Ιππέας της Μάνταρα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 43°18′N 27°09′E / 43.300°N 27.150°E / 43.300; 27.150

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Ιππέας της Μάνταρα
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χάρτης
Χώρα μέλοςΒουλγαρία Βουλγαρία
ΤύποςΠολιτιστικό
Κριτήριαi, iii
Ταυτότητα43
ΠεριοχήΕυρώπη και Βόρεια Αμερική
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή1979 (3η συνεδρίαση)
Ο Ιππέας της Μάνταρα
Ευρύτερη άποψη του βράχου με τον Ιππέα της Μάνταρα.

Ο Ιππέας της Μάνταρα (Βουλγαρικά Мадарски конник, Μαντάρσκι κόνικ) είναι πρώιμο μεσαιωνικό μεγάλο βραχώδες ανάγλυφο στο ομώνυμο οροπέδιο, ανατολικά του Σούμεν στη βορειοανατολική Βουλγαρία, κοντά στο χωριό Μάνταρα. Το μνημείο χρονολογείται από τα τέλη του 7ου ή συχνότερα τις αρχές του 8ου αιώνα, κατά τη βασιλεία του Πρωτοβούλγαρου Χάνου Τέρβελ. Έχει ανακηρυχθεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1979.

Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ανάγλυφο απεικονίζει ένα μεγαλοπρεπή ιππέα 23 μέτρα πάνω από το έδαφος σε ένα σχεδόν κάθετο βράχο ύψους 100 μέτρων. Είναι σε σχεδόν φυσικό μέγεθος. Ο ιππέας, προς τα δεξιά, μπήγει ένα δόρυ σε ένα λιοντάρι που βρίσκεται στα πόδια του αλόγου του και στα αριστερά του ένα σκυλί τρέχει πίσω του. Το σκάλισμα του φωτοστέφανου του ιππέα, τα ενδύματα, καθώς και το πουλί μπροστά από το πρόσωπό του μόλις και μετά βίας διακρίνονται λόγω της διάβρωσης και της κακής κατάστασης του μνημείου. Το ανάγλυφο είναι παρόμοια με απεικονίσεις σε άνθρακα που βρέθηκαν σε Σάλτοβο, Σούλεκ, Πλίσκα και Βελίκι Πρέσλαβ.

Παράδοση για την προέλευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η έννοια και ο συμβολισμός της παράστασης είναι αβέβαια, όπως και η πραγματική παράδοση για την κατασκευή του και την πολιτιστική του προέλευση.

Στην ακαδημαϊκή κοινότητα η προέλευση του ανάγλυφου συνδέεται με την εθνογένεση των Πρωτοβουλγάρων - του ημινομαδικού πολιτισμού έφιππων πολεμιστών από τις Ευρασιατικές Στέπες. Άλλοι είδαν στο ανάγλυφο ομοιότητα με την παράδοση βραχωδών αναγλύφων των Σασσανιδών. Ο ήρωας-ιππέας είναι κοινός χαρακτήρας της Τουρκο-Αλταϊκής και της Αλανικής μυθολογίας. Ενίοτε θεωρείται ότι η ιππέας παριστάνει ή σχετίζεται με την Πρωτοβουλγαρική θεότητα Tάνγκρα, ενώ ο Βλαντιμίρ Toπόροφ το συσχέτισε με την ιρανική θεότητα του Μίθρα.

Άλλοι θεώρησαν ανεπαρκή τα στοιχεία περί ιρανοτουρκικής μυθολογίας και υιοθέτησαν την απλούστερη εξήγηση - ότι το ανάγλυφο απεικονίζει το Χάνο Τέρβελ (701-718 μ.Χ.) ή, όπως προηγουμένως θεωρείτο και τώρα έχειαπορριφθεί, το Χάνο Κρούμο (802-814 μ.Χ.).

Μερικοί το θεώρησαν παράδειγμα του Θράκα ιππέα, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο μιας θεότητας με τη μορφή ιππέα στην Παλαιό-Βαλκανική μυθολογία (θρησκευτικές παρακτικές των Θρακών, Δακών και Ιλλυριών). Το μοτίβο χαρακτηρίζεται από έναν ιππέα καβάλα σε ένα άλογο, με ένα δόρυ έτοιμο στο δεξί του χέρι, που απεικονίζεται συχνά να σκοτώνει ένα θηρίο με μια λόγχη, αν και αυτό το χαρακτηριστικό ενίοτε απουσιάζει. Η υπόθεση αυτή, που αρχικά υποστηρίχθηκε (και αργότερα εγκαταλείφθηκε) από τον Κόνσταντιν Γίρετσεκ και τον Κάρελ Σκορπίλ, σταδιακά απορρίφθηκε λόγω των διαφορών στις εικονογραφικές λεπτομέρειες και στη σχέση με τα ζώα (δεν υπάρχει σκύλος).

Το ανάγλυφο ενσωματώνει πιθανότατα τόσο αυτόχθονα θρακικά όσο και πολιτιστικά στοιχεία των νεοαφιχθένων Πρωτοβουλγάρων. Το μνημειακό μέγεθος, η εικονογραφία και οι λεπτομέρειες (αναβολέας, φωτοστέφανο, κρανίο-κύπελλο, πουλί, κλπ.) είναι γενικά μέρος της Πρωτοβουλγαρικής παράδοσης, ενώ η προς τα δεξιά κατεύθυνση και το λιοντάρι της θρακικής.

Αρχαιολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1924-1935, κάτω από το ανάγλυφο (περίπου 250 μέτρα βόρεια) βρέθηκαν τα απομεινάρια ενός συγκροτήματος που θεωρείται ότι ήταν ειδωλολατρικό ιερό (τρίκλιτος ναός) και ένα ορθογώνιο κτίριο, πιθανότατα ιδιωτική κατοικία του ηγεμόνα, όπου έκανε ιερά τελετουργικά που σχετίζονταν με τον Τάνγκρα. Στο χώρο βρέθηκε επίσης μια κατεστραμμένη επιγραφή του Χάνου Ομουρτάγ, που αναφέρει τη θεότητα Τάνγκρα.

Το συγκρότημασυνήθως χρονολογείται στο δεύτερο τέτσρτο του ένατου αιώνα, καθώς τη δεκαετία του 1970 οι ανασκαφές χρονολόγησαν την κεραμική μεταξύ 8ου και 10ου αιώνα. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα πρώτα κτίρια ιδρύθηκαν μετά τον προσηλυτισμό στο Χριστιανισμό. Έτσι ο ειδωλολατρικός ναός και το κτίριο πρέπει να κατασκευάστηκε πάνω σε πρώιμη βυζαντινή βασιλική. Δυτικά του κτιρίου βρέθηκε χριστιανική ταφή, με χρυσή διακόσμηση ζώνης, χρονολογούμενη από το 900 μ.Χ.

Τον 20ό αιώνα 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά από το ανάγλυφο βρέθηκε μια άλλη ομάδα κτιρίων, που αποτελείται από βασιλική του 5ου-6ου αιώνα, με εσωτερική ορθογωνική δομή, που μερικοί θεώρησαν ειδωλολατρικό ναό (αλλά χωρίς σαφείς αποδείξεις).

Επιγραφές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γύρω από την εικόνα του αναβάτη βρέθηκαν τρία μερικώς διατηρημένα κείμενα σε μεσαιωνικά ελληνικά, λαξευμένο στο βράχ, που φέρουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της Βουλγαρίας κατά την περίοδο αυτή. Η παλαιότερη επιγραφή είναι έργο του Τέρβελ (701-718 μ.Χ.), με αποτέλεσμα να θεωρείται ότι το ανάγλυφο δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ή αμέσως μετά την εγκατάσταση των Πρωτοβουλγάρων το 680-681 μ.Χ. Οι άλλες επιγραφές αναφέρονται στους Χάνους Κρούμο (802-814 μ.Χ.) και Ομουρτάγ (814-831 μ.Χ.), που είναι πολύ πιθανό αυτοί που διέταξε την κατασκευή τους.

Η επιγραφή «Ι», η παλαιότερη από τις τρεις, βρέθηκε από τον καθηγητή Βεσελίν Μπεσέβλιεβ (Веселин Бешевлиев). Φαίνεται να αναφέρεται στη συμμαχία του Τέρβελ με τον Ιουστινιανό Β΄, τον επονομαζόμενο ρινότμητο, όταν ο τελευταίος εξεστράτευσε ενάντια στον αυτοκράτορα Τιβέριο. Ο θείος του Τερβέλ, χάνος Κουβέρ, διηγείται:

[...] ις τους Βούλγαρους [...] κε ις τον Τέρβελιν απιλθεν, τον ρινοκοπιμένον τον βασιλέαν ουκ επίστεσαν υ θιν μου ις Θεσαλονικιν κε ις τας Κισινας απιλθαν. ο [...] αυτού ένα [...] δια πάκτα ο Τέρβελις ο άρχον τον βασιλέαν έδοκεν [...] 5 χιλιάδας [...] ο βασιλεύς μετ' εμέ καλά ενήκισεν

Ο ιππέας έχει γίνει εθνικό σύμβολο της Βουλγαρίας και απεικονίζεται στο πίσω μέρος των στοτίνκι, των μικρών νομισμάτων.[1] Το έργο κέρδισε και μια ψηφοφορία της βουλγαρικής τηλεόρασης για τα υποψήφια θέματα για το βουλγαρικό νόμισμα του ενός ευρώ σε περίπτωση εισαγωγής του κοινού νομίσματος στη χώρα.[2]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]