Αστεροσκοπείο Σκίνακα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 35°12′42″N 24°53′51″E / 35.2118°N 24.8975°E / 35.2118; 24.8975

Αστεροσκοπείο Σκίνακα
Τα τρία κτίρια του Αστεροσκοπείου Σκίνακα
Χάρτης
Γενικές πληροφορίες
ΕίδοςΑστεροσκοπείο
Γεωγραφικές συντεταγμένεςΚρήτη
35°12′42″N 24°53′51″E
ΧώραΕλλάδα
Έναρξη κατασκευής1985
Ολοκλήρωση12  Απριλίου 1986
ΙδιοκτήτηςΠανεπιστήμιο Κρήτης
Ιστότοπος
http://skinakas.physics.uoc.gr
Commons page Πολυμέσα
Αυγή στο αστεροσκοπείο του Σκίνακα στον Ψηλορείτη.

Το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα βρίσκεται στο όρος Ίδη της κεντρικής Κρήτης σε ύψος 1750 μέτρων, σε απόσταση 50 χλμ από την πόλη του Ηρακλείου, και 20 χλμ από τα ιστορικά Ανώγεια. Ιδρύθηκε το 1984 στα πλαίσια συνεργασίας τριών ιδρυμάτων: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, και Max - Planck Institut for Extraterrestrial Physics (Γερμανία). Εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του Αστεροσκοπείου ήταν ο καθηγητής Ιωάννης Παπαμαστοράκης[1], ο οποίος και συντόνισε την ανάπτυξή του μέχρι το 2009, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε ως Ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1985 διανοίχτηκε δρόμος μήκους 2.5 χλμ. προς την κορυφή του Σκίνακα και κατασκευάστηκε το πρώτο κτήριο - Αστεροσκοπείο, το οποίο από το 1986 στεγάζει τηλεσκόπιο κατόπτρου διαμέτρου 0.3μ. και εστιακού λόγου F 3.2. Τα επίσημα εγκαίνια του Αστεροσκοπείου έγιναν στις 12 Απριλίου 1986[2], από την Βάσω Παπανδρέου, τότε υφυπουργό Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας. Το 1988 αποπερατώθηκε ξενώνας 200 τ.μ. Και τα δύο κτήρια, όπως και μικρό κτήριο για τις γεννήτριες, είναι πετρόχτιστα - προσαρμοσμένα στο βραχώδες περιβάλλον. Η ουσιαστική λειτουργία του Αστεροσκοπείου άρχισε το 1987 μετά την εγκατάσταση ψηφιακής κάμερας CCD και φωτομετρικών φίλτρων. Παράλληλα με τη δημιουργία και την εξασφάλιση της λειτουργικότητας των εγκαταστάσεων στον Σκίνακα αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ, στο Ηράκλειο η απαραίτητη υποδομή σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές για την επεξεργασία των αστρονομικών παρατηρήσεων.

Η επιτυχημένη εγκατάσταση και λειτουργία του πρώτου, πλην όμως με 0.3μ διάμετρο κατόπτρου, μικρού τηλεσκοπίου επιβεβαίωσε και τις άριστες συνθήκες που προσφέρει η κορυφή του Σκίνακα για αστρονομικές παρατηρήσεις υψηλής ποιότητας στην περιοχή της Μεσογείου. Έτσι, αποφασίσθηκε το 1990 στα πλαίσια της συνεργασίας των τριών ιδρυμάτων η επέκταση των εγκαταστάσεων με τη δημιουργία, τον Οκτώβριο του 1995, ενός μεγαλύτερου τηλεσκοπίου με κάτοπτρο διαμέτρου 1.3 μ. Το τηλεσκόπιο αυτό παρέμεινε το μεγαλύτερο στην Ελλάδα μέχρι το 2007 οπότε και εγκαινιάστηκε[3] το τηλεσκόπιο 2.3μ Αρίσταρχος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Το νέο κτήριο του τηλεσκοπίου 1.3μ είναι εξ ολοκλήρου μεταλλικό με θόλο διαμέτρου 8 μ. Το οπτικό σύστημα του τηλεσκοπίου είναι τύπου Ritchey-Chrétien, εστιακού λόγου F 7.6 με 45' μέγιστο αξιοποιήσιμο οπτικό πεδίο και κατασκευάστηκε από την Carl Zeiss AG της Γερμανίας. Το σύστημα στήριξης - οδήγησης του τηλεσκοπίου, το οποίο ελέγχεται όπως άλλωστε και η ταυτόχρονη περιστροφή του θόλου από Η/Υ, κατασκευάστηκε από την DFM Engineering (ΗΠΑ).

Από το έτος 2000 η ηλεκτροδότηση των εγκαταστάσεων στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα γίνεται μέσω φωτοβολταϊκού πάρκου μέγιστης ισχύος 11kW, το οποίο φορτίζει ένα σύστημα μπαταριών 48V χωρητικότητας ~ 120 kW · h. Οι μπαταρίες τροφοδοτούν 3 inverter (δύο των 4KWp και ένα των 10KWp με έξοδο καθαρού ημιτόνου 220V) οι οποίοι στη συνέχεια προωθούν την ισχύ σε όλες τις συσκευές του Αστεροσκοπείου. Επιπλέον, είναι διαθέσιμες και χρησιμοποιούνται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης δύο γεννήτριες πετρελαίου ισχύος 40kVA και 22kVA . Ένα UPS ισχύος 3kVA μπορεί να διατηρήσει σε λειτουργία τα τηλεσκόπια για τουλάχιστον 10 λεπτά συμπεριλαμβανομένου των υπολογιστών υποστήριξης αστρονομικής παρατήρησης, μέχρι να ξεκινήσουν οι γεννήτριες. Η διαδικτυακή σύνδεση του Αστεροσκοπείου με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΙΤΕ γίνεται μέσω ασύρματης σύνδεσης δεδομένων στη συχνότητα των 5GHz, σε ευθεία  σύνδεση 20 km με οπτική επαφή και ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων έως ~50 MBps.

Το 2006, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Tuebingen της Γερμανίας, εγκαταστάθηκε στον Σκίνακα ένα τρίτο τηλεσκόπιο με το όνομα "Γανυμήδης", με διάμετρο κατόπτρου 0.6 μ., το οποίο λειτουργεί με τηλεχειρισμό μέσω διαδικτύου και διαθέτει μεγάλο οπτικό πεδίο. To τηλεσκόπιο λειτούγησε μέχρι το 2013 οπότε λόγω κακών καιρικών συνθηκών ο παλαιός θόλος καταστράφηκε. Μετά τη διασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης από ανταγωνιστικά προγράμματα, και με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου Κρήτης, κατασκευάστηκε νέο μεγαλύτερο κτήριο στη θέση του παλαιού με γρήγορο θόλο διαμέτρου 5.3μ[4] από την Baader Planetarium. Τα ηλεκτρονικά του τηλεσκόπιου επίσης αναβαθμίστηκαν και η λειτουργία του ξεκίνησε και πάλι στις 16 Μαΐου 2022.

Τα 25 χρόνια λειτουργίας του Αστεροσκοπείου γιορτάστηκαν σε ειδική τελετή στις 29 Μαΐου 2011.[5]

Στις 29 Σεπτεμβρίου 2019, με ευκαιρία τη συμπλήρωση 35 ετών λειτουργίας του Αστεροσκοπείου και την επέτειο 10 ετών από τη συνταξιοδότηση του Ιωάννη Παπαμαστοράκη, ο Πρύτανης του Πανεπιστημιου Κρήτης, στα πλαίσια επίσημης τελετής[6][7], ονόμασε προς τιμή του τον ξενώνα στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα "Ξενώνας Ιωάννης Παπαμαστοράκης"[8].

Από το 2019, οπότε και άρχισε να λειτουργεί το νέο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ, το Αστεροσκοπείο Σκίνακα υποστηρίζεται από το Ινστιτούτο Αστροφυσικής, στα πλαίσια νέου συμφώνου συνεργασίας ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ.

Το 2021 το Αστεροσκοπείο Σκίνακα εντάχθηκε επίσημα στο πρόγραμμα «fibre in the sky» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος[9].

Επίσης με ευκαιρία την επέτειο των 35 ετών λειτουργίας του Αστεροσκοπείου στις 12 Απριλίου 2021, ένα αφιέρωμα στην ιστορία και τα πιο σημαντικά επιτεύγματά του παρουσιάστηκε στην εφημερίδα Νέα Κρήτη [10][11] από τον δημοσιογράφο Σταύρο Μουντουφάρη[12].

Από την ίδρυσή του μέχρι και σήμερα η εύρυθμη λειτουργία του Αστεροσκοπείου Σκίνακα υποστηρίζεται καθοριστικά από τον Δήμο Ανωγείων και όλους τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι το έχουν περιβάλει με την αγάπη τους και βοηθούν απτά στην επίλυση πληθώρας πρακτικών προβλημάτων που προκύπτουν[13].

Επιστημονικά Όργανα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο τρέχον επιστημονικός εξοπλισμός του τηλεσκοπίου 1.3μ περιλαμβάνει:

  • μειωτή εστιακής απόστασης (Focal Reducer) ο οποίος υπερδιπλασιάζει το οπτικό πεδίο του τηλεσκοπίου και επιτρέπει φασματοσκοπία χαμηλής ανάλυσης.
  • σύστημα αυτόματης οδήγησης (Autoguider).
  • τρεις ANDOR CCD κάμερες 2048x2048 pixels (13.5 μm/pixel) και μια βοηθητική CCD κάμερα 3072x2048pixels (9μm/pixel)
  • πλήρες σετ από στενά και ευρεία οπτικά φίλτρα
  • κάμερα κοντινού υπέρυθρου με μεγάλο οπτικό πεδίο (7'x7') και σειρά φίλτρων[14]
  • οπτικό πολωσίμετρο (Robopol)
Άποψη του αστεροσκοπείου από μακριά.

Διευθυντές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπεύθυνοι για τη Διεύθυνση του Αστεροσκοπείου Σκίνακα, υπήρξαν οι ακόλουθοι:

  • Καθηγητής Ιωάννης Παπαμαστοράκης[1], 1984-2009
  • Καθηγητής Ιωσήφ Παπαδάκης[15], 2010-2019
  • Καθηγητής Βασίλης Χαρμανδάρης[16], 2019 - σήμερα

Έρευνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα κύρια τρέχοντα παρατηρησιακά προγράμματα του Αστεροσκοπείου του Σκίνακα περιλαμβάνουν:

Το Αστεροσκοπείο Σκίνακα είναι το πλέον παραγωγικό σε ερευνητικά αποτελέσματα στην Ελλάδα, μια που δεδομένα από τα τηλεσκόπιά του έχουν συνεισφέρει μέχρι το τέλος του 2023 σε 280 δημοσιεύσεις, οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε ερευνητικά περιοδικά με κριτές[17]. Επιπλέον, παρατηρήσεις από το Αστεροσκοπείο έχουν χρησιμοποιηθεί για την ολοκλήρωση 15 διδακτορικών διατριβών.

Εκπαίδευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Αστεροσκοπείο χρησιμοποιείται για την πρακτική εξάσκηση και τις διδακτικές ανάγκες των προπτυχιακών φοιτητών του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθώς και για μεταπτυχιακά ερευνητικά προγράμματα. Επιπλέον, αδιάλειπτα από το 1996 κατά τους καλοκαιρινούς μήνες[18] οργανώνονται τακτικές "Ανοιχτές βραδιές[19]" στην διάρκεια των οποίων το κοινό μπορεί να επισκεφθεί τις εγκαταστάσεις του Αστεροσκοπείου και, καιρού επιτρέποντος, να παρατηρήσει μέσα από το τηλεσκόπιο των 1.3μ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στα πλαίσια του Διεθνούς Έτους Αστρονομίας το 2009 και χρησιμοποιώντας αποκλειστικά φωτογραφίες από τα τηλεσκόπια του Αστεροσκοπείου, εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης λεύκωμα των κκ. Μ. Παλαιολόγου και Ι. Παπαμαστοράκη με τίτλο "Αστεροσκοπείο Σκίνακα: Με θέα το Σύμπαν"[20]. Το 2023 στα πλαίσια του προγράμματος Interreg "Ελλάδα- Κύπρος" DSpace, δημιουργήθηκε νέα έκδοση του λεύκωματος στα αγγλικά με νεότερες φωτογραφίες και τίτλο "Skinakas Observatory: A view to the Universe"[21].

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 «Παπαμαστοράκης Ιωάννης, Τμήμα Φυσικής, Παν. Κρήτης». www.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2020. 
  2. «Πατρίς 13 Απρ. 1986 - Εγκαίνια Αστεροσκοπείου Σκίνακα από την κ. Β. Παπανδρέου». 
  3. «Εγκαινιάστηκε το νέο τηλεσκόπιο 'Αρίσταρχος'». EKT. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2020. 
  4. ΠΑΤΡΙΣ, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ (25 Οκτωβρίου 2021). «Ένας νέος θόλος προστέθηκε στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα!». ΠΑΤΡΙΣ. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2022. 
  5. FORTH. «25 Χρόνια Αστεροσκοπείο Σκίνακα | Νέα». Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2022. 
  6. ««Τελετή ονοματοδοσίας Ξενώνα "Ιωάννης Παπαμαστοράκης¨ - 29 Σεπ. 2019»». 
  7. «"Μια δίκαιη τιμή, η ελάχιστη αναγνώριση" στον Γιάννη Παπαμαστοράκη». ΠΑΤΡΙΣ. 30 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2020. 
  8. «Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΠΑΠΑΜΑΣΤΟΡΑΚΗ: Ένα όραμα που κατέκτησε την πιο ψηλή κορυφή». ΠΑΤΡΙΣ. 28 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2020. 
  9. «Το Αστεροσκοπείο Σκίνακα και ο Αστρονομικός Σταθμός Χολομώντα εντάσσονται στο πρόγραμμα «fibre in the sky» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος». mindigital.gr. Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. 24 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2021. 
  10. «35 χρόνια Αστεροσκοπείο Σκίνακα: Με χρυσόσκονη από την ουρά του Χάλεϊ και χιόνι από τον Ψηλορείτη». Νέα Κρήτη. 12 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2021. 
  11. «Αστεροσκοπείο Σκίνακα: Η Κρήτη κοιτά 35 χρόνια τ' άστρα». Νέα Κρήτη. 18 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2021. 
  12. «Σταύρος Μουντουφάρης : Η συγγραφή είναι το βασικό συστατικό της ύπαρξης μου». Now24.gr. 24 Οκτωβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2021. 
  13. «Κρήτη: Πιο ασφαλής ο δρόμος για το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα». ekriti (στα Αγγλικά). 18 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2020. 
  14. «Infrared camera for the Skinakas-Observatory - Fraunhofer IOF». Fraunhofer Institute for Applied Optics and Precision Engineering IOF (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2020. 
  15. «Παπαδάκης Ιωσήφ | Τμήμα Φυσικής». www.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  16. «Χαρμανδάρης Βασίλης | Τμήμα Φυσικής». www.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  17. «Ερευνητικές Δημοσιεύσεις Αστεροσκοπείου Σκίνακα». skinakas.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2020. 
  18. «Ανοιχτές Βραδιές Κοινού στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα». Cretalive. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2020. 
  19. «Ημέρες κοινού». skinakas.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2020. 
  20. «ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΣΚΙΝΑΚΑ: ΜΕ ΘΕΑ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ». Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. 14 Νοεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2020. 
  21. «Skinakas Observatory / A view to the Universe». gallery.ia.forth.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2024. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]