Πότε θα Κάνει Ξαστεριά
| "Πότε θα Κάνει Ξαστεριά" | |
|---|---|
| Ριζίτικο | |
| Στιχουργός | Άγνωστος |
Το "Πότε θα κάνει ξαστεριά" ή απλά η "Ξαστεριά", είναι ελληνικό παραδοσιακό άσμα, και συγκεκριμένα κρητικό ριζίτικο τραγούδι.
Ριζίτικα τραγούδια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα ριζίτικα τραγούδια είναι το παλαιότερο είδος κρητικής μουσικής και προέρχονται κυρίως από τη δυτική Κρήτη, ωστόσο είναι διαδεδομένα και στην κεντρική και ανατολική Κρήτη. Ρίζες, είναι οι υπώρειες των βουνών. Μια άποψη λέει ότι από τις ρίζες των βουνών έλαβαν την ονομασία τους αυτά τα τραγούδια, από τον Ψηλορείτη, τη Δίκτη και τα Λευκά Όρη. Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι τα τραγούδια της ρίζας, των προγόνων, της γενιάς, τα ονόμασε ο λαός ριζίτικα. Σήμερα με τον όρο ριζίτικα νοούνται όλα εκείνα τα τραγούδια αγνώστων δημιουργών τα οποία έφτασαν στις μέρες μας μέσω της παράδοσης από περασμένους αιώνες.
Τα ριζίτικα τραγούδια δεν έχουν ονόματα, αναφερόμαστε σε αυτά με τον πρώτο τους στίχο, ή με κάποιον άλλο στίχο τους. Τα ριζίτικα τραγούδια δε χορεύονται, χωρίζονται παραδοσιακά σε τραγούδια της τάβλας και της στράτας. Ο Παπαγρηγοράκης Ιδομενέας στο βιβλίο του Τα Κρητικά ριζίτικα τραγούδια, τα ταξινόμησε σε 32 μελωδίες, ενώ βρήκε 31 τραγούδια να έχουν δικές τους μοναδικές μελωδίες, πάντα σε μείζονες κλίμακες. Η μουσική τους είναι σοβαρή και με στοιχεία πόνου. Τυπικά, πρώτα άδεται ένας στίχος από έναν τραγουδιστή και κατόπιν επαναλαμβάνεται χορωδιακά, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο. Δεν υπάρχει πάντα ομοιοκαταληξία, ο στίχος δεν είναι πάντα δεκαπεντασύλλαβος αν και αυτός υπερέχει στατιστικά.
Ταυτότητα του τραγουδιού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η προέλευση της "Ξαστεριάς" δεν είναι ξεκάθαρη και οι απόψεις των ιστορικών και των μουσικολόγων διίστανται. Άλλοι ιστορικοί το τοποθετούν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δηλαδή της οθωμανικής κυριαρχίας, και άλλοι στην Ενετοκρατία ή ακόμη και στην εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.[1] Γνωστό είναι ένα παλαιότερο παρεμφερές τραγούδι με τον εξής στίχο:
Χριστέ νά ζώνουμουν σπαθί καί νάπιανα κοντάρι
νά πρόβαινα στόν Ὁμαλό στή στράτα τῷ Μουσούρω,
νά σύρω τ' ἀργυρό σπαθί καί τό χρυσό κοντάρι
νά κάμω μάνες δίχως γιούς , γυναῖκες δίχως ἄντρες.
Οι αναφορές στο "σπαθί" το "κοντάρι" παραπέμπουν στον ακριτικό κύκλο. Οι Μουσούροι ήταν αριστοκρατική οικογένεια της Κρήτης, προερχόμενη από το Βυζάντιο. "Στράτα των Μουσούρων" είναι ο δρόμος που οδηγεί από το χωριό Λάκκους στον Ομαλό, όπου κατοικούσαν οι Μουσούροι. Αφορμή για την συγγραφή του άσματος, κατά πολλούς, ήταν ο τρόπος που οι Μουσούροι αντιμετώπιζαν τον λαό της περιοχής. Άλλοι πιστεύουν ότι οι στίχοι αυτοί αναφέρονται σε κάποια βεντέτα της εποχής, στην οποία ενεπλάκησαν οι Μουσούροι.[2][3]
Με την πάροδο του χρόνου, ο στίχος έγινε:
Πότε θά κάμει ξαστεριά, πότε θά φλεβαρίσει
νά πάρω τό τουφέκι μου τήν ὄμορφη πατρώνα
νά κατεβῶ στόν Ὁμαλό, στή στράτα τῶν Μουσούρω,
νά κάμω μάνες, δίχως γιους, γυναῖκες δίχως ἄντρες
νά κάμω καί μωρά παιδιά νά κλαῖν δίχως μανᾶδες,
νά κλαῖν' τή νύχτα γιά νερό καί τό πρωί γιά γάλα
Επανεκτελέσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αν και στην αρχή το τραγούδι ήταν γνωστό μόνο στις επαναστάσεις της Κρήτης, όπως του Αρκαδίου και του Θερίσου, μετά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913 άρχισε να χρησιμοποιείται πανελλαδικά, σε διάφορα γεγονότα, από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι και την Εξέγερση του Πολυτεχνείου. [3] Έχει γραφτεί -μεταξύ άλλων- και κυπριακή παραλλαγή, η οποία εκτελείται σε εκδηλώσεις του Πανεπιστημίου Κύπρου, η οποία αντί του Ομαλού αναφέρει Κυπριακά τοπωνύμια (Όλυμπος, Κερύνεια, Μόρφου, Μεσαριά, Καρπασία).[4][5] Γνωστή είναι και η ερμηνεία της από τον Νίκο Ξυλούρη.
Περεταίρω ανάγνωση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ανδρειώμενος, Γιώργος (2017). "Πότε θα κάνει ξαστεριά": από τις ρίζες των Λευκών Ορέων στην πανελλήνια χρήση. Athēna. ISBN 978-960-08-0758-5. 1019652669.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Το ριζίτικο τραγούδι της λευτεριάς των Ελλήνων - Χανιώτικα Νέα». Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2022.
- ↑ Οι ρίζες των ριζίτικων, σελ. 87
- ↑ 3,0 3,1 «Το ριζίτικο τραγούδι της λευτεριάς των Ελλήνων - Χανιώτικα Νέα». Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2022.
- ↑ Ρουδομέτωφ, Βίκτωρ, and Μιράντα Χρίστου. "To" 1974" ως πολιτισμικό τραύμα." Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας 28 (2011): 51-80.
- ↑ Roudometof, Victor, and Miranda Christou. "1974 and Greek Cypriot Identity." Narrating Trauma: On the Impact of Collective Suffering (2015): 163.