Απόλλων (διαστημικό πρόγραμμα)

Το διακριτικό σήμα του προγράμματος

Το πλήρωμα του Απόλλων 11, της πρώτης αποστολής που έστειλε ανθρώπους στη Σελήνη. Από αριστερά στα δεξιά: Νηλ Άρμστρονγκ, Michael Collins και Buzz Aldrin

Το πρόγραμμα Απόλλων (αγγλ. Apollo program, γνωστό και σαν Project Apollo) ήταν το τρίτο επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα της NASA. Σκοπός του ήταν η επανδρωμένη εξερεύνηση της Σελήνης. Ο στόχος αυτός εκπληρώθηκε όταν οι αστροναύτες Νηλ Άρμστρονγκ και Buzz Aldrin, μέλη του Απόλλων 11, προσσελήνωσαν τη σεληνάκατο τους στις 20 Ιουλίου 1969 και έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι στην ιστορία που περπάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης και ενός άλλου ουράνιου σώματος γενικότερα. Ακολούθησαν άλλες πέντε αποστολές ανθρώπων στη Σελήνη, με τελευταία το Απόλλων 17 που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1972. Συνολικά 12 αστροναύτες περπάτησαν στο Φεγγάρι.

Το πρόγραμμα επέτυχε σημαντικές πρωτιές στην εξερεύνηση του διαστήματος. Η ανάπτυξη του ξεκίνησε στις στις αρχές της δεκαετίας του 1960, την περίοδο που στάλθηκαν στο διάστημα οι πρώτοι κοσμοναύτες και αστροναύτες. Η πρόοδος που επιτελέσθηκε σε διάστημα μικρότερο μιας δεκαετίας είναι ενδεικτική της ιλιγγιώδους εξέλιξης της αστροναυτικής την περίοδο εκείνη. Το πρόγραμμα είναι το μόνο μέχρι σήμερα που έστειλε ανθρώπους πέρα από την περιγήινη τροχιά, με πρώτη αποστολή που το επέτυχε αυτό το Απόλλων 8. Είναι το μόνο που έστειλε μέχρι σήμερα ανθρώπους στην επιφάνεια άλλου ουράνιου σώματος. Χάρη στις αποστολές Απόλλων επιστράφηκαν στη Γη σημαντικές ποσότητες δειγμάτων σεληνιακού υλικού. Η υλοποίηση ενός τόσο δύσκολου εγχειρήματος έφερε επανάσταση στην υλικοτεχνική υποδομή για την εξερεύνηση του διαστήματος καθώς και σε πληθώρα τεχνολογικών και επιστημονικών τομέων όπως η πυραυλική, οι τηλεπικοινωνίες, η πληροφορική και τα ηλεκτρονικά συστήματα.

Τα επιτεύγματα αυτά ήταν αποτέλεσμα επίπονης και συστηματικής συλλογικής προσπάθειας: πριν την ιστορική πτήση του Απόλλων 11 είχαν προηγηθεί μη επανδρωμένες αποστολές σε περιγήινη τροχιά (Απόλλων 4, Απόλλων 5, Απόλλων 6), επανδρωμένες αποστολές σε περιγήινη τροχιά (Απόλλων 7 και Απόλλων 9), και επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη (Απόλλων 8 και Απόλλων 10). Το όλο εγχείρημα είχε κινδύνους και ανάληψη ρίσκου: το τριμελές πλήρωμα του Απόλλων 1 σκοτώθηκε σε ατύχημα σε δοκιμές στο έδαφος, ενώ το πλήρωμα του Απόλλων 13 διεσώθη οριακά μετά από βλάβη που παρουσιάσθηκε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους στη Σελήνη. Το πρόγραμμα βασίσθηκε εν πολλοίς στην τεχνογνωσία και στην εμπειρία που είχε συγκεντρωθεί από τα δύο προηγούμενα επανδρωμένα προγράμματα της NASA, τα Mercury και Gemini. Πολλοί από τους αστροναύτες προέρχονταν από τα προγράμματα αυτά. Η αποστολή θα ήταν αδύνατη χωρίς τη δημιουργία μιας νέας σειράς πυραύλων πολύ μεγάλης μεταφορικής ικανότητας, της σειράς Saturn. Ο βαρύτερος εξ' αυτών ο Saturn V είναι ο ισχυρότερος πύραυλος μέχρι σήμερα, με την πιθανή εξαίρεση του Σοβιετικού "Ενέργεια" που ήταν όμως πολύ μεταγενέστερος.

Το Απόλλων ξεκίνησε το 1961 και τερματίσθηκε το 1972, αν και υπήρχε πρόβλεψη και υλικό για αποστολή και άλλων επανδρωμένων διαστημοπλοίων στο Φεγγάρι που ακυρώθηκαν τελικά λόγω περικοπών. Το επιπλέον υλικό αξιοποιήθηκε στα πλαίσια του Apollo Applications Program για τη δημιουργία και υποστήριξη του πρώτου αμερικανικού διαστημικού σταθμού, του Skylab.

Διαστημόπλοιο

Η αρχική μελέτη για τον σχεδιασμό του διαστημοπλοίου Απόλλων ξεκίνησε το 1960 και προέβλεπε τη δημιουργία ενός σκάφους με τριμελές πλήρωμα το οποίο θα υποστηρίζονταν από κάποιο τμήμα (service module) που θα παρείχε ηλεκτρική ενέργεια και το σύστημα πρόωσης. Το διαστημόπλοιο θα μπορούσε να καλύψει διάφορους τύπους αποστολών, όπως μεταφορά σε διαστημικό σταθμό, τροχιακές αποστολές γύρω από τη Σελήνη και προσσεληνώσεις. Όταν επισημοποιήθηκε ο στόχος της αποστολής ανθρώπου στη Σελήνη, ξεκίνησε ο λεπτομερής σχεδιασμός του Command/Service Module (CSM). Ενώ στο αρχικό σχέδιο προβλέπονταν η απευθείας χρήση του για να φτάσουν οι αστροναύτες στη σεληνιακή επιφάνεια και να επιστρέψουν, τελικά αποφασίστηκε η δημιουργία μιας σεληνακάτου (Lunar Module, LM) με την οποία δύο αστροναύτες θα έφταναν στην επιφάνεια και θα επέστρεφαν στο CSM, το οποίο πλέον θα χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά των αστροναυτών από και προς τη Σελήνη.

Διάγραμμα όπου απεικονίζεται το σύμπλεγμα CSM-LM

Command/Service Module (CSM)

Διάγραμμα του Command Module και της θέσης του στον πύραυλο-φορέα Saturn V

Διάγραμμα του Service Module και της θέσης του στον πύραυλο-φορέα Saturn V

Διάγραμμα της σεληνακάτου

Το διαστημόπλοιο που θα μετέφερε τους αστροναύτες στο Φεγγάρι και θα τους επέστρεφε στη Γη αποτελούνταν από δύο διακριτά τμήματα: το Command Module (CM) και το Service Module (SM).

Το πρώτο είχε κωνικό σχήμα και αποτελούσε τον χώρο διαβίωσης του τριμελούς πληρώματος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού από και προς τη Σελήνη και κατά την παραμονή σε τροχιά γύρω από αυτή. Με αυτό γίνονταν και η επιστροφή του πληρώματος στη Γη. Το εξωτερικό του ήταν καλυμμένο με θερμική ασπίδα, για την επανείσοδό του στη γήινη ατμόσφαιρα. Διέθετε δικό του προωστικό σύστημα ώστε να μπορεί να εκτελεί τροχιακούς ελιγμούς και να καθορίζει την πορεία επανεισόδου του. Αλεξίπτωτα επιβράδυναν την κάψουλα κατά την τελική κάθοδο και προσθαλάσσωση στον ωκεανό. Είχε μήκος 3.48 m, διάμετρο 3.91 m και ζύγιζε περίπου 5560 kg.

Το Service Module μετέφερε τα συστήματα υποστήριξης του Crew Module. Διέθετε προωστικό σύστημα και καύσιμα, μια κυψέλη παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούσε υγροποιημένο υδρογόνο και υγροποιημένο οξυγόνο και κεραία επικοινωνίας μεγάλων αποστάσεων. Στις αποστολές μεγάλης διάρκειας μετέφερε και επιστημονικό εξοπλισμό για χρήση όταν το CSM ήταν σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Το Service Module αποσυνδέονταν από το Crew Module πριν την επανείσοδο του τελευταίου στη γήινη ατμόσφαιρα. Είχε μήκος 7.5 m και διάμετρο 3.91 m. Η αρχική εκδοχή του ζύγιζε περίπου 23300 kg, με πλήρως ανεφοδιασμένη με καύσιμα, ενώ η έκδοση των αποστολών μεγάλης διάρκειας, που μετέφερε επιστημονικό εξοπλισμό ζύγιζε λίγο περισσότερο από 24000 kg.

Lunar Module (LM)

Η σεληνάκατος (Lunar Module, LM) σχεδιάστηκε για να στείλει δύο αστροναύτες στην επιφάνεια της Σελήνης και να τους επιστρέψει πίσω στο CSM που θα βρίσκονταν σε τροχιά γύρω από αυτήν. Αφού προβλέπονταν να χρησιμοποιηθεί μόνο στο κενό του διαστήματος, σχεδιάστηκε χωρίς τους περιορισμούς που διαφορετικά θα επέβαλε η αεροδυναμική και με πολύ ελαφριά υλικά. Αποτελούνταν από δύο διακριτά μέρη, ένα για την κάθοδο και ένα για την άνοδο και επανασύνδεση με το CSM. Κάθε τμήμα είχε το δικό του σύστημα πρόωσης. Στο τμήμα καθόδου μεταφέρονταν τα αναλώσιμα που χρειάζονταν το πλήρωμα και ο επιστημονικός εξοπλισμός. Στο τμήμα ανόδου υπήρχε ο χώρος διαμονής, καύσιμα για την άνοδο και το σύστημα ελέγχου των προωθητήρων. Η αρχική σεληνάκατος ζύγιζε περίπου 15,100 kg και επέτρεπε παραμονή στην επιφάνεια περίπου 34 ωρών. Ακολούθησε μια βαρύτερη εκδοχή, που ζύγιζε πάνω από 16,400 kg και επέτρεπε παραμονή για πάνω από τρεις ημέρες.

Τον σχεδιασμό και την κατασκευή της σεληνακάτου ανέλαβε η Grumman Aircraft Engineering Corporation, με επικεφαλής της όλης προσπάθειας τον Thomas J. Kelly.

Πύραυλοι-φορείς

Πριν ακόμα ξεκινήσει το πρόγραμμα Απόλλων, ο Βέρνερ φον Μπράουν και οι ομάδα των μηχανικών υπό την καθοδήγηση του είχαν ήδη ξεκινήσει τον σχεδιασμό μιας νέας σειράς πυραύλων πολύ μεγάλης μεταφορικής ικανότητας, που είχαν την ονομασία Saturn. Υπήρχαν σχέδια για τη δημιουργία μιας σειράς ακόμα ισχυρότερων πυραύλων, των Nova. Ενώ γίνονταν ο σχεδιασμός των συστημάτων αυτών, ο φον Μπράουν μετατέθηκε από τον στρατό στη NASA και έγινε Διευθυντής του Marshall Space Flight Center. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε την αποστολή ολόκληρου του CSM στη σεληνιακή επιφάνεια. Κάτι τέτοιο απαιτούσε την ύπαρξη και αξιοποίηση ενός πυραύλου της σειράς Nova, πολύ ισχυρότερου του Saturn V που χρησιμοποιήθηκε τελικά. Ο πύραυλος αυτός θα έπρεπε να μπορεί να μεταφέρει στη Σελήνη φορτία της τάξεως των 82000 kg. Η απόφαση της 11ης Ιουνίου 1962 να χρησιμοποιηθεί σεληνάκατος που θα ξανασυνδέονταν με το CSM σε τροχιά (βλέπε σχετικές ενότητες) μείωσε την απαιτούμενη μεταφορική ικανότητα, επιτρέποντας τη χρήση της οικογένειας πυραύλων Saturn στο πρόγραμμα.

Σχεδιάγραμμα των τεσσάρων πυραύλων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος (σε κλίμακα). Από αριστερά στα δεξιά: Little Joe II, Saturn I, Saturn IB, and Saturn V

Saturn V

Ένας Saturn V εκτοξεύει το Apollo 11 (1969)

Ο Saturn V ήταν ένας πύραυλος τριών ορόφων μεγάλης μεταφορικής ικανότητας, ικανός να στείλει ένα πλήρως ανεφοδιασμένο σύμπλεγμα CSM-LM στο Φεγγάρι. Μπορούσε να μεταφέρει φορτίο 45 τόνων σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη ή 120 τόνων σε περιγήινη τροχιά. Είχε διάμετρο 10.1 m και ύψος 110.6 m. Εκτοξεύτηκε δεκατρείς φορές συνολικά, δώδεκα για το πρόγραμμα Απόλλων και μία για να θέσει σε τροχιά τον διαστημικό σταθμό Skylab. Ο τρίτος όροφος του είχε δυνατότητα επαναπυροδότησης ενώ βρίσκονταν στο διάστημα και έτσι μπορούσε να μεταφέρει το CSM-LM στη Σελήνη.

Αστροναύτες

Επικεφαλής και υπεύθυνος για την επιλογή των πληρωμάτων του προγράμματος Απόλλων καθώς και του προγενέστερου Gemini ήταν Donald K. "Deke" Slayton.

32 αστροναύτες επρόκειτο να ταξιδέψουν στο διάστημα με το πρόγραμμα. Από αυτούς, οι 24 έφυγαν από την περιγήινη τροχιά και μπήκαν σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη από τον Δεκέμβριο του 1968 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1978, τρεις εξ' αυτών δύο φορές. Οι 12 περπάτησαν στην επιφάνεια του φυσικού μας δορυφόρου, όλοι όμως μονάχα μία φορά. Ένας εκ των αστροναυτών που προσσεληνώθηκαν ήταν γεωλόγος. Από τους 32, τρεις έχασαν τη ζωή τους και μάλιστα στη Γη, ήταν το πλήρωμα του Απόλλων 1, που σκοτώθηκε σε δυστύχημα κατά τη διάρκεια επίγειων δοκιμών.

Τα πληρώματα του προγράμματος Απόλλων προέρχονταν από τα δύο προηγούμενα επανδρωμένα προγράμματα της NASA, τα Mercury και Gemini, καθώς και δύο ακόμη μεταγενέστερες ομάδες αστροναυτών. Όλοι οι διοικητές των αποστολών ήταν βετεράνοι των Gemini και Mercury. Όλα τα πληρώματα αποστολών, πλην των περιγήινων αποστολών δοκιμής του CSM, μέχρι και τα Απόλλων 11 και Απόλλων 12 είχαν στη σύνθεσή τους δύο ή ακόμα και τρεις βετεράνους προερχόμενους από το Gemini. Ο δρ Schmitt, γεωλόγος, ήταν ο πρώτος επιστήμονας που ταξίδεψε στο διάστημα. Απόλλων 17, την τελευταία σεληνιακή αποστολή. Ο Schmitt συμμετείχε στην εκπαίδευση όλων των αστροναυτών σε θέματα γεωλογίας της Σελήνης.

Προφίλ μιας σεληνιακής αποστολής

Τα κύρια στάδια μιας σεληνιακής αποστολής ήταν:

• 
  Εκτόξευση: Οι τρεις όροφοι του πυραύλου Saturn V πυροδοτούνται για έντεκα λεπτά περίπου προκειμένου το διαστημόπλοιο να μπει σε περιγήινη τροχιά.
• 
  Μετάβαση σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη: Μετά από μία ή δύο τροχιές γύρω από τη Γη, το τρίτο στάδιο του Saturn V πυροδοτείται ξανά για έξι λεπτά περίπου για να ταξιδέψει το διαστημόπλοιο στο Φεγγάρι.
• 
  Το CSM αποσυνδέεται από τον τρίτο όροφο του Saturn V. Ο πιλότος μεταφέρει το CSM σε ασφαλή απόσταση και κάνει στροφή 180°. Εκτίθεται η σεληνάκατος.
• 
  Ο πιλότος συνδέει το CSM με τη σεληνάκατο και το σύμπλεγμα CSM-LM αποσυνδέεται οριστικά από τον τρίτο όροφο του Saturn V, ο οποίος μπαίνει μετά σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο. Οι τροχιακοί ελιγμοί γίνονται πλέον με το προωστικό σύστημα του SM. Το ταξίδι διαρκεί δύο με τρεις ημέρες.
• 
  Μετάβαση σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη: Το διαστημόπλοιο κινείται "πίσω" από τη Σελήνη και οι πύραυλοι του SM πυροδοτούνται για να το επιβραδύνουν.
• 
  Μετά από μια περίοδο ξεκούρασης, ο διοικητής και ο πιλότος της σεληνακάτου μεταφέρονται στη σεληνάκατο, ενεργοποιούν τα συστήματα της και ανοίγουν το σύστημα προσγείωσης. Στη συνέχεια η σεληνάκατος αποχωρίζεται από το CSM και πυροδοτεί το προωστικό της σύστημα προκειμένου να μπει σε τροχιά καθόδου.
• 
  Κάθοδος στην επιφάνεια: Το προωστικό σύστημα του LM πυροδοτείται ξανά για να ξεκινήσει η κάθοδος. Ο διοικητής αναλαμβάνει χειροκίνητα τον έλεγχο της προσσελήνωσης.
• 
  Οι δύο αστροναύτες στην επιφάνεια πραγματοποιούν μία ή περισσότερες εξόδους από τη σεληνάκατο για τη συλλογή δειγμάτων και τη διεξαγωγή πειραμάτων. Οι έξοδοι εναλλάσσονται με περιόδους ανάπαυσης.
• 
  Το τμήμα ανόδου της σεληνακάτου εκτοξεύεται χρησιμοποιώντας το τμήμα καθόδου της σαν βάση εκτόξευσης
• 
  Η σεληνάκατος συνδέεται ξανά με το CSM.
• 
  Οι δύο αστροναύτες που βρίσκονταν στη σεληνάκατο μεταφέρονται στο CSM, μαζί με τα δείγματα σεληνιακού υλικού που συνέλεξαν και η σεληνάκατος αποσυνδέεται και αποστέλλεται να συντριβεί στην επιφάνεια του Φεγγαριού.
• 
  Μετάβαση σε περιγήινη τροχιά: Πυροδοτείται το προωστικό σύστημα του SM προκειμένου το διαστημόπλοιο να κατευθυνθεί στη Γη.
• 
  Το SM αποσυνδέεται από το CM λίγο πριν από την επανείσοδο στη γήινη ατμόσφαιρα. To CM κάνει στροφή 180° προκειμένου να εκθέτει την αμβλεία πλευρά του κατά την επανείσοδο.
• 
  Η τριβή της ατμόσφαιρας επιβραδύνει το CM. Εξαιτίας της τριβής δημιουργείται ιονισμένο νέφος αέρα γύρω από την κάψουλα, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η επικοινωνία για μερικά λεπτά.
• 
  Άνοιγμα των αλεξίπτωτων για να επιβραδυνθεί η κάψουλα κατά την τελική κάθοδο και προσθαλάσσωση στον Ειρηνικό Ωκεανό. Περισυλλογή των αστροναυτών από ελικόπτερο και μεταφορά τους σε αεροπλανοφόρο.

• 
  Προφίλ της αποστολής (οι αποστάσεις δεν είναι σε κλίμακα)

Κατάλογος αποστολών

Όνομα αποστολής	Διάρκεια	Πλήρωμα	Παρατηρήσεις	Πηγές
AS-201	26 Φεβρουαρίου 1966	-	Πρώτη μη επανδρωμένη υποτροχιακή πτήση του Saturn IB και του Block I CSM. Η κάψουλα προσθαλασσώθηκε στον Ατλαντικό Ωκεανό. Δοκιμάστηκε η θερμική της ασπίδα κατά τη διάρκεια της επανεισόδου.
AS-203	5 Ιουλίου 1966	-
AS-202	25 Αυγούστου 1966	-	Μη επανδρωμένη υποτροχιακή πτήση. Το CSM προσθαλασσώθηκε στον Ειρηνικό Ωκεανό.
AS-204 (Αργότερα:Απόλλων 1)	21 Φεβρουρίου 1967 (προγραμματισμένη)	Gus Grissom Ed White Roger Chaffee	Το πλήρωμα και το διαστημόπλοιο απωλέσθησαν κατά τη διάρκεια επίγειων δοκιμών στην πλατφόρμα εκτόξευσης στις 27 Ιανουαρίου του 1967, έπειτα από πυρκαγιά στο εσωτερικό της κάψουλας, πράγμα που οδήγησε σε ριζικό επανασχεδιασμό αυτής και παράλληλη παύση των επανδρομένων αποστολών για 20 μήνες. Ο Saturn V, ώντας άθικτος, χρησιμοποιήθηκε στην πτήση του Απόλλων 5.
Απόλλων 4	9 Νοεμβρίου 1967	-	Μη επανδρωμένη αποστολή, πρώτη δοκιμή για τον Saturn V, που τοποθέτησε ένα CSM σε περιγήινη τροχιά. Επιτυχής πυροδότηση της τρίτης βαθμίδας του πυραύλου και αργότερα του προωθητικού συστήματος του CSM. Δοκιμή των συστημάτων του CSM και επιτυχής προσθαλάσσωση του στον Ειρηνικό Ωκεανό
Απόλλων 5	22-23 Ιανουαρίου 1968	-	Μη επανδρωμένη αποστολή που μπήκε σε περιγήινη τροχιά. Πρώτη πτήση και δοκιμή της σεληνακάτου.
Απόλλων 6	4 Απριλίου 1968	-	Μη επανδρωμένη αποστολή, υπήρξαν προβλήματα με τον πύραυλο αλλά μπήκε σε περιγήινη τροχιά. Επιχειρήθηκε η επαναπυροδότηση του Saturn V προκειμένου να μεταβεί στη Σελήνη. Εξ' αιτίας βλάβης του πυραύλου δεν ήταν επιτυχής. Το κέντρο ελέγχου τελικά επανέλαβε το προφίλ της αποστολής του Απόλλων 4.
Απόλλων 7	11-22 Οκτωβρίου 1968	Wally Schirra Walt Cunningham Donn Eisele	Πρώτη επανδρωμένη αποστολή του προγράμματος που έστειλε ανθρώπους στο διάστημα, σε περιγήινη τροχιά. Εκτοξεύτηκε με Saturn IB.
Απόλλων 8	21-27 Δεκεμβρίου 1968	Frank Borman James Lovell William Anders	Πρώτη επανδρωμένη αποστολή που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Το CSM έκανε 10 τροχιές γύρω από τη Σελήνη σε συνολικό διάστημα 20 ωρών.
Απόλλων 9	3-13 Μαρτίου 1969	James McDivitt David Scott Russell Schweickart	Μπήκε σε περιγήινη τροχιά και ήταν η πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση του συμπλέγματος CSM-LM. Έλεγχος πολλών κρίσιμων συστημάτων.
Απόλλων 10	18-26 Μαΐου 1969	Thomas Stafford John Young Eugene Cernan	"Πρόβα" για την προσσελήνωση ανθρώπων. Δοκιμάστηκε ολόκληρη η διαδικασία της αποστολής ανθρώπου στο Φεγγάρι, πλην της τελικής προσσελήνωσης. Το διαστημόπλοιο μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, η σεληνάκατος αποχωρίστηκε από το CSM και έφτασε απόσταση 15 χλμ. από τη σεληνιακή επιφάνεια.
Απόλλων 11	16-24 Ιουλίου 1969	Νηλ Άρμστρονγκ Michael Collins Buzz Aldrin	Πρώτη στα χρονικά αποστολή ανθρώπων στη Σελήνη και σε άλλο ουράνιο σώμα γενικότερα. Οι Νηλ Άρμστρονγκ και Buzz Aldrin. Πρώτοι έφτασαν στη Θάλασσα της Ηρεμίας (Mare Tranquillitatis).
Απόλλων 12	14-24 Νοεμβρίου 1969	Pete Conrad Richard Gordon Alan Bean	Δεύτερη στην ιστορία προσσελήνωση ανθρώπων, στον Ωκεανό των καταιγίδων (Oceanus Procellarum) κοντά στην περιοχή που προσεδαφίστηκε το Surveyor 3.
Απόλλων 13	11-17 Απριλίου 1970	James Lovell Jack Swigert Fred Haise	Η αποστολή, που είχε στόχο την αποστολή ανθρώπων στη σεληνιακή επιφάνεια, απέτυχε εξ' αιτίας βλάβης στο CSM. Το πλήρωμα επέστρεψε τελικά με ασφάλεια στη Γη, χρησιμοποιώντας τα συστήματα της σεληνακάτου μαζι με αυτά του CSM που παρέμεναν χρηστικά.
Απόλλων 14	31 Ιανουαρίου - 9 Φεβρουαρίου 1971	Alan Shepard Stuart Roosa Edgar Mitchell	Τρίτη επιτυχημένη προσσελήνωση, στον κρατήρα Fra Mauro.
Απόλλων 15	26 Ιουλίου - 7 Αυγούστου 1971	David Scott Alfred Worden James Irwin	Πρώτη από τις σεληνιακές αποστολές μεγάλης διάρκειας και πρώτη που χρησιμοποιήθηκε το σεληνιακό ρόβερ.
Απόλλων 16	16-27 Απριλίου 1972	John Young Ken Mattingly Charles Duke	Δεύτερη αποστολή μεγάλης διάρκειας με χρήση σεληνιακού ρόβερ.
Απόλλων 17	7-19 Δεκεμβρίου 1972	Eugene Cernan Ronald Evans Harrison Schmitt	Η τελευταία μέχρι σήμερα αποστολή ανθρώπων στη Σελήνη.

Δείτε επίσης

• Πρόγραμμα Lunar Orbiter
• Πρόγραμμα Surveyor
• Πρόγραμμα Ρέιντζερ
• Πρόγραμμα Λούνα

Βιβλιογραφία

• Bilstein, Roger E. (1996) [Originally published 1980]. Stages to Saturn: A Technological History of the Apollo/Saturn Launch Vehicles. The NASA History Series. Foreword by William R. Lucas. Washington D.C.: NASA. OCLC 36332191. NASA SP-4206. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2013. 
• Townsend, Neil A. (March 1973), Apollo Experience Report: Launch Escape Propulsion Subsystem, Washington, D.C.: NASA, NASA TN D-7083, http://klabs.org/history/apollo_experience_reports/tn-d7083_apollo_launch_escape_propulsion.pdf, ανακτήθηκε στις September 12, 2012 
• Dawson, Virginia P.· Bowles, Mark D. (2004). Taming Liquid Hydrogen: The Centaur Upper Stage Rocket 1958-2002 (PDF). The NASA History Series. NASA. OCLC 51518552. NASA SP-2400-4320. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2012. 
• Brooks, Courtney G.· Grimwood, James M.· Swenson, Loyd S., Jr. (1979). Chariots for Apollo: A History of Manned Lunar Spacecraft. The NASA History Series. Foreword by Samuel C. Phillips. Washington, D.C.: Scientific and Technical Information Branch, NASA. ISBN 978-0-486-46756-6. LCCN 79-1042. OCLC 4664449. NASA SP-4205. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2013. 

Επιπλέον ανάγνωση

• Apollo Program Summary Report PDF (46.3 MB) NASA Report JSC-09423, Απρίλιος 1975
• The Apollo Spacecraft: A Chronology. Volume 1: PDF (13.2 MB)
• The Apollo Spacecraft: A Chronology. Volume 2: PDF (13.4 MB)
• The Apollo Spacecraft: A Chronology. Volume 3: PDF (57.7 MB)
• The Apollo Spacecraft: A Chronology. Volume 4: PDF (24.2 MB)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Apollo Image Archive, Arizona State University (Αγγλικά)
• Apollo Gallery Αρχειοθετήθηκε 2012-01-06 στο Wayback Machine., NASA's Human Space Flight (Αγγλικά)
• Apollo Image Atlas, Lunar and Planetary Institute (Αγγλικά)