Ιωάννης Καρατζάς (λόγιος)
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
| Ιωάννης Καρατζάς (λόγιος) | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1767 Λευκωσία |
| Θάνατος | 24 Ιουνίου 1798 Βελιγράδι |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | Λόγιος και Αγωνιστής |
Ο Ιωάννης Καρατζάς (Λευκωσία, 1767 - Βελιγράδι, 24 Ιουνίου 1798) ήταν Κύπριος λόγιος και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου.
Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Καρατζάς γεννήθηκε στην Λευκωσία το 1767.
Το 1790 βρέθηκε στην Πέστη και ήταν νεωκόρος στον τοπικό ναό της ελληνικής κοινότητας, ενώ λίγο αργότερα βρέθηκε στη Βιέννη την εποχή της δράσης του Ρήγα Φεραίου. Επίσης είχε ασχοληθεί με την έκδοση έργων αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
Ο Καρατζάς ήταν ανάμεσα στους 17α[›] που συνελήφθησαν από τους Αυστριακούς σαν συνεργάτες του Φεραίου, είναι άγνωστο πώς γνωρίστηκε με τον Φεραίο, ποια η συμβολή του στις επαναστατικές ενέργειες του Ρήγα αλλά και γενικά η ζωή του πριν από την σύλληψή του.
Κατά την ανάκριση ο Καρατζάς, όπως συμβαίνει σ΄αυτές τις περιστάσεις,[1] αρνήθηκε την ανάμειξή του, ισχυριζόμενος, ότι τυχαία έπεσε στα χέρια του προκήρυξη του Ρήγα Φεραίου και πήγαινε να την καταγγείλει. Οι Αυστριακοί δεν πείσθηκαν και πίστευαν ότι προσπάθησε να βγάλει προκηρύξεις και να τις μοιράσει. Ισχυρή φρουρά παρέλαβε, σιδεροδέσμιους, τον Ρήγα και εφτά συντρόφους του από τις φυλακές της Βιέννης, τους οδήγησε στο Σεμλίνο (Zemun), παραδουνάβιο φρούριο του Δούναβη κοντά στο Βελιγράδι, και στις 10 Μαϊου τους παρέδωσε στο αντικρινό φρούριο Πύργο Νεμπόισα του Βελιγραδίου στον εκεί Τούρκο Διοικητή. Ύστερα από 40 περίπου μέρες βασανιστηρίων ήρθε το σχετικό φιρμάνι από την Κωνσταντινούπολη και 13/24 Ιουνίου 1798 τους θανάτωσαν·[2] και αφού πρώτα τους στραγγάλισαν, πετάχτηκαν τα σώματά τους στον παραπόταμο του Δούναβη, Σάβο. Οι οθωμανικές αρχές ισχυρίστηκαν ότι πνίγηκαν, ενώ προσπαθούσαν να δραπετεύσουν.
Η περίπτωση του I. Καρατζά είναι πολύπτυχη και ιδιάζουσα. Ανάγεται είτε σε απλουστευμένες, είτε σε σύνθετες και περιπλεγμένες θεωρήσεις, που απέχουν από την ιστορική αλήθεια. Ο νεαρός πιστός σύντροφος και συμμάρτυρας του Ρήγα αναμίχθηκε ενεργά στον προεπαναστατικό αγώνα και στις δράσεις για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Η διττή ιδιότητά του εμπόδισε όμως να διαφανεί το μέγεθος της προσωπικής του συμβολής.
Άλλοι τον χαρακτηρίζουν απλά και υποτιμητικά ως φτωχό κανδηλανάπτη και άλλοι ως λόγιο με αξιόλογη πνευματική δράση. Στο μόνο που συγκλίνουν όλοι, καθώς δεν υπάρχουν περιθώρια αμφισβήτησης, είναι ότι συμμαρτύρησε με τον Ρήγα.
Όσοι υποβαθμίζουν την προσωπικότητά του, λόγω της ενασχόλησής του με το έργο του κανδηλανάπτη, μοιάζει να διολισθαίνουν στην ανευθυνότητα και σε αυθαίρετα, γενικόλογα και αφοριστικά συμπεράσματα. Παραβλέπουν ότι στον αντίποδα της εκδοχής αυτής ευρίσκεται εκείνη του λογίου με την πλούσια συγγραφική, μεταφραστική και εκδοτική δράση. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα αξιόλογη προσπάθεια, μέσα από την οποία αναδεικνύεται έμπρακτα το ενδιαφέρον του Καρατζά για την πνευματική αφύπνιση των σκλαβωμένων Ελλήνων και η συνεισφορά του στην προετοιμασία του επαναστατικού αγώνα. [. . .] (Από την έκδοση του βιβλίου Ιωάννης Καρατζάς. Ο Κύπριος συμμάρτυρας του Ρήγα του Γεωργίου Ι. Σούρλα https://www.politeianet.gr/books/9789963271481-sourlas-ioan-georgios-epifaniou-ioannis-karatzas-285961)
Έργο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Του αποδίδεται οτι το 1792 εξέδωσε στη Βιέννη μαζί με τον Αθανάσιο Ψαλίδα από τα Ιωάννινα το Έρωτος αποτελέσματα. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα σωζόμενα πεζογραφήματα στα ελληνικά με ερωτικό περιεχόμενο, μαζί ίσως με το Σχολείον των ντελικάτων εραστών του Ρήγα που εκδοθηκε λίγο πριν (1790) από το ίδιο τυπογραφείο των αδερφών Μαρκίδη Πούλιου από τη Σιάτιστα. Ο τρόπος ανάπτυξής του εκφράζει τις νεωτεριστικές φιλοσοφικές ιδέες που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του Διαφωτισμού σχετικά με τη φυσική καταγωγή των παθών, για τα οποία κανείς δεν έπρεπε να ντρέπεται αλλά να τα αποδέχεται. Το έργο περιλαμβάνει πολλά φαναριώτικα στιχουργήματα. Η επιτυχία του ήταν αξιοσημείωτη και τυπώθηκε πέντε φορές από το 1792 ως το 1836.
Επιρροή στη λογοτεχνία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Στο διήγημα "Ο σύντροφος του Ρήγα" του Αχιλλέα Κ. Αιμιλιανίδη, περιοδικό Νέα Εστία 8, 95 (1930), σσ. 1258-1260.
- Στο ιστορικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας "Ο μυστικός σύντροφος του Ρήγα: η άγνωστη μαρτυρία του Ιωάννη Καρατζά" του Ανδρέα Καπανδρέου, εκδόσεις Συμπαντικές Διαδρομές, 2016.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Κωνσταντίνος Άμαντος, Ανέκδοτα έργα περί Ρήγα Βελεστινλή (1932)«Οι αυστριακές ανακριτικές αρχές, εντυπωσιασμένες από νεαρό της ηλικίας του Παναγιώτη Εμμανουήλ ( 22) ετών τον ρωτήσανε, αν ήταν συνεργάτης του Ρήγα Φερραίου και σε τι αποσκοπούσε. Ήθελα να γυρίσω μια ημέρα ελεύθερος στην πατρίδα μου, απήντησε»
- ↑ Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτική Αθηνών, Τόμ.9Α σ.67
Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
^ α: Μεταξύ των δέκα αφηθέντων και απελαθέντων ήταν ο Γεώργιος Θεοχάρης και ο Χριστόφορος Περραιβός που συνόδευε τον Ρήγα από Βιέννη μέχρι την Τεργέστη, όπου έγινε και η συλληψή τους μέσα στο Ξενοδοχείο.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Αιμίλιος Λεγκράν, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων (1891), ελλην. μετάφρ. Σπυρίδων Λάμπρος
- Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας (Βασική βιβλιοθήκη, αρ.10, Αθήνα 1954)
- Ιωάννης Καρατζάς. Ο Κύπριος συμμάρτυρας του Ρήγα, Γεώργιος Ι. Σούρλας, εκδόσεις Επιφανίου, 2018 (Σχετική βιβλιοκριτική: https://www.taxydromos.gr/Politismos/328342-istoriko-ponhma.html)