Τόπειρος

Σωζόμενα ερείπια της αρχαία Τοπείρου

Η Τόπειρος αποτελούσε αρχαία Ελληνική πόλη της Θράκης, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται ανάμεσα στα σημερινά χωριά Τοξότες και Παράδεισος, 14 χλμ δυτικώς της Ξάνθης.

Ιστορία

Η Tόπειρος ήταν αρχαίο θρακικό πόλισμα και σταθμός της ρωμαϊκής Εγνατίας οδού, που στα αυτοκρατορικά χρόνια εξελίχτηκε σε αξιόλογο αστικό κέντρο και επέζησε ως τη βυζαντινή εποχή. Σχετικά με την ονομασία της από τις αρχαίες και βυζαντινές πηγές παραδίδονται διάφοροι τύποι (Τόπειρα, Τοπηρίς, Τόπαρον και Τόπηρον), από τους οποίους ορθότερος θεωρείται ο τύπος Τόπειρος που αναγράφεται σε νομίσματα της πόλης, καθώς και ο παραπλήσιος τύπος Τόπιρος ή Topiros (σε λατινικές πηγές). Σήμερα είναι πια κοινά αποδεκτή απ' όλους τους ερευνητές η ταύτιση της πόλης με τα υστερορωμαϊκά και βυζαντινά ερείπια που σώζονται λίγο νοτιότερα από το σημερινό χωριό Παράδεισος, όπου βρίσκεται μια πολύ σημαντική διάβαση του Νέστου ποταμού, από την οποία περνούσε η αρχαία («κάτω») οδός (και αργότερα η ρωμαϊκή Εγνατία) που συνέδεε την Ανατολή με τη Δύση. Εξάλλου, και η ετυμολογία του δεύτερου συνθετικού του ονόματός της (Το-πειρος) έχει σχέση με τη λέξη "πόρος" (= πέρασμα).

Αν και η αρχαιότερη πηγή που αναφέρει την Τόπειρο είναι ο Στράβωνας (1ος π.Χ. αι.), φαίνεται όμως ότι ήταν ένα από τα αρχαιότερα και σπουδαιότερα Θρακικά πολίσματα της περιοχής, πιθανώς φυλετικό κέντρο των Σαπαίων, θρησκευτικό κέντρο των Θρακών (για τη λατρεία του Θράκα ιππέα) και έδρα του στρατηγού της Σαπαϊκής (στρατηγίας). Έτσι, από επιγραφή της πόλης πληροφορούμαστε ότι σε αυτήν είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι στρατηγοί της Θράκης και αποφάσισαν να στήσουν τιμητικό μνημείο για τον Ρωμαίο επαρχιακό διοικητή της Θράκης. Τελικά, στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα, λόγω της στρατηγικής της θέσης, επανιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό σε πόλη ελληνικού τύπου («πόλη-κράτος»), στο πλαίσιο της επαρχιακής και αστικής πολιτικής του που αποσκοπούσε στην αστικοποίηση της Θράκης.

Η επικράτεια («χώρα») της Τοπείρου εκτεινόταν και στις δυο όχθες του Νέστου ποταμού. Συνεπώς, μέσα στα όριά της θα είχε συμπεριληφθεί η στρατηγία της Σαπαϊκής, δηλαδή το φυλετικό κέντρο των Σαπαίων. Δυτικά τα όριά της θα έφταναν ως τα περίφημα στενά των Σαπαίων, ανατολικά ως το βόρειο άκρο της Βιστωνίδας λίμνης και βόρεια ως τις υπώρειες της Λεκάνης και της Ροδόπης. Νότια πάλι, όπως μαρτυρεί λατινική οροθετική επιγραφή, μοιραζόταν τον κάμπο της σημερινής Χρυσούπολης με τους Θασίους (τη Θασιακή «Ήπειρο») : «Fines inter Thracas et Thasios terminus secundus». Όσον αφορά την οικιστική οργάνωση της «χώρας» της, το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι η ύπαρξη τεσσάρων ρωμαϊκών σταθμών της Εγνατίας οδού, αφού αυτή διέσχιζε οριζόντια την επικράτειά της. Πρόκειται για τους σταθμούς Purdae (κοντά στο σημερινό χωριό Πετροπηγή), Rumbodona (ίσως κοντά στο σημερινό χωριό Χρύσα), Cossinto (στα σημερινά Κιμμέρια) και Stabulo Diomedis (κοντά στο σημερινό χωριό Αμαξάδες). Εκτός από τους ρωμαϊκούς σταθμούς, στη «χώρα» της Τοπείρου υπήρχε ένα πυκνό δίκτυο αγροτικών οικισμών και κάστρων, που ερείπιά τους ή ίχνη τους έχουν εντοπιστεί κοντά σε αρκετά σημερινά χωριά, όπως είναι π.χ. : Τοξότες, Λευκόπετρα, Φίλια, Σέλερο, Σούνιο, Πελεκητή και Μακάριο.