργίας, ώστε να αυξάνεται η απόδοση και ταυτόχρονα να ελαχιστοποιείται η ζημιά που προκαλεί το μηχάνημα στο ελαιόδεντρο. Στην κατεύθυνση αυτή, εμφανίστηκαν τελευταία στην αγορά βέργες ελαιοσυλλογής από τεχνολογικά προηγμένα υλικά όπως τα ανθρακονήματα (carbon fiber). Για ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα και απόδοση στη συγκομιδή υπάρχουν στην αγορά και αυτοκινούμενα μηχανήματα ελαιοσυλλογής[5]. Λόγω της αρκετά υψηλής δαπάνης αγοράς τα μηχανήματα αυτά προορίζονται για ελαιώνες μεγάλης έκτασης, ενώ συχνά η αγορά τους εντάσσεται σε ευρωπαϊκά προγράμματα επιδοτήσεων για αγρότες [6].

Κύριες χώρες παραγωγής ελιάς (Έτος 2011 από FAOSTAT)[7]
Θέση Χώρα Παραγωγή
(σε τόνους) 		Καλλιεργήσιμη περιοχή
(σε Εκτάρια) 		Απόδοση
(q/εκτάριο)
— Συνολική παγκόσμια παραγωγή 19.845.300 9.634.576 20.598
01 Ισπανία 7.820.060 2.330.400 29.781
02 Ιταλία 3.182.204 1.144.420 27.806
03 Ελλάδα 2.000.000 850.000 23.529
04 Τουρκία 1.750.000 798.493 21.916
05 Μαρόκο 1.415.902 597.513 22.839
06 Συρία 1.095.043 684.490 15.997
07 Αλγερία 610.776 295.000 14.237
08 Τυνησία 562.000 1,779.950 4.848
09 Αίγυπτος 459.650 52.668 87.273
10 Πορτογαλία 443.800 343.200 12.931

Η ελιά στη διατροφή

Κύριο λήμμα: Ελιά

Ο καρπός της ελιάς είναι πολύ βασικός για τη Μεσογειακή διατροφή, τόσο ως εδώδιμος όσο και επειδή από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο.

Ο καρπός της ελιάς είναι θαυμάσια πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων. Η ελιά παρέχει φυτικές ίνες και μέταλλα στον οργανισμό και είναι πηγή της βιταμίνης Ε, που είναι φυσικό αντιοξειδωτικό. Θεωρείται επίσης ότι η βιταμίνη Ε, επιβραδύνει τις αλλοιώσεις των κυτταρικών μεμβρανών και καταπολεμά την οστεοπόρωση.[εκκρεμεί παραπομπή]

Η ελιά στην ιατρική

Από το 4000 π.Χ. ήταν γνωστή η χρήση του ελαιολάδου για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο Αριστοτέλης μελέτησε το ελαιόδεντρο και ανήγαγε την καλλιέργεια του σε επιστήμη. Ο Σόλων (639-559 π.Χ.) πρώτος νομοθέτησε την προστασία του. Ο Όμηρος το παρομοίασε με χρυσό υγρό. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής, το περιγράφει σαν το τέλειο θεραπευτικό. Στις διασωθείσες εργασίες του αναφέρονται περισσότερες από 60 φαρμακευτικές και ιατρικές χρήσεις του ελαιολάδου. Αυτές περιλαμβάνουν δερματολογικές ασθένειες, μυϊκούς πόνους, θεραπεία του έλκους και της χολέρας, φλεγμονές των ούλων, αϋπνία, ναυτία, πυρετό και στομαχικούς πόνους. Ο Διοσκουρίδης ονομάζει το ελαιόλαδο προς την εν υγεία χρήσιν άριστον. Αναφέρει ποικίλες θεραπευτικές ιδιότητες κατά του έρπητος και της άφθας. Αναφέρει επίσης ότι το ελαιόλαδο από τις άγριες ελιές είναι στυπτικό και ευεργετικό για τις κεφαλαλγίες.

Στην ιστορία των αρχαίων Αιγυπτίων αναφέρεται ότι εκχύλισμα από τα φύλλα της ελιάς το χρησιμοποιούσαν για την διατήρηση του σώματος των νεκρών (μούμιων), αφού παρεμπόδιζε την ανάπτυξη μικροοργανισμών που καταστρέφουν τις σάρκες.

Μυθολογία

Η ελιά αποτελεί ιερό δέντρο από τα αρχαία χρόνια και βρίσκεται υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Όπως μας θυμίζει ο αρχαίος μύθος, στον αγώνα μεταξύ των θεών για την ανάδειξη του προστάτη των Αθηνών, που έγινε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, νικήτρια βγήκε η Αθηνά δωρίζοντας στους Αθηναίους την πρώτη ελιά του κόσμου, που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της. Το δέντρο αυτό ήταν χρήσιμο για τη διατροφή, το φωτισμό, τη θέρμανση, την υγεία και τον καλλωπισμό των Αθηναίων. Από τότε τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα έγιναν ιερά. Αλίμονο σ' όποιον τολμούσε να τις πειράξει, αφού η τιμωρία ήταν ο εξοστρακισμός ή θάνατος.

Η ελιά ως σύμβολο

Λόγω του σημαντικού ρόλου που έπαιξε η ελιά ανά τους αιώνες στην καθημερινότητα των λαών της Μεσογείου και ειδικότερα στην Ελλάδα, τα κλαδιά, ο καρπός αλλά και το ελαιόλαδο, ο «χυμός» του ελαιόδεντρου, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και κατέχουν τιμητική θέση σε διάφορες δραστηριότητες της ζωής των κατοίκων της περιοχής.

Η ελιά στον αθλητισμό

Χάλκινη κεφαλή πυγμάχου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Ο αθλητής στέφεται με κότινο, από τον οποίο σώζεται μόνο το στέλεχος.

Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες Ολυμπιάδες είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των Ολυμπίων ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον οπισθόδομο του ναού του Δία στην Ολυμπία.[8] Στα Παναθήναια σημαντικό ρόλο έπαιζε η ελιά του Ερεχθείου, αλλά και τα στέφανα που φτιάχνονταν με τα κλαδιά της. Στην ιερή πομπή στους δρόμους της Αθήνας συμμετείχαν οι θαλλοφόροι, γέροντες ωραίοι και ευθυτενείς, που κρατούσαν στα χέρια τους κλάδους ελαίας.[9] Οι Αθηναίοι, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολιτισμένους, κρατούσαν κλαδιά ελιάς, ενώ οι χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούν κλαδιά βελανιδιάς, αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο πολιτισμό, την τραχύτητα και τη βιαιότητα.[10] Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες ονομάστηκαν στεφανίτες ή ιεροί αφού τα έπαθλα είναι απλά στέφανα, σε αντίθεση με τα Παναθήναια που ήταν χρηματίτες, όπου το έπαθλο του στεφανιού ελιάς συνοδευόταν από βαρύτιμα υλικά έπαθλα.

Η ελιά ως διακοσμητικό στοιχείο

Σε ένδειξη της εκτίμησης που δείχνουν οι λαοί της Μεσογείου στην ελιά, πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης διακοσμούνται με μοτίβα αποτελούμενα από κλαδιά και καρπούς του ελαιόδεντρου. Έτσι, συχνά συναντάμε στην Ελλάδα και στις άλλες μεσογειακές χώρες την ελιά να κοσμεί πήλινα και ξύλινα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, λευκά είδη, κοσμήματα κ.α. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής η χρήση της ελιάς σε γάμους και βαπτίσεις, τόσο ως πρωτογενές υλικό (στεφάνια παράνυμφων σε γάμο, διακόσμηση λαμπάδων) όσο και ως διακοσμητικό στοιχείο (επάργυρα στέφανα του γάμου σε απομίμηση στεφάνου ελιάς, μπομπονιέρες κ.α.).

Φωτογραφίες

  • Λαμπάδα διακοσμημένη με κλαδιά ελιάς σε βιτρίνα καταστήματος.
    Λαμπάδα διακοσμημένη με κλαδιά ελιάς σε βιτρίνα καταστήματος.
  • Λεπτομέρεια από μπομπονιέρα γάμου.
    Λεπτομέρεια από μπομπονιέρα γάμου.
  • Πήλινη γάστρα με ζωγραφιστό μοτίβο ελιάς.
    Πήλινη γάστρα με ζωγραφιστό μοτίβο ελιάς.
  • Κεραμικά αντικείμενα σε κατάστημα τουριστικών ειδών.
    Κεραμικά αντικείμενα σε κατάστημα τουριστικών ειδών.
  • Ξύλινο γουδί και γουδοχέρι.
    Ξύλινο γουδί και γουδοχέρι.
  • Λευκά είδη σε προθήκη καταστήματος. Το αποξηραμένο στεφάνι ελιάς αποτελεί μέρος της διακόσμησης.
    Λευκά είδη σε προθήκη καταστήματος. Το αποξηραμένο στεφάνι ελιάς αποτελεί μέρος της διακόσμησης.

Η ελιά στις τέχνες, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση

Πίνακας του Βαν Γκογκ με θέμα γυναίκες που μαζεύουν ελιές.

Αποτελώντας σημαντικό μέρος της διατροφής αλλά και της οικονομικής ζωής της Μεσογείου και της Ελλάδας ειδικότερα, αναπόφευκτο ήταν η μακρόχρονη πορεία της ελιάς να έχει διεισδύσει στην καλλιτεχνική και πολιτισμική ζωή των κατοίκων της περιοχής. Με έμπνευση την αγροτική ζωή στην περιοχή της νότιας Γαλλίας, ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ δημιούργησε πίνακες με θέμα την ελιά. Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς ύμνησε την ελιά στο ομώνυμο ποίημά του [11], ενώ στα δημοτικά τραγούδια συχνά γίνεται αναφορά στο ελαιόδεντρο και τους καρπούς του.

Μουσεία ελιάς και λαδιού υπάρχουν σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Μεσογείου. Τα μουσεία αυτά παρουσιάζουν εκθέματα που σχετίζονται με την καλλιέργεια και συγκομιδή της ελιάς και την παραγωγή λαδιού, ενώ συχνά πραγματοποιούνται και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές. Ένα από τα πιο γνωστά ελληνικά μουσεία ελιάς είναι το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη.[12] Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το Μουσείο Ελιάς Πυλάρου στον οικισμό Μακρυώτικα της Κεφαλονιάς, μικρό μουσείο σε αναπαλαιωμένο ελαιοτριβείο με αυθεντικά μηχανήματα από τα τέλη του 19ου – αρχές 20ού αιώνα. Το Δίκτυο «Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου» περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή πάνω από 15 μουσεία από ολόκληρη τη Μεσογειακή λεκάνη.[13]

Τα τελευταία χρόνια η ελιά έχει αρχίσει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Αυτή τη στιγμή λειτουργεί Θεματικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με θέμα την ελιά, συντονιστικός φορέας του οποίου είναι το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καλαμάτας. Το Θεματικό Δίκτυο «Ελιά» υποστηρίζει πλήθος δραστηριοτήτων σε πάνω από 15 συνεργαζόμενα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, και περιβαλλοντικά προγράμματα σε πάνω από 100 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ολόκληρη τη χώρα.[14]

Η ελιά και το λάδι στη Θρησκεία

Το δέντρο της ελιάς και το λάδι έχουν για τον βυζαντινό άνθρωπο πέρα από την καθημερινή διατροφική σημασία, μια σειρά από συμβολικές σημασίες. Το ελαιόλαδο συχνά το χρησιμοποιούσαν κατά την χριστιανική δοξασία, οι άγιοι ως «θαυματουργό» φάρμακο και μ’ αυτό θεράπευαν ασθένειες που οι γιατροί αδυνατούσαν να θεραπεύσουν. Ετυμολογικά, η λέξη “έλαιον” συνδέεται με την λέξη “έλεος” και έτσι καταγράφεται ένας μεγάλος αριθμός αναφορών στην σχέση των δυο αυτών λέξεων, ιδιαίτερα σε αγιολογικά κείμενα. Για παράδειγμα, στον βίο του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, ένα στεφάνι ελιάς στο κεφάλι μιας γυναίκας συμβολίζει την ελεημοσύνη.[15]

Γεωγραφικά και πολιτισμικά, ο πλούσιος πνευματικός και συμβολικός ρόλος του λαδιού ταυτίζεται με τον χώρο που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ο χριστιανισμός. Οι κάτοικοι της Μεσογείου, προσαρμόζοντας τις ανάγκες τους στις δυνατότητες του φυσικού τους περιβάλλοντος, ανάδειξαν την ελιά και το λάδι σε βασικά στοιχεία της καθημερινότητας τους.  Χρησιμοποιώντας το στην διατροφή τους, για φωτισμό και ως φάρμακο.

Η εβραϊκή θρησκεία συνέδεσε την επαρκή παραγωγή ελαιόλαδου με την θεία εύνοια και θεωρούσε την ελιά και το λάδι σύμβολα ειρήνης και συμφιλίωσης του ανθρώπου με τον θεό. Στην ιουδαϊκή λατρεία, το λάδι αποτελούσε μέρος των προσφορών προς τον Δημιουργό, γι’ αυτό και η χρήση ελαιόλαδου στις ειδωλολατρικές τελετές θεωρείτο ως ασέβεια.[16]

Η χριστιανική Εκκλησία, αφομοίωσε όσα στοιχεία υπηρετούσαν την ιδιαίτερη ταυτότητα και αποστολή της. Ανάμεσα σε αυτά και η συμβολική χρήση του λαδιού. Στην Καινή Διαθήκη το ελαιόλαδο εξακολουθεί να εκτιμάται ως πολύτιμη πηγή φωτισμού και μέσο θεραπείας. Την ιαματική ιδιότητα του λαδιού ο Χριστός συνδύασε με την πνευματική και απελευθερωτική δύναμη της αλήθειας. Επίσης στην καινή Διαθήκη το λάδι χρησίμευε και ως μέσο καλλωπισμού αλλά και ένδειξη τιμής, φιλίας και αγάπης.

Φαίνεται, λοιπόν πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος του λαδιού στην χριστιανική πίστη και έτσι παρουσιάζεται και κατά την μεταγενέστερη εποχή. Μέσα στο βάθος του χρόνου η εκκλησία αναγνωρίζει την σημασία του καρπού της ελιάς. Αυτό επιβεβαιώνεται από πολλές, ευρύτατα διαδεδομένες συνήθειες. Η επίσημη ορθόδοξη εκκλησία χρησιμοποιεί το ελαιόλαδο σε τρία μυστήρια, ο βάπτισμα, το χρίσμα και το ευχέλαιο. Οι πιστοί έδειχναν και δείχνουν έμπρακτα την βαθιά πεποίθηση ότι ο αποκλειστικός φορέας της ζωής είναι Θεός, προσφέροντας στον ναό και ζητώντας την ευλογία των πρώτων καρπών των ελαιώνων, προκειμένου η σοδειά να είναι πλούσια. Μια άλλη εκκλησιαστική πρακτική που την ιερότητα του καρπού της ελιάς φανερώνεται και από άλλες συνήθειες των πιστών, όπως αυτή που τους θέλει να μυρώνονται με λάδι από το καντήλι που καίει μπροστά σε θαυματουργές εικόνες.

Έχει τεκμηριωθεί ότι ο πολυποίκιλος συμβολισμός του ελαίου στη χριστιανική λατρεία βασίζεται σε παλιότερες ιδέες, παραδόσεις και δοξασίες, γεγονός που αναδεικνύει την διαχρονική και θεμελιακή του σημασία και στο λατρευτικό πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης.[17] Η αρχαία χρήση του λαδιού στην ταφική τελετουργία έχει διατηρηθεί και στη χριστιανική θρησκεία.Στον Χριστιανισμό και ιδιαίτερα στον Ορθόδοξο η ελιά και το ελαιόλαδο παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Η ελιά είναι το μόνο φυτό που αναφέρεται περισσότερο από 170 φορές στην Βίβλο. Κλαδί ελιάς στέλνει ο Θεός με το περιστέρι στον Νώε, σύμβολο του θείου ελέους, της γαλήνης και της ειρήνης. Το ελαιόλαδο έχει σφραγίσει τις ελληνικές παραδόσεις με τις οποίες είναι άρρηκτα συνυφασμένο. Ιερό σύμβολο του κύκλου της ζωής χρησιμοποιείται σε όλες τις σημαντικές στιγμές και τελετουργίες, γέννηση, βάπτιση, γάμο και θάνατο. Για τους ορθόδοξους χριστιανούς, το λάδι, όπως και το σιτάρι και το κρασί, έχει τη σημασία θρησκευτικού αγαθού καθώς είναι συνδεδεμένο με τα μυστήρια του Xρίσματος και του Eυχέλαιου. Ακόμα με λάδι ελιάς αλείφεται το μωρό στο μυστήριο της βάπτισης ενώ είναι σημαντικός ο ρόλος του στο μυστήριο του Ευχέλαιου. Σύμφωνα με μια άλλη ελληνική παράδοση, τα "λαδαδέλφια", άτομα δηλαδή που έχουν δεχθεί το λάδι της βάπτισης από τον ίδιο νονό, δεν επιτρέπεται να παντρευτούν.

Με λάδι ελιάς έχριζαν τους βασιλείς και τους ιερείς ως αντιπρόσωπους του Θεού.

Με λάδι ελιάς ανάβουν τα καντήλια στις εκκλησιές μας και παρασκευάζεται το Άγιο Μύρο. Το καλύτερο λάδι και για θεραπευτικούς σκοπούς στα νεώτερα χρόνια θεωρήθηκε αυτό ακριβώς που προέρχονταν από τους ναούς. Θεωρήθηκε θαυματουργό από τους πιστούς, ενώ συχνά το αποκτούσαν βουτώντας κομμάτια από βαμβάκι στα καντήλια που φώτιζαν τις εικόνες των αγίων. Το αγιασμένο από την εκκλησία λάδι θεωρείται από τους πιστούς φυλαχτό και βοήθεια για κάθε δύσκολη στιγμή. Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται τόσο στη Βάπτιση όσο και στο Ευχέλαιο. Στη Βάφτιση ο παπάς "λαδώνει" το μωρό για να το ευλογήσει, ενώ το κρατάει στα χέρια του ο ανάδοχος (ο νονός). Ο ιερέας χρίει (χρίσμα) με το λάδι τον βαπτιζόμενο στο μέτωπο, για αγιασμό του νου, στο στήθος για να αγιαστεί η καρδιά και η ζωή του, στα αφτιά για να ενδυναμωθεί στην ακρόαση των θείων λόγων, στο στόμα για να ομολογεί την αλήθεια, στα χέρια για να εργάζεται την αρετή και στα πόδια για να τρέχει στον ευθύ δρόμο της αρετής. Έπειτα αλείφεται ο βαπτιζόμενος σε όλο το σώμα με το ευλογημένο λάδι.     Στο Ευχέλαιο χρησιμοποιείται αλεύρι, λάδι και κρασί. Το λάδι, αφού ευλογείται από τον ιερέα, χρησιμοποιείται για να αλειφθούν οι πιστοί, αλλά και για ίαση κάποιου αρρώστου, όταν το Ευχέλαιο γίνεται γι΄αυτόν τον λόγο.     Και φυσικά το λαδάκι το χρησιμοποιούμε στο καντηλάκι για να το ανάβουμε καθημερινά.     Υπάρχει επίσης αναφορά στην ελιά στην Παλαιά Διαθήκη, όταν ο Νώε μετά τον κατακλυσμό έστειλε ένα περιστέρι και εκείνο γύρισε πίσω με ένα κλαδί ελιάς, σύμβολο ζωής και ειρήνης.     Η λέξη "έλαιον" άλλωστε συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη έλεος, ενώ είναι γνωστό πως στην Καινή Διαθήκη χρησιμοποιούταν ως φάρμακο και ως μέσο καλλωπισμού.

Πηγές - Παραπομπές

  1. ↑ ΛΕΒΕΝΤΑΚΗ, ΧΡΥΣΟΥΛΑ. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΛΙΑΣ (PDF). σελ. 11. 
  2. ↑ Δ. Παπαγιαννόπουλος στο λήμμα "Ελαία", Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη, Αθήνα
  3. ↑ Γ. Κ. Γεωργαλάς, στο λήμμα "Ελαία", Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη, Αθήνα
  4. ↑ Βέργες ελαιοσυλλογής
  5. ↑ Αυτοκινούμενο μηχάνημα ελαιοσυλλογής τύπου "ομπρέλας"
  6. ↑ Ιστοσελίδα ηλεκτρονικής υποβολής Σχεδίων Βελτίωσης στα πλαίσια του Μέτρου 121 (εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων)
  7. ↑ FAOSTAT
  8. ↑ Νικόλαος Χ. Σταμπουλίδης, «Αγώνων Έπαθλα», Εκδόσεις Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2003
  9. ↑ Νίκος Ψιλάκης, «Ελαίας Στέφανος: Τα στεφάνια των Ολυμπιονικών. Συμβολικό και ηθικό υπόβαθρο. Η ελιά και τα στεφάνια της στον πολιτισμό των Ελλήνων». Εκδόσεις ΚΑΡΜΑΜΩΡ, 2003.
  10. ↑ H.W. Parker, Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα, μτφρ. Χαρ. Ορφανός, Αθήνα 2000, σελ. 58.
  11. ↑ Κωστής Παλαμάς, «Η ελιά», Άπαντα Α’
  12. ↑ Η ιστοσελίδα του Μουσείου της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη.
  13. ↑ Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου.
  14. ↑ Ο ιστότοπος του Θεματικού Δικτύου «Ελιά»
  15. ↑ «http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/27.jpg».  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |title= (βοήθεια)
  16. ↑ «http://www.eleokarpos.com/wp-content/uploads/2013/11/03.jpg».  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |title= (βοήθεια)
  17. ↑ «Η ελιά και το λάδι στη Θρησκεία». Eleokarpos | Ελαιόκαρπος. 2013-11-21. http://www.eleokarpos.com/%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%B1/. Ανακτήθηκε στις 2017-05-19. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Ελιά (αποσαφήνιση).

03.jpg (JPEG εικόνα, 620 × 779 εικονοστοιχεία)

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ελιά&oldid=6485928"