Μετάβαση στο περιεχόμενο

Θύρσος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Σάτυρος και Μαινάδα με θύρσο. Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος, περ. 460 π.Χ., Cabinet des médailles (De Ridder 849)
Διόνυσος με θύρσο ιππεύει πάνθηρα, Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας
Ιέρεια του Βάκχου, έργο του Τζων Κολλιέρ, 1885-1889, ιδιωτική συλλογή
Σάτυρος ορχούμενος, Λούβρο, Παρίσι

Ο θύρσος στην Ελληνική μυθολογία ήταν τελετουργικό εξάρτημα του Διόνυσου[1] και της συνοδείας του, των Μαινάδων, Σατύρων και άλλων.

Προέλευση και μορφολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο θύρσος ήταν ένα μακρό ευθύγραμμο ραβδί φυσικής προέλευσης, και είναι κλαρί από κάποιο φυτό, ίσως από μάραθο ή νάρθηκα, με φουντωτό άνθος στην κορυφή του. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την λέξη «Νάρθηξ» ως συνώνυμο του θύρσου,[2] είναι όμως μεταγενέστερος όρος.[3] Συχνά απεικονίζεται δεμένος με κορδέλα ή πλεγμένος με αμπελόφυλλα. Στην κορυφή είναι στεφανωμένος με κισσό, αμπελόφυλλα, ή με ένα κουκουνάρι ήμερου πεύκου. Το μήκος του θύρσου κυμαίνεται σημαντικά, από 30 εκατοστά μέχρι δύο μέτρα.

Πρώτη φορά συναντούμε την λέξη «θύρσος» στις Βάκχες του Ευριπίδη, και μνημονεύεται συχνότερα στην Ελληνιστική εποχή.[4]

Η ρίζα «θυρσ-» συναντάται σε διάφορα φυτά, την θυρσίνη, θύρσιον, και θυρσίτης. Επειδή τα φυτά αυτά δεν συγγενεύουν, η ρίζα μάλλον συνδέεται με κάποιο κοινό φυσικό τους γνώρισμα, το οποίο μπορεί να είναι το κοτσάνι. Ο Ησύχιος ονομάζει τον θύρσο κλάδο'.[5]

Στην αρχαία τέχνη ο θύρσος παρουσιάζεται από το 530 π.Χ.[6] συχνότατα να συνοδεύει τις Μαινάδες, σπάνια τους Σατύρους και Σιληνούς, τον θεό Διόνυσο ή την σύζυγό του, Αριάδνη. Συνοδεύει επίσης και άλλες θεότητες, όταν αυτοί παρουσιάζονται ως μέλη του θιάσου του Διόνυσου.

  • τον Ήφαιστο, στην επιστροφή του στον Όλυμπο, συνοδευόμενος από τον Διόνυσο
  • του Κενταύρους και τον Πάνα, κατά την Ελληνιστική εποχή.
  • ο Έρως, ο οποίος από τον 4ο αιώνα π.Χ. συνοδεύει τον Διόνυσο
  • ακόμα και η Νίκη ή η Ρώμη.[7]

Ο θύρσος απεικονίζεται να συνοδεύει τους πιστούς στα Διονυσιακά μυστήρια, όπως αναφέρει ο Πλάτων.[8] Ο Πλούταρχος τον συνδέει με την νιότη.[9]

Ο θύρσος είναι επίσης το όπλο των Μαινάδων, επειδή καμουφλάρουν την αιχμή του δόρατός τους σε μορφή θύρσου,[10] και σκοτώνουν με αυτό τον Πενθέα,[11] γι' αυτό και ο Καλλίξεινος ο Ρόδιος τις ονομάζει «Μαινάδες θυρσολόγχες».[12]

  1. «Διόνυσος». mythotopia.eu. Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2023. 
  2. Euripides Bakchen 205, 704
  3. Scholion zu Euripides Orestes 22, s. Papen Anm. 22 S. 47
  4. Papen Thyrsos 9f
  5. Papen Thyrsos S. 12 Anm. 28
  6. Edwards Representation of Maenads S. 84ff
  7. Papen Thyrsos S. 38f
  8. Platon Phaidron 69, Übers. von Schleiermacher
  9. August Nauck Tragicorum Graecorum Fragmenta 2. Aufl. 1889, Fragment 397
  10. Diodor 3.65.3
  11. Curtius Wandmalerei Pompejis. Leipzig 1929, Nachdruck: Hildesheim 1960. S. 153 Abb. 99
  12. In: Αθήναιος Deipnosophistai 200d,f
  • Mark W. Edwards: Representation of Maenads on Archaic Red-Figure Vases. The Journal of Hellenic Studies. Band 80, 1960, S. 78-87
  • Ferdinand-Gaudenz von Papen: Der Thyrsos in der griechischen und römischen Literatur und Kunst. Dissertation Bonn 1905
  • A. Reinach: L'Origine du Thyrse. In: Revue de l'Histoire des Religions. Band 66, 1912, S. 1–48.