Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ένα σκάνδαλο στη Βοημία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
«Ένα σκάνδαλο στη Βοημία»
Έβγαλε τη μάσκα από το πρόσωπό του. Σχέδιο από Σίντνεϊ Πάτζετ (1891)
ΣυγγραφέαςΆρθουρ Κόναν Ντόυλ
ΕικονογράφοςΣίντνεϊ Πάτζετ
ΤίτλοςA Scandal in Bohemia
ΓλώσσαΑγγλικά
Ημερομηνία δημοσίευσηςΙούλιος 1891 (The Strand Magazine)
14 Οκτωβρίου 1892 (ως συλλογή)
ΜορφήΑστυνομική φαντασία, μικρή ιστορία
ΣειράΟι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς
ΧαρακτήρεςΣέρλοκ Χολμς
Δρ. Γουάτσον
Αϊρίν Άντλερ
LC ClassOL14930611W[1]
ΕπόμενοΗ ένωση των κοκκινομάλληδων
Δημοσιεύθηκε στοThe Strand Magazine
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Η ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» αποτελεί την πρώτη από τις συνολικά 56 ιστορίες μικρού μήκους και την τρίτη συνολικά δουλειά του Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, που είχαν ως πρωταγωνιστή τον φανταστικό ντετέκτιβ Σέρλοκ Χολμς. Αποτελεί επίσης την πρώτη από τις 38 ιστορίες με τον Σέρλοκ Χολμς που εικονογραφήθηκαν από τον Σίντνεϊ Πάτζετ. Η ιστορία είναι αξιοσημείωτη για την εισαγωγή του χαρακτήρα της Αϊρίν Άντλερ, η οποία είναι μία από τους πιο αξιοσημείωτους θηλυκούς χαρακτήρες στη σειρά του Σέρλοκ Χολμς, παρά το ότι εμφανίζεται ουσιαστικά μόνο σε μία ιστορία.[2] Ο Ντόυλ κατέταξε την ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» στην πέμπτη θέση της λίστας με τις δώδεκα αγαπημένες του ιστορίες με τον Χολμς.[3]

Η ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 25 Ιουνίου 1891 στο τεύχος Ιουλίου του περιοδικού The Strand Magazine[4] και είναι η πρώτη από τις δώδεκα ιστορίες μικρού μήκους που συλλέχθηκαν στο βιβλίο Οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς, το οποίο κυκλοφόρησε το 1892.

Ο Δρ. Γουάτσον αφηγείται μια περιπέτεια που ξεκίνησε στις 20 Μαρτίου 1888. Ο ήδη παντρεμένος Γουάτσον επισκέπτεται τον Σέρλοκ Χολμς, στο σπίτι του οποίου καταφτάνει ένας άντρας με μάσκα συστήνοντας τον εαυτό του ως Κόμη Βον Κραμ και λέγοντας πως εκπροσωπεί έναν πλούσιο πελάτη. Ο Χολμς όμως γρήγορα συμπεραίνει πως ο άντρας είναι στην πραγματικότητα ο Βίλχελμ Γκότσραϊχ Σίγκσμοντ φον Όρμσταϊν, ο Δούκας του Κάσελ-Φέλσταϊν και ο κληρονομικός Βασιλιάς της Βοημίας. Συνειδητοποιώντας πως ο Χολμς είδε πέρα από την αμφίεσή του, ο Βασιλιάς αφαιρεί τη μάσκα και παραδέχεται την αληθινή του ταυτότητα.

Ο Βασιλιάς εξηγεί πως πρόκειται να αρραβωνιαστεί τη νεαρή πριγκίπισσα της Σκανδιναβίας ωστόσο, πριν από πέντε χρόνια, είχε συνάψει δεσμό με την Αμερικανίδα τραγουδίστρια της όπερας, Αϊρίν Άντλερ, όσο εκείνη ήταν η πριμαντόνα της Αυτοκρατορικής Όπερας της Βαρσοβίας. Φοβούμενος πως αν το μάθει η αρραβωνιαστικιά του θα ακυρώσει τον γάμο, επεδίωξε να πάρει πίσω τα γράμματα και μια φωτογραφία που απεικονίζει εκείνον και την Άντλερ, τα οποία έστειλε ο ίδιος σε εκείνην κατά τη διάρκεια της σχέσης τους. Ωστόσο οι προσπάθειες και η προσφορά του για να πάρει πίσω τη φωτογραφία και τα γράμματα απέβησαν άκαρπες, με την Άντλερ να τον απειλεί πως θα τα στείλει στα πεθερικά του και τον Βασιλιά να υποθέτει πως σκοπός της είναι να τον αποτρέψει να παντρευτεί άλλη γυναίκα. Έτσι, έφτασε στον Χολμς αποζητώντας τη βοήθειά του στην ανάκτηση της φωτογραφίας.

Το επόμενο πρωί, ο Χολμς πηγαίνει στο σπίτι της Άντλερ μεταμφιεσμένος ως μεθυσμένος ιπποκόμος και ανακαλύπτει πως η Άντλερ έχει έναν άντρα φίλο, τον συνήγορο Γκόντφρι Νόρτον, ο οποίος της τηλεφωνεί τουλάχιστον μία φορά τη μέρα. Όσο βρίσκεται εκεί, ο Νόρτον επισκέπτεται την Άντλερ και φεύγοντας παίρνει ένα ταξί για την εκκλησία της Αγίας Μόνικας. Έπειτα από λίγο, η Άντλερ φεύγει για το ίδιο μέρος και ο Χολμς τους ακολουθεί. Μπαίνοντας στην εκκλησία, του ζητείται απροσδόκητα να γίνει μάρτυρας στον γάμο τους.

Στο μεταξύ, ο Γουάτσον περιμένει τον Χολμς να επιστρέψει κι όταν το κάνει, του διηγείται την περιπέτειά του θεωρώντας πως ήταν διασκεδαστική. Έπειτα, ρωτάει τον Γουάτσον αν είναι πρόθυμος να συμμετέχει σε ένα σχέδιο, ώστε να καταλάβουν πού κρύβει τη φωτογραφία η Άντλερ. Ο Γουάτσον λέει πως θα το κάνει και αφού ο Χολμς μεταμφιέζεται σε κληρικό, αναχωρούν για το σπίτι της Άντλερ.

Φτάνοντας στο σπίτι, έξω από αυτό περιφέρονται αρκετοί άνεργοι άντρες. Όταν η άμαξα της Άντλερ καταφτάνει, ο Χολμς βάζει σε εφαρμογή το σχέδιό του και ξεσπάει καυγάς ανάμεσα στους άντρες για το ποιος θα την βοηθήσει. Ο Χολμς τρέχει να την προστατεύσει και δείχνει να τραυματίζεται. Η Άντλερ τον πηγαίνει στο καθιστικό της, όπου ο Χολμς συνεχίζοντας το σχέδιό του, ζητάει να ανοίξουν το παράθυρο κι έπειτα δίνει το σήμα στον Γουάτσον να πετάξει μέσα στο σπίτι μία βόμβα καπνού και να φωνάξει «φωτιά». Στον πανικό που δημιουργείται, ο Χολμς μαθαίνει αυτό που θέλει. Γλιστράει έξω από το σπίτι και λέει στον Γουάτσον πως όλα πήγαν όπως τα σχεδίασε, αφού μέσα στον πανικό η Άντλερ του αποκάλυψε την κρυψώνα της φωτογραφίας. Ωστόσο, δεν μπόρεσε να την κλέψει γιατί τον παρακολουθούσε ο αμαξάς. Ενώ τα διηγείται αυτά, μια γνωστή φωνή τον καληνυχτίζει έξω από το σπίτι του κι έπειτα εξαφανίζεται στο πλήθος.

Την επόμενη μέρα, ο Χολμς λέει τα πάντα στον Βασιλιά και οι τρεις τους πηγαίνουν στο σπίτι της Άντλερ. Εκεί, η ηλικιωμένη υπηρέτρια της Άντλερ τους πληροφορεί πως η κυρία της έφυγε από τη χώρα τα χαράματα. Ο Χολμς τρέχει στην κρυψώνα αλλά βρίσκει μια άσχετη φωτογραφία που απεικονίζει μόνο την Άντλερ κι ένα γράμμα προς εκείνον. Στο γράμμα, η Άντλερ του γράφει πως το σχέδιό του ήταν εξαιρετικό και πως την ξεγέλασε με τις μεταμφιέσεις του. Ωστόσο, αποκαλύπτει πως τον υποψιάστηκε από ένα λάθος και για να επιβεβαιώσει τις υποψίες της, μεταμφιέστηκε κι εκείνη και τον περίμενε έξω από το σπίτι του το προηγούμενο βράδυ, όπου τον καληνύχτισε. Έτσι, νωρίς το πρωί έφυγε με τον Νόρτον, «έναν καλύτερο άντρα» από τον Βασιλιά, και εξηγεί πως δεν πρόκειται να δημοσιεύσει την φωτογραφία, αλλά θα την κρατήσει για δική της ασφάλεια.

Ο Βασιλιάς, αν και δεν ανέκτησε τη φωτογραφία, είναι ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα και προσφέρει στον Χολμς ως ανταμοιβή ένα δακτυλίδι με πολύτιμο σμαράγδι. Ο Χολμς λέει πως υπάρχει κάτι που αξίζει περισσότερο, εννοώντας τη φωτογραφία της Άντλερ, την οποία και ρωτάει αν μπορεί να έχει. Ο Βασιλιάς του τη δίνει και ο Χολμς αναχωρεί με τον Γουάτσον. Ο Χολμς κρατάει τη φωτογραφία για να του θυμίζει την εξυπνάδα της Άντλερ και το πώς νικήθηκε από τη γυναικεία ευφυΐα, ενώ ο Γουάτσον επισημαίνει πως ο Χολμς αναφέρεται πάντα σε εκείνην ως «η γυναίκα».

Η σχέση του Χολμς με την Άντλερ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Άντλερ καταφέρνει να κερδίσει τον απεριόριστο θαυμασμό του Χολμς.[5] Όταν ο Βασιλιάς της Βοημίας λέει: «Δεν θα ήταν μία θαυμάσια Βασίλισσα; Δεν είναι κρίμα που δεν βρίσκεται στο δικό μου επίπεδο;», ο Χολμς απαντάει πως η Άντλερ είναι πράγματι σε ένα πολύ διαφορετικό επίπεδο από τον Βασιλιά, υπονοώντας πως ήταν ανώτερη από εκείνον εξαρχής.[6]

Στην αρχή της ιστορίας «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία», ο Γουάτσον περιγράφει την υψηλή εκτίμηση που τρέφει ο Χολμς για την Άντλερ:

Αυτή η «ανάμνηση» διατηρείται ζωντανή από μία φωτογραφία της Αϊρίν Άντλερ, η οποία αφέθηκε επίτηδες πίσω από την ίδια όταν το έσκασε με τον καινούριο της σύζυγο, παίρνοντας μαζί της την ντροπιαστική φωτογραφία που απεικόνιζε εκείνη και τον Βασιλιά. Ο Χολμς ζήτησε από τον Βασιλιά να του δώσει τη φωτογραφία της ως ανταμοιβή για τη δουλειά του στην υπόθεση.[6] Στην ιστορία «Τα πέντε κουκούτσια πορτοκαλιού», ο Χολμς σχολιάζει σε έναν πελάτη πως έχει ηττηθεί στο παρελθόν, τρεις φορές από άντρα και μία μόνο από γυναίκα.[α]

Σε άλλες δουλειές, η Άντλερ χρησιμοποιείται συχνά ως το ερωτικό ενδιαφέρον του Χολμς, μία παρέκκλιση από τις ιστορίες του Ντόυλ στις οποίες απλά τη θαύμαζε για την ευφυΐα και την πονηριά της.[5] Στο Sherlock Holmes Handbook, ο Κρίστοφερ Ρέντμοντ σημειώνει: «Η εργογραφία του Σέρλοκ Χολμς παρέχει ελάχιστα είτε για αισθηματικές είτε για λάγνες θεωρίες όσον αφορά τη σύνδεση μεταξύ Χολμς και Άντλερ».[7]

Ένα σκάνδαλο στη Βοημία (Πλατεία Τραφάλγκαρ, Μουσείο Σέρλοκ Χολμς, Λονδίνο).

Το θεατρικό Σέρλοκ Χολμς (1899) του Γουίλιαμ Τζιλέτ βασίζεται σε διάφορες ιστορίες με πρωταγωνιστή τον ομώνυμο ντετέκτιβ, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και το «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία».[8] Οι ταινίες που κυκλοφόρησαν το 1916 (με πρωταγωνιστή τον Τζιλέτ) και το 1922 (με πρωταγωνιστή τον Τζον Μπάριμορ) και οι οποίες έφεραν τον τίτλο Σέρλοκ Χολμς, ήταν βασισμένες στο θεατρικό, όπως επίσης και η ραδιοφωνική προσαρμογή που έγινε το 1938 για τη ραδιοφωνική δραματική σειρά The Mercury Theatre on the Air και η οποία είχε τον τίτλο The Immortal Sherlock Holmes, με τον Όρσον Γουέλς στον ρόλο του Χολμς.[9]

Η ταινία του 1946, Dressed to Kill, περιλαμβάνει αρκετές αναφορές στην ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία», με τους Χολμς και Γουάτσον να συζητάνε την πρόσφατη δημοσίευση της ιστορίας στο The Strand Magazine και τον κακό της ταινίας να χρησιμοποιεί εναντίον των δύο αντρών το ίδιο κόλπο που χρησιμοποίησε ο Χολμς εναντίον της Αϊρίν Άντλερ.[10] Επιπρόσθετα, οι Μπέιζιλ Ράθμποουν και Νάιτζελ Μπρους, οι οποίοι υποδύθηκαν τους Χολμς και Γουάτσον αντίστοιχα στην ταινία, έκαναν και την προσαρμογή της ιστορίας για τη ραδιοφωνική σειρά The New Adventures of Sherlock Holmes.[11] Το επεισόδιο ακολούθησε μία συνέχεια με τίτλο «Second Generation», στην οποία εμφανιζόταν η κόρη της Άντλερ να προσλαμβάνει τον συνταξιούχο Χολμς.

Η ιστορία προσαρμόστηκε για ένα επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς Σέρλοκ Χολμς (1951), στην οποία πρωταγωνιστούσαν οι Άλαν Γουίτλι, Ρέιμοντ Φράνσις και Όλγα Έντγουαρντς ως Χολμς, Δρ. Γουάτσον και Αϊρίν Άντλερ αντίστοιχα.[12] Το Μπρόντγουεϊ μιούζικαλ Baker Street (1965) ήταν ελαφρώς βασισμένο στην ιστορία, κάνοντας την Αϊρίν Άντλερ ηρωίδα και προσθέτοντας τον Καθηγητή Μοριάρτι ως τον κακό της υπόθεσης.[13]

Το «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» προσαρμόστηκε σε ένα επεισόδιο της Σοβιετικής σειράς τηλεταινιών «Priklyucheniya Sherloka Kholmsa i doktora Vatsona: Sokrovishcha Agry» (ελεύθερη απόδοση: Οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς και του Δρ. Γουάτσον, Επεισόδιο: Οι Θησαυροί της Άγκρα), (1983). Σε αυτήν πρωταγωνιστούσαν οι Βασίλι Λιβάνοφ, Βιτάλι Σόλομιν, Γκεόργκιβ Μαρτιρόσιαν και Λαρίσα Σολοβιόβα ως Χολμς, Δρ. Γουάτσον, Βασιλιάς της Βοημίας και Αϊρίν Άντλερ αντίστοιχα.[14]

Η ιστορία προσαρμόστηκε ως το πρώτο επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς Οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς (1984–1985), με τους Τζέρεμυ Μπρεττ, Ντέιβιντ Μπερκ και Γκέιλ Χάνικατ ως Χολμς, Γουάτσον και Άντλερ αντίστοιχα.[15]

To 1990, o Μπερτ Κουλς δραματοποίησε την ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» για το BBC Radio 4, με πρωταγωνιστές τους Κλάιβ Μέρισον και Μάικλ Γουίλιαμς ως Χολμς και Γουάτσον αντίστοιχα. Επίσης, ο Άντριου Σακς υποδύθηκε τον Βασιλιά, ενώ μετέπειτα υποδύθηκε τον Δρ. Γουάτσον στο «Further Adventures of Sherlock Holmes» (2002-2010), μια προσαρμογή πάλι του Κουλς.[16]

Η ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» συμπεριλήφθηκε στον πρώτο κύκλο της τηλεοπτικής σειράς του PBS, Wishbone, στο επεισόδιο με τίτλο "A Dogged Exposé".[17] Στο επεισόδιο, οι χαρακτήρες ψάχνουν στο σχολείο τους έναν ινκόγκνιτο φωτογράφο, ο οποίος έχει δημοσιεύσει ντροπιαστικές φωτογραφίες των μαθητών. Ο ομότιτλος χαρακτήρας Wishbone, ως Σέρλοκ Χολμς, αναμειγνύεται με την πλοκή σε μία ελαφρώς τροποποιημένη προσαρμογή της αυθεντικής ιστορίας.

Η τηλεταινία The Royal Scandal, μέρος μιας σειράς τεσσάρων τηλεταινιών που παρήχθησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 με πρωταγωνιστές τους Ματ Φρούερ και Κένεθ Γουέλς ως Χολμς και Γουάτσον αντίστοιχα, προσαρμόζει την ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» σε συνδυασμό με την ιστορία «Η περιπέτεια των σχεδίων Μπρους-Πάρτινγκτον», από τη συλλογή ιστοριών Η τελευταία του υπόκλιση.[18]

Το θεατρικό Sherlock Holmes: The Final Adventure (2006) του Στίβεν Ντίετζ, προσαρμογή του θεατρικού Σέρλοκ Χολμς (1899), συγχωνεύει τις ιστορίες «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία» και «Το τελευταίο πρόβλημα».[19] Σε αυτή την προσαρμογή, ο Γκόντφρι Νόρτον είναι υπάλληλος του Καθηγητή Μοριάρτι και το αρχικό του σχέδιο ήταν να κλέψει την Άντλερ. Ωστόσο, καταλήγουν να ερωτευτούν περιπλέκοντας το σχέδιο και αναγκάζοντας τον Μοριάρτι να επέμβει, όταν ο Χολμς αρχίζει την έρευνά του για λογαριασμό του Βασιλιά.

Το πρώτο επεισόδιο του δεύτερου κύκλου της τηλεοπτικής σειράς Sherlock, "A Scandal in Belgravia", είναι ελαφρώς βασισμένο στην ιστορία «Ένα σκάνδαλο στη Βοημία». Μεταδόθηκε την 1η Ιανουαρίου 2012 με τους Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, Μάρτιν Φρίμαν και Λάρα Πούλβερ στους ρόλους των Χολμς, Γουάτσον και Άντλερ αντίστοιχα. Η πλοκή της ιστορίας μικρού μήκους όπου ο Χολμς και ο Γουάτσον προσπαθούν να ανακτήσουν ενοχοποιητικές φωτογραφίες που έχει στην κατοχή της η Άντλερ παρουσιάζεται στο πρώτο μισό του επεισοδίου, ενημερωμένη και προσαρμοσμένη στην σύγχρονη εποχή (η Άντλερ διατηρεί τις φωτογραφίες σε ψηφιακή μορφή στο κινητό της, ενώ το βασιλικό μέλος που απεικονίζεται στις φωτογραφίες είναι από τη Βρετανία και γένους θηλυκού). Έπειτα, η ιστορία του επεισοδίου συνεχίζει βασισμένη σε άλλες ιστορίες και ταινίες του Σέρλοκ Χολμς, συμπεριλαμβάνοντας τους Άντλερ, Μάικροφτ Χολμς (Μαρκ Γκέιτις) και Τζιμ Μοριάρτι.[20]

Ο Βασιλιάς εμφανίζεται σε ένα επεισόδιο του έκτου κύκλου της τηλεοπτικής σειράς Elementary με τίτλο «Breathe».[21]

Φανταστικές μοναρχίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από το να δημιουργήσει μια φανταστική χώρα για τον Βασιλιά της ιστορίας του, ο Κόναν Ντόυλ επέλεξε να τοποθετήσει μια φανταστική δυναστεία σε μια πραγματική χώρα. Την περίοδο που έγραφε την ιστορία, το βασίλειο της Βοημίας ανήκε στον Οίκο των Αψβούργων και οι Αυστριακοί Αυτοκράτορες κατείχαν τον τίτλο «Βασιλιάς της Βοημίας».

Από την άλλη πλευρά, δεν υπήρξε ποτέ «Βασίλειο της Σκανδιναβίας», αν και το επώνυμο της αρραβωνιαστικιάς του Βασιλιά προερχόταν από το δουκάτο της Σαξονίας-Μάινινγκεν. Ωστόσο, την περίοδο που έγραφε την ιστορία, Σουηδία και η Νορβηγία, οι δύο χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου, ήταν πολιτικά ενωμένες. Αυτό μπορεί να ήταν το «βασίλειο της Σκανδιναβίας» που εννοούσε ο Κόναν Ντόυλ.

Οι εικόνες με τις αντίστοιχες λεζάντες που συνόδευσαν την ιστορία κατά την κυκλοφορία της.
Η εικονογράφηση έγινε από τον Σίντνεϊ Πάτζετ.

  1. Αν υποθέσουμε πως αυτή η γυναίκα είναι η Άντλερ, αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη χρονολογική σειρά που λαμβάνουν χώρα οι ιστορίες. Η ιστορία Ένα σκάνδαλο στη Βοημία λαμβάνει χώρα «την εικοστή Μαρτίου 1888», ενώ η ιστορία Τα πέντε κουκούτσια πορτοκαλιού πριν από αυτό, το «έτος 1987». Οι ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς είναι γεμάτες από τέτοιου είδους αντιφάσεις όσον αφορά τις ημερομηνίες: για παράδειγμα, στην ιστορία «Τα πέντε κουκούτσια πορτοκαλιού» αναφέρονται τα γεγονότα του βιβλίου Το σήμα των Τεσσάρων, παρά το γεγονός πως αυτά λαμβάνουν χώρα το 1888.
  1. «A Scandal in Bohemia by Arthur Conan Doyle | Open Library». Ανακτήθηκε στις 25  Αυγούστου 2023.
  2. Herbert Rosemary (1 Ιανουαρίου 2003). Whodunit? : a who's who in crime & mystery writing. Oxford University Press. σελ. 4. ISBN 0195157613. OCLC 252700230. 
  3. Emily Temple (22 Μαΐου 2018). «The 12 Best Sherlock Holmes Stories, According to Arthur Conan Doyle». Literary Hub. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2020. 
  4. Sir Arthur Conan Doyle (2005). Leslie S. Klinger, επιμ. The New Annotated Sherlock Holmes. 1. W. W. Norton & Company. σελ. 5. ISBN 0-7394-5304-1. 
  5. 5,0 5,1 Matthew Bunson (1997). Encyclopedia Sherlockiana. Simon & Schuster. σελ. 3. ISBN 0-02-861679-0. 
  6. 6,0 6,1 Dave Thompson (2013). Sherlock Holmes FAQ. Hal Leonard Corporation. σελ. 74. ISBN 9781480331495. 
  7. Christopher Redmond (2009). Sherlock Holmes Handbook: Second Edition. Dundurn Press. σελ. 53. ISBN 9781459718982. 
  8. Vincent Starrett (1993). The Private Life of Sherlock Holmes. Otto Penzler Books. σελ. 140. ISBN 1-883402-05-0. 
  9. «The Mercury Theatre on the Air». Mercury Theatre. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  10. Alan Barnes (2011). Sherlock Holmes on Screen. Titan Books. σελ. 57. ISBN 9780857687760. 
  11. Alan Eyles (1986). Sherlock Holmes: A Centenary CelebrationΑπαιτείται δωρεάν εγγραφή. Harper & Row. σελ. 135. ISBN 0-06-015620-1. 
  12. Alan Barnes (2011). Sherlock Holmes on Screen. Titan Books. σελ. 296. ISBN 9780857687760. 
  13. «Baker Street». Musical Show. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Νοεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  14. Alan Barnes (2011). Sherlock Holmes on Screen. Titan Books. σελ. 140. ISBN 9780857687760. 
  15. Alan Barnes (2011). Sherlock Holmes on Screen. Titan Books. σελίδες 27–28. ISBN 9780857687760. 
  16. Bert Coules. «The Adventures of Sherlock Holmes». The BBC complete audio Sherlock Holmes. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  17. «TV Talk». Times-News (Burlington, North Carolina): D4. 1997-12-29. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-04-01. https://web.archive.org/web/20190401140138/https://newspaperarchive.com/burlington-times-news-dec-29-1997-p-22/. 
  18. Alan Barnes (2011). Sherlock Holmes on Screen. Titan Books. σελ. 159. ISBN 9780857687760. 
  19. Kenneth Jones (1 Μαΐου 2007). «Dietz's Sherlock Holmes Wins 2007 Edgar Award for Best Mystery Play». Playbill. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Δεκεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  20. Emily Asher-Peron· Ryan Britt (5 Ιανουαρίου 2012). «Adler Cracks the Whip! Sherlock: "A Scandal in Belgravia"». Tor.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  21. Caitlin Wyneken (31 Ιουλίου 2018). «Elementary Review: Breathe (Season 6 Episode 13)». Tell-Tale TV. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]