Πολυκατοικία του Ασυρμάτου
Συντεταγμένες: 37°58′10.000″N 23°42′53.150″E / 37.96944444°N 23.71476389°E
| Ασύρματος (πολυκατοικία, Φιλοπάππου) | |
|---|---|
 | |
 | |
| Είδος | κτήριο |
| Διεύθυνση | Στησικλέους |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 37°58′10″N 23°42′53″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Αθηναίων |
| Τοποθεσία | Λόφος Φιλοπάππου |
| Χώρα | Ελλάδα |
| δεδομένα (π) | |
Η πολυκατοικία του Ασυρμάτου είναι συγκρότημα εργατικών κατοικιών που χτίστηκε το 1967 σε οικόπεδο του Δημοσίου από την αρχιτέκτονα Έλλη Βασιλικιώτη (Νικολαΐδη) στο πλαίσιο προγράμματος της Υπηρεσίας Οικισμού του Υπουργείου Δημοσίων Έργων[1] στα Πετράλωνα.
Πρόκειται για πολυκατοικία 5 ορόφων με κανονισμό πολυκατοικίας δημοσιευμένο σε ΦΕΚ (586Β/20-8-1970) και συνολικά περιλαμβάνει 55 διαμερίσματα. Στο ισόγειο υπάρχουν 8 καταστήματα (τα οποία σήμερα δεν λειτουργούν), πλυντήριο και αποθήκες για τα διαμερίσματα. Το οικόπεδο παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα του καμπύλου σχήματος, καθώς υποτάσσεται στη γεωμετρία του λόφου του Φιλοπάππου. Το κτήριο συγκεντρώνει ενδιαφέρον, καθώς αποτελεί μια ελαφρά καμπύλη στον χώρο, ακολουθώντας πιστά την ανοικτή στροφή του δρόμου σε εκείνο το σημείο, παράλληλα με τις υψομετρικές καμπύλες του βραχώδους εδάφους. Επαγωγικά, καθίσταται εύκολα αντιληπτή η σημαντική πολεοδομική διάσταση του έργου, από τον τρόπο που «στέκεται» και χωροθετείται το συγκρότημα, με σεβασμό στον περιβάλλοντα χώρο και ανάδειξη της δυναμικής του.[2]
Ιστορικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ονομασία της περιοχής και κατ’ επέκταση του κτηρίου, προήλθε από τον παρακείμενο ασύρματο του Ναυτικού[3], ο οποίος εξυπηρετούσε τη Σχολή Πολέμου του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ εκεί στεγαζόταν και η Σχολή Τηλεγραφητών-Ασυρματιστών. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών το 1944, η Σχολή Πολέμου μαζί με τον χαρακτηριστικό ασύρματό της, καταστράφηκαν ολοσχερώς από πυρκαγιά. Στον απόηχο των γεγονότων, η κυβέρνηση πήρε ώθηση για την κατασκευή πέτρινων σπιτιών, αλλά και ενός οικοδομικού τετραγώνου με πολυκατοικίες, ώστε να βρουν εκ νέου στέγη οι πρόσφυγες που έως τότε ζούσαν σε τρώγλες.
Οι πέτρες από την κατεδαφισμένη Ναυτική Σχολή Πολέμου, επαναχρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση συνολικά 170 κατοικιών, που αποτελούν ιστορικά κτήρια, γνωστά και ως «πέτρινα». Παρ' όλ' αυτά, η περιοχή στα επόμενα χρόνια, παρέμεινε μία από τις πιο υποβαθμισμένες των Αθηνών, γεγονός που αποτυπώνεται με γλαφυρό τρόπο στην ιστορική ταινία Συνοικία το όνειρο (1961) του Αλέκου Αλεξανδράκη.[4] Εν τέλει ο αριθμός κατοικιών δεν επαρκούσε για την εξ ολοκλήρου κάλυψη της ανάγκης για στέγαση, και για τον λόγο αυτό, κατασκευάστηκε και η μεγάλη πολυκατοικία του «Ασυρμάτου». Παράλληλα, ολοκληρώνεται η διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου του Φιλοπάππου, ενώ ο Λόφος των Νυμφών εντάσσεται στον κατάλογο των «ιστορικών τόπων και τοπίων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», στοιχεία που επιφέρουν στην συνολική αναβάθμιση της συνοικίας και της ευρύτερης περιοχής.
Μορφολογία και Δομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι αρχές σχεδιασμού που ακολούθησε η αρχιτέκτονας στην πολυκατοικία του Ασύρματου ταυτίζονται με κάποιες από αυτές του μοντέρνου κινήματος. Παραδείγματος χάρη η απόδοση κοινωνικής χρήσης των ελεύθερων ανοικτών χώρων της εισόδου, του δώματος και των διαδρόμων, που επιδιώκεται να αναδειχτούν σε βασικούς χώρους ζωής, συγκέντρωσης, συνάντησης των κατοίκων, συλλογικών δράσεων και κοινωνικών επαφών. Ταυτόχρονα, διακριτές και οι κοινές αρχές και συσχετίσεις με αντίστοιχες προσφυγικές πολυκατοικίες του Μεσοπολέμου (όπως για παράδειγμα τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας) –οι οποίες καλούνταν άλλωστε, να καλύψουν και παρεμφερείς ανάγκες.[5] Το κτήριο αποτελεί το τέλος του αστικού ιστού της περιοχής προς τον λόφο του Φιλοπάππου, αλλά και τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται στις πλαγιές του.
Η συνθετική σπουδαιότητα της τομής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η εγκάρσια τομή του κτηρίου φανερώνει τις ιδιαιτερότητές του, καθώς και τις συνθετικές αρχές που επιστρατεύτηκε η αρχιτέκτονας.
- Η είσοδος στο κτήριο επιτρέπεται από αμφότερες τις επιμήκεις όψεις επί των οδών Στησικλέους (περιφερειακός Φιλοπάππου) και Απολλωνίου, αντίστοιχα. Η προσπέλαση από τον περιφερειακό δρόμο επιτυγχάνεται με μια γέφυρα, αφού το κτήριο βρίσκεται σε απόσταση από το πρανές του εδάφους και τους αναλημματικούς τοίχους που το συγκρατούν. Η κύρια πρόσβαση γίνεται στην κοίλη πλευρά του, όπου βρίσκονται οι εξωτερικοί διάδρομοι, ενώ η κυρτή πλευρά που υπάρχουν οι υπαίθριοι ιδιωτικοί χώροι των κατοικιών, ανοίγεται προς τη θέα των Πετραλώνων κι ακόμη μακρύτερα στον φαληρικό όρμο και την κορυφογραμμή του όρους Αιγάλεω.
- Το συγκρότημα αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτήρια εργατικής κατοικίας της Αθήνας. Η συνθετική του δομή ακολουθεί τη γραμμική οργάνωση κτηρίων με την ίδια τυπολογία. Η λειτουργική οργάνωση του κτηρίου εμφανίζεται με σαφήνεια και στην κάτοψη, με τις τρεις ευδιάκριτες παράλληλες ζώνες κατά το μήκος: διάδρομος κίνησης-κατοικία-μπαλκόνι. Η οριζόντια κίνηση επιτυγχάνεται από τον δημόσιο, ημιυπαίθριο διάδρομο που εκτείνεται σε όλο το μήκος του κτηρίου και επιτρέπει την προσπέλαση και είσοδο στα διαμερίσματα, ενώ η κατακόρυφη μέσω δύο ισοβαρών κλιμακοστασίων που αποτελούν τους ευδιάκριτους κατακόρυφους πυρήνες κυκλοφορίας.
- Σε αμφότερες τις επιμήκεις πλευρές, οι εξωτερικοί τοίχοι των κλειστών χώρων υποχωρούν σε σχέση με το επίπεδο της όψης, δημιουργώντας ημιυπαίθριους χώρους (δημόσιους στην κοίλη και ιδιωτικούς στην κυρτή) καθώς και μια δεύτερη όψη, σε εσοχή, η οποία ξεχωρίζει με το διαφορετικό χρώμα της επιφάνειάς της.[6]
- Βασικό συνθετικό στοιχείο του συγκροτήματος αποτελεί ο εκτεταμένος διαμπερής ημιυπαίθριος χώρος που βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τον δρόμο, ο οποίος, εν είδει πιλοτής, επιτρέπει την απρόσκοπτη φυγή του βλέμματος. Το ενδιάμεσο αυτό κενό στην κτηριακή μάζα, δημιουργεί διακριτές καθ’ ύψος ζώνες: οι δύο πρώτες στάθμες αποτελούν τη βάση, ενώ οι άλλες δύο αποκολλώνται από αυτές, ενώ η στέψη πραγματοποιείται μέσω δύο στεγάστρων στο δώμα, που συμπληρώνουν τους κατακόρυφους πυρήνες-κλιμακοστάσια. Απόρροια της συνθετικής αυτής χειρονομίας, αποτελεί η ελαφρότερη αίσθηση του συνολικού κτηριακού πρίσματος. Ταυτόχρονα, δημιουργεί έναν κεντροβαρή κοινόχρηστο χώρο συνάντησης των κατοίκων, μέσω του οποίου προσεγγίζουν άμεσα τα δύο κλιμακοστάσια. Σήμερα, βέβαια, χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο ως χώρος στάθμευσης δίκυκλων οχημάτων.
Η συνθετική σπουδαιότητα της κάτοψης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η καμπύλη που διαγράφουν στον χώρο οι διάδρομοι επιτρέπει στους κατοίκους να έχουν και μια διαγώνια θέαση του ίδιου του κτηρίου, από το ένα σημείο στο άλλο. Καθ’ αυτόν τον τρόπο, προς το κοίλο μέρος το βλέμμα συγκλίνει, ενισχύοντας τον κοινόχρηστο χαρακτήρα που έχει ο δημόσιος χώρος, ενώ προς το κυρτό, αποκλίνει, συμβάλλοντας στην ιδιωτικότητα των μπαλκονιών.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ «ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ 'ΑΣΥΡΜΑΤΟΣ'».
- ↑ ««Κυρία Αρχιτέκτων» / Η αρχιτεκτονική είναι γένους θηλυκού». Η Αυγή. 10 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2022.
- ↑ «Ο Πρώτος Ναυτικός Ραδιοτηλεγραφικός Σταθμός στην Αθήνα (Ασύρματος Θησείου)». Ο Πρώτος Ναυτικός Ραδιοτηλεγραφικός Σταθμός στην Αθήνα (Ασύρματος Θησείου). Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Κωβαίου, Μαρία (8 Δεκεμβρίου 2020). «Άνω Πετράλωνα: Με την αύρα παλιάς αθηναϊκής γειτονιάς». Η Καθημερινή (στα greek). Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ «Αστικό σημάδι #6: Πολυκατοικία Ασυρμάτου, περιφερειακός Φιλοπάππου». LiFO. 5 Σεπτεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ ««Ασύρματος», ένα συγκρότημα εργατικών κατοικιών». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2022.
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Aesopos, Y. – Simeoforidis, Y. (eds). Landscapes of Modernisation. Greek Architecture 1960s and 1990s, Metapolis Press, Athens 1999, p.124-125.
- Αμπαδογιάννη, Β. – Ζαβερδινού, Ό. (επιμ.), Η κατοικία στην Ελλάδα. Κρατική Δραστηριότης, έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα 1975.
- Περί χαρακτηρισμού ιστορικών διατηρητέων τόπων, ΦΕΚ 606/Β/3-10-1967.
- Ιχνηλατώντας θραύσματα στις παρυφές του Φιλοπάππου: Μουσείο προσφυγικών αφηγήσεων στην πολυκατοικία του ασύρματου, Διπλωματική εργασία: Καλλίτση Πηνελόπη, επιβλέπων καθηγητής: Νικόλαος-Ίων Τερζόγλου, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2021.