Κωμωδία της Παλινόρθωσης

Ο Κάρολος Β' ήταν λάτρης της αγγλικής κωμωδίας της Παλινόρθωσης

Η κωμωδία της Παλινόρθωσης είναι αγγλική κωμωδία που γράφτηκε και παίχτηκε στην Αγγλία μετά την Παλινόρθωση της μοναρχίας το 1660 και έως περίπου το 1710. Η επαναλειτουργία των θεάτρων το 1660, μετά την απαγόρευση των παραστάσεων στη δημόσια σκηνή για 18 χρόνια από το πουριτανικό καθεστώς υπό τον Όλιβερ Κρόμγουελ, σηματοδότησε μια αναγέννηση του αγγλικού δράματος. Πρόκειται για αθυρόστομη κωμωδία ηθών με σαφείς σεξουαλικές αναφορές, που ενθαρρύνθηκαν από τον βασιλιά Κάρολο Β' προσωπικά και απεικόνιζαν την ακραία ανήθικη συμπεριφορά των αυλικών του. Ο ιστορικός του 19ου αιώνα Τζορτζ Νόρμαν Κλαρκ υποστηρίζει:

Το πιο γνωστό γεγονός για την κωμωδία της Παλινόρθωσης είναι ότι είναι ανήθικη. Οι δραματουργοί δεν επέκριναν την αποδεκτή ηθική σχετικά με τη χαρτοπαιξία, το ποτό, τον έρωτα και την ευχαρίστηση γενικά, ούτε προσπάθησαν να αναπτύξουν τη δική τους άποψη. Αυτό που έκαναν ήταν να διακωμωδούν κάθε περιορισμό. Μερικοί χοντροκομμένα, άλλοι λιγότερο προκλητικά... Οι δραματουργοί δεν παρουσίαζαν απλώς κάτι που τους άρεσε: σκοπός τους ήταν να το υμνήσουν και να σοκάρουν όσους δεν τους άρεσε.

Το κοινωνικά ποικιλόμορφο κοινό περιλάμβανε αριστοκράτες, υπαλλήλους και υπηρέτες τους αλλά και ένα σημαντικό τμήμα της μεσαίας τάξης. Εμφανίστηκαν οι πρώτες γυναίκες επαγγελματίες ηθοποιοί - μέχρι τότε τους γυναικείους ρόλους έπαιζαν αποκλειστικά άνδρες - και άνδρες και γυναίκες ηθοποιοί έγιναν για πρώτη φορά δημόσιες διασημότητες. Η περίοδος είδε την πρώτη επαγγελματία γυναίκα θεατρική συγγραφέα, την Άφρα Μπεν.

Η ακμή της κωμωδίας της Παλινόρθωσης τελείωσε γύρω στο 1700, όταν οι ηθικές ανησυχίες, η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας κατά τον 18ο αιώνα και η αλλαγή των προτιμήσεων του κοινού οδήγησαν στην παρακμή της.

Οι κωμωδίες

Ο Τζον Βάνμπρου (1664- 1726)

Οι κωμωδίες των δεκαετιών 1660 και 1670 αντανακλούσαν την ατμόσφαιρα της βασιλικής αυλής - ο Κάρολος Β' και η αυλή του πέρασαν τα χρόνια της εξορίας στην Ευρώπη και εξοικειώθηκαν με τα ευρωπαϊκά ήθη - και παρουσίαζαν έναν αριστοκρατικό ανέμελο τρόπο ζωής αδιάκοπης σεξουαλικής ίντριγκας και κατακτήσεων, αντι- πουριτανικής ιδεολογίας. Ο κόμης του Ρότσεστερ, ένας αυλικός και ποιητής διαβόητος για την άσωτη ζωή του, απεικονίζεται κολακευτικά στο Ο άνδρας της μόδας (1676) του Τζορτζ Έθερετζ ως ένας ταραχώδης, πνευματώδης διανοούμενος αριστοκράτης, σεξουαλικά απελευθερωμένος και ακαταμάχητος γυναικοκατακτητής.

Από τη δεκαετία του 1690, οι «πιο ήπιες» κωμωδίες των Ουίλιαμ Κόνγκριβ και Τζον Βάνμπρου, με έμφαση λιγότερο στις ερωτικές σκηνές και περισσότερο στις συζητήσεις μεταξύ φίλων, γυναικών και ανδρών, αντανακλούσαν τη στροφή των πολιτισμικών αντιλήψεων και τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Οι θεατρικοί συγγραφείς της δεκαετίας του 1690 απευθύνονταν σε πιο κοινωνικά μικτό κοινό με έντονο το στοιχείο της μεσαίας τάξης και τις γυναίκες θεατές, μεταφέροντας τον «πόλεμο των δύο φύλων» από την αρένα των εξωσυζυγικών σχέσεων σε εκείνη του γάμου. Η εστίαση στην κωμωδία είναι πλέον λιγότερο στους νεαρούς εραστές και περισσότερο στις συζυγικές σχέσεις, στρέφοντας την προσοχή στην υποδεέστερη νομική θέση των παντρεμένων γυναικών και στην πολυπλοκότητα του «διαζυγίου» και του χωρισμού, ζητήματα που επισημάνθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1690 από ορισμένες πραγματικές υποθέσεις που έφθασαν ενώπιον της Βουλής των Λόρδων. Αυτά τα έργα ήταν γεμάτα κωμικές σκηνές, αλλά και στοχαστικά, με μια διάσταση μελαγχολίας και απογοήτευσης.

Κριτική

Η Νελ Γκουίν ήταν μια από τις πρώτες ηθοποιούς και η ερωμένη του Καρόλου Β΄

Στα τέλη του 17ου αιώνα, η ανοχή για την σεξουαλική ειλικρίνεια των έργων, ακόμη και στην τροποποιημένη τους ηπιότερη μορφή, είχε εξαντληθεί, καθώς η κοινή γνώμη στράφηκε προς την αξιοπρέπεια και τη σοβαρότητα πιο γρήγορα από ό,τι οι θεατρικοί συγγραφείς. Αλληλένδετες αιτίες αυτής της αλλαγής στις προτιμήσεις ήταν η δημογραφική αλλαγή, η Ένδοξη επανάσταση του 1688, η απέχθεια του νέου βασιλιά Γουλιέλμου Γ΄και της Μαρίας για το θέατρο και οι μηνύσεις που ασκήθηκαν κατά των θεατρικών συγγραφέων από την Εταιρεία για τη Μεταρρύθμιση των Τρόπων (που ιδρύθηκε το 1692).

Όταν το 1698 ο κληρικός Τζέρεμι Κόλιερ επιτέθηκε στον Ουίλιαμ Κόνγκριβ και στον Τζον Βάνμπρου για ανηθικότητα και ασέβεια στη Σύντομη Άποψη για την Ανηθικότητα και τη Βωμολοχία της Αγγλικής Σκηνής, επιβεβαίωνε την αλλαγή στη νοοτροπία του κοινού που είχε συμβεί. Το κοινό στη συνέχεια έδειχνε μόνο μέτριο ενθουσιασμό για αυτά τα έργα και οι κωμωδίες με σεξουαλικές αναφορές έμελλε να αντικατασταθούν από αστικά δράματα με διδακτικό μήνυμα και υποδειγματική ηθική, έως ότου ο νόμος περί λογοκρισίας του 1737 σταμάτησε απότομα μεγάλο μέρος της θεατρικής παραγωγής.

Συγγραφείς

Οι σημαντικότεροι συγγραφείς της κωμωδίας της Παλινόρθωσης περιλαμβάνουν τους Τσαρλς Σέντλεϊ, Τζον Ντράιντεν, Ουίλιαμ Ουίτσερλι, Τζορτζ Έθερετζ, Άφρα Μπεν, η πρώτη επαγγελματίας Βρετανίδα δραματουργός, Τόμας Σάντγουελ, Τόμας Σάουθερν και, μετά από μια απότομη πτώση τόσο στην ποιότητα όσο και στην ποσότητα στη δεκαετία του 1680, από τη δεκαετία του 1690 τον Ουίλιαμ Κόνγκριβ και τον Τζον Βάνμπρου.

Κωμωδίες της Παλινόρθωσης (επιλογή)

• Άφρα Μπεν: The Rover (Το καρναβάλι του έρωτα, 1677)
• Ουίλιαμ Κόνγκριβ: The Way of the World ( Έτσι είναι ο κόσμος, 1700)
• Τζον Ντράιντεν: Marriage a la Mode (Γάμος της μόδας, 1672)
• Τζορτζ Έθερετζ: She Would If She Could (Θα ήθελε αν μπορούσε, 1668) και The Man of Mode (Ο άνδρας της μόδας, 1676)
• Τζορτζ Φάρκουαρ: The Beaux' Stratagem (Στρατηγήματα εραστών, 1707)
• Έντουαρντ Ράβενσκροφτ: The London Cuckolds (1681)
• Τσαρλς Σέντλεϊ: The Mulberry-Garden (1668) και Bellamira: or, The Mistress (1687)
• Τόμας Σάντγουελ: The Sunllen Lovers (1668) και The Virtuoso (1676)
• Τόμας Σάουθερν: The Wives' Excuse (1691)
• Τζον Βάνμπρου: The Relapse, or, Virtue in Danger (Η υποτροπή ή Η αρετή σε κίνδυνο, 1696) και The Provoked Wife (Η προκληθείσα σύζυγος, 1697)
• Ουίλιαμ Ουίτσερλι: The Gentleman Dancing-Master (Ο Τζέντλεμαν δάσκαλος χορού, 1672) και The Country Wife (Η σύζυγος από την επαρχία, 1675)