Ιστορίαι (Πολύβιος)

Έκδοση του 1763
Συγγραφέας	Πολύβιος
Τίτλος	Ἱστορίαι
Γλώσσα	αρχαία ελληνικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1ος αιώνας π.Χ.
δεδομένα ()

Ιστορίαι (αρχ. ελλ. Ἱστορίαι) είναι ιστορικό έργο του Πολύβιου. Από τα 40 βιβλία του έργου έχουν σωθεί ακέραια τα πρώτα 5. Από το υπόλοιπο μέρος, σώθηκαν αποσπάσματα ποικίλης έκτασης σε συλλογές που φυλάσσονταν σε βιβλιοθήκες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο Πολύβιος, ιστορικός από την ελληνική πόλη της Μεγαλόπολης της Αρκαδίας, απεστάλη ως όμηρος στη Ρώμη μετά τη ρωμαϊκή νίκη στη μάχη της Πύδνας, τελευταία μάχη του Τρίτου Μακεδονικού Πολέμου (171–168 π.Χ.). Εκεί άρχισε να γράφει μια αφήγηση για την πορεία της Ρώμης προς την κοσμοκρατορία.

Τα βιβλία 1 έως 29 (η Ρωμαϊκή επέκταση μεταξύ 264 και 168 π.Χ.) γράφτηκαν στη Ρώμη όπου παρέμεινε όμηρος επί 17 έτη, από το 167 έως το 149 π.Χ. Τα βιβλία 30 έως 40 (τα γεγονότα μεταξύ 168 και 146) γράφτηκαν στην Ελλάδα μετά το τέλος της εξορίας του, μετά το 146.

Περιεχόμενα

• Τα βιβλία 1 και 2 αποτελούν την εισαγωγή, τη λεγόμενη προκατασκευή, μια σύντομη επισκόπηση των γεγονότων μεταξύ 264 π. Χ. και 220 π. Χ.: Α΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος, Εξέγερση των μισθοφόρων, Α΄ Ιλλυρικός πόλεμος, Ιστορία της Αχαϊκής Συμπολιτείας μέχρι τον Κλεομένειο Πόλεμο.
• Τα βιβλία 3, 4 και 5 περιγράφουν τα γεγονότα των ετών 220 έως 216, ιδιαίτερα την αρχή του Β' Καρχηδονιακού Πολέμου και την ιστορία του ελληνιστικού κόσμου μέχρι τη μάχη της Ραφίας.
• Το βιβλίο 6 διακόπτει την αφήγηση των γεγονότων και ασχολείται με τη θεωρία των πολιτευμάτων, αξιολογώντας το ρωμαϊκό πολίτευμα.
• Στα βιβλία 7-30, κεντρικός πυρήνας του έργου, κάθε βιβλίο πραγματεύεται γεγονότα περίπου δύο ετών με μια σταθερή γεωγραφική σειρά: τα γεγονότα της Δύσης και μετά αυτά της Ανατολής. Εξιστορούνται τα γεγονότα από το 216 έως το 164, αναλύοντας αυτά τα 53 χρόνια κατά τα οποία επιβλήθηκε η κυριαρχία της Ρώμης.
• Το βιβλίο 12 είναι μια πραγματεία για την ιστορική συγγραφή στην οποία ο Πολύβιος, ασκώντας κριτική στη μέθοδο του Τιμαίου του Ταυρομενίωνα, εκθέτει τη δική του αντίληψη για την επιστημονική ιστορική έρευνα.
• Τα βιβλία 31-39 περιλαμβάνουν μεταγενέστερα γεγονότα μέχρι το 146 π.Χ., παρουσιάζοντας τον τρόπο που ασκούσε την εξουσία η κοσμοκράτειρα πλέον Ρώμη, με τρόπο μεροληπτικό υπέρ των Ρωμαίων.
• Το βιβλίο 34 είναι μια γεωγραφική έκθεση στην οποία ο Πολύβιος περιέγραψε τη Γαλατία, την Ιβηρία και την Αφρική, όλα τα μέρη της δυτικής Μεσογείου που είχε επισκεφτεί.
• Το βιβλίο 40 είναι ένα είδος ανακεφαλαίωσης και χρονολογικής επισκόπησης στο οποίο ο Πολύβιος συνοψίζει το έργο του.

Το έργο

Ο Πολύβιος έγραψε τις Ιστορίες του με σκοπό να παρουσιάσει στις κατοπινές γενιές «πώς και με ποιον τρόπο διακυβέρνησης σχεδόν όλος ο τότε γνωστός κόσμος κατακτήθηκε σε λιγότερο από 53 χρόνια και περιήλθε κάτω από μια ενιαία αρχή, αυτή της Ρώμης» (βιβλίο 1). Αναζητά την αιτία της ρωμαϊκής ανωτερότητας και το μεγάλο ερώτημα που προσπαθεί να απαντήσει στο βιβλίο του είναι «Πώς και χάρη σε ποια μορφή διακυβέρνησης κατάφερε το ρωμαϊκό κράτος να κυριαρχήσει στην τότε οικουμένη σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα;» και «Ποιο είναι το μυστικό αυτής της υπεροχής;». Κάνει έναν παραλληλισμό με τους Πέρσες, τους Λακεδαιμόνιους και τους Μακεδόνες και σημειώνει ότι κανένας από αυτούς τους λαούς δεν πέτυχε τέτοια κυριαρχία.

Αρχικά σχεδίαζε να καταγράψει τις επιτυχίες των Ρωμαίων την περίοδο που ξεκινούσε από τις παραμονές του Β΄ Καρχηδονιακού Πολέμου (220) έως τη μάχη της Πύδνας και τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας (168). Τα γεγονότα που ακολούθησαν, ωστόσο, όπως η καταστροφή της Καρχηδόνας το 146 και το ίδιο έτος η διάλυση της Αχαϊκής Συμπολιτείας, διεύρυνε το έργο του και συνέχισε τις Ιστορίες έως το 146.Στη χρονολογική ταξινόμηση του υλικού του χρησιμοποίησε τον υπολογισμό με τις Ολυμπιάδες και χρονική αφετηρία των Ιστοριών είναι η 140ή Ολυμπιάδα (220-216).

Ό,τι έχει διασωθεί από το έργο του Πολύβιου είναι πολύτιμη πηγή για τη μελέτη των Καρχηδονιακών Πολέμων. Μετά την εκτενή εισαγωγή των δύο πρώτων βιβλίων, το βιβλίο 3 παρουσιάζει τους δύο ανταγωνιστές του Β΄ Καρχηδονιακού πολέμου, τη Ρώμη και την Καρχηδόνα, και αφηγείται τις τύχες και τις κακοτυχίες του «πολέμου του Αννίβα». Στις Ιστορίες του Πολύβιου, και συγκεκριμένα στην εξέγερση των μισθοφόρων στην Αρχαία Καρχηδόνα, βάσισε ο Γκυστάβ Φλωμπέρ το ιστορικό πλαίσιο του μυθιστορήματός του Σαλαμπό.

Έχοντας μελετήσει τους ρωμαϊκούς θεσμούς, ο Πολύβιος διατυπώνει στη θεωρία της ανακύκλωσης - την οποία ενστερνίζεται και ο Κικέρων στο De Republica (Περί δημοκρατίας) και υιοθέτησε ο Μακιαβέλι - την άποψή του για τα πολιτικά καθεστώτα. Θεωρεί ότι υπάρχουν έξι μορφές διακυβέρνησης:

• βασιλεία (ελεύθερα αποδεκτό μοναρχικό καθεστώς, κυβερνά με πειθώ, χωρίς βία).
• αυτοκρατορία ή δεσποτισμός (προσωπική και απόλυτη εξουσία).
• αριστοκρατία (καθεστώς στο οποίο οι δικαιότεροι και σοφότεροι βρίσκονται στην εξουσία).
• ολιγαρχία (στην οποία την περισσότερη εξουσία κατέχει ένα μικρό τμήμα της κοινωνίας).
• δημοκρατία (όταν η βούληση της πλειοψηφίας είναι κυρίαρχη και υπάρχει υπακοή στους νόμους).
• οχλοκρατία (αν ο λαός έχει την εξουσία να επιβάλλει όλες τις επιθυμίες του).

Το καλύτερο πολίτευμα, σύμφωνα με τον Πολύβιο, είναι αυτό που συνδυάζει μοναρχικά, αριστοκρατικά και δημοκρατικά στοιχεία. Σύμφωνα με την θεωρία της ανακύκλωσης για τη διαδοχή των πολιτικών καθεστώτων, «η κυβέρνηση ενός και μόνο προσώπου (βασιλεία) εκφυλίζεται σε δεσποτισμό, η αριστοκρατία εκφυλίζεται σε ολιγαρχία, προκαλώντας την οργή του λαού, που τιμωρεί τις καταχρήσεις».

Ο Πολύβιος επικρίνει τους σύγχρονους ιστορικούς, όπως τον Φύλαρχο, για ανακρίβειες και υπερβολές και συγχρόνως προβάλει τη διδακτική δύναμη της ιστορικής γνώσης που τη θεωρεί σοφό οδηγό της ζωής προς το καλύτερο: «γράφουν στην ιστορία τους τερατολογήματα για να προκαλέσουν την έκπληξη των αναγνωστών χωρίς να αναφέρουν τα πραγματικά γεγονότα, όπως κάνουν οι τραγικοί ποιητές.....γιατί ο σκοπός ιστορίας και της τραγωδίας δεν είναι ο ίδιος....στην τραγωδία προτιμάται το πιθανό έστω κι αν είναι ψέμα, για να εξαπατηθούν οι θεατές, στην ιστορία όμως προτιμάται η αλήθεια για να ωφεληθούν οι φιλομαθείς.»

Τις Ιστορίες του Πολύβιου, έργο γραμμένο σε λιτή και χωρίς φιλολογικά διακοσμητικά αφήγηση, χαρακτηρίζει η ακρίβεια των γεγονότων, η ορθή του κρίση και η αμεροληψία του. Φιλοσοφικός ιστορικός, εξετάζει εξονυχιστικά τα αίτια και τις πηγές των γεγονότων, «γιατί καμιά φορά από τυχαίες αιτίες πηγάζουν τα μεγαλύτερα πράγματα». Περιγράφει αναλυτικά τις διπλωματικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις, σχολιάζοντας τα γεγονότα και τα πρόσωπα που παρουσιάζει, μελετά την ψυχολογία, τα προσόντα και τα ελαττώματα των πολιτικών, περιγράφοντας επίσης τις χώρες που επισκέφθηκε και τα ήθη και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.