Βέλθανδρος και Χρυσάντζα
| Γλώσσα | μεσαιωνική ελληνική γλώσσα Ελληνικά |
|---|---|
| δεδομένα () | |
Ο Βέλθανδρος και Χρυσάντζα ή Τα κατά Βέλθανδρον καὶ Χρυσάντζαν ή Διήγησις ἐξαίρετος Βελθάνδρου τοῦ Ῥωμαίου είναι λογοτεχνικό έργο της βυζαντινής εποχής γραμμένο στη δημώδη ελληνική γλώσσα, που περιγράφει την ιστορία αγάπης ενός νεαρού ζευγαριού. Η πρωτότυπη έκδοση του έργου πιθανόν χρονολογείται κατά τον 13ο ή 14ο αιώνα, ενώ ενσωματώνει και μεταγενέστερες τροποποιήσεις που τοποθετούνται στον 15ο αιώνα. Ο περιβάλλων κόσμος που περιγράφει, λαμβάνει υπόψη την ιστορική πραγματικότητα που επικρατούσε κατά τον 13ο αιώνα στη Μικρά Ασία, όπου εκτυλίσσεται.[1]
Χρονολόγηση και κείμενο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το έργο πιθανότατα δημιουργήθηκε τον 13ο αιώνα[2] ή στις αρχές του 14ου (1310–1350)[3] από κάποιον ανώνυμο λογοτέχνη. Το κείμενο πάντως ενσωματώνει προσθήκες και γλωσσολογικές απλοποιήσεις,[4] και η μορφή που διασώζεται σήμερα ανήκει στον 15ο αιώνα. Ολόκληρο το κείμενο αποτελείται από 1.348 στίχους από ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο,[5][6] και είναι γραμμένο στη δημώδη ελληνική γλώσσα της εποχής.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η ιστορίας αγάπης που περιγράφει το έργο βασίστηκε στη μεσαιωνική γαλλική λογοτεχνία, από κάποιο έργο το οποίο έχει χαθεί. Αυτή η άποψη κυρίως βασίζεται στις ομοιότητες της προβηγκιανής λογοτεχνίας καθώς και σε ορισμένα άλλα στοιχεία, όπως τα ονόματα των ηρώων, που αποτελούν εξελληνισμένες μορφές δυτικοευρωπαϊκών ονομάτων: Βέλθανδρος (Μπετράντ/Μπερτράμ) και Ροδόφιλος (Ρούντολφ). Υπάρχει και η άποψη όμως των Κρούμπαχερ και Ντιλ που διαφωνούν και υποστηρίζουν ότι η συγκεκριμένη ιστορία αγάπης είναι ξεκάθαρα ελληνικό έργο, που εκτυλίχθηκε σε περιοχή του ελληνικού κόσμου που ήταν φραγκοκρατούμενη και φεουδαρχική, όπως ήταν αρκετές περιοχές κατοικημένες από Έλληνες κατά τον 13ο αιώνα.[7] Ο ιστορικός Τζον Μπ. Μπιούρι, υποστηρίζει ότι το έργο είναι ελληνικής δημιουργίας εξ ολοκλήρου, χωρίς επιρροές από τη δυτική λογοτεχνία. Μάλιστα υποστηρίζει ότι η μεσαιωνική γαλλική και ελληνική λογοτεχνία αναπτύχθηκαν παράλληλα, αμφότερες επηρεασμένες από ελληνιστικά πρότυπα.[8] Μάλιστα, το έργο περιέχει πολλά στοιχεία, συνήθη των ιστοριών αγάπης της βυζαντινής λογοτεχνίας του 12ου αιώνα, όπως η εκφραστικότητα στις περιγραφές βυζαντινών κήπων και κτηρίων, καθώς και η ύπαρξη νυφικών πομπών, με σκοπό την επιλογή κατάλληλης συζύγου για τον πρίγκιπα.[9]
Σε αυτό το μείγμα περιγραφών, το έργο υιοθετεί, εν μέρει, πρότυπα από την γαλλική παράδοση της εποχής, ως απόρροια της στενής επαφής του βυζαντινού και του "φραγκικού" κόσμου, κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών και ιδιαίτερα μετά την Δ' Σταυροφορία (1204).[10]
Πλοκή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Βέλθανδρος, είναι ο δευτερότοκος πρίγκιπας του Ρωμαίου (Ρωμιού) αυτοκράτορα Ροδόφιλου και βρίσκεται σε σύγκρουση με τον πατέρα του. Τελικά αποφασίζει να εγκαταλείψει το σπίτι του. Ύστερα από περιήγηση σε αφιλόξενες περιοχές της Μικράς Ασίας, και αφού αντιμετώπισε με επιτυχία Τούρκους ληστές, έφτασε στην Ταρσό της Κιλικίας, που ανήκε στους Αρμένιους. Καθώς πλησιάζει την πόλη, φθάνει σε ένα ποτάμι, που μέσα στα νερά του βλέπει ένα αστέρι να λάμπει. Το τελευταίο οδηγεί τον Βέλθανδρο σε ένα λαμπρό κάστρο, που ονομάζεται Ερωτόκαστρο, γεμάτο θαυμάσια αντικείμενα, έργα τέχνης, αγάλματα και κουρδιστά μηχανήματα.[1][11][12] Ο Βέλθανδρος καθώς μπαίνει μέσα στο κάστρο αφήνει τη συνοδεία του έξω. Εκεί από τις επιγραφές που διαβάζει σε δύο αγάλματα, πληροφορείται για το προκαθορισμένο από τη μοίρα, έρωτά του με τη Χρυσάντζα, κόρη του βασιλιά της Αντιοχείας.
Στη συνέχεια, ύστερα από πρόσκληση του κυρίου του κάστρου, τον πλησιάζει στην αίθουσα του θρόνου και του συστήνεται. Εκεί ο Βέλθανδρος του διηγείται την ιστορία της ζωής του και στη συνέχεια ο βασιλιάς του Ερωτόκαστρου τον οδηγεί να διαλέξει από σαράντα πριγκίπισσες την πιο ωραία για να της προσφέρει μια ράβδο από σίδερο, χρυσό και τοπάζι. Αμέσως μετά ακολουθεί η σκηνή της επιλογής, που παραπέμπει στην κρίση του Πάρη και θυμίζει τη γνωστή βυζαντινή συνήθεια της επιλογής της πιο άξιας νύφης για τον βασιλιά. Όταν όμως ο Βέλθανδρος δίνει τη ράβδο στην πιο όμορφη, όλα γύρω του, ο βασιλιάς και οι σαράντα κοπέλες, εξαφανίζονται ξαφνικά "σαν όνειρο". Μένοντας μόνος μέσα στο κάστρο, αποφάσισε ότι πρέπει να δώσει μία εξήγηση για αυτά, αποφασισμένος να εντοπίσει την πριγκίπισσα που είχε επιλέξει.[12][13]
Ύστερα από ένα σύντομο ταξίδι καταλήγει στην Αντιόχεια, όπου συναντάει τον βασιλιά της πόλης, ο οποίος του προσφέρει μία θέση στην αυλή του. Εκεί συναντά και την κόρη του, τη Χρυσάντζα, την οποία αναγνωρίζει ως την πριγκίπισσα που επέλεξε στον Ερωτόκαστο. Η Χρυσάντζα αναγνωρίζει αμέσως στο πρόσωπο του Βέλθανδρου τον κριτή των 40 γυναικών ο οποίος και τελικά της έδωσε το σκήπτρο της νικήτριας. Αμέσως δημιουργείται ερωτική έλξη μεταξύ τους που καταλήγει σε κρυφή σχέση.
Καθώς περνούσε ο καιρός, δύο χρόνια και δύο μήνες, το ζευγάρι εντοπίζεται από τη φρουρά του πατέρα της Χρυσάντζας, ενώ βρισκόταν στους βασιλικούς κήπους. Τελικά ο Βέλθανδρος συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Η Χρυσάντζα, όμως, πείθει την υπηρέτριά της να αναλάβει η ίδια την ευθύνη και να πείσει τον βασιλιά ότι η ίδια είχε δεσμό με τον Βέλθανδρο και όχι η πριγκίπισσα. Τελικά ο βασιλιάς πείθεται και στη συνέχεια λαμβάνει χώρα ένας εικονικός γάμος μεταξύ του Βέλθανδρου και της πιστής υπηρέτριας.[14][15][16]
Οι μυστικές συναντήσεις του ζευγαριού συνεχίζονται, όμως, δέκα μήνες αργότερα αποφασίζουν ότι πρέπει να φύγουν από την Αντιόχεια. Έτσι κατορθώνουν να διαφύγουν μαζί με ορισμένους υπηρέτες, μαζί τους και η πιστή υπηρέτρια της Χρυσάντζας. Ενώ διασχίζουν ένα πλημμυρισμένο ποτάμι, όλοι οι υπηρέτες πνίγονται, ενώ οι δύο ερωτευμένοι ξεβράζονται σε διαφορετικά σημεία της κοίτης του ποταμού. Η Χρυσάντζα μόλις βρίσκει τη σορό ενός πνιγμένου, που δεν ήταν δυνατόν να αναγνωριστεί, θεωρεί ότι είναι ο Βέλθανδρος και τότε αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Όμως την τελευταία στιγμή εμφανίστηκε ο Βέλθανδρος. Οι δύο νέοι φθάνουν στην ακτή της θάλασσας, όπου τυχαίνει και περνάει ένα πλοίο που είχε στείλει ο βασιλιάς Ροδόφιλος προς αναζήτηση του δευτερότοκου γιου του. Η ιστορία αγάπης ολοκληρώνεται με την επιστροφή στο παλάτι του Ροδόφιλου, όπου λαμβάνει χώρα ο γάμος και ο Βέλθανδρος στέφεται βασιλιάς.[15][17][18]
Περιεχόμενο και ύφος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ιστορία αγάπης προσφέρει ποικίλες σκηνές έντονου ρεαλισμού, με παράλληλη την ύπαρξη του αλληγορικού στοιχείου, καθώς και του φαντασιακού λυρισμού,[18] ενώ ορισμένοι κριτικοί του είδους το θεωρούν ανώτερο, ως έργο, από το έπος των Νιμπελούγκεν, σε φαντασιακή δύναμη.[19] Ακολουθεί επίσης απόλυτα συμμετρική πλοκή,[18] η οποία κατανέμεται μεταξύ του φανταστικού κόσμου, δηλαδή του Ερωτόκαστρου και το πραγματικού κόσμου, δηλαδή, της Αντιόχειας και της αγάπης για την Χρυσάντζα.[20]
Επιπλέον, ορισμένες σκηνές, όπως ο διαγωνισμός ομορφιάς, παραπέμπει στην κρίση του Πάρη, στον Τρωικού Κύκλο, πρότυπο που έχει αντληθεί από την παλιότερη βυζαντινή παράδοση, του 7ου-8ου αιώνα, που ο αυτοκράτορας έπρεπε να επιλέξει την καταλληλότερη σύζυγο, μεταξύ πολλών.[2] Η ιδέα του Ερωτόκαστρου πιθανότατα την εμπνεύστηκε ο συγγραφέας από το Chateau d' Amour της προβηγγιανής ποίησης.[7]
Σε σύγκριση με τις σύγχρονές του ιστορίες αγάπης, όπως ο Καλλίμαχος και Χρυσορόη ή ο Λίβιστρος και Ροδάμνη, ο Βέλθανδρος και η Χρυσάντζα περιέχει λιγότερα παραμυθιακά στοιχεία, αλλά ισχυρότερα δάνεια από την αρχαία ελληνική μυθολογία, ενώ οι περιπέτειες του Βέλθανδρου στη Μικρά Ασία ακολουθούν τα πρότυπα των ακριτικών τραγουδιών.[17] Γενικότερα, και τα τρία προηγούμενα στοιχεία αποτελούν τμήμα των βυζαντινών ιστοριών αγάπης του 12ου αιώνα, με την παράλληλη επιρροή δυτικών προτύπων.[18][21]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 Beaton p. 112
- ↑ 2,0 2,1 Vasiliev p. 557
- ↑ Beaton p. 108
- ↑ Agapitos Panagiotis A., Smith Ole Langwitz (1992). The study of medieval Greek romance: a reassessment of recent work. Museum Tusculanum Press. σελ. 58. ISBN 978-87-7289-163-7.
- ↑ Beaton p. 105
- ↑ Kazhdan (1991), p. 280
- ↑ 7,0 7,1 Vasiliev p. 558
- ↑ Vasiliev p. 559
- ↑ Kazhdan, pp. 280, 1804
- ↑ Kazhdan, p. 280
- ↑ Schmeling, p. 725
- ↑ 12,0 12,1 Beck, p. 120
- ↑ Beaton, pp. 112–113
- ↑ Beck, pp. 120–121
- ↑ 15,0 15,1 Beaton, p. 113
- ↑ Schmeling, pp. 725–726
- ↑ 17,0 17,1 Beck, p. 121
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Schmeling, p. 726
- ↑ Dalven, Rae (1949). Modern Greek poetry. Gaer Associates. σελ. 28.
- ↑ Beaton, p. 121
- ↑ Kazhdan, p. 1804
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Beaton, Roderick (1996). The medieval Greek romance. Routledge. ISBN 978-0-415-12032-6.
- Beck, Hans Georg (1971). Geschichte der byzantinischen Volksliteratur. Munich: C.H. Beck. ISBN 978-3-406-01420-8.
- Kazhdan, Alexander, επιμ.. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
- Schmeling, Gareth L. (1996). The novel in the ancient world. BRILL. ISBN 978-90-04-09630-1.
- Vasiliev, A. A. (1958). History of the Byzantine Empire, 324–1453, Vol. 2. Univ of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-80926-3.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ellissen Adolf (1862). Belthandros und Chrysantza: vulgargriechisches Gedicht aus dem Mittelalter (στα Γερμανικά). O. Wigand. [Βέλθανδρος και Χρυσάντζα] (Πρωτότυπο κείμενο και γερμανική μετάφραση).