Θύρσος
Ο θύρσος στην Ελληνική μυθολογία ήταν τελετουργικό εξάρτημα του Διόνυσου[1] και της συνοδείας του, των Μαινάδων, Σατύρων και άλλων.
Προέλευση και μορφολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο θύρσος ήταν ένα μακρό ευθύγραμμο ραβδί φυσικής προέλευσης, και είναι κλαρί από κάποιο φυτό, ίσως από μάραθο ή νάρθηκα, με φουντωτό άνθος στην κορυφή του. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την λέξη «Νάρθηξ» ως συνώνυμο του θύρσου,[2] είναι όμως μεταγενέστερος όρος.[3] Συχνά απεικονίζεται δεμένος με κορδέλα ή πλεγμένος με αμπελόφυλλα. Στην κορυφή είναι στεφανωμένος με κισσό, αμπελόφυλλα, ή με ένα κουκουνάρι ήμερου πεύκου. Το μήκος του θύρσου κυμαίνεται σημαντικά, από 30 εκατοστά μέχρι δύο μέτρα.
Ετυμολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πρώτη φορά συναντούμε την λέξη «θύρσος» στις Βάκχες του Ευριπίδη, και μνημονεύεται συχνότερα στην Ελληνιστική εποχή.[4]
Η ρίζα «θυρσ-» συναντάται σε διάφορα φυτά, την θυρσίνη, θύρσιον, και θυρσίτης. Επειδή τα φυτά αυτά δεν συγγενεύουν, η ρίζα μάλλον συνδέεται με κάποιο κοινό φυσικό τους γνώρισμα, το οποίο μπορεί να είναι το κοτσάνι. Ο Ησύχιος ονομάζει τον θύρσο κλάδο'.[5]
Συμβολισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην αρχαία τέχνη ο θύρσος παρουσιάζεται από το 530 π.Χ.[6] συχνότατα να συνοδεύει τις Μαινάδες, σπάνια τους Σατύρους και Σιληνούς, τον θεό Διόνυσο ή την σύζυγό του, Αριάδνη. Συνοδεύει επίσης και άλλες θεότητες, όταν αυτοί παρουσιάζονται ως μέλη του θιάσου του Διόνυσου.
- τον Ήφαιστο, στην επιστροφή του στον Όλυμπο, συνοδευόμενος από τον Διόνυσο
- του Κενταύρους και τον Πάνα, κατά την Ελληνιστική εποχή.
- ο Έρως, ο οποίος από τον 4ο αιώνα π.Χ. συνοδεύει τον Διόνυσο
- ακόμα και η Νίκη ή η Ρώμη.[7]
Ο θύρσος απεικονίζεται να συνοδεύει τους πιστούς στα Διονυσιακά μυστήρια, όπως αναφέρει ο Πλάτων.[8] Ο Πλούταρχος τον συνδέει με την νιότη.[9]
Θύρσος ως όπλο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο θύρσος είναι επίσης το όπλο των Μαινάδων, επειδή καμουφλάρουν την αιχμή του δόρατός τους σε μορφή θύρσου,[10] και σκοτώνουν με αυτό τον Πενθέα,[11] γι' αυτό και ο Καλλίξεινος ο Ρόδιος τις ονομάζει «Μαινάδες θυρσολόγχες».[12]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Διόνυσος». mythotopia.eu. Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2023.
- ↑ Euripides Bakchen 205, 704
- ↑ Scholion zu Euripides Orestes 22, s. Papen Anm. 22 S. 47
- ↑ Papen Thyrsos 9f
- ↑ Papen Thyrsos S. 12 Anm. 28
- ↑ Edwards Representation of Maenads S. 84ff
- ↑ Papen Thyrsos S. 38f
- ↑ Platon Phaidron 69, Übers. von Schleiermacher
- ↑ August Nauck Tragicorum Graecorum Fragmenta 2. Aufl. 1889, Fragment 397
- ↑ Diodor 3.65.3
- ↑ Curtius Wandmalerei Pompejis. Leipzig 1929, Nachdruck: Hildesheim 1960. S. 153 Abb. 99
- ↑ In: Αθήναιος Deipnosophistai 200d,f
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Mark W. Edwards: Representation of Maenads on Archaic Red-Figure Vases. The Journal of Hellenic Studies. Band 80, 1960, S. 78-87
- Ferdinand-Gaudenz von Papen: Der Thyrsos in der griechischen und römischen Literatur und Kunst. Dissertation Bonn 1905
- A. Reinach: L'Origine du Thyrse. In: Revue de l'Histoire des Religions. Band 66, 1912, S. 1–48.