Αλυκές Λευκίμμης (υγρότοπος)

Οι Αλυκές της Λευκίμμης όπως φαίνονται από το αεροπλάνο

Οι Αλυκές Λευκίμμης αποτελούνται από μια χερσόνησο περίπου 2000 στρεμμάτων στη νότια Κέρκυρα, βόρεια της κωμόπολης της Λευκίμμης. Συνορεύουν με τον ομώνυμο οικισμό. Αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους υγροτόπους του νησιού.

Η θέση των Αλυκών Λευκίμμης

Χάρτης των Αλυκών Λευκίμμης με την έκταση που έχει χαθεί από τη διάβρωση

Ιστορικά στοιχεία

Η επίπεδη υγροτοπική αυτή περιοχή χρησιμοποιείται από την εποχή των Ανδεγαυών (13ος -14ος αιώνας) ως αλυκές. Το 16ο αιώνα ήδη υπήρχαν 80 αλατοπήγια (τηγάνια) και κτίστηκαν οι αλαταποθήκες. Από το 18ο αιώνα μέχρι το 1860 υπολειτουργούσαν. Τότε αναδιοργανώνονται και δημιουργούνται οι τάφροι και οι διάδρομοι που συναντάμε μέχρι σήμερα. Η κεντρική λίμνη χρησιμοποιείται για την αποθήκευση θαλασσινού νερού. Την περίοδο 1928-1933 παύει προσωρινά η λειτουργία τους. Το 1988 παράγεται για τελευταία φορά αλάτι. Το 1993 παραδόθηκαν στον Δήμο Λευκιμμαίων. Το 1825 τοποθετήθηκε στην περιοχή πλωτός φάρος και διατηρήθηκε μέχρι το 1890. Τότε έγινε η αντικατάστασή του από κτιστό φάρο. Κάπου στα επόμενα χρόνια τοποθετήθηκε μεταλλικός φάρος λίγο βορειότερα, που άντεξε μέχρι το 2000 περίπου. Στη συνέχεια επαναχρησιμοποιήθηκε ο κτιστός, αλλά σήμερα παρουσιάζει έντονα σημάδια καταστροφής κι αυτός. Επίσης συναντάμε στο νοτιοανατολικό άκρο Αεροναυτιλιακό Ραδιοφάρο.

Καθεστώς προστασίας

Οι Αλυκές Λευκίμμης ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά και ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης για τους οικοτόπους και τα είδη, με κωδικό GR2230003 (2429 στρέμματα). Επίσης αποτελούν τμήμα της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά με τίτλο Λιμνοθάλασσες Κέρκυρας και κωδικό GR083. Υπάγονται στη χωρική αρμοδιότητα του Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Καλαμά – Αχέροντα – Κέρκυρας, ενώ δεν υπάρχει Προεδρικό Διάταγμα που να αφορά την περιοχή. Υπάγονται επίσης στις διατάξεις του νόμου για τη βιοποικιλότητα Ν.3937/2011.

Αβιοτικά στοιχεία

Μορφολογία - Γεωλογία

Το ανάγλυφο των Αλυκών είναι ουσιαστικά επίπεδο με μέγιστο υψόμετρο 1-2 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Τα εδάφη αποτελούνται από Τεταρτογενείς προσχώσεις με αλλουβιακούς σχηματισμούς και σύγχρονους ελώδεις, αργιλοαμμώδεις έως αμμοαργιλώδεις. Γενικά το σχήμα της περιοχής είναι τριγωνικό και στο βόρειο άκρο της υπάρχει το ακρωτήριο της Λευκίμμης. Δυτικά βρέχεται από τον Όρμο της Λευκίμμης, ανατολικά βρέχεται από το Νότιο Στενό Κέρκυρας, ενώ Βόρεια εκτείνεται η Κερκυραϊκή Θάλασσα. Προς το Νότο συναντάμε υγρολίβαδα τα οποία δίνουν τη θέση τους σε αιωνόβιους ελαιώνες. Στο Νοτιοδυτικό άκρο βρίσκεται ο ομώνυμος οικισμός. Την μεγαλύτερη έκταση αποτελεί η λιμνοθάλασσα εν μέρει φυσική και εν μέρει διαμορφωμένη από τον άνθρωπο. Τα τελευταία χρόνια πολλά στρέμματα (150+) έχουν χαθεί από διάβρωση της ανατολικής ακτογραμμής. Βασική αιτία για το φαινόμενο αυτό είναι η κατασκευή του λιμανιού της Λευκίμμης. Χαρακτηριστικά ο παλιός μεταλλικός φάρος που τη δεκαετία του 1990 ήταν στην ξηρά, βρίσκεται σήμερα μέσα στη θάλασσα και ο νέος από το Φεβρουάριο του 2013, έχει αρχίσει να γκρεμίζεται. Επίσης έχει αλλάξει το υγροτοπικό σύστημα από εποχιακές λιμνοθάλασσες σε μόνιμες.

Κλίμα

Οι κλιματικές συνθήκες μοιάζουν με αυτές της πόλης της Κέρκυρας, αλλά δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για την περιοχή. Άφθονες είναι οι βροχές το φθινόπωρο και τον χειμώνα, λιγότερες την άνοιξη και ακόμα λιγότερες το καλοκαίρι. Σπάνιο είναι το χιόνι, όπως και οι θερμοκρασίες κάτω του μηδενός. Οι σίφωνες (ανεμοστρόβιλοι) δεν είναι σπάνιοι, ιδιαίτερα στο στενό με την απέναντι ακτή. Εκδηλώνονται κυρίως πάνω από τη θάλασσα.

Βιοτικά στοιχεία

Πανίδα

Ορνιθοπανίδα

Περισσότερα από 180 είδη πτηνών έχουν καταγραφεί στις Αλυκές. Αρκετά από αυτά είναι απειλούμενα ή ανήκουν σε κάποιο καθεστώς προστασίας. Κάποια χαρακτηριστικά είδη είναι οι Βαρβάρες και οι Καστανοκέφαλοι Γλάροι το χειμώνα, οι Καλαμοκανάδες, οι Θαλασσοσφυριχτές και τα Νανογλάρονα το καλοκαίρι και οι Δρεπανοσκαλίδρες και Νανοσκαλίδρες την άνοιξη. Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται μεγάλοι αριθμοί Φοινικόπτερων, ξεπερνώντας τα 3000 άτομα το Μάιο του 2011. Αρκετά από αυτά έχουν δακτυλιωθεί όταν ήταν νεαρά και έτσι ξέρουμε ότι στις Αλυκές Λευκίμμης έρχονται Φοινικόπτερα από Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Τουρκία.

Παρά τη μικρή έκταση της περιοχής κάποια είδη απαντώνται σε μεγάλους αριθμούς.

Ενδεικτικά παρουσιάζονται οι μέγιστοι αριθμοί κάποιων ειδών από τα στοιχεία των τελευταίων χρόνων (2008-2013)

Είδος	Επιστημονική ονομασία	Αριθμός	Ημ/νία
Φοινικόπτερο (Φλαμίνγκο)	Phoenicopterus roseus	3130	Μαϊ-2011
Καστανοκέφαλος Γλάρος	Larus ridibundus	1760	Φεβ-2009
Δρεπανοσκαλίδρα	Calidris ferruginea	1340	Μαϊ-2012
Λασποσκαλίδρα	Calidris alpina	888	Ιαν-2013
Ασημόγλαρος της Μεσογείου	Larus michahellis	844	Νοε-2008
Κιτρινοσουσουράδα	Motacilla flava	700	Απρ-2012
Μαχητής	Philomachus pugnax	631	Μαρ-2012

• 
  Καλαμοκανάς
• 
  Λευκοτσικνιάδες
• 
  Κοκκινοσκέληδες
• 
  Νανογλάρονο
• 
  Λασπότρυγγας
• 
  Δρεπανοσκαλίδρα
• 
  Πρασινοσκέλης

Θηλαστικά

Λίγα γνωρίζουμε για τα θηλαστικά της περιοχής. Ρουμανικοί Σκαντζόχοιροι, Ασπάλακες του Stankovic, Κηπομυγαλές, διάφορα είδη νυχτερίδας, Πετροκούναβα, Νυφίτσες, αλλά και Αλεπούδες εμφανίζονται στη περιοχή. Επίσης έχει καταγραφεί τουλάχιστον δύο φορές η Βίδρα. Παλιότερα υπήρχαν και Τσακάλια. Κοντά στην ακτή εμφανίζονται συχνά Ρινοδέλφινα.

Ερπετοπανίδα

Από τα αμφίβια έχουν βρεθεί Κοινοί Τρίτωνες, Μπράσκες, Πράσινοι Φρύνοι, Βαλκανικοί Λιμνοβάτραχοι, Ευκίνητοι Βάτραχοι και Δεντροβάτραχοι. Τα ερπετά εκπροσωπούνται εδώ από τη Μεσογειακή Χελώνα, τη Στικτή Νεροχελώνα, τη Χελώνα Καρέττα Καρέττα (στο θαλάσσιο τμήμα), την Σαύρα της Ρούμελης, τη Γουστέρα του Ταύρου, την Τρανόσαυρα, τη Δεντρογαλιά, το Λαφίτη του Ασκληπιού, το Σαπίτη και το Νερόφιδο. Επίσης αναφέρονται ο Αβλέφαρος και ο Λαφίτης.

• 
  Γουστέρα του Ταύρου
• 
  Σαύρα της Ρούμελης

Λοιποί ζωικοί οργανισμοί

Τουλάχιστον δώδεκα είδη ημερόβιων πεταλούδων έχουν εντοπισθεί στις Αλυκές Λευκίμμης. Περιμετρικά της περιοχής εμφανίζονται πολλά είδη θαλασσινών ψαριών, εντός όμως των λιμνοθαλασσών συναντάει κανείς κυρίως διάφορα είδη Κέφαλου, αλλά και το κλασσικό ψαράκι των Αλυκών, το Ζαχαριά ή Ζαμπαρόλα Aphanius fasciatus που είναι τοπικά γνωστός ως Γαστραδιά.

• 
  Ζευγάρι Ζαχαριάδων. Είναι το τυπικό ψαράκι των περισσότερων αλυκων της ανατολικής Μεσογείου
• 
  Ομάδα Ζαχαριάδες στα ρηχά νερά των Αλυκών.

Τύποι Οικοτόπων

Οι Τύποι Οικοτόπων της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στην περιοχή είναι οι ακόλουθοι:

• Παράκτιες Λιμνοθάλασσες 1150*
• Μονοετής βλάστηση μεταξύ ορίων πλημμυρίδας και άμπωτης 1210
• Πρωτογενής βλάστηση με Salicornia και άλλα μονοετή είδη των λασπωδών και αμμωδών ζωνών 1310
• Μεσογειακά αλίπεδα (Juncetalia maritimi) 1410
• Μεσογειακές και θερμοατλαντικές αλόφιλες λόχμες (Arthrocnemetalia fruticosi) 1420
• Νότια παρόχθια δάση-στοές και λόχμες (Nerio-Tamaricetea και Securinegion tinctoriae) 92D0

Οι οικότοποι με αστερίσκο (*) είναι προτεραιότητας.

• 
  Αλμυρόβαλτος με Τύπο Οικοτόπου (Πρωτογενής βλάστηση με Salicornia και άλλα μονοετή είδη των λασπωδών και αμμωδών ζωνών 1310)

Τουρισμός

Ο παρακείμενος ομώνυμος οικισμός συγκεντρώνει κατά τη θερινή περίοδο τουρισμό. Κάποιοι τουρίστες επισκέπτονται την περιοχή και για την Ορνιθοπανίδα της ή λιγότερο για την Ερπετοπανίδα της.

• 
  Οικοτουρίστες κάνουν ορνιθοπαρατήρηση

Απειλές

Κάποιες από τις σημαντικότερες απειλές για τις Αλυκές της Λευκίμμης είναι η διάβρωση, η λαθροθηρία, η είσοδος οχημάτων ή αερόπτερων, η δόμηση και τα μπαζώματα. Επίσης κατά καιρούς έχουν ακουστεί ιδέες για χρήση τους ως ιχθυοτροφείο ή αεροδρόμιο.

Τα αποτελέσματα της διάβρωσης:

• 
  Οι Αλυκές το 1998. Στέκεται ακόμα ο μεταλλικός φάρος.
• 
  Απρίλιος 2009. Ο μεταλλικός φάρος πλέον βρίσκεται στη θάλασσα.
• 
  Απρίλιος 2009. Ο κτιστός (ηλιακός πλέον) φάρος.
• 
  Φεβρουάριος 2013. Ο κτιστός φάρος γκρεμίζεται και αυτός από τη διάβρωση.

Θετικές δράσεις

Στις θετικές δράσεις εντάσσεται η αναπαλαίωση των κτισμάτων και των αποθηκών της αλυκής που φιλοξενούν πλέον το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κέρκυρας από το 2009 .

Το ΚΠΕ Κέρκυρας προήλθε από τη συγχώνευση των πρώην ΚΠΕ Θιναλίων και Λευκίμμης, σύμφωνα με την 127104/ Γ7/ 12-10-2010 Υ.Α. Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κέρκυρας στεγάζεται στον ιστορικό χώρο των αλυκών της Λευκίμμης που βρίσκεται στο νότιο άκρο του νησιού της Κέρκυρας.

• 
  Οι αλαταποθήκες και τα γραφεία του Κ.Π.Ε. Κέρκυρας

Βιβλιογραφία - Πηγές

1. Ασπιώτης, Γ.Ν. & Μ.Κ. Καμονάχου 2006: Οι Αλυκές Λευκίμμης στη νεότερη εποχή. Το αλάτι – ο χώρος – οι άνθρωποι (1864 – 1993). Οργανισμός Πολιτισμού – Αθλητισμού Δήμου Λευκιμμαίων.
2. Γαστεράτος, Ι. 2005: Ορνιθολογική σημασία Αλυκών Λευκίμμης και Λιμνοθάλασσας Κορισσίων, Κέρκυρας. Πτυχιακή Διατριβή. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ορεστιάδα.
3. Gasteratos, I., Kati, V., Kazantzidis, S. & N. Koutsias 2010: Habitat use by waterbirds in three wetlands on the island of Corfu. Poster - 3rd International Ornithology Congress. Mytilene.
4. Γαστεράτος, Ι. 2010: Ορνιθοπανίδα των Προστατευόμενων Περιοχών της Κέρκυρας. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Αγρίνιο.
5. Γαστεράτος, Ι. 2013: Δελτίο Ορνιθοπανίδας IBA GR083 2008 – 2012.
6. Γαστεράτος, Ι. Αδημοσίευτα δεδομένα.
7. Grémillet, X. 1993: Field survey of Lutra lutra on Corfu Island (Greece). IUCN Otter Spec. Group Bull. 8: 39-42.
8. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 2009: Διερεύνηση δυνατοτήτων χωροθέτησης διεθνούς αερολιμένα στη θέση Λευκίμμη νήσου Κέρκυρας. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.
9. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. GR083 Λιμνοθάλασσες Κέρκυρας.
10. Ιόνιο Πανεπιστήμιο 2008: Οι Φάροι των Ιονίων Νήσων. Έκθεση φωτογραφικού και αρχειακού υλικού. Τμήμα Ιστορίας.
11. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κέρκυρας
12. NATURA 2000 – STANDARD DATA FORM. GR2230003 ALYKI LEFKIMMIS (KERKYRA)
13. Οικοσκόπιο, WWF Ελλάς
14. Πορτόλου, Δ., Μπουρδάκης, Σ., Βλάχος, Χ., Καστρίτης, Θ. & Τ. Δημαλέξης 2009: Οι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Περιοχές Προτεραιότητας για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία.