Μονή Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Εξαρχία Βαζελών)

Συντεταγμένες: 40°46′N 39°32′E / 40.76°N 39.53°E / 40.76; 39.53

Η Μονή Βαζελώνος σήμερα (2014)

Η Μονή Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, γνωστή και ως Μονή Βαζελών(ος) ή Ζαβουλών, ήταν σπουδαίο ορθόδοξο μοναστήρι στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, το οποίο είναι σήμερα ερειπωμένο[1]. Χτίστηκε το 270 μ.Χ.[2] και βρίσκεται 40 χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας. Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός διέταξε την επισκευή του μοναστηριού το 565, το οποίο ανακαινίστηκε πολλές φορές μέχρι τον 20ό αιώνα. Τα σημερινά του κτήρια χρονολογούνται από την ανοικοδόμηση του 1410.

Η μονή Βαζελώνος ήταν ένα κέντρο της ελληνορθόδοξης ζωής στην περιοχή[α] και διατηρούσε κάποιου είδους κυριότητα στα γύρω χωριά μέχρι την διάλυσή της. Τοιχογραφίες στην βόρεια εξωτερική πλευρά του καθολικού της απεικονίζουν τον Παράδεισο, την Κόλαση και την Τελευταία Κρίση και χρονολογούνται από πολλούς αιώνες[3].

Το μοναστήρι δέχθηκε πολλές φορές επιθέσεις σε όλη την ιστορία του. Περί το 500, Πέρσες εισβολείς (των Σασσανιδών) εισέβαλαν στο μοναστήρι, σκότωσαν τους μοναχούς και κατέστρεψαν μέρος του[4]. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τουρκικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο μοναστήρι[5]. Η Μονή εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1923 μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας[6]. Διάφοροι βανδαλισμοί που ακολούθησαν συνέβαλαν στην ερειπωμένη εικόνα του μοναστηριού[7].

Λίγα αντικείμενα διασώζονται από το αρχείο της Μονής. Ορισμένα έγγραφα βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης, ενώ άλλα φυλάσσονται από την Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu)[8]. Οι ιστορικοί έχουν αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες από αυτά τα έγγραφα σχετικά με την ζωή στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Αλέξιος Γ ', ένας από τους Αυτοκράτορες της Τραπεζούντας. Μερικοί εξ αυτών παρείχαν χρηματοδότηση στη Μονή.

Η Μονή Βαζελώνος χτίστηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 270[2] ή το 317[6]. Μετά την διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395, η Ανατολία (συμπεριλαμβανομένης της Μονής) περιήλθε στην Ανατολική Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία[9] [10]. Η Μονή δέχθηκε επιθέσεις και καταστράφηκε πολλές φορές από εισβολές. Τον 6ο αιώνα λεηλατήθηκε από τους Σασσανίδες, οι οποίοι σκότωσαν τους μοναχούς[4]. Βυζαντινοί αυτοκράτορες χρηματοδότησαν το μοναστήρι τον 7ο και 8ο αιώνα, επιτρέποντας την επέκτασή του[11].

Κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας, οι Σταυροφόροι άλωσαν την Κωνσταντινούπολη[12], πράγμα που διέσπασε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η περιοχή του Πόντου, στην οποία ανήκε η Μονή, συνέστησε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας[13]. Οι αυτοκράτορές της χρηματοδότησαν συνεχώς τη Μονή σε όλο τον Μεσαίωνα. Όπως και άλλα μεγάλα Ποντιακά μοναστήρια, η Μονή Βαζελώνος «ήταν προικισμένη από τους αυτοκράτορες»[14]. Η περιοχή του Πόντου παρέμεινε υπό την κυριαρχία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας μέχρι την Οθωμανική κατάκτησή της το 1461[15]. Η Μονή Βαζελώνος συνέχισε την λειτουργία της κατά την οθωμανική εποχή και τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ρωσικής κατοχής της Τραπεζούντας το 1916-7, κάποια μοναστηριακά έγγραφα κατασχέθηκαν και βρίσκονται ως σήμερα στην Αγία Πετρούπολη[11].

Επεισόδια βίας σημειώθηκε στη Μονή τα τελευταία χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τούρκοι στρατιώτες συνέλαβαν Πόντιους από το Βιλαέτι της Τραπεζούντας, τους έφεραν στο μοναστήρι και τους σκότωσαν. Ορισμένες γυναίκες βιάστηκαν πριν εκτελεστούν[β][5]. Οι τελευταίοι μοναχοί εξαναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων το 1923[6]. Οι περισσότεροι Ελληνορθόδοξοι που είχαν αποφύγει την γενοκτονία εξαναγκάστηκαν να φύγουν στην Ελλάδα και οι γηγενείς μουσουλμάνοι της Ελλάδας εκδιώχθηκαν στην Τουρκία[16]. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, ένας μοναχός, ο Διονύσιος Αμαραντίδης, πήρε μια εικόνα του Ιωάννη του Βαπτιστή από τη Μονή Βαζελώνος και την μετέφερε στη Μονή της Αγίας Τριάδας στις Σέρρες[11].

Σήμερα, η Μονή κείται σε ερείπια. Οι βανδαλισμοί συνέβαλαν στην ερειπωμένη κατάστασή της[7]. Το Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης και η Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu) διατηρούν ό,τι διασώθηκε από τα αρχεία της[8].

Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αγιογραφία της Δευτέρας Παρουσίας στη Μονή Βαζελώνος

Η Μονή Βαζελώνος αποτελούνταν από μια πολυώροφη πέτρινη κατασκευή. Βρίσκεται ερειπωμένη στα Ποντιακά Όρη κοντά στη Μαύρη Θάλασσα και περιβάλλεται από μικτό δάσος. Πολλά ποτάμια ρέουν μέσα από κοιλάδες σε αυτήν την περιοχή και η περιοχή δέχεται περίπου 100 εκατοστά υετού ανά έτος[17]. Κοντινά βουνά φτάσουν σε ύψος τα 2.500 μέτρα[18].

Η Μονή ανακαινίστηκε και συντηρήθηκε πολλές φορές από την εποχή της ίδρυσής της μέχρι την εγκατάλειψή της το 1923. Το κυρίως κτήριο είναι φτιαγμένο από ασβέστη και τοπική πέτρα, πιθανώς γρανίτη[6]. Οι εξωτερικοί τοίχοι είναι παχύτεροι από τους εσωτερικούς. Οι οροφές και τα πατώματα, ως επί το πλείστον ξύλινα, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί με την πάροδο του χρόνου. Το μοναστήρι είναι τετραόροφο με πολλές αίθουσες, τραπεζαρία, κουζίνα και δεξαμενή συλλογής νερού[19].

Η πρόσβαση στη Μονή γινόταν αρχικά με μια κρεμαστή ξύλινη σκάλα, η οποία αποσυρόταν τη νύχτα για να αποτραπούν εισβολές. Αυτή καταργήθηκε το 1800 και αντικαταστάθηκε με πέτρινες σκάλες περίπου την ίδια εποχή[19].

Το μοναστήρι έχει δύο παρεκκλήσια. Στην κορυφή του βρίσκεται μια εκκλησία κτισμένη μέσα σε μια σπηλιά. Αυτή είχε κάποτε και καμπαναριό[19]. Το άλλο παρεκκλήσι βρίσκεται περίπου 30 μέτρα βόρεια του κύριου μοναστηριακού συγκροτήματος. Ο Χρύσανθος[γ], Μητροπολίτης Τραπεζούντας στις αρχές του 20ού αιώνα, έχοντας διαβάσει κείμενα της Μονής[20], απεφάνθη ότι το παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία.

Πολλές από τις ιστορικές τοιχογραφίες της Μονής σώζονται μέχρι σήμερα[3]. Σε μια οροφή εικονίζεται ο Ιησούς ως παιδί σε κούνια. Άλλες τοιχογραφίες απεικονίζουν την Δευτέρα Παρουσία, τον Παράδεισο και την Κόλαση. Το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία διαθέτει επίσης πολλές αγιογραφίες[21][δ].

Το μοναστήρι έχει καταρρεύσει μετά από χρόνια εγκατάλειψης, αρχαιοκαπηλιών και βανδαλισμών[7]. Πολλές ιστορικές τοιχογραφίες έχουν αφαιρεθεί και το καμπαναριό έχει εξαφανιστεί[19].

Κοινωνική επιρροή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Μονή Βαζελώνος κατείχε σημαντική θέση στην κοινωνία της μεσαιωνικής Ανατολίας, λόγω της θέσης και του πλούτου της. Εκτός από τη χρηματοδότησή της από Βυζαντινούς και από Κομνηνούς Αυτοκράτορες[14], η Μονή βρισκόταν σε έναν σημαντικό εμπορικό δρόμο προς την Τραπεζούντα, ιστορικό εμπορικό λιμάνι. Το μοναστήρι βρισκόταν επίσης στο μέσο πλούσιας, εύφορης γης[6] και έλεγχε τα γύρω χωριά, πράγμα που του εισέφερε πλούτο[23]. Το μοναστήρι διατήρησε κάποια μορφή ελέγχου σε γειτονικά χωριά μέχρι το 1890, κατά τα τέλη της Οθωμανικής εποχής[24].

Κατά τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους, η Μονή έπαιξε και στρατιωτικό ρόλο. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός την χρησιμοποίησε ως φυλάκιο, λόγω του μεγάλου υψομέτρου της στα Ποντιακά βουνά[25]. Εκείνη την εποχή, οι Βυζαντινοί βρίσκονταν σε πόλεμο με την Περσική Αυτοκρατορία, της οποίας τα σύνορα ήταν κοντά στη Μονή Βαζελώνος[26]. Η κύρια λειτουργία ης πάντως ήταν ως θρησκευτικό κέντρο. Ήταν αφιερωμένη στον Ιωάννη τον Βαπτιστή[27].

Την εποχή των Αυτοκρατοριών, Βυζαντινής και Τραπεζούντας, δεν ήταν ασυνήθιστο να δωρίζεται γη από πολίτες στη Μονή. Οι μοναχές που ζούσαν σε αγροτικές περιοχές κατείχαν μερικές φορές αγροτικές ιδιοκτησίες, όπως αλώνια και χωράφια. Όσες είχαν περιουσία κοντά στη Μονή, πιθανότατα την παραχωρούσαν στο μοναστήρι. Σε αντάλλαγμα λάμβαναν προσευχές υπέρ της υγείας των ιδίων και των οικογενειών τους. Αυτές οι γυναίκες είχαν συχνά ταπεινή καταγωγή[28] [29]. Γενικά, οι δωρητές συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τη γη σχεδόν όπως πριν την δωρίσουν στο μοναστήρι[30]. Αν και πολλές γυναίκες έκαναν συναλλαγές με το μοναστήρι, αυτές ήταν η μειοψηφία. Οι γυναίκες της Τραπεζούντας μπορούσαν να κληρονομήσουν περιουσία, αλλά οι άντρες πραγματοποιούσαν τις περισσότερες συναλλαγές με το μοναστήρι[31].

Τον 13ο αιώνα, μια γυναίκα με το όνομα Ζωή Χαλδαίνα δώρισε κάποια περιουσία στη Μονή Βαζελώνος «για τη σωτηρία των ψυχών μας». Έτσι, το όνομά της, όπως και του συζύγου της, γράφτηκαν στα δίπτυχα της Μονής. Στα τέλη των Βυζαντινών χρόνων, τέτοιες δωρεές πιστεύονταν ότι εξασφάλιζαν μια πιο ευτυχισμένη μετά θάνατον ζωή. Έτσι, πλούσιοι και φτωχοί δώριζαν ιδιοκτησίες για αυτόν τον λόγο[32]. Άλλοι απλώς δώριζαν κρασί[33].

Ενώ κάποιοι δώριζαν γη στο μοναστήρι με αντάλλαγμα προσευχές, άλλοι πουλούσαν τις ιδιοκτησίες τους στο Βαζέλον. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Γαβράς, μέλος της ισχυρής οικογένειας των Γαβράδων, είχε ιδιοκτησία στη Ματζούκα και την πούλησε στο μοναστήρι το 1344 ή το 1345[34].

Η Μονή παρέμεινε ελληνορθόδοξο κέντρο στην περιοχή έως ότου εγκαταλείφθηκε το 1922/3. Ακόμα και το 1920, η περιοχή Maçka της Τραπεζούντας ήταν κατά 76% χριστιανική. Η συγκεκριμένη κοιλάδα, στην οποία είναι κτισμένο το μοναστήρι, κατοικούνταν κατά 88% από Πόντιους[35][36]. Η Μονή διατήρησε επίσης τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος του πλούτου και της γης της μέχρι το 1923[37].

Πανοραμική άποψη των Ποντιακών Άλπεων στην Μαύρη Θάλασσα, όπου βρίσκεται η Μονή Βαζελώνος

Acta Vazelonos[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μεταξύ του 8ου και του 19ου αιώνα, οι μοναχοί του Βαζελώνος διατηρούσαν αναλυτικά γραπτά αρχεία, με τα οποία τεκμηριώνονταν ιδιοκτησίες και τρέχοντα γεγονότα, όπως συναλλαγές γης και δωρεές στο μοναστήρι[38], αλληλεπίδραση μεταξύ της Μονής και του κοινού[39] [40], διαθήκες[41], αποφάσεις της Μονής, ειδήσεις από τον έξω κόσμο[17] και ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή γύρω από τη Μονή[42]. Καταγράφονταν διαθήκες απλών ανθρώπων και συμφωνίες μεταξύ αγροτών[33]. Σήμερα, αυτά τα αρχεία ονομάζονται Acta Vazelonos (Πράξεις του Βαζελώνος).

Οι Πράξεις δεν έχουν διασωθεί πλήρως. Ωστόσο, υπάρχουν δύο συλλογές μοναστικών εγγράφων: η μία στην Αγία Πετρούπολη και η άλλη στην Άγκυρα[8]. Τα έγγραφα που βρίσκονται σήμερα στην Άγκυρα κάποτε ανήκαν στην Ελληνική Φιλολογική Εταιρεία της Κωνσταντινούπολης[8]. Ωστόσο, η Εταιρεία αυτή διαλύθηκε λίγο μετά το 1923 και η τουρκική κυβέρνηση μοίρασε τα ιστορικά της χειρόγραφα στις αρχές της δεκαετίας του 1930[ε]. Η Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu) διατηρεί τον Κώδικα του μοναστηριού[44].

Τα σωζόμενα έγγραφα δίνουν στους σύγχρονους μελετητές χρήσιμες πληροφορίες για την ιστορία των Αυτοκρατοριών, Βυζαντινής και Τραπεζούντας. Οι Πράξεις είναι από τις λίγες πηγές που διασώζουν ονόματα και τίτλους εργασίας των αγροτών της περιοχής, δίνοντας στους ιστορικούς κάποιες πληροφορίες για τη ζωή των μέσων ανθρώπων στον μεσαιωνικό Πόντο.

Η Μονή σήμερα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πόντος - Τουρκία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οδικές πινακίδες στην Τραπεζούντα. Η μία αναφέρει την Μονή.

Η Μονή Βαζελώνος και οι Πράξεις της έχουν κινήσει πρόσφατα το ενδιαφέρον των ιστορικών. Ο Anthony Bryer, Βρετανός Βυζαντινολόγος, ήταν ένας τέτοιος ιστορικός. Επικεντρώθηκε στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, μελετώντας τις Πράξεις του Βαζελώνος για να μάθει περισσότερα για τον πολιτισμό της[36].

Πέρα από τα έγγραφα που σώζονται στην Άγκυρα και στην Αγία Πετρούπολη[8], θρησκευτικά έργα τέχνης της Μονής σώζονται επίσης στην Ελλάδα: μια εικόνα του Ιωάννη του Βαπτιστή, την οποία οι μοναχοί πήραν μαζί τους στην εξορία μετά την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών, βρίσκεται σήμερα στη Μονή Αγίας Τριάδας Σερρών[11].

Το 2014, Τούρκοι καθηγητές συνέταξαν ένα σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης της επαρχίας Τραπεζούντας. Το σχέδιό τους περιέλαβε την Μονή Βαζελώνος ως πιθανό προορισμό θρησκευτικού τουρισμού[45]. Σύμφωνα με ειδησεογραφικές πηγές της Τουρκίας (οι οποίες πάντως ενδέχεται να επηρεάζονται από το κράτος ή να λογοκρίνονται[46] [47]) η κυβέρνηση της Τουρκίας σχεδιάζει να αναστηλώσει την Μονή Βαζελώνος και να την κάνει τουριστικό αξιοθέατο. Αυτό είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ανάδειξης αρχαίων κτιρίων της Τουρκίας και ενίσχυσης του θρησκευτικού τουρισμού. Οι εργασίες αποκατάστασης αναμενόταν να ξεκινήσουν το 2020[48] [49].

Η υπό ανέγερση μονή στην Κοζάνη

Η υπό ανασύσταση Μονή στην Κοζάνη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τελευταίος ηγούμενος της μονής στον Πόντο ήταν ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης. Κατά την καταστροφή της μονής το 1922, ο εκτελών χρέη τοποτηρητή της μονής, τότε ιερομόναχος και κατόπιν Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Αμαραντίδης, διέσωσε την εικόνα της αποτομής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, την οποία και φύλαξε σε μοναστήρια της περιοχής Σερρών (Αγίου Δημητρίου Πανοράματος και Αγίας Τριάδας Τούμπας).

Τον Ιούνιο του 1970, η εικόνα της αποτομής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου μεταφέρθηκε από τις Σέρρες στον Άγιο Δημήτριο, με τις πρέπουσες τιμές, με συνοδεία του Αρχιμανδρίτη Διονύσιου Αμαραντίδη. Από τότε, το Σωματείο «Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος» και με την συμπαράσταση των κατοίκων της περιοχής, τοπικών φορέων, πλήθους πιστών από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, μικρών ή μεγάλων ευεργετών, άρχισε το έργο ανέγερσης μονής στις δυτικές πλευρές του Βερμίου, στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης, με την κατασκευή Ιερού Ναού του Προδρόμου, κελιών και πολλών άλλων έργων υποδομής[50].  

Με την εγκατάσταση, το 1997, του υπερήλικα γέροντα πατέρα Μάξιμου από την Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, πλήθος πιστών από όλη την Ελλάδα κατέφθανε στην υπό ανέγερση μονή[50]. Ο Γέροντας Μάξιμος, μέχρι της «κοιμήσεως» του στο Άγιο Όρος, ήταν ο κυριότερος χορηγός.

O πανηγυρικός εορτασμός της Μονής γίνεται κάθε χρόνο την 24η Ιουνίου, στο «Γενέθλιο του Τιμίου Προδρόμου».

Τον Ιούλιο 2009, με τις ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Σερβίων & Κοζάνης κ.κ. Παύλου, την εθελοντική εργασία κατοίκων της περιοχής, την οικονομική ενίσχυση τοπικών φορέων και πιστών από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, άρχισαν οι εργασίες συντηρήσεως του Ναού, προκειμένου να αντιμετωπιστούν κατ' αρχάς τα σοβαρά προβλήματα εισροών νερού από την σκεπή και στην συνέχεια για τον εξωραϊσμό του.

  • Υποδοχή της εικόνας 11 Ιουνίου 1970
    Υποδοχή της εικόνας 11 Ιουνίου 1970

Υποσημειώσεις και παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Η Ματζούκα ήταν διοικητική υποδιαίρεση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Maçka είναι το τουρκικό της όνομα σήμερα.
  2. ↑ Αυτό συνέβη το 1916, όταν ρωσικές δυνάμεις είχαν καταλάβει την Τραπεζούντα και ο τουρκικός στρατός οπισθοχωρούσε από την περιοχή.
  3. ↑ ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών
  4. ↑ «It is not possible to draw further conclusions, but merely to indicate comparisons with the decoration of the interior of the chapel of St. Elias in the Vazelon monastery near Trebizond, dated to 1219, where three scenes from Christ’s childhood (Annunciation, Christmas and Presentation in the Temple) are shown on the southern wall, while on the north—two Passion scenes (Crucifixion and Harrowing of Hell), Dormition of the Virgin Mary is in the inner tympanum (western wall)[22]».
  5. ↑ «We find the Library's traces again as late as 1932, when the Turkish authorities divided its contents among different societies. The Turkish Historical Society (Türk Tarih Kurumu), founded on the initiative of Ataturk and generously endowed by him, got the lion's share...Out of the 183 manuscripts that have been estimated to exist in the Library of the Philological Society, 149 have been preserved[43]».

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Yücel 1989, σελ. 3.
  2. ↑ 2,0 2,1 Hionides 1996.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Trabzon». T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (στα Τουρκικά). Ministry of Culture and Tourism. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Μαρτίου 2021. 
  4. ↑ 4,0 4,1 «The Monastery of Saint John Vazelon». Pontos World. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2020. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Morris & Ze'evi 2019, σελ. 389.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Demciuc & Köse 2014, σελ. 261.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Darke 2014, σελ. 401.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Saint-Guillain & Herrin 2016, σελ. 86.
  9. ↑ Cameron 2015, σελ. 20.
  10. ↑ Marshall Cavendish Corporation 2006, σελ. 746.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Demciuc & Köse 2014, σελ. 271.
  12. ↑ Cartwright, Mark. «1204: The Sack of Constantinople». World History Encyclopedia. 
  13. ↑ Vasiliev 1936, σελ. 1.
  14. ↑ 14,0 14,1 MacGillivray Nicol 1972, σελ. 427.
  15. ↑ Goodyear, Michael. «Empire of Trebizond». World History Encyclopedia. 
  16. ↑ Motta 2013, σελ. 365.
  17. ↑ 17,0 17,1 Bryer 1986, σελ. 55.
  18. ↑ Bryer 1986, σελ. 56.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Demciuc & Köse 2014, σελ. 262.
  20. ↑ Demciuc & Köse 2014, σελ. 263.
  21. ↑ Demciuc & Köse 2014.
  22. ↑ Quirini-Popławski, Rafał (October 11, 2019). «Greek Painters for the Dominicans or Trecento at the Bosphorus? Once again about the Style and Iconography of the Wall Paintings in the Former Dominican Church of St. Paul in Pera». Arts 8 (4). doi:10.3390/arts8040131. https://www.mdpi.com/2076-0752/8/4/131/htm. 
  23. ↑ Akadēmia Athēnōn 1982, σελ. 282.
  24. ↑ Bryer 1975, σελ. 142.
  25. ↑ Höhfeld 1994, σελ. 475.
  26. ↑ Greatrex 2005, σελ. 478.
  27. ↑ Ayliff, Dubin & Gawthrop 1991, σελ. 554.
  28. ↑ Gerstel 2015.
  29. ↑ Gerstel & Talbot 2006.
  30. ↑ Bryer 1980, σελ. 415.
  31. ↑ Bryer 1986, σελ. 79.
  32. ↑ Marinis 2016, σελ. 96.
  33. ↑ 33,0 33,1 Bryer 1986, σελ. 92.
  34. ↑ Bryer 1980, σελ. 182.
  35. ↑ Bryer 1975, σελ. 121.
  36. ↑ 36,0 36,1 Herrin, Judith (23 Νοεμβρίου 2016). «Anthony Bryer obituary». The Guardian. ... Vazelon monastery, in what remained a predominantly Greek area until it was abandoned after the exchange of populations in 1922–23. 
  37. ↑ Bryer 1986, σελ. 5.
  38. ↑ Gerstel & Talbot 2006, σελ. 482.
  39. ↑ Gerstel 2015, σελ. 14.
  40. ↑ Bryer 1986, σελ. 77.
  41. ↑ Bryer 1986, σελ. 59.
  42. ↑ Bryer 1986, σελ. 72.
  43. ↑ «"Philologikos Syllogos"». Chartophylakeion. University of Cyprus. 
  44. ↑ Bryer 1987, σελ. 193.
  45. ↑ Ayyıldız & Uygun 2014, σελ. 508.
  46. ↑ Murat Aksera; Banu Baybars-Hawks (2012). «Media and Democracy in Turkey: Toward a Model of Neoliberal Media Autocracy». Middle East Journal of Culture and Communication 5 (3): 302–321. doi:10.1163/18739865-00503011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-11-29. https://web.archive.org/web/20141129060210/http://eprints.ulster.ac.uk/28143/2/18739865_005_03_S05_text.pdf. Ανακτήθηκε στις 20 November 2014. 
  47. ↑ Arsu, Sebnem; Bilefsky, Dan (January 4, 2012). «Charges Against Journalists Dim the Democratic Glow in Turkey». New York Times. https://www.nytimes.com/2012/01/05/world/europe/turkeys-glow-dims-as-government-limits-free-speech.html?pagewanted=all. 
  48. ↑ Doğan News Agency (6 Μαρτίου 2018). «Trabzon's vandalized Vazelon Monastery to be restored after years of neglect». Hurriyet Daily News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2020. 
  49. ↑ «Vaselon, one of the oldest monasteries in Anatolia, to be restored». Daily Sabah. 1 Φεβρουαρίου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2018. 
  50. ↑ 50,0 50,1 «Άγιος Ιωάννης Βαζελώνας, ένα νήμα που ενώνει την Κοζάνη με τον Πόντο». www.pontosnews.gr. 24 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2023. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μονή_Αγίου_Ιωάννη_Βαζελώνος&oldid=10068926"