Τέχνη του δρόμου

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Έργο τέχνης του δρόμου από τον καλλιτέχνη C215 σε γραμματοκιβώτιο στο 5ο διαμέρισμα του Παρισιού προς τιμήν του ήρωα της Γαλλικής Αντίστασης Πιερ Μπροσολέ σε συνεργασία με το Centre des monuments nationalaux γύρω από το Πάνθεον[1]

Η τέχνη του δρόμου ή street art είναι εικαστική τέχνη που δημιουργείται σε δημόσιους χώρους για δημόσια προβολή. Έχει συνδεθεί με τους όρους «ανεξάρτητη τέχνη», «μετα-γκράφιτι», «νεο-γκράφιτι» και αντάρτικη τέχνη.[2]

Η τέχνη του δρόμου έχει εξελιχθεί από τις πρώιμες μορφές του προκλητικού γκράφιτι σε μια πιο εμπορική μορφή τέχνης, καθώς μία από τις κύριες διαφορές έγκειται πλέον στη διάδοση μηνυμάτων. Η τέχνη του δρόμου έχει συχνά ως στόχο να προκαλέσει σκέψεις και όχι να οδηγήσει σε απόρριψη στο ευρύ κοινό κάνοντας τον σκοπό της πιο προφανή από αυτόν του γκράφιτι. Το ζήτημα της άδειας έχει επίσης έρθει στο επίκεντρο της τέχνης του δρόμου, καθώς το γκράφιτι γίνεται συνήθως παράνομα, ενώ η τέχνη του δρόμου μπορεί στις μέρες μας να είναι αποτέλεσμα μιας συμφωνίας ή ακόμη και μερικές φορές παραγγελίας. Ωστόσο, παραμένει διαφορετική από την παραδοσιακή τέχνη που εκτίθεται σε δημόσιους χώρους λόγω της ρητής χρήσης του εν λόγω χώρου στη φάση της σύλληψης.

Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Τείχος του Βερολίνου στη Γερμανία (εδώ σε εικόνα του 1986) ήταν στόχος καλλιτεχνών κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του (1961–1989)

Η τέχνη του δρόμου είναι μια μορφή έργου τέχνης που εκτίθεται δημόσια σε κτίρια, δρόμους, τρένα και άλλες δημόσιες επιφάνειες. Πολλές περιπτώσεις έρχονται με τη μορφή της αντάρτικης τέχνης, η οποία έχει ως στόχο να κάνει μια προσωπική δήλωση για την κοινωνία στην οποία ζει ο καλλιτέχνης. Το έργο έχει μετακινηθεί από τις απαρχές του γκράφιτι και του βανδαλισμού σε νέους τρόπους, όπου οι καλλιτέχνες εργάζονται για να προωθήσουν μηνύματα, ή απλώς κάτι όμορφο, στο κοινό.[3]

Μερικοί καλλιτέχνες μπορεί να χρησιμοποιούν τον «έξυπνο βανδαλισμό» ως τρόπο ευαισθητοποίησης για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα,[4] ενώ άλλοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν τον αστικό χώρο ως ευκαιρία για να εκθέσουν προσωπικά έργα τέχνης. Οι καλλιτέχνες μπορεί επίσης να εκτιμούν τις προκλήσεις και τους κινδύνους που συνδέονται με την εγκατάσταση παράνομων έργων τέχνης σε δημόσιους χώρους. Ένα κοινό κίνητρο είναι ότι η δημιουργία τέχνης σε μια μορφή που χρησιμοποιεί τον δημόσιο χώρο επιτρέπει στους καλλιτέχνες, που διαφορετικά μπορεί να αισθάνονται αδικημένοι, να προσεγγίσουν ένα πολύ ευρύτερο κοινό από αυτό που θα επέτρεπαν άλλα στυλ ή οι γκαλερί.

Ενώ οι παραδοσιακοί καλλιτέχνες γκράφιτι χρησιμοποιούν κυρίως σπρέι για να παράγουν το έργο τους, η «τέχνη του δρόμου» μπορεί να περιλαμβάνει άλλα μέσα, όπως τέχνη LED, ψηφιδωτά πλακάκια, τέχνη με στένσιλ, τέχνη με αυτοκόλλητα, αντίστροφο γκράφιτι, γλυπτά "Lock On", wheatpasting, woodblocking, yarn bombing και rock balancing.[5]

Οι νέες μορφές μέσων όπως οι προβολές βίντεο σε μεγάλα κτίρια της πόλης αποτελούν ένα ολοένα και πιο δημοφιλές εργαλείο για τους καλλιτέχνες του δρόμου—και η διαθεσιμότητα φθηνού υλικού και λογισμικού επιτρέπει σε τέτοια έργα τέχνης να γίνουν ανταγωνιστικά προς τις εταιρικές διαφημίσεις. Οι καλλιτέχνες μπορούν έτσι να δημιουργήσουν τέχνη από τους προσωπικούς τους υπολογιστές δωρεάν, η οποία ανταγωνίζεται τα κέρδη των εταιρειών.[6]

Προέλευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έργο τέχνης του δρόμου του Κέβιν Λάρμι, SoHo, Νέα Υόρκη (1985)

Τα συνθήματα διαμαρτυρίας και τα γκράφιτι σε τοίχους με πολιτικά ή κοινωνικά σχόλια αποτελούν τον πρόδρομο του σύγχρονου γκράφιτι και της τέχνης του δρόμου και συνεχίζουν να αποτελούν μια πτυχή του είδους. Η τέχνη του δρόμου με τη μορφή κειμένου ή απλών εικονικών γραφικών εταιρικών εικονιδίων μπορεί να γίνει γνωστό αλλά αινιγματικό σύμβολο μιας περιοχής ή μιας εποχής.[7] Ορισμένοι αποδίδουν το γκράφιτι Kilroy Was Here της εποχής του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ως ένα τέτοιο πρώιμο παράδειγμα - ένα απλό γραμμικό σχέδιο γραμμής ενός άντρα με μακριά μύτη που κρυφοκοιτάζει πίσω από ένα περβάζι. Ο συγγραφέας Τσαρλς Πανάτι αναφέρθηκε έμμεσα στη γενική απήχηση της τέχνης του δρόμου στην περιγραφή του γκράφιτι "Kilroy" ως «εξωφρενικό όχι για το τι έλεγε, αλλά για το πού εμφανίστηκε».[8] Μεγάλο μέρος αυτού που μπορεί σήμερα να οριστεί ως σύγχρονη τέχνη του δρόμου έχει τεκμηριωμένη προέλευση που χρονολογείται από την έκρηξη του γκράφιτι της Νέας Υόρκης, με τα πρώτα της βήματα στη δεκαετία του 1960, την ωρίμανση της στη δεκαετία του 1970 και την κορύφωσή της με τις τοιχογραφίες με σπρέι σε ολόκληρα βαγόνια του μετρό τη δεκαετία του 1980 με επίκεντρο το Μπρονξ.

Καθώς προχωρούσε η δεκαετία του 1980, σημειώθηκε μια στροφή από έργα βασίζονταν σε κείμενα στις αρχές της δεκαετίας προς την οπτικά εννοιολογική τέχνη του δρόμου, όπως οι φιγούρες σκιών του Χάμπλτον.[9] Η περίοδος αυτή συμπίπτει με τις ανατροπές των διαφημίσεων του Κιθ Χάρινγκ στο μετρό και τις ετικέτες SAMO του Ζαν Μισέλ Μπασκιά. Αυτό που σήμερα αναγνωρίζεται ως «τέχνη του δρόμου» δεν είχε γίνει ακόμη μια ρεαλιστική σκέψη για σταδιοδρομία, και παρακλάδια όπως τα γκράφιτι με στένσιλ ήταν στα σπάργανα. Οι αφίσες με wheatpaste που χρησιμοποιήθηκαν για την προώθηση των συγκροτημάτων και των κλαμπ όπου έπαιζαν εξελίχθηκαν σε πραγματικό έργο τέχνης ή copy-art και έγινε συνηθισμένο θέμα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 σε πόλεις σε όλο τον κόσμο. Η ομάδα που εργαζόταν συλλογικά ως AVANT δραστηριοποιήθηκε επίσης στη Νέα Υόρκη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.[10] Οι ανατρεπτικές ιδεολογίες της πανκ ροκ μουσικής έπαιξαν επίσης καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της τέχνης του δρόμου ως μορφή τέχνης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980. Μέρος της νοοτροπίας κατά των μουσείων μπορεί να αποδοθεί στην ιδεολογία του Μαρινέτι, ο οποίος το 1909 έγραψε το «Μανιφέστο του Φουτουρισμού» με ένα απόσπασμα που αναφέρει: «θα καταστρέψουμε όλα τα μουσεία». Πολλοί καλλιτέχνες του δρόμου υποστηρίζουν ότι δεν ζούμε σε ένα μουσείο, οπότε η τέχνη πρέπει να είναι δημόσια χωρίς εισιτήρια.[11]

Πρώιμα εμβληματικά έργα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναπαράσταση του 2010 της πρωτότυπης τοιχογραφίας του Κιθ Χάρινγκ του 1982 στη Νέα Υόρκη

Ο βορειοδυτικός τοίχος της διασταύρωσης της οδού Χιούστον και του Μπάουερι στη Νέα Υόρκη αποτελεί στόχο καλλιτεχνών από τη δεκαετία του 1970. Το σημείο, που σήμερα μερικές φορές αναφέρεται ως Τοιχογραφία του Bowery, προήλθε από έναν εγκαταλελειμμένο τοίχο που χρησιμοποιούσαν ελεύθερα οι καλλιτέχνες του γκράφιτι. Ο Κιθ Χάρινγκ δέσμευσε κάποια στιγμή το 1982 τον τοίχο για δική του χρήση. Μετά τον Χάρινγκ, ακολούθησαν αρκετοί γνωστοί καλλιτέχνες του δρόμου, μέχρι που ο τοίχος είχε σταδιακά αποκτήσει κύρος. Μέχρι το 2008, ο τοίχος έγινε αντικείμενο ιδιωτικής διαχείρισης και διατέθηκε σε καλλιτέχνες μόνο κατόπιν παραγγελίας ή πρόσκλησης.[12]

Μια σειρά από τοιχογραφίες του Ρενέ Μονκάντα άρχισαν να εμφανίζονται στους δρόμους του Σόχο στα τέλη της δεκαετίας του 1970 με την επιγραφή I AM THE BEST ARTIST. Ο Ρενέ έχει περιγράψει τις τοιχογραφίες ως ένα δάχτυλο στη μύτη της καλλιτεχνικής κοινότητας στην οποία ένιωθε ότι είχε συμβάλει ως πρωτοπόρος, αλλά από την οποία αργότερα αισθάνθηκε ότι τον αγνοούσαν.[7][13] Αναγνωρισμένες ως μια πρώιμη πράξη «καλλιτεχνικής προβοκάτσιας»[14], αποτέλεσαν θέμα συζήτησης και αντιπαράθεσης εκείνη την εποχή - οι σχετικές νομικές διαμάχες έφεραν συζητήσεις σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία, τα δικαιώματα του καλλιτέχνη και την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ.[15][16] Οι πανταχού παρούσες τοιχογραφίες έγιναν επίσης δημοφιλές φόντο για φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από τουρίστες και φοιτητές τέχνης, καθώς και για διαφημιστικά πλαίσια και ταινίες του Χόλιγουντ.[17][18] Η τοιχογραφία IATBA συχνά αλλοιώνονταν, και ζωγραφιζόταν ξανά από τον Ρενέ.[14][19]

Ο Φράνκο ο Μέγας, γνωστός και ως ο «Πικάσο του Χάρλεμ», είναι ένας άλλος παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνης του δρόμου, γνωστός και για τη Νέα Τέχνη του. Υπήρξαν ταραχές στους δρόμους όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ δολοφονήθηκε το 1968. Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων του Χάρλεμ αντέδρασαν εγκαθιστώντας μεταλλικές πύλες στις βιτρίνες των καταστημάτων τους. Ο Φράνκο αποφάσισε να μετατρέψει το αρνητικό σε θετικό αναπτύσσοντας μια νέα μορφή τέχνης πάνω στις ατσάλινες πύλες το 1978. Από τότε έχει ζωγραφίσει πάνω από 200 πύλες από τη δυτική έως την ανατολική πλευρά της 125ης οδού τις Κυριακές, όταν τα καταστήματα είναι κλειστά. Η 125η οδός στο Χάρλεμ είναι ανεπίσημα γνωστή ως «λεωφόρος του Φράνκο» λόγω των έργων του στις μεταλλικές πύλες των καταστημάτων.[20][21]

Εμπορική μετάβαση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ορισμένοι καλλιτέχνες του δρόμου έχουν κερδίσει τη διεθνή προσοχή για το έργο τους και έχουν κάνει πλήρη μετάβαση από την τέχνη του δρόμου στον κόσμο της mainstream τέχνης, ορισμένοι συνεχίζοντας να παράγουν τέχνη στους δρόμους. Ο Κιθ Χάρινγκ ήταν μεταξύ των πρώτων καλλιτεχνών του δρόμου που έκαναν κάτι τέτοιο τη δεκαετία του 1980.[22] Τα παραδοσιακά μοτίβα του γκράφιτι και της τέχνης του δρόμου ενσωματώνονται επίσης ολοένα και περισσότερο στην mainstream διαφήμιση, με πολλές περιπτώσεις καλλιτεχνών που αναλαμβάνουν να εργαστούν ως γραφίστες σε εταιρείες. Ο καλλιτέχνης γκράφιτι Haze έχει σχεδιάσει γραμματοσειρές και γραφικά για μουσικά σχήματα όπως οι Beastie Boys και οι Public Enemy.[23] Οι αφίσες δρόμου του Σέπαρντ Φέιρι για τον τότε υποψήφιο πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα διαμορφώθηκαν μετά από ειδική παραγγελία για χρήση στην προεδρική εκστρατεία. Μια εκδοχή του έργου εμφανίστηκε επίσης στο εξώφυλλο του περιοδικού Time.[24] Δεν είναι επίσης σπάνιο για τους καλλιτέχνες του δρόμου να ξεκινούν τις δικές τους σειρές εμπορευμάτων.

Η τέχνη του δρόμου έχει λάβει καλλιτεχνική αναγνώριση μέσα από το υψηλό προφίλ του Banksy και άλλων καλλιτεχνών. Αυτό οδήγησε την τέχνη του δρόμου να γίνει ένα από τα «αξιοθέατα» σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Ορισμένοι καλλιτέχνες πραγματοποιούν πλέον ξεναγήσεις στην τέχνη του δρόμου της περιοχής τους και μπορούν να μοιραστούν τις γνώσεις τους, εξηγώντας τις ιδέες πίσω από πολλά έργα, τους λόγους για τα tags και τα μηνύματα που απεικονίζονται σε πολλά έργα γκράφιτι. Το Βερολίνο, το Λονδίνο, το Παρίσι, το Αμβούργο και άλλες πόλεις έχουν δημοφιλείς ξεναγήσεις στην τέχνη του δρόμου που πραγματοποιούνται όλο τον χρόνο. Μόνο στο Λονδίνο υπάρχουν δέκα διαφορετικές ξεναγήσεις γκράφιτι διαθέσιμες για τους τουρίστες.[25]

Πολλοί από αυτούς τους οδηγούς είναι ζωγράφοι, πτυχιούχοι καλών τεχνών και άλλοι δημιουργικοί επαγγελματίες που βρήκαν το μέσο της τέχνης του δρόμου ως έναν τρόπο να εκθέσουν τη δουλειά τους. Έχει υποστηριχθεί ότι αυτή η αυξανόμενη δημοτικότητα της τέχνης του δρόμου την έχει καταστήσει παράγοντα εξευγενισμού.[26]

Νομιμότητα και ηθική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η τέχνη του δρόμου μπορεί να έχει νομικά προβλήματα. Τα εμπλεκόμενα μέρη μπορεί να περιλαμβάνουν τον καλλιτέχνη, την πόλη ή τη δημοτική αρχή, τον αποδέκτη και τον ιδιοκτήτη της κατασκευής ή του μέσου όπου εκτίθεται το έργο. Ένα παράδειγμα είναι μια υπόθεση του 2014 στο Μπρίστολ της Αγγλίας, η οποία καταδεικνύει τα νομικά, ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα που μπορεί να προκύψουν. Το Mobile Lovers του Banksy ζωγραφίστηκε σε κόντρα πλακέ σε μια δημόσια πόρτα και στη συνέχεια κόπηκε από έναν πολίτη, ο οποίος με τη σειρά του επρόκειτο να πουλήσει το έργο για να συγκεντρώσει χρήματα για μια λέσχη. Η κυβέρνηση της πόλης με τη σειρά της κατάσχεσε το έργο τέχνης και το τοποθέτησε σε ένα μουσείο. Ο Banksy, μαθαίνοντας το πρόβλημα, το κληροδότησε στη συνέχεια στον πολίτη, θεωρώντας ότι οι προθέσεις του ήταν ειλικρινείς. Σε αυτή την περίπτωση, όπως και σε άλλες, η διαμάχη της ιδιοκτησίας και της δημόσιας περιουσίας, καθώς και τα ζητήματα της καταπάτησης και του βανδαλισμού, είναι ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν νομικά.[27]

Πνευματική ιδιοκτησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τη νομοθεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, τα έργα τέχνης του δρόμου θα πρέπει να μπορούν να τύχουν προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων εφόσον έχουν εγκατασταθεί νόμιμα και μπορούν να πληρούν δύο πρόσθετες προϋποθέσεις: την πρωτοτυπία του έργου και την κατοχύρωσή του σε υλικό μέσο.[28] Αυτό το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας διαρκεί όσο η ζωή του καλλιτέχνη συν 70 χρόνια.[29] Σε περίπτωση που υπάρχει συνεργασία μεταξύ δύο καλλιτεχνών, και οι δύο θα κατέχουν από κοινού την κυριότητα των πνευματικών δικαιωμάτων.[30] Οι καλλιτέχνες του δρόμου κατέχουν επίσης ηθικά δικαιώματα στο έργο τους, ανεξάρτητα από τα οικονομικά δικαιώματα που απορρέουν από τα πνευματικά δικαιώματα. Αυτά περιλαμβάνουν το δικαίωμα ακεραιότητας και το δικαίωμα απόδοσης.[31] Πρόσφατα, η τέχνη του δρόμου άρχισε να κερδίζει την αναγνώριση των κριτικών τέχνης και ορισμένες μεγάλες εταιρείες βρέθηκαν μπλεγμένες σε διαμάχες επειδή χρησιμοποίησαν την τέχνη αυτή χωρίς άδεια για διαφήμιση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η H&M, εταιρεία λιανικής πώλησης γρήγορης μόδας, χρησιμοποίησε τέχνη του δρόμου από τον Τζέισον "Revok" Ουίλιαμς σε μια σειρά διαφημίσεων.[32] Σε απάντηση της αγωγής του Ουίλιαμς, ωστόσο, η H&M κατέθεσε αγωγή, ισχυριζόμενη ότι εφόσον το έργο είναι «προϊόν εγκληματικής συμπεριφοράς», δεν μπορεί να προστατευτεί από πνευματικά δικαιώματα. Η άποψη αυτή είχε υιοθετηθεί και παλαιότερα, στις υποθέσεις Villa v. Pearson Education[33] και Moschino και Jeremy Tierney. Και στις τρεις περιπτώσεις, πριν ο δικαστής προλάβει να εκδώσει απόφαση σχετικά με το ζήτημα της παρανομίας της τέχνης, επιτεύχθηκαν συμβιβασμοί.[34]

Όσον αφορά το ζήτημα της καταστροφής της τέχνης του δρόμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες εφάρμοσαν τον νόμο για τα δικαιώματα των οπτικών καλλιτεχνών (VARA) για να εισαγάγουν ηθικά δικαιώματα στη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας.[35] Στις υποθέσεις English v. BFC & R East 11th Street LLC και Pollara v. Seymour, κρίθηκε ότι ο νόμος αυτός δεν εφαρμόζεται σε έργα τέχνης που έχουν τοποθετηθεί παράνομα. Έγινε επίσης διάκριση μεταξύ των κινητών και των σταθερών έργων, υποδεικνύοντας ότι εάν ένα έργο μπορεί να μετακινηθεί με τετριμμένο τρόπο, δεν μπορεί να καταστραφεί, ανεξάρτητα από το νομικό του καθεστώς. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που εξέτασε το δικαστήριο στην τελευταία περίπτωση ήταν το κατά πόσον το έργο τέχνης ήταν «αναγνωρισμένου κύρους».[36]

Σε μια υπόθεση όπου μια ομάδα καλλιτεχνών επιδικάστηκε 6,7 εκατομμύρια δολάρια, ο δικαστής έκρινε ότι το έργο δεν έγινε χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη του κτιρίου και ότι ένας σημαντικός παράγοντας ήταν ότι η κατεδάφιση έγινε πριν από την προβλεπόμενη ημερομηνία, γεγονός που υποδηλώνει εσκεμμένη πράξη.[37]

Τέχνη του δρόμου, αντάρτικη τέχνη και γκράφιτι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα γκράφιτι αποτελούνται χαρακτηριστικά από γραπτές λέξεις που έχουν σκοπό να αντιπροσωπεύουν μια ομάδα ή κοινότητα με κρυφό τρόπο και σε κοινή θέα. Το διακριτό σημάδι της τέχνης του δρόμου είναι ότι συνήθως περιλαμβάνει εικόνες, απεικονίσεις ή σύμβολα που προορίζονται να μεταφέρουν ένα μήνυμα.[38] Ενώ και τα δύο έργα έχουν σκοπό να αναπαραστήσουν ή να μεταφέρουν ένα μήνυμα στους θεατές, μια διαφορά μεταξύ των δύο υπάρχει στους συγκεκριμένους θεατές στους οποίους απευθύνονται. Ένα χαρακτηριστικό της τέχνης του δρόμου που έχει συμβάλει στο να αναδειχθεί θετικά στο κοινό είναι ότι τα μηνύματα που προβάλλονται συνήθως γίνονται κατανοητά από όλους.[38]

Ενώ και τα δύο αυτά είδη τέχνης έχουν πολλές διαφορές, υπάρχουν περισσότερες ομοιότητες πέρα από την προέλευσή τους. Τόσο το γκράφιτι όσο και η τέχνη του δρόμου είναι έργα τέχνης που δημιουργούνται με την ίδια πρόθεση. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες, είτε εργάζονται ανώνυμα, είτε δημιουργούν ένα σκόπιμα ακατανόητο μήνυμα, είτε αγωνίζονται για κάποιο μεγαλύτερο σκοπό, εργάζονται με τις ίδιες φιλοδοξίες για δημοτικότητα, αναγνώριση και δημόσια προβολή ή διάδοση των προσωπικών τους σκέψεων, συναισθημάτων και παθών.[38]

Ο όρος τέχνη του δρόμου περιγράφεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ένας από τους οποίους είναι ο όρος «αντάρτικη τέχνη». Και οι δύο όροι περιγράφουν αυτά τα δημόσια έργα που τοποθετούνται με νόημα και πρόθεση. Μπορεί να γίνονται ανώνυμα για έργα που δημιουργούνται για να αντιμετωπίσουν θέματα ταμπού που θα οδηγήσουν σε αντιδράσεις, ή με το όνομα ενός γνωστού καλλιτέχνη. Με οποιαδήποτε ορολογία, αυτά τα έργα τέχνης δημιουργούνται ως πρωταρχικός τρόπος έκφρασης των σκέψεων του καλλιτέχνη για πολλά θέματα και ζητήματα.[39]

Όπως και με το γκράφιτι, ένα αρχικό χαρακτηριστικό της τέχνης του δρόμου είναι ότι συχνά δημιουργείται σε δημόσιο χώρο ή σε δημόσιο χώρο χωρίς ή ενάντια στην άδεια του ιδιοκτήτη.[40] Μια βασική διάκριση μεταξύ των δύο έρχεται στο δεύτερο χαρακτηριστικό της τέχνης του δρόμου ή αντάρτικης τέχνης, όπου γίνεται για να αντιπροσωπεύσει και να επιδείξει μια σκόπιμα μη συμμορφωμένη πράξη που έχει ως στόχο να προκαλέσει το περιβάλλον της.[40] Η πρόκληση αυτή μπορεί να είναι λεπτομερής, εστιάζοντας σε ζητήματα εντός της κοινότητας, ή ευρεία, αντιμετωπίζοντας παγκόσμια ζητήματα σε μία δημόσια σκηνή.

Έτσι συνδέθηκε ο όρος «αντάρτικη τέχνη» με αυτό το είδος έργων και συμπεριφοράς. Η λέξη συνδέεται με τον ανταρτοπόλεμο στην ιστορία, όπου οι επιθέσεις γίνονται άγρια, χωρίς έλεγχο και χωρίς κανόνες εμπλοκής. Αυτός ο τύπος πολέμου διέφερε σημαντικά από τις μέχρι πρότινος επίσημες και παραδοσιακές μάχες που γίνονταν κανονικά στους πολέμους. Όταν χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της τέχνης του δρόμου, ο όρος αντάρτικη τέχνη έχει ως στόχο να δώσει ένα νεύμα στην ανεξέλεγκτη, απροσδόκητη και συχνά ανώνυμη επίθεση του καλλιτέχνη στην κοινωνική δομή ή τους κανόνες της.[41]

Κάποιοι αναρωτήθηκαν αν αρκεί να τοποθετηθεί η τέχνη στον δρόμο ώστε να γίνει τέχνη του δρόμου. Ο Νίκολας Ριγκ εξετάζει πιο κριτικά τα όρια μεταξύ γκράφιτι και τέχνης του δρόμου και δηλώνει ότι «ένα έργο τέχνης είναι τέχνη του δρόμου αν - και μόνο αν - η υλική χρήση του δρόμου είναι εσωτερική στο νόημά του».[42] Ο δρόμος δεν είναι ένας λευκός καμβάς για τον καλλιτέχνη του δρόμου. Έχει έναν χαρακτήρα, μια χρήση, μια ιστορία, μια υφή, ένα σχήμα. Η τέχνη του δρόμου, όπως και η ευρύτερη αστική τέχνη, μεταμορφώνει τον δρόμο ή ανοίγει τον διάλογο. Ο Τζάστιν Άρμστρονγκ αναφέρει ότι το γκράφιτι ταυτίζεται ως αισθητική κατάληψη χώρων, ενώ η αστική τέχνη του δρόμου τους επαναχρησιμοποιεί.[43]

Αντάρτικη γλυπτική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Framed Rules είναι μια καλλιτεχνική εγκατάσταση σε δημόσιο χώρο από τον Κόεν φαν Ράιν, η οποία τοποθετήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2019, στο Museumpark στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας.

Ως αντάρτικη γλυπτική ορίζεται η τοποθέτηση γλυπτών στον δρόμο χωρίς επίσημη έγκριση. Αναπτύχθηκε από την τέχνη του δρόμου στην Αγγλία στα τέλη του 20ού αιώνα.[41] Εκτός από το μη παραδοσιακό περιβάλλον των σχετικών έργων τέχνης, υπάρχουν επίσης πολλές διαφορετικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία αυτού του έργου τέχνης. Οι καλλιτέχνες τείνουν να εργάζονται παράνομα και με μυστικότητα για να δημιουργήσουν και να τοποθετήσουν αυτά τα έργα στο σκοτάδι της νύχτας, καλυμμένα με μυστήριο όσον αφορά την προέλευση και τους δημιουργούς τους. Τα γλυπτά χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν τις απόψεις του καλλιτέχνη και για να προσεγγίσουν ένα κοινό που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να προσεγγίσει με πιο παραδοσιακές μεθόδους έκθεσης του έργου του στο κοινό. Εκτελώντας αυτές τις ενέργειες καλλιτεχνικής έκφρασης, δεν εργάζονται για να κερδίσουν την αποδοχή ή την αγάπη των ανθρώπων στους οποίους απευθύνονται, αλλά μερικές φορές μπορεί ακόμη και να εξοργίσουν αυτούς που βλέπουν το έργο τους.[41]

Ένα παράδειγμα είναι η εμφάνιση εν μία νυκτί ενός μη εγκεκριμένου γλυπτού του Έντουαρντ Σνόουντεν σε μια κολώνα στο Πάρκο Φορτ Γκριν της Νέας Υόρκης.[41] Σε άλλες περιπτώσεις, τα γλυπτά ενσωματώνουν δισδιάστατα σκηνικά με ένα τρισδιάστατο στοιχείο, όπως ένα γλυπτό του Banksy με τίτλο Spy Booth (2014). Η σκηνή ζωγραφίστηκε σε έναν τοίχο στο Τσέλτεναμ της Αγγλίας και παρουσίαζε χαρακτήρες κατασκόπων του Ψυχρού Πολέμου, ντυμένους με καμπαρντίνες και φεντόρες, με κατασκοπευτικά εξαρτήματα, μικρόφωνα και κασετόφωνα με μπομπίνα. Αυτοί οι χαρακτήρες φαινόταν να παγιδεύουν έναν σπασμένο τηλεφωνικό θάλαμο.[41]

Στις 15 Ιουλίου 2020, ένα μήνα μετά την απομάκρυνση του αγάλματος του Έντουαρντ Κόλστον κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων Black Lives Matter στο Μπρίστολ, ο καλλιτέχνης Μαρκ Κουίν χρησιμοποίησε το άδειο βάθρο για να εκθέσει το γλυπτό του A Surge of Power (Jen Reid). Το έργο σε φυσικό μέγεθος, που δημιουργήθηκε από μαύρη ρητίνη και χάλυβα, εμπνεύστηκε από μια φωτογραφία της διαδηλώτριας Τζεν Ράιντ, που ύψωσε τη γροθιά της κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας στο Μπρίστολ, η οποία στη συνέχεια έγινε viral και τράβηξε την προσοχή του Κουίν.[44] Το άγαλμα απομακρύνθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο του Μπρίστολ στις 16 Ιουλίου 2020.[45]

Μια απόκλιση από τη μη εγκεκριμένη γλυπτική του δρόμου είναι η «θεσμοθετημένη αντάρτικη γλυπτική», η οποία εγκρίνεται από τις δημοτικές αρχές και μπορεί να εμπορευματοποιηθεί. Ένας καλλιτέχνης που χρησιμοποίησε αυτή τη μορφή τέχνης είναι ο Φλορεντάιν Χόφμαν από τις Κάτω Χώρες, ο οποίος το 2007 δημιούργησε το Rubber Duck, μια κολοσσιαία αναπαράσταση του παιδικού παιχνιδιού της μπανιέρας.[46]

Στη Λατινική Αμερική, ιδίως στο Μεξικό, ο όρος antimonumento έχει αναπτυχθεί ως το ισοδύναμο της πολιτικής αντάρτικης γλυπτικής, ή απλά, μια παράνομη εγκατάσταση ενός γλυπτού με πολιτικό θέμα. Τα γλυπτά χρησιμοποιούνται για να καταγγείλουν την αδράνεια του κράτους και να διεκδικήσουν τον δημόσιο χώρο.[47] Συνήθως ένα antimonumento εγκαθίσταται κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης[14] και, όπως γράφει ο Μάρσιο Σέλιγκμαν-Σίλβα, «αντιστοιχεί σε μια επιθυμία ενεργής ανάκλησης του (οδυνηρού) παρελθόντος».[48] Μερικά από τα θέματα που μνημονεύονται είναι οι εξαφανίσεις, οι σφαγές, η μετανάστευση και η δολοφονία των γυναικών.[49]

Δημόσια αποδοχή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αν και η τέχνη του δρόμου μπορεί να είναι πανταχού παρούσα σε όλο τον κόσμο, η δημοτικότητα της καλλιτεχνικής έκφρασης είναι σχετικά πρόσφατη. Η τέχνη του δρόμου έχει υποστεί σημαντική μεταβολή στην κοινή γνώμη, ώστε να γίνει κοινωνικά αποδεκτή και σεβαστή σε ορισμένους δημόσιους χώρους.[40] Ακόμη και με αυτόν τον βαθμό αποδοχής, η αλλοίωση ιδιωτικής ή δημόσιας περιουσίας με οποιοδήποτε μήνυμα, είτε αυτό θεωρείται τέχνη είτε όχι, εξακολουθεί να θεωρείται ευρέως παράνομη.[40]

Στην αρχή, το γκράφιτι ήταν η μόνη μορφή τέχνης του δρόμου που υπήρχε και θεωρούνταν ευρέως ως μια παραβατική πράξη χωρικής σήμανσης και ωμής μεταφοράς μηνυμάτων. Αρχικά, υπήρχαν πολύ σαφείς διαχωρισμοί μεταξύ του έργου ενός καλλιτέχνη του δρόμου και της πράξης του tagging μιας δημόσιας ή ιδιωτικής ιδιοκτησίας, αλλά τα τελευταία χρόνια, όπου οι καλλιτέχνες ακροβατούν μεταξύ των δύο, η γραμμή αυτή γίνεται όλο και πιο δυσδιάκριτη.[40] Όσοι εκτιμούν πραγματικά το έργο των διάσημων καλλιτεχνών του δρόμου ή τα έργα τέχνης του δρόμου αποδέχονται το γεγονός ότι αυτή η τέχνη δεν θα ήταν η ίδια χωρίς το μέσο να είναι ο δρόμος. Τα έργα υπόκεινται σε οποιαδήποτε αλλαγή ή καταστροφή μπορεί να έρθει, επειδή δημιουργούνται σε δημόσιες ή ιδιωτικές επιφάνειες που ούτε ανήκουν στον καλλιτέχνη ούτε επιτρέπεται να τροποποιηθούν από τους ιδιοκτήτες των ακινήτων. Αυτή η αποδοχή της ενδεχόμενης παροδικότητας των έργων τέχνης και η δημόσια τοποθέτηση των έργων που δεν έχουν λάβει άδεια είναι αυτά που βοηθούν στο νόημα του έργου και, ως εκ τούτου, αυτά που βοηθούν στην ανάπτυξη της δημοτικότητας της τέχνης του δρόμου.[40]

Τέχνη του δρόμου στον κόσμο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βόρεια Αμερική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Νέα Υόρκη προσελκύει καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο.[50] Στο Μανχάταν, η «μετα-γκράφιτι» τέχνη του δρόμου αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1980 από τις τότε σε μεγάλο βαθμό άδειες γειτονιές του Σόχο και του Λόουερ Ιστ Σάιντ. Η καλλιτεχνική συνοικία του Τσέλσι έγινε μια άλλη τοποθεσία, με τις γκαλερί της περιοχής να φιλοξενούν επίσης επίσημες εκθέσεις έργων καλλιτεχνών του δρόμου. Στο Μπρούκλιν, βρίσκονται αναγνωρισμένοι χώροι τέχνης του δρόμου.[51] Η ανεπίσημη συνοικία τοιχογραφιών της Νέας Υόρκης βρίσκεται στη γειτονιά Μπάσγουικ του Μπρούκλιν, με την επιμέλεια της περιοχής να γίνεται έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με όνομα The Bushwick Collective.[52]

Το Σικάγο έχει πολλές μορφές τέχνης του δρόμου, αλλά μερικοί από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες στην πόλη είναι οι Sentrock, Jc Rivera (The Bear Champ) και Hebru Brantley.[53]

Τέχνη του δρόμου στο Μανχάταν, Νέα Υόρκη, 15 Σεπτεμβρίου 2017

Η Περιοχή Τεχνών του Λος Άντζελες είναι γνωστή για τη μεγάλη συγκέντρωση τοιχογραφιών στους δρόμους.[54] Η γειτονιά του Χόλυγουντ είναι από τις κύριες τοποθεσίες.[55]

Νότια Αμερική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Μπουένος Άιρες έχει γίνει γνωστό για τις τοιχογραφίες και τα έργα τέχνης μεγάλης κλίμακας σε πολλούς σταθμούς του μετρό και δημόσιους χώρους. Οι πρώτοι καλλιτέχνες γκράφιτι άρχισαν να ζωγραφίζουν στους δρόμους της πρωτεύουσας της Αργεντινής στα μέσα της δεκαετίας του 1990, αφού επισκέφθηκαν άλλες χώρες της Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής.[56]

Η Μπογκοτά διαθέτει πολλούς τοίχους αφιερωμένους στην τέχνη του δρόμου και ένα ισχυρό καλλιτεχνικό κίνημα. Μεταξύ άλλων υπάρχει η Distrito graffiti (συνοικία γκράφιτι), που είναι ένας χώρος με κυβερνητική επιμέλεια ο οποίος διαθέτει περισσότερα από 600 έργα Κολομβιανών και διεθνών καλλιτεχνών.[57]

Στο Καράκας στα πρώτα χρόνια αυτής της τέχνης τα έργα είχαν έναν πιο πολιτιστικό αέρα, και μεγάλο μέρος των πρώτων έργων του δρόμου στη χώρα σχετίζονταν με την πολιτική. Κυριαρχούσαν μηνύματα διαφωνίας ή υποστήριξης των εκάστοτε ηγετών. Με την πάροδο των ετών, η τέχνη του δρόμου στη Βενεζουέλα εξελίχθηκε. Τα έργα με πολιτικές προεκτάσεις συνέχισαν να πρωταγωνιστούν στους δρόμους της χώρας, αλλά ο πολιτισμός έλαβε σημαντικό μερίδιο.

Ευρώπη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Shop Until You Drop του Banksy, στο Λονδίνο. Η πολιτικά ανατρεπτική του τέχνη του δρόμου έχει εμφανιστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε όλο τον κόσμο.[58]

Το Λονδίνο έχει γίνει μια από τις πιο φιλικές προς το γκράφιτι πόλεις στον κόσμο. Αν και επίσημα καταδικάζεται και τιμωρείται αυστηρά, η τέχνη του δρόμου έχει τεράστια απήχηση και με πολλούς τρόπους αγκαλιάζεται από το κοινό.[59]

Το Μπρίστολ διαθέτει μια εξέχουσα σκηνή τέχνης του δρόμου, που οφείλεται εν μέρει στην επιτυχία του Banksy, με πολλές μεγάλες και πολύχρωμες τοιχογραφίες να κυριαρχούν σε περιοχές της πόλης.[60]

Το Παρίσι έχει ενεργή σκηνή τέχνης του δρόμου που φιλοξενεί καλλιτέχνες όπως οι Space Invader, Jef Aérosol, SP 38 και Zevs. Ορισμένοι συνδέουν τις ρίζες της τέχνης του δρόμου στη Γαλλία με τον λετρισμό της δεκαετίας του 1940 και τα συνθήματα των καταστασιακών στους τοίχους του Παρισιού από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Οι νεωτεριστές της δεκαετίας του 1960, όπως ο Ζακ ντε λα Βιλέγκλ, ο Υβ Κλάιν και ο Αρμάν Φερναντέζ, αλληλεπιδρούσαν με τους δημόσιους χώρους αλλά, όπως και η pop art, διατήρησαν την παραδοσιακή σχέση στούντιο-γκαλερί. Η εγκατάσταση δρόμου Rideau de Fer (Σιδηρούν παραπέτασμα) του 1962 από τους Κρίστο και Ζαν-Κλοντ αναφέρεται ως πρώιμο παράδειγμα μη εγκεκριμένης τέχνης δρόμου.[61] Στη δεκαετία του 1970, το site-specific έργο του Ντανιέλ Μπυρέν εμφανίστηκε στο μετρό του Παρισιού. Ο Μπλεκ λε Ρατ και το κίνημα Figuration Libre δραστηριοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1980.[62]

Η τέχνη του δρόμου στο τείχος του Βερολίνου ήταν συνεχής κατά τη διάρκεια της διαίρεσης της Γερμανίας, αλλά η τέχνη του δρόμου στο Βερολίνο συνέχισε να ακμάζει ακόμη και μετά την επανένωση.[63]

Η σκηνή της τέχνης του δρόμου στην Ελλάδα είναι ενεργή από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, αλλά απέκτησε δυναμική στην Αθήνα πριν από την οικονομική κρίση της χώρας το 2011, με πολλούς καλλιτέχνες να υψώνουν φωνή αντίστασης, δημιουργώντας αλληγορικά έργα και κοινωνικά σχόλια στο ιστορικό κέντρο της πόλης και στα Εξάρχεια. Οι New York Times δημοσίευσαν άρθρο σχετικά με την κρίση σε σχέση με την τέχνη του δρόμου και την τέχνη γενικότερα.[64]

Στην Ισπανία, η Μαδρίτη και η Βαρκελώνη αποτελούν τις πόλεις με τον μεγαλύτερο αριθμό γκράφιτι, ενώ η Βαλένθια, η Σαραγόσα και η Μάλαγα διαθέτουν επίσης σκηνές τέχνης του δρόμου.[65]

Η Ιταλία είναι δραστήρια στην τέχνη του δρόμου από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Μερικοί από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες του δρόμου είναι οι BLU, 108 και Sten Lex.[66]

Η τέχνη του δρόμου στο Άμστερνταμ έχει μακρά ιστορία. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, το κίνημα της αντικουλτούρας χρησιμοποιούσε ήδη τον δρόμο ως καμβά. Το μέλος του κινήματος Ρόμπερτ Γιάσπερ Γκρότφελντ έγραψε πράγματα όπως "Klaas komt" («Ο Κλάας έρχεται!») σε όλη την πόλη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, νεαροί καλλιτέχνες της πανκ κουλτούρας έγραψαν πάνω στην παρακμασμένη πόλη. Γνωστοί καλλιτέχνες αυτής της "No Future-generation" είναι ο Dr. Rat και ο Ούγκο Κάαγκμαν, πρωτοπόρος της τέχνης του στένσιλ, ο οποίος έφτιαξε το πρώτο του στένσιλ το 1978.[67] Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το Άμστερνταμ έγινε το επίκεντρο του κινήματος του γκράφιτι, με επίκεντρο το σύστημα του μετρό.[68]

Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού το 1989, η τέχνη του δρόμου επικράτησε στην Πολωνία καθ' όλη τη δεκαετία του 1990. Στην πόλη Λοτζ χρηματοδοτήθηκε το 2011 χρηματοδοτήθηκε το 2011, υπό την αιγίδα του δήμου, μια μόνιμη έκθεση της πόλης με την ονομασία "Urban Forms Gallery". Η έκθεση περιλάμβανε έργα μερικών από την ελίτ των καλλιτεχνών δρόμου της Πολωνίας, καθώς και παγκοσμίως γνωστών καλλιτεχνών.[69] Η Βαρσοβία και το Γκντανσκ είναι άλλες πολωνικές πόλεις με έντονη κουλτούρα τέχνης του δρόμου.[70]

Η Μόσχα έχει γίνει ολοένα και περισσότερο κόμβος για τους Ρώσους καλλιτέχνες γκράφιτι καθώς και για τους διεθνείς επισκέπτες. Η Street Kit Gallery, που άνοιξε το 2008, είναι αφιερωμένη στην τέχνη του δρόμου και διοργανώνει εκδηλώσεις σε γκαλερί, pop-up χώρους και στους δρόμους της πόλης.[71]

Το Σαράγεβο έχει γίνει σημαντικός κόμβος για την τέχνη του δρόμου στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Φιλοξενεί το Sarajevo Street Art Festival[72] και το αναγνωρισμένο φεστιβάλ 3D street art, Beton Fest.[73]

Ασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Νότιας Κορέας, το Μπούσαν, ο Γερμανός ζωγράφος Χέντρικ Μπάικιρχ δημιούργησε μια τοιχογραφία ύψους άνω των 70 μέτρων, η οποία θεωρήθηκε η μεγαλύτερη της Ασίας κατά τη στιγμή της δημιουργίας της τον Αύγουστο του 2012. Η μονοχρωματική τοιχογραφία απεικονίζει έναν ψαρά.[74]

Στη μεγαλύτερη πόλη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, το Ντουμπάι, αρκετοί γνωστοί ζωγράφοι δημιούργησαν τοιχογραφίες στα κτίρια, μετά από πρωτοβουλία του StreetArtNews.[75]

Ωκεανία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχει τέχνη του δρόμου σε μεγάλες πόλεις καθώς και περιφερειακές πόλεις της Αυστραλίας.[76]

Hosier Lane Street Art, Μελβούρνη
Τοιχογραφία στον τοίχο του ξενοδοχείου South Cross του Ντανίντιν

Το Ντανίντιν ήταν πρωτοπόρο στην «επίσημη» τέχνη του δρόμου στη Νέα Ζηλανδία, καθώς πάνω από εξήντα στάσεις λεωφορείων έλαβαν μοναδικές τοιχογραφίες από τον ζωγράφο Τζον Νόουκς κατά τη δεκαετία του 1980, πολλές από τις οποίες απεικόνιζαν τοπικές σκηνές ή σκηνές εμπνευσμένες από τα ονόματα των περιοχών τους.[77] Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης ανέθεσε έκτοτε μια σειρά παρόμοιων σχεδίων για να κοσμήσουν τα καφάο σε όλη την πόλη.

Αφρική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρόλο που η τέχνη του δρόμου στη Νότια Αφρική δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο στις ευρωπαϊκές πόλεις, η κεντρική περιοχή Νιουτάουν του Γιοχάνεσμπουργκ είναι το επίκεντρο της τέχνης του δρόμου στην πόλη.[78]

Οι New York Times ανέφεραν την ανάδειξη του Καΐρου σε κέντρο της τέχνης του δρόμου στην περιοχή το 2011. Τα συνθήματα που ζητούσαν την ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ εξελίχθηκαν σε αισθητικά και πολιτικά προκλητικά μοτίβα.[79]

Η τέχνη του δρόμου από την Αίγυπτο, την Τυνησία, την Υεμένη και τη Λιβύη έχει αποκτήσει φήμη μετά την Αραβική Άνοιξη, συμπεριλαμβανομένης μιας έκθεσης το 2012 στο Casa Árabe της Μαδρίτης.[80]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «Autour du Panthéon, la chasse aux portraits est ouverte !». Beaux Arts (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022. 
  2. ↑ Brooks, Raillan (2013-12-06). «Aerosol Art» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2013/12/08/books/review/city-as-canvas-and-the-world-atlas-of-street-art-and-graffiti.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-13. 
  3. ↑ Antonova, Maria. 2014. "Street Art." Russian Life 57(5):17
  4. ↑ «Student art project is vandalism for a cause». The Herald-Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022. 
  5. ↑ Craig Castleman, Getting Up: Subway Graffiti in New York, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 1982.
  6. ↑ Geek Graffiti: A Study in Computation, Gesture and Graffiti Analysis
  7. ↑ 7,0 7,1 Smith, Howard (21 Δεκεμβρίου 1982). "Apple of Temptation". The Village Voice. Manhattan, New York, US. σελ. 38.
  8. ↑ «What's the origin of "Kilroy was here"?». The Straight Dope (στα Αγγλικά). 4 Αυγούστου 2000. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022. 
  9. ↑ Robinson, David (1990) Soho Walls – Beyond Graffiti, Thames & Hudson, NY, (ISBN 978-0-500-27602-0)
  10. ↑ Drasher, Katherine (1983-06-30). «Avant's on the Street». The Villager: σελ. 31–32. http://avant-streetart.com/avant_street_art_press_nyc_80s.htm. Ανακτήθηκε στις 2022-06-13. 
  11. ↑ Zox-Weaver, Annalisa (1 June 2015). «Institutional Guerilla Art Open Access: The Public Sculpture of Florentijn Hofman». Sculpture Review 3 (22–26). 
  12. ↑ Lacey, Joann (2021). History of Art and Architecture: Volume Two. USA: Sugar Creek. σελ. 664. 
  13. ↑ Tierney, John (1990-11-06). «A Wall in SoHo; Enter 2 Artists, Feuding» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1990/11/06/nyregion/a-wall-in-soho-enter-2-artists-feuding.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-14. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Strausbaugh, John (5 Απριλίου 1995). «Reneissance Man». New York Press 8 (14): 15-16. 
  15. ↑ Landes, William M.· Landes, Clifton R. (2003). The Economic Structure of Intellectual Property Law. Cambridge: Harvard University Press. σελ. 285. ISBN 978-0-674-01204-2. 
  16. ↑ Lerner, Ralph E. (2005). Art Law: The Guide for Collectors, Investors, Dealers, and Artists. New York: Practising Law Institute. ISBN 978-1-4024-0650-8. 
  17. ↑ Kostelanetz, Richard (2003). Soho: the rise and fall of an artists' colony. New York: Routledge. σελ. 102-104. ISBN 978-0-415-96572-9. 
  18. ↑ Kahn, Steve (1999). SoHo, New York. New York: Rizzoli. σελ. 65. ISBN 978-0-8478-2156-3. 
  19. ↑ Glassman, Carl (1985). Soho: A Picture Portrait. New York: Olympic Marketing Corp. 
  20. ↑ «Franco The Great». www.francothegreat.com. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2022. 
  21. ↑ «The Art Of The Great Franco Gaskin, The "Picasso Of Harlem" – Harlem World Magazine» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2022. 
  22. ↑ Phelan, Ben (26 Οκτωβρίου 2015). «Keith Haring: How Graffiti Entered the Mainstream». Antiques Roadshow | PBS (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022. 
  23. ↑ «Eric Haze». BEYOND THE STREETS (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022. 
  24. ↑ Fairey, Shepard (2008), Barack Obama "Hope" Poster, https://www.artic.edu/artworks/229396/barack-obama-hope-poster, ανακτήθηκε στις 2022-06-15 
  25. ↑ «Incredible street art tours». The Telegraph. 2013-02-19. https://www.telegraph.co.uk/travel/picturegalleries/9880046/Incredible-street-art-tours.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-15. 
  26. ↑ Bross, Fabian. Beer Prices Correlate with the Quality of Illegal Urban Art. A Case Study on the Relationship Between Street Art and Gentrification in a Berlin Neighborhood. https://www.academia.edu/33405765/Beer_Prices_Correlate_with_the_Quality_of_Illegal_Urban_Art_A_Case_Study_on_the_Relationship_Between_Street_Art_and_Gentrification_in_a_Berlin_Neighborhood. 
  27. ↑ Salib, Peter (Fall 2015). «The Law of Banksy: Who Owns Street Art?». University of Chicago Law Review 82 (4): 293. 
  28. ↑ 17 U.S.C. § 102
  29. ↑ 17 U.S. Code § 302
  30. ↑ 17 U.S. Code § 201
  31. ↑ "moral, adj.". OED Online. September 2011. Oxford University Press. 25 October 2011.
  32. ↑ Voon, Claire (15 Μαρτίου 2018). «H&M Lawsuit Against Street Artist Could Change Copyright Law». Hyperallergic (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022. 
  33. ↑ Villa, 2003 WL 22922178
  34. ↑ Graffiti Cannot be Copyright Protected, Claims Moschino, Jeremy Scott. (2016). The Fashion Law. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. CS1 maint: Unfit url (link)
  35. ↑ 17 U.S.C. § 106A
  36. ↑ «Unchartered Territory: Enforcing an Artist's Rights in Street Art». HHR Art Law (στα Αγγλικά). 11 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022. 
  37. ↑ Finn, Robin (2011-08-27). «Writing’s on the Wall (Art Is, Too, for Now)» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2011/08/28/nyregion/5pointz-arts-center-and-its-graffiti-is-on-borrowed-time.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-15. 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Bloch, Stefano. 2015. "Street Art, Public City: Law, Crime and the Urban Imagination." Urban Studies (Sage Publications, Ltd.) 52(13):2500-2503.
  39. ↑ Campos, Ricardo. 2015. "Youth, Graffiti, and the Aestheticization of Transgression." Social Analysis 59(3):17-40.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 40,5 Bacharach, Sondra (4 January 2016). «Street Art and Consent». British Journal of Aesthetics 55 (4): 481–495. doi:10.1093/aesthj/ayv030. https://academic.oup.com/bjaesthetics/article/55/4/481/2195110?searchresult=1. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 Sisko (Summer 2015). «Guerilla Sculpture: Free Speech and Dissent». Sculpture Review 64 (2): 26–35. 
  42. ↑ The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 68:3, καλοκαίρι 2010
  43. ↑ The Contested Gallery: Street Art, Ethnography and the Search for Urban Understandings, AmeriQuest Vol. 2 nr. 1, 2005
  44. ↑ «'Hope flows through her': artist Marc Quinn on replacing Colston with a Black Lives Matter statue». the Guardian (στα Αγγλικά). 15 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2022. 
  45. ↑ «Jen Reid: Bristol Black Lives Matter statue removed» (στα αγγλικά). BBC News. 2020-07-16. https://www.bbc.com/news/uk-england-bristol-53427014. Ανακτήθηκε στις 2022-06-17. 
  46. ↑ «Florentijn Hofman, Rubber Duck artist, is man of principles». South China Morning Post (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2022. 
  47. ↑ «Antimonumentos: intervenciones, arte, memoria | InfoActivismo.org». infoactivismo.org (στα Ισπανικά). 30 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2022. 
  48. ↑ Seligmann-Silva, Márcio (January–April 2016). «Antimonumentos: trabalho de memória e de resistência» (στα pt). Psicologia USP 27: 49–60. doi:10.1590/0103-6564D20150011. ISSN 0103-6564. http://www.scielo.br/j/pusp/a/Vyft9fND6TVQywwV3bSkM6q/?lang=pt. 
  49. ↑ «Por qué están apareciendo "antimonumentos" en México (y cómo reflejan los episodios más oscuros de su historia reciente)» (στα ισπανικά). BBC News Mundo. 2020-12-08. https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-54836442. Ανακτήθηκε στις 2022-06-17. 
  50. ↑ Rojo, Jaime· Harrington, Steven P. (2010). Street Art New York. Prestel Pub. ISBN 978-3-7913-4428-7. 
  51. ↑ Kugel, Seth (2008-03-09). «To the Trained Eye, Museum Pieces Lurk Everywhere» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2008/03/09/travel/09weekend.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-20. 
  52. ↑ «Bushwick Collective». streetartnyc.org. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  53. ↑ «Chicago Murals & Street Art | Where to Find Public Art & Tours». Choose Chicago (στα Αγγλικά). 31 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  54. ↑ Graham, Jefferson (2018-06-01). «Photo tour: Graffiti steals the show in L.A.'s burgeoning Arts District». USA Today. https://www.usatoday.com/story/travel/destinations/2018/06/01/los-angeles-graffiti-arts-district/606491002/. Ανακτήθηκε στις 2022-06-20. 
  55. ↑ Larson, Nicole (2011-05-13). «PHOTOS: Largest Street Art Collection Debuts At LAB ART LA». The Huffington Post. https://www.huffingtonpost.com/2011/05/13/lab-art-los-angeles-_n_861545.html#s278367&title=Masked_George_Washington. Ανακτήθηκε στις 2022-06-20. 
  56. ↑ «Street art in Buenos Aires». Official English Website for the City of Buenos Aires (στα Αγγλικά). 1 Φεβρουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  57. ↑ «¿Qué es Distrito Grafiti? | Bogota Distrito Grafiti». www.bogotadistritografiti.gov.co. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  58. ↑ «Banksy Paradox: 7 Sides of the Most Infamous Street Artist». WebUrbanist (στα Αγγλικά). 20 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  59. ↑ Beazley, Ingrid (2015). Street Art, Fine Art. London: Heni Publishing. ISBN 978-0-9568738-5-9. 
  60. ↑ «Has Banksy struck in Primrose Hill?». BBC News. 2010-06-11. http://news.bbc.co.uk/local/london/hi/people_and_places/newsid_8734000/8734690.stm. Ανακτήθηκε στις 2022-06-22. 
  61. ↑ «Christo and Jeanne-Claude». christojeanneclaude.net. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  62. ↑ «10 Stencil Artists Changing the Way We Look at the City» (στα αγγλικά). My Modern Met. 2017-05-22. https://mymodernmet.com/stencil-art/. Ανακτήθηκε στις 2022-06-20. 
  63. ↑ «The Art on the Berlin Wall: Sentiments of East and West Berlin». TheCollector (στα Αγγλικά). 19 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  64. ↑ Donadio, Rachel (2011-10-14). «In Athens art blossoms amid debt crisis». The New York Times. https://www.nytimes.com/2011/10/15/arts/in-athens-art-blossoms-amid-debt-crisis.html?_r=3&pagewanted=1&sq=greece&st=cse&scp=4. Ανακτήθηκε στις 2022-06-20. 
  65. ↑ «Street Art, Art Culture Style». Hisour (στα Αγγλικά). 8 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  66. ↑ Stewart, Jessica (1 Ιανουαρίου 2013). Street Art Stories Roma. Mondo Bizzarro. σελ. 128. ISBN 978-8896850152. 
  67. ↑ Street Art. London: Lonely Planet. 2017. σελ. 9. ISBN 978-1-78701-088-8. 
  68. ↑ Malt, Frank (2014). 100 European graffiti artists. Atglen, Pennsylvania, Schiffer Publisching Ltd.
  69. ↑ Eugene, Kim (29 Σεπτεμβρίου 2011). «Polish City Embraces Street Art – My Modern Metropolis». mymodernmet.com. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  70. ↑ «Poland – Street-art and Graffiti». fatcap.com. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2022. 
  71. ↑ Pfeiffer, Alice (2010-10-13). «Graffiti Art Earns New Respect in Moscow» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2010/10/14/arts/14iht-rartstreet.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-21. 
  72. ↑ Bedford, Sam (23 Νοεμβρίου 2017). «Sarajevo's Street Art: The Unlikely Legacy of The Bosnian War». Culture Trip. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
  73. ↑ «Beton Fest Sarajevo». Sarajevo.travel. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
  74. ↑ «Asia's Tallest Mural in South Korea by Hendrik Beikirch». Dezeen (στα Αγγλικά). 7 Σεπτεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
  75. ↑ McFarlane, Nyree (2016-11-29). «Satwa is currently turning into a huge street art gallery». What's On. https://whatson.ae/2016/11/dubai-street-museum-street-art/. Ανακτήθηκε στις 2022-06-21. 
  76. ↑ «Australian Street Art Towns». Australian Silo Art Trail. 20 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
  77. ↑ «Tribute to bus shelter artist unveiled». Otago Daily Times Online News (στα Αγγλικά). 17 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
  78. ↑ "Report graffiti hotspots", City of Johannesburg site, 28 June 2012 Αρχειοθετήθηκε 2012-07-11 στο Wayback Machine.
  79. ↑ Wood, Josh (2011-07-27). «The Maturing of Street Art in Cairo» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2011/07/28/world/middleeast/28iht-M28-EGYPT-TAGS.html. Ανακτήθηκε στις 2022-06-21. 
  80. ↑ Duggan, Grace (2 Φεβρουαρίου 2012). «Arab Spring Street Art, on View in Madrid». In Transit Blog (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Τέχνη_του_δρόμου&oldid=10335023"