Άνω Περίθεια Κέρκυρας

Παλιά Περίθεια
Ο Άγιος Σπυρίδων στην Παλιά Περίθεια της Κέρκυρας
Παλιά Περίθεια Παλιά Περίθεια
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Ιονίων Νήσων
Περιφερειακή Ενότητα	Κέρκυρας
Δήμος	Βόρειας Κέρκυρας
Δημοτική Ενότητα	Θιναλίου
Γεωγραφία
Νομός	Κέρκυρας
Υψόμετρο	440
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	491 00

Η Περίθεια ή Άνω Περίθεια ή αλλιώς Παλιά Περίθεια, είναι ένα γραφικό χωριό 3 κατοίκων (απογραφή 2011), σε υψόμετρο 440 μέτρων περίπου, στα βορειοανατολικά του νησιού της Κέρκυρας στις πλαγιές του όρους Παντοκράτορα. Είναι το αρχαιότερο χωριό της Κέρκυρας και η θέση του υπαγορεύτηκε από το φόβο των πειρατών και των επιδρομών αλλά και της ελονοσίας που ταλαιπωρούσε τις ακτές. Μαζί με τους οικισμούς Άγιος Ηλίας (232 κ.), Βαθύ (17 κ.), Βασιλικά (20 κ.), Βουνί (37 κ.), Κάρνιαρης (12 κ.), Κρινιάς (16 κ.), Πελεκητόν (126 κ.), Περούλι (39 κ.), Πίθος (26 κ.) και Ριλιάτικα (32 κ.) αποτελούν την τοπική κοινότητα Περιθείας (560 κ.) της δημοτικής ενότητας Θιναλίου του δήμου Κέρκυρας.

Ετυμολογία

Πολλά έχουν ειπωθεί για τη προέλευση του ονόματός της Παλαιάς Περίθειας και ίσως το σωστότερο να είναι το ότι προήλθε από το «Περι-θέα» επειδή το χωριό είναι θεατό από τα βουνά που το περικλείουν. Δεν στέκει η εκδοχή ότι το όνομα έχει σχέση με τις πολλές εκκλησίες, οι περισσότερες των οποίων είναι γύρω από το χωριό. Ότι δηλαδή περιβάλλεται από τα θεία (Περί-θεία), αφού το χωριό πρέπει να κτίστηκε τα προχριστιανικά χρόνια, γεγονός που σημαίνει ότι τότε, και πάντως πριν κτιστούν ακόμη οι εκκλησίες, του δόθηκε και το συγκεκριμένο όνομα.

Ιστορία

Για πολλούς αιώνες οι ορεσίβιοι κάτοικοι ζούσαν κυρίως από τη κτηνοτροφία. Η καταρχήν περιορισμένη γεωργία στο βουνό, κυρίως σε σιτηρά, όσπρια και αμπέλια, διευρύνθηκε στη συνέχεια με την απόκτηση και την καλλιέργεια κτημάτων στις χαμηλότερες και παραθαλάσσιες περιοχές. Εκεί κατέβαιναν και δούλευαν όλη την ημέρα οι Περιθειώτες και το βράδυ ανέβαιναν πάλι στο «Χωριό» όπως το ονόμαζαν. Όταν δε εξέλειπε ο φόβος των πειρατών και των διάφορων επιδρομέων, η κάθε οικογένεια, εκεί όπου είχε αποκτήσει το δικό της κτήμα, έκτισε μια δεύτερη κατοικία. Έτσι δημιουργήθηκαν οι 12 συνοικισμοί της Κάτω Περίθειας, ο πρώτος των οποίων, ο Άγιος Ηλίας, βρίσκεται σε απόσταση 6 χιλιομέτρων περίπου από το Κασσιόπη.

Η Άνω (Παλαιά) Περίθεια αποτελούσε την πρώτη έδρα του Δήμου Kασσωπαίων κατά τα έτη 1866 – 1912 όπου περιελάμβανε διοικιτικά σχεδόν όλο το βόρειο τμήμα του νησιού της Κέρκυρας.

Ενώ, λοιπόν, είχαν ησυχάσει οι Περιθειώτες από το φόβο των πειρατών και των επιδρομέων, ο φόβος και ο τρόμος της ελονοσίας από τα κουνούπια της λιμνοθάλασσας Αντινιώτη άργησε πολύ να εκλείψει. Έτσι, έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1940 που άρχισε η κουνουποκτονία, όλοι οι κάτοικοι με τα πρώτα τσιμπήματα των κουνουπιών την άνοιξη, κατέφευγαν στην Παλιά Περίθεια, για να προστατευτούν και να περάσουν εκεί το επικίνδυνο εξάμηνο. Η μετακόμιση γινόταν με άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια. Κάρα ή οποιαδήποτε άλλα τροχοφόρα δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν, αφού έως τότε στις συνοικίες της «Κάτω Περίθειας», εκτός από τον Άγιο Ηλία, δεν υπήρχαν αμαξωτοί δρόμοι.

Σε μια – δυο εβδομάδες, στα μέσα της Άνοιξης, το χωριό ήταν πάντα πλήρες. Όλα τα μαγαζιά είχαν ανοίξει, οι αρχοντοχωριάτες της τελευταίας γενιάς κατέβαιναν τα απογεύματα στο Φόρο, αυτοί σπάνια έπαιζαν χαρτιά, ενώ μιλούσαν κυρίως για τα κοινά ή διηγιόντουσαν ενδιαφέρουσες ιστορίες. Όλα τα σπίτια έσφυζαν από ζωή. Τα ανοικτά παράθυρα όλων των σπιτιών τα βράδια φωτιζόταν με το αμυδρό φως της λάμπας πετρελαίου και της νύχτας τη γαλήνη διέκοπτε μόνον ο ήχος της φλογέρας των βοσκών και το κουδούνισμα των κοπαδιών που νυχτόβοσκαν στις γύρω βουνοπλαγιές. Που και που κάποιοι καλόφωνοι νεαροί πήγαιναν κατά τις δέκα – έντεκα το βράδυ στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα (το ερειπωμένο εκκλησάκι πίσω από το παλιό σχολείο) και τραγουδούσαν. Κάποιες φορές τις μεταμεσονύκτιες ώρες γίνονταν και σερανάδες κάτω από συγκεκριμένα παράθυρα.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 που είχε τελειώσει η κουνουποκτονία και δεν υπήρχε πλέον ο φόβος της ελονοσίας, οι Περιθειώτες περνούσαν μόνον τους τρεις μήνες του Καλοκαιριού στο «Χωριό». Τότε σταμάτησε να λειτουργεί και το σχολείο που πριν λειτουργούσε περίπου ένα μήνα στην αρχή και ένα στο τέλος της σχολικής περιόδου. Ακολούθως, όταν τη δεκαετία του 1960 άρχισαν να αναπτύσσονται τουριστικά, καταρχήν οι όμορες περιοχές τις Κάτω Περίθειας Κασσιόπη και Αχαράβη και πολλοί Περιθειώτες έβρισκαν δουλειά εκεί, σιγά – σιγά το χωριό εγκαταλείφθηκε. Επίσης η εγκατάλειψή οφείλεται και στην απαξίωση του ελαιόλαδου που ήταν το βασικό αγροτικό προϊόν των κατοίκων.

Απογραφές

Πληθυσμιακή εξέλιξη

Η μεταβολή του μόνιμου πληθυσμού έχει ως εξής:

Έτος	1866	1879	1889	1896	1907	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Πληθυσμός	880	697	744	841	1052	583	583	684	72	27	10	12	40	44	3
Πηγές

Άλλα στοιχεία

• Απογραφή 2011. Στην τοπική κοινότητα Περιθείας απογράφησαν 560 μόνιμοι και 930 παρόντες (παρόντες σημαίνει πραγματικός ή de facto πληθυσμός). Η τοπική κοινότητα εκτείνεται σε 16,5 τ.χλμ.
• Απογραφή 2001. Απογράφησαν 44 μόνιμοι κάτοικοι, από τους οποίους οι 39 ήταν ομοδημότες, οι 2 ετεροδημότες και οι 3 αλλοδαποί. Στο δημοτικό διαμέρισμα Περιθείας απογράφησαν 545 μόνιμοι από τους οποίους 453 ήταν ομοδημότες, οι 8 ετεροδημότες και οι 84 αλλοδαποί. Το δημοτικό διαμέρισμα εκτεινόταν σε 16,55 τ.χλμ.

Διοικητικές μεταβολές

• Το 1866, ο οικισμός Περίθεια με πληθυσμό 880 κατοίκους, ορίζεται έδρα του νεοσύστατου δήμου Β΄ τάξεως Κασσωπαίων (με 2188 κατοίκους), ο οποίος υπάγεται διοικητικά στην επαρχία Όρους του νομού Κέρκυρας.
• Το 1891, καταργείται η επαρχία του Όρους, οπότε ο οικισμός, όπως και ο δήμος Κασσωπαίων υπάγονται στην επαρχία Κερκύρας του νομού Κερκύρας.
• Το 1912, αποφασίζεται οι οικισμοί που έχουν πάνω από 300 κατοίκους και σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, να αποτελέσουν αυτοτελείς κοινότητες. Οπότε ο δήμος Κασσωπαίων καταργείται και ο οικισμός Περίθεια ορίζεται έδρα της νεοϊδρυθείσας κοινότητας Περιθείας. Στην κοινότητα προσαρτάται και ο οικισμός Άγιος Ηλίας.
• Το 1940, κατά την απογραφή, αναγνωρίζονται οι οικισμοί Λούστρα, Πελεκητόν, Βουνίον, Κρινιάς, Ριλιάτικα, Πίθος και Περούλιον, οι οποίοι προσαρτώνται στην κοινότητα Περιθείας.
• Το 1961, κατά την απογραφή, αναγνωρίζονται οι οικισμοί Βασιλικά και Παρσελίνα (αργότερα μετονομάστηκε σε Βαθύ), οι οποίοι προσαρτώνται στην κοινότητα Περιθείας.
• Το 1981, κατά την απογραφή, αναγνωρίζεται ο οικισμός Κάρνιαρης και προσαρτάται στην κοινότητα Περιθείας.
• Το 1989, η κοινότητα Περιθείας μαζί με τις κοινότητες Αγίου Παντελεήμονος, Λαυκίου, Πεταλείας, Επισκέψεως, Λουτσών και Σφακερών συνενώνονται για να αποτελέσουν τον δήμο Θιναλίου με έδρα τον οικισμό Αχαράβη.
• Το 2010, με την εφαρμογή του προγραμματος Καλλικράτης (νόμος 3852/2010), ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Θιναλίου, ο οποίος καταργείται και προσαρτάται στο δήμο Κέρκυρας.

Σήμερα ο οικισμός Περίθεια μαζί με τους οικισμούς Άγιος Ηλίας (232 κ.), Βαθύ (17 κ.), Βασιλικά (20 κ.), Βουνίον (37 κ.), Κάρνιαρης (12 κ.), Κρινιάς (16 κ.), Πελεκητόν (126 κ.), Περούλιον (39 κ.), Πίθος (26 κ.) και Ριλιάτικα (32 κ.) αποτελούν την τοπική κοινότητα Περιθείας (560 κ.) της δημοτικής ενότητας Θιναλίου του δήμου Κέρκυρας.

Προσωπικότητες

Ο Χρήστος Τσιριγώτης ήταν ο πρώτος Έλληνας ψυχίατρος, γεννήθηκε στη Παλαιά Περίθεια το 1841.

Ο Γεώργιος Σαλβάνος γεννήθηκε στη Παλαιά Περίθεια το 1892. Ήταν Αντιστράτηγος και Διοικητής από τον Ιούλιο 1939 μέχρι 10 Απριλίου 1941 του VII Άλφα Συνοριακού Τομέα (Συγκρότημα ΚΑΡΑΝΤΑΓ) της Γραμμής Μεταξά «ΜΑΛΙΑΓΚΑ-ΠΕΡΙΘΩΡΙ-ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ-ΝΤΑΣΑΒΛΙ ΠΕΡΣΕΚ-ΜΠΑΡΜΠΑΖΩΡΑ». Ακολούθως τον συναντάμε ώς Ανθυπασπιστή το 1913, ως Ανθυπολοχαγό το 1914, ως Λοχαγό το 1921 - 22 στη Μικρασιατική εκστρατεία, ως Ταγματάρχη (Επιτελάρχη της VIII Μεραρχίας στην οχύρωση του Καλπακίου) το 1925, στη Σχολή Πολέμου το 1928, ως Συνταγματάρχη (Διοικητή του 34ου Συντάγματος Πεζικού) το 1935 - 37, ως Υπασπιστή του Βασιλέως το 1938 – 39. Πάλι στην Ήπειρο, ως Πρόεδρος της επιτροπής οχύρωσης Καλπακίου και Αρχηγός Πεζικού της VIII Μεραρχίας το πρώτο εξάμηνο του 1939, απ’ όπου, παρά τις αντιρρήσεις του Διοικητή της Μεραρχίας Αντιστρατήγου Κατσιμήτρου Χαρ., μετατίθεται στην Μακεδονία.

Στη συνοικία "Περούλι" γεννήθηκε ο γνωστός σύγχρονος ποιητής, Σπύρος Αστερίου.

Αρχιτεκτονική

Η Παλιά Περίθεια είναι εξαίρετο δείγμα αρχιτεκτονικής και μέτρου. Αριθμεί περίπου 130 σπίτια κατασκευασμένα ως επί το πλείστον με βάση την βενετική αρχιτεκτονική και είναι χτισμένα από πέτρα όπως ακόμα και τα καλντερίμια του χωριού. Περιμετρικά του χωριού βρίσκονται 8 οκτώ εκκλησίες. Στην είσοδο του χωριού στέκεται το καμπαναριό του Αγίου Ιακώβου του Πέρση, ένα αξιόλογο θρησκευτικό μνημείο.

Η Παλαιά Περίθεια σήμερα, Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο

Η Παλαιά Περίθεια το χειμώνα κατοικείται από 2-3 ανθρώπους που ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Tην τελευταία Kυριακή του Iουλίου γίνεται λιτανεία με περιφορά εικόνας της Παναγίας, σε ανάμνηση της σωτήριας επέμβασης της σε επιδημία το 1863.

Η Παλιά Περίθεια έχει χαρακτηριστεί από το 1980 με την υπ’ αριθ. ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ33/67316/2590/ - 12 – 1979 Υπουργική Απόφαση, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 210/1-3-1980 Β’, «ως τοπίο φυσικού κάλλους και ως αρχιτεκτονικό σύνολο που έχει ανάγκη Κρατικής Προστασίας γιατί αποτελεί αξιόλογο οικισμό με 130 σπίτια Ενετικής Αρχιτεκτονικής και αρκετές αξιόλογες εκκλησίες με τοιχογραφίες, περιβάλλεται δε από τοπίο εξαιρετικού κάλλους», όπως ακριβώς αναγράφεται στην απόφαση. Η «Κρατική Προστασία» στις τρεις δεκαετίες που πέρασαν από τότε ήταν ανύπαρκτη. Ούτε και μετά την υπ’ αριθ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ33/60311/1726 ΦΕΚ 152/13-03-1996 Απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού που κήρυξε τη Παλιά Περίθεια ιστορικό διατηρητέο μνημείο, άλλαξε κάτι καθώς το ιστορικό χωριό λεηλατείται, καταρρέει και αφανίζεται.

Έκτοτε από την πλήρη εγκατάλειψη της Άνω(Παλαιάς) Περίθειας για μισό αιώνα οι Περιθειώτες ζουν ένα ατελείωτο δράμα. Xτυπημένοι από την ανέχεια παρακολουθούν, ανήμποροι να αντιδράσουν, το χωριό τους που καταρρέει και θρηνούν για τον χαμό των παραδοσιακών τους σπιτιών, αναπολώντας τις χαρές και τις λύπες που πέρασαν μέσα σ’ αυτά. Οι ελπίδες που είχαν εναποθέσει στην δημιουργία του Δήμου Θιναλίων διαψεύσθηκαν οικτρά. Οι δύο Δήμαρχοι, Γ. Μαχειμάρης και Σ. Βάρελης, που θήτευσαν επί μία και πλέον εικοσαετία στον Δήμο, ελλείψει ενδιαφέροντος και ανάλογων ευαισθησιών, όχι μόνον δεν έκαναν (ως όφειλαν) οποιεσδήποτε προσπάθειες να εξασφαλίσουν πρόσθετους πόρους για τη διάσωση του ιστορικού χωριού, αλλά αποστέρησαν από την Παλιά Περίθεια και τις όποιες οικονομικές ενισχύσεις που έπαιρνε πριν ως Κοινότητα. Διαχειρίστηκαν πολλά εκατομμύρια από τα διάφορα εθνικά και κοινοτικά προγράμματα, και για τη Παλιά Περίθεια δεν διέθεσαν ούτε μια δραχμή, ούτε ένα ευρώ. Δεν έκαναν καν το κόπο να ζητήσουν κάποιο κονδύλι από το Υπουργείο Πολιτισμού ή να προσπαθήσουν να εντάξουν το χωριό σε κάποιο από τα σχετικά προγράμματα που προσφέρονται. Δεν έκαναν ούτε καν τη σκέψη να διαθέσουν ένα ασήμαντο ποσό για τον καθαρισμό του ιστορικού χωριού από τα βάτα.

Οι δύο αυτοί Δήμαρχοι ευθύνονται και για την κατά συρροήν και κατ' εξακολούθησιν ασέλγεια εις βάρος του Μοναστηριού του Υψηλού Παντοκράτορα, εγκρίνοντας την ανάπτυξη πάρκου κεραιών σε έναν ιερό χώρο, που μάλιστα ήδη από το 1962 με την Υπουργική Απόφαση αριθ. 15794/19-12-61, ΦΕΚ 35/Β/2-2-1962 έχει κηρυχθεί Αρχαιολογικός Χώρος και Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο. Που σύμφωνα με περγαμηνή που βρέθηκε το 1874 στην Παλιά Περίθεια κτίστηκε το 1347 και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα ιστορικά μνημεία της Κέρκυρας.

Παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος επέδειξε και η Ιερά Μητρόπολη όλα αυτά τα χρόνια για τις οκτώ ιστορικές εκκλησίες της Παλιάς Περίθειας που λεηλατούνται και καταρρέουν. Είναι αδιανόητο ακόμη και η αλλόθρησκη Ενετική κατοχή, να έχει δείξει έμπρακτα το ενδιαφέρον της για όλους τους ναούς της Κέρκυρας, των Παξών και των Οθωνών (819 ναοί είχαν καταγραφεί το 1754 επί Μέγα Πρωτόπαπα Σπ. Βούλγαρη) με αλλεπάλληλες επιθεωρήσεις, καταγραφές και ανάλογες παρεμβάσεις και σήμερα μια από τις πιο πλούσιες Μητροπόλεις της Ελλάδας να αδιαφορεί, ενώ κάποια ταμεία που διαχειρίζεται να έχουν μερίδιο κι από το πάμπτωχο παγκάρι των ετοιμόρροπων εκκλησιών της Παλιάς Περίθειας.

Συλλογή φωτογραφιών

• 
  Η Παλιά Περίθεια γύρο στο 1965
• 
  Aνακαινισμένη εκκλησία στην Παλαιά Περίθεια
• 
  Κάποιες από τις εγκαταλειμένες οικίες της Παλιάς Περίθειας
• 
  Άποψη του κέντρου της Παλιάς Περίθειας στην Κέρκυρα
• 
  Οικία στην Παλιά Περίθεια της Κέρκυρας
• 
  Στενό και οικίες στην Παλιά Περίθεια της Κέρκυρας

Εξωτερικοί σύνδεσμο

• «The ghost town of Corfu with Venetian Architecture | Old Perithia», μία σύντομη (τετράλεπτη) εναέρια βιντεοπαρουσίαση του οικισμού από τον G Traveller στο youtube.