Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ξηροκρήνης Θεσσαλονίκης

Ι. Ν. Αγίου Νικολάου
Είδος	εκκλησία
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°38′46″N 22°55′57″E
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Θεσσαλονίκης
Τοποθεσία	Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης
Χώρα	Ελλάδα
δεδομένα (π)

Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ξηροκρήνης Θεσσαλονίκης είναι ιστορικός ναός της πόλης της Θεσσαλονίκης, στη συνοικία της Ξηροκρήνης αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο επίσκοπο Μύρων της Λυκίας (Μικρά Ασία).

Ιστορικό

Στα Ρωμαϊκά χρόνια, στα όρια της περιοχής της σημερινής Ξηροκρήνης, πάνω από την σύγχρονη πλατεία Δημοκρατίας (όπου και η «Χρυσή Πύλη» τότε) και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, τοποθετείται το μαρτύριο του Αγίου Νέστορα, μαθητή του Αγίου Δημητρίου. Για τον λόγο αυτό στην εξωτερική πλευρά του νέου ναού δημιουργήθηκε ψηφιδωτό με τη μορφή του Αγίου Νέστορα. Επίσης είναι γνωστός, από βιβλιογραφικές πηγές της εποχής, ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου που βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Χρυσής Πύλης των τειχών της πόλης..

Οι αγίες Αγάπη, Χιονία και Ειρήνη από τη Θεσσαλονίκη, μαθήτριες της αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας που μαρτύρησαν στην περιοχή της Ξηροκρήνης. Μικρογραφία απο το Μηνολόγιο του Βασιλείου B'.

Η περιοχή αποτελούσε σημαντικό λατρευτικό κέντρο κατά την πρωτοχριστιανική και Βυζαντινή περίοδο και μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί τρεις παλαιοχριστιανικοί ναοί, οι οποίοι πιθανόν συνδέονται με το μαρτύριο και τη μνήμη του αγίου Νέστορα ή των τριών αδελφών μαρτύρων Αγάπης, Ειρήνης και Χιονίας που επίσης μαρτύρησαν εκεί. Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ξηροκρήνης εντοπίσθηκε κατά την ανέγερση κτιρίου στην οδό Μαργαροπούλου 20, πίσω από τον Ν.Σιδηροδρομικό Σταθμό. Τμήματά της είναι ορατά στο στο πάρκο της οδού Ρεγκούκου. Οι έτεροι δύο ναοί που έχουν βρεθεί στην περιοχή είναι ο αυτός του πρώτου μισού του 5ου αιώνα μ.Χ. στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου και ο παλαιοχριστιανικός ναός που ανακαλύφθηκε κατά τις εργασίες κατασκευής του μετρό στην πλατεία Δημοκρατίας. Ο τελευταίος βρίσκεται στις παρυφές του δυτικού αρχαίου νεκροταφείου λίγο έξω από την Πλατεία Δημοκρατίας κτισμένος πάνω σε ένα συγκρότημα αποθηκών της ύστερης αρχαιότητας, καταδεικνύοντας και τον εμπορικό χαρακτήρα του τόπου.

Δυτικά του λιμανιού του Μ.Κωνσταντίνου, στη σημερινή περιοχή Μπεχτσινάρι και Παλαιός Σταθμός, εγγύς της Ξηροκρήνης, έλαβε χώρα το μαρτύριο δια πνιγμού στη θάλασσα των Θεσσαλονικέων Θεοδούλου του αναγνώστου και Αγαθόποδος του διακόνου, επί Καίσαρα Μαξιμιανού Γαλερίου (285-305 μ.Χ.) και ηγεμόνα της πόλης Φαυστίνου. Κατά το συναξάριό τους, τα δεσμά των μαρτύρων λύθηκαν και τα κύματα έφεραν τα σκηνώματα των δύο αγίων στην ακτή, όπου ευλαβείς χριστιανοί τα ενταφίασαν με τιμή. Στην ευρύτερη περιοχή αυτή πιθανώς να βρισκόταν και ο γνωστός από τις πηγές ναός των αγίων, που δεν έχει ταυτιστεί ακόμα.

Η περιοχή της Ξηροκρήνης πήρε το όνομα της από την ομώνυμη συνοικία της Κωνσταντινούπολης, καθώς πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία αποτέλεσαν τους πρώτους οικιστές της περιοχής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την Ανταλλαγή Πληθυσμών το 1923-1924.

Ο πρώτος, ιστορικός και παλαιός ναός του Αγίου Νικολάου κτίσθηκε από τους κατοίκους το 1958 ως ενορία της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, υπό τη μέριμνα του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος του Α΄. Το 1970, μετά την ανέγερση παραπλεύρως του νέου ναού του Αγίου Νικολάου, ο παλαιός αφιερώθηκε στους δύο Θεσσαλονικείς αδελφούς Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο. Αποτέλεσε έτσι τον πρώτο ναό στην Ελλάδα που αφιερώθηκε στη μνήμη τους.

Ο νέος Ναός εγκαινιάστηκε το 1970 σε σχέδια που εκπόνησε ο επιφανής αρχιτέκτονας Παιονίδης, σε αρχιτεκτονικό ρυθμό που παραπέμπει σε παλαιοχριστιανική βασιλική. Στεγάζει εξαιρετικής τέχνης και αισθητικής μαρμάρινα γλυπτά όπως κίονες, προσκυνητάρια, άμβωνα και αρχιερατικό θρόνο, του Τήνιου γλύπτη Φιλιππότη. Τα μαρμάρινα δάπεδα σχηματίζουν μοτίβα αντίστοιχα με αυτά της βασιλικής του Αγίου Νικολάου στα Μύρα της Λυκίας στη Μικρά Ασία.

Στον ναό φυλάσσεται ιερό λέιψανο του αγίου Νικολάου.

Στην Ξηροκρήνη απέναντι από τον Ναό του Αγίου Νικολάου βρίσκεται το παλαιότερο δέντρο της πόλης, η 300 ετών μουριά, στην αυλή του 16ου Λυκείου Θεσσαλονίκης.