Βασίλ Στους

Βασίλ Στους
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Василь Семенович Стус (Ουκρανικά)
Γέννηση	6  Ιανουαρίου 1938 Rakhnivka
Θάνατος	4  Σεπτεμβρίου 1985 Perm-36
Συνθήκες θανάτου	ανθρωποκτονία
Τόπος ταφής	Κοιμητήριο Μπαϊκοβέ
Χώρα πολιτογράφησης	Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ρωσικά
Σπουδές	Εθνικό Πανεπιστήμιο του Ντονέτσκ
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	δημοσιογράφος ποιητής αγωνιστής/στρια υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταφραστής συγγραφέας κριτικός λογοτεχνίας
Ποινική κατάσταση
Κατηγορίες εγκλήματος	Anti-Soviet agitation
Οικογένεια
Σύζυγος	d:Q78481069
Τέκνα	Dmytro Stus
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Antonovych prize Hero of Ukraine, Order of the State
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Ο Βασίλ Σεμένοβιτς Στους (ουκρ. Васи́ль Семе́нович Стус, 6 Ιανουαρίου 1938 – 4 Σεπτεμβρίου 1985) ήταν Ουκρανός Σοβιετικός ποιητής, μεταφραστής, κριτικός της λογοτεχνίας, δημοσιογράφος και ενεργός αντιφρονών στο σοβιετικό καθεστώς. Εξαιτίας των πολιτικών πεποιθήσεών του, τα έργα του απαγορεύθηκαν από το καθεστώς και πέρασε 13 χρόνια κρατούμενος, μέχρι τον θάνατό του στο Περμ-36, ένα στρατόπεδο εργασίας πολιτικών κρατουμένων στη Ρωσία (και σήμερα μουσείο). Το 2005 ο τότε Πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιούστσενκο του απένειμε μεταθανατίως την υψηλότερη εθνική τιμητική διάκριση: τον τίτλο του «Ήρωος της Ουκρανίας». Ο Στους θεωρείται από πολλούς ως ένας από τους καλύτερους Ουκρανούς ποιητές του 20ού αιώνα.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Βασίλ Στους γεννήθηκε από γονείς αγρότες στο χωριό Ραχνίβκα, στην Περιφέρεια της Βινίτσια της τότε Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Το επόμενο έτος οι γονείς του μετεγκαταστάθηκαν στην πόλη Σταλίνο, το σημερινό Ντονέτσκ, με τα παιδιά τους να πηγαίνουν να μείνουν μαζί τους ένα έτος αργότερα. Ο Βασίλ έμαθε την ουκρανική γλώσσα και ποίηση από τη μητέρα του, η οποία τού τραγουδούσε ουκρανικά δημοτικά τραγούδια.

Μετά τις γυμνασιακές σπουδές του, ο Στους εισάχθηκε στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλολογίας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου του Σταλίνο, του σημερινού Πανεπιστημίου του Ντονέτσκ. Αποφοιτώντας το 1959, ο Στους εργάσθηκε για λίγο ως καθηγητής της ουκρανικής φιλολογίας σε γυμνάσιο στο χωριό Ταουζνία της Περιφέρειας Κιροβοχράντ και μετά υπηρέτησε τη θητεία του στον σοβιετικό στρατό επί δύο έτη. Ως φοιτητής ήδη, αλλά και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του στα Ουράλια, είχε αρχίσει να γράφει ποίηση και μετέφρασε στην ουκρανική πάνω από εκατό στίχους του Γκαίτε και του Ρίλκε. Τα πρωτότυπα χειρόγραφα αυτών των μεταφράσεων κατασχέθηκαν αργότερα από την KGB και χάθηκαν.

Μετά τη θητεία του, ο Στυς εργάσθηκε (1960-1963) ως συντάκτης στην εφημερίδα Sotsialistychnyi Donbas (= «Σοσιαλιστικό Ντονμπάς»). Το 1963 άρχισε να μελετά για διδακτορικό στο Ινστιτούτο Λογοτεχνίας «Σεβτσένκο» της Ουκρανικής Ακαδημίας Επιστημών στο Κίεβο, ενώ την ίδια περίοδο δημοσίευσε επιλεγμένα ποιήματά του.

Το 1965 νυμφεύθηκε τη Βαλεντίνα Πόπελιουχ, με την οποία απέκτησαν έναν γιο, τον Ντμίτρο, το 1966.

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1965, κατά την πρεμιέρα της ταινίας του Σεργκέι Παρατζάνωφ Στις σκιές των ξεχασμένων προγόνων στον κινηματογράφο «Ουκρανία» του Κιέβου, ο Στους έλαβε μέρος σε μια διαμαρτυρία κατά των συλλήψεων μελών της ουκρανικής ιντελιγκέντσιας. Ως αποτέλεσμα εκδιώχθηκε από το Ινστιτούτο στις 30 Σεπτεμβρίου και αργότερα έχασε τη δουλειά του στο Κρατικό Ιστορικό Αρχείο. Αργότερα εργάσθηκε ως οικοδόμος, πυροσβέστης και μηχανικός, συνεχίζοντας όμως να γράφει ποίηση. Το ίδιο έτος υπέβαλε το πρώτο βιβλίο του με τίτλο Κυκλοφορία (Круговерть) σε έναν εκδότη, αλλά απορρίφθηκε εξαιτίας της αποκλίσεώς του από τη σοβιετική ιδεολογία και το επίσημο καλλιτεχνικό ύφος. Η επόμενη ποιητική συλλογή του, με τίτλο Χειμωνιάτικα δέντρα (Зимові дерева) απορρίφθηκε επίσης, παρότι είχε θετικές κριτικές από τον ποιητή Ιβάν Ντρατς και από τον κριτικό Εβγκέν Αντελγκέιμ. Το 1970 η συλλογή αυτή εκδόθηκε στο Βέλγιο.

Στις 12 Ιανουαρίου 1972 ο Στους συνελήφθη για «αντισοβιετική αγκιτατορική και προπαγανδιστική δράση». Εξέτισε ποινή πέντε ετών σε στρατόπεδο εργασίας και επιπλέον δύο έτη εξορίας στο Όμπλαστ του Μαγκαντάν.

Μνημείο του Βασίλ Στους στην ομώνυμη πλατεία, η οποία δημιουργήθηκε στη θέση του κτηρίου της οδού Περεμόγκα 119 του Κιέβου, όπου διέμενε ο Στους από το 1965 έως το 1972.

Φωτογραφία του Στους από την KGB (1980)

Η πόρτα του κελιού στο Περμ-36, όπου πέθανε ο Στους στις 4 Σεπτεμβρίου 1985.

Κατόπιν αυτών, τον Αύγουστο του 1979, ο ποιητής επέστρεψε στο Κίεβο και εργάσθηκε σε ένα χυτήριο. Σύντομα ωστόσο μίλησε ανοικτά προς υπεράσπιση μελών της Ουκρανικής Ομάδας του Ελσίνκι (UHG) και τον Οκτώβριο του 1979 εντάχθηκε σε αυτή.

Στις 14 Μαΐου 1980, πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας, συνελήφθη και καταδικάσθηκε σε δεκαετή φυλάκιση για «αντισοβιετική δραστηριότητα». Ο μετέπειτα γνωστός ως πολιτικός της ανεξάρτητης Ουκρανίας Βίκτωρ Μεντβεντσούκ υπερασπίσθηκε ως δικηγόρος τον Στους κατά τη δίκη του το έτος εκείνο. Κλείνοντας την αγόρευσή του, ο Μεντβεντσούκ δέχθηκε ότι όλα τα παραπτώματα του Στους άξιζαν τιμωρίας, αλλά, τόνισε στο δικαστήριο, ο κατηγορούμενος εκπλήρωνε την ημερήσια ποσότητα παραγωγής στο εργοστάσιο όπου εργαζόταν τότε, παρά το ότι αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με το στομάχι του. Η αίτηση του Στους να του ορισθεί άλλος συνήγορος απορρίφθηκε από το δικαστήριο. Σε μια συνέντευξή του το 2018 στον Independent, ο Μεντβεντσούκ ισχυρίσθηκε ότι δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει διαφορετικά: «Ο Στους κατήγγειλε τη σοβιετική κυβέρνηση και δεν τη θεωρούσε νόμιμη. Όλοι αποφασίζουν τη δική τους μοίρα. Ο Στους παραδέχθηκε ότι πάλευε ενάντια στη σοβιετική κυβέρνηση. Κρίθηκε ένοχος από τους νόμους της εποχής. Όταν άλλαξαν οι νόμοι, η υπόθεση απορρίφθηκε. Δυστυχώς, πέθανε.»

Ο Βασίλ Στους πέθανε την ίδια ημέρα κατά την οποία κήρυξε απεργία πείνας, στις 4 Σεπτεμβρίου 1985, σε ηλικία 47 ετών, σε ένα σοβιετικό στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων για πολιτικούς κρατουμένους, το Περμ-36 κοντά στο χωριό Κούτσινο (Όμπλαστ του Περμ, στην τότε Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία). Είχε μεταφερθεί εκεί τον Νοέμβριο του 1980. Ο Ουκρανός πολιτικός κρατούμενος Ντανίλο Σούμουκ ανέφερε ότι ο επικεφαλής της μονάδας, ταγματάρχης Ζουράβκοφ, αυτοκτόνησε μετά τον θάνατο του Στους. Στο συγκεκριμένο στρατόπεδο, από τους 56 που κρατήθηκαν εκεί μεταξύ 1980 και 1987 πέθαναν οι 8, από τους οποίους οι 4 ήταν μέλη της Ουκρανικής Ομάδας του Ελσίνκι.

Τον Αύγουστο του 1990 το Ανώτατο Δικαστήριο της Σοβιετικής Ενώσεως ακύρωσε την καταδίκη του Στους και έκλεισε την υπόθεση του θανάτου του εξαιτίας ελλείψεως αποδεικτικών στοιχείων.

Μνήμη

Αναμνηστικό γραμματόσημο του 2008 με αφορμή την 70ή επέτειο από τη γέννηση του Βασίλ Στους

Το έτος του θανάτου του το 1985, μια διεθνής επιτροπή διανοουμένων, συγγραφέων και ποιητών πρότεινε τον Στους για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1986, αλλά ο Στους πέθανε προτού κατατεθεί η υποψηφιότητά του.

Στις 19 Νοεμβρίου 1989 οι σοροί των Στους, Ολέκσα (Αλέξη) Τίχι και Γιούρι Λιτβίν μεταφέρθηκαν στο Κίεβο και τάφηκαν στο Κοιμητήριο Μπάικοβε με κοινή τελετή που παρακολούθησαν περισσότεροι από 30 χιλιάδες άνθρωποι.

Τον Ιανουάριο του 1989 απονεμήθηκαν τα πρώτα «βραβεία Βασίλ Στους», μια διάκριση που θεσπίσθηκε από τη (μη κρατική) «Ουκρανική Ένωση της Ανεξάρτητης Δημιουργικής Διανοήσεως» για επίδειξη «ταλέντου και θάρρους». Απονέμονται από τότε κάθε χρόνο την ημερομηνία γενεθλίων του ποιητή στο Λβιβ. Στον ίδιο τον Στους απονεμήθηκε μεταθανατίως το 1993 το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας «Ταράς Σεβτσένκο».

Τον Ιανουάριο του 2008 η Εθνική Τράπεζα της Ουκρανίας κυκλοφόρησε αναμνηστικό κέρμα αφιερωμένο στον Βασίλ Στους και παράλληλα τα Ουκρανικά Ταχυδρομεία (Ukrposhta) κυκλοφόρησαν ένα αναμνηστικό γραμματόσημο στη μνήμη του ποιητή.

Τον Δεκέμβριο του 2008 μια ομάδα τότε και πρώην φοιτητών του Πανεπιστημίου του Ντονέτσκ ζήτησε με έγγραφο προς τον υπουργό Παιδείας, τον φυσικό Ιβάν Βακαρτσούκ, να μετονομασθεί το ίδρυμα σε «Πανεπιστήμιο Βασίλ Στους», με δεδομένο ότι ο Στους υπήρξε απόφοιτός του. Ο υπουργός υπεστήριξε την πρωτοβουλία και είπε στον πρύτανη να συζητήσει το θέμα με τη σύγκλητο και στο ακαδημαϊκό Συμβούλιο. Αλλά στις 17 Φεβρουαρίου 2009 τα 62 από τα 63 μέλη του Συμβουλίου ψήφισαν κατά της μετονομασίας του πανεπιστημίου, κατόπιν παρόμοιας ψήφου των αντιπροσώπων των φοιτητών 4 ημέρες νωρίτερα. Ωστόσο το Πανεπιστήμιο προσέθεσε στην ονομασία του το όνομα του ποιητή στις 10 Ιουνίου 2016, όταν πλέον το ίδρυμα είχε μετεγκατασταθεί στην πόλη Βίνιτσα εξαιτίας του Πολέμου στο Ντονμπάς. Αυτή τη φορά η νέα ονομασία εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία (75 από τις 105 συνολικά ψήφους του Συμβουλίου).

Σήμερα πλέον δεκάδες οδοί σε οικισμούς σε όλη την Ουκρανία φέρουν το όνομα του ποιητή, ενώ ο σταθμός του Μετρό Κιέβου «Πλόστσα Λβα Τολστόο» (δηλ. «Σταθμός Λέοντος Τολστόι») ψηφίσθηκε να μετονομασθεί σε «Βασίλ Στους» σε γκάλοπ που έγινε κατά την Εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.

Βιβλιογραφία

• Tokarsky, Bohdan (Ιούνιος 2020). «Thriving in Isolation and Beyond: The Empowering Poetry of Vasyl Stus». Los Angeles Review of Books. http://lareviewofbooks.org/article/thriving-in-isolation-and-beyond-the-empowering-poetry-of-vasyl-stus. 
• Stus, Vasyl (Ιούλιος 1977). «The case of Vasyl Stus, Persecuted poet». Index on Censorship 6 (4): 13-14. doi:10.1080/03064227708532669. 
• Svitlychna, Nadia (Φεβρουάριος 1986). «The death of Vasyl Stus». Index on Censorship 15 (2): 34-37. doi:10.1080/03064228608534045. 
• Kostash, Myrna (1998). «Inside the Copper Mountain». The doomed bridegroom: a memoir. Edmonton: New West Press. σελίδες 34-70. ISBN 978-1896300382. 
• Стус, Дмитро (2005). Василь Стус: життя як творчість (στα Ουκρανικά). Κίεβο: Факт. 
• Pavlyshyn, Marko (χειμώνας 2010). «Martyrology and literary scholarship: the case of Vasyl Stus». The Slavic and East European Journal 54 (4): 585–606. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 May 2016. https://web.archive.org/web/20160505213010/http://shron.chtyvo.org.ua/Marko_Pavlyshyn/Martyrology_and_Literary_Scholarship_The_Case_of_Vasyl_Stus__en.pdf. 
• Achilli, Alessandro (2013). «Vasyl Stus and Russian culture: a complex issue». Australian & New Zealand Journal of European Studies 5 (2): 37-44. 
• Achilli, Alessandro (Σεπτέμβριος 2015). «Vasyl Stus and death: on the thirtieth anniversary of his death». Krytyka. http://krytyka.com/en/articles/vasyl-stus-and-death-thirtieth-anniversary-his-death. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Βιογραφία του Βασίλ Στους (στην ουκρανική)
• Μελοποιημένη ποίηση του Βασίλ Στους