Εβραίος με κέρμα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Εβραίος με κέρμα (πολωνικά: Żyd z pieniążkiem,[1][2] επίσης Τυχερός Εβραίος ["Żyd na szczęście"][3]) είναι γούρι στην Πολωνία, όπου οι εικόνες ή τα ειδώλια του χαρακτήρα, που συνήθως συνοδεύονται από μια παροιμία, λέγεται ότι φέρνουν καλή τύχη, ιδιαίτερα οικονομικά.[3] Για τους περισσότερους Πολωνούς τα ειδώλια αντιπροσωπεύουν μια ακίνδυνη δεισιδαιμονία και μια θετική, συμπαθητική απεικόνιση της Εβραιοσύνης.[4] Το μοτίβο περιγράφηκε για πρώτη φορά σε άρθρα του 2000 και πιθανότατα χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990.[3][1][5][6] Αν και είναι ευρέως αναγνωρισμένα, τα ειδώλια δεν είναι το πιο δημοφιλές γούρι στην Πολωνία.[3][4][7]

Οι μελετητές προσφέρουν διάφορες ερμηνείες για τη φύση και την προέλευση του μοτίβου, αν και γενικά συμφωνούν ότι χρησιμοποιείται ως φυλαχτό για καλή τύχη,[8] [9] ιδιαίτερα οικονομική καλή τύχη.[10][11] Τα ειδώλια έχουν μερικές φορές επικριθεί και έχουν χαρακτηριστεί αμφιλεγόμενα, καθώς αντλούν την ιδέα από μια παραδοσιακή αντισημιτική φενάκη του Εβραίου τοκογλύφου.[12][13] Οι απόψεις για το μοτίβο ποικίλλουν. Ορισμένοι μελετητές πολιτιστικών σπουδών πιστεύουν ότι προωθεί τον πολωνοεβραϊκό διάλογο ή τον βλέπουν ως αβλαβή λαογραφία ή νοσταλγία, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι είναι ένα αντισημιτικό και προσβλητικό στερεότυπο.[14][5][10][15][16]

Χρήση και έθιμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα ειδώλια χρησιμοποιούνται ως γούρι με την ελπίδα να γίνει κάποιος πλούσιος,[11] καθώς και γούρια από ποδοσφαιρόφιλους που στη συνέχεια κατηγορούν τους Εβραίους εάν η ομάδα τους χάσει.[8][9]

Τα ειδώλια δίνονται συχνά ως δώρα.[15] Μερικά πωλούνται με «εγχειρίδια οδηγιών» για το πώς να τα χρησιμοποιήσετε για να έχετε καλή τύχη. Συνιστάται να τα γυρίζετε ανάποδα το Σάββατο (Παρασκευή βράδυ[15] ή Σάββατο [17]) ή να τοποθετείτε ένα κέρμα (γκρόσι, 1/100 του ζλότι) πίσω από την εικόνα, ώστε να έρθουν χρήματα και καλή τύχη νοικοκυριό.[3][11][15][17] Στα σπίτια οι εικόνες πρέπει να τοποθετούνται στην είσοδο στα αριστερά της πόρτας (πιθανότατα παρόμοια με τη μεζουζά).[3][1][2] Τα ειδώλια τοποθετούνται επίσης σε γραφεία και σε καταστήματα δίπλα σε ταμειακές μηχανές.[17] Σύμφωνα με έρευνα του 2015 στην Πολωνία, το 50% των ερωτηθέντων γνώριζε τη δεισιδαιμονία της καλής τύχης, το 24% το έθιμο να τοποθετούν ένα γκρόσι πίσω από το ειδώλιο και το 13% να το γυρίζουν ανάποδα το Σάββατο.[3]

Το μοτίβο συχνά συνοδεύεται από ρητά. Το ρητό Żyd w sieni, pieniądz w kieszeni («Εβραίος στην αίθουσα, νόμισμα στην τσέπη σου»), έχει ρίζες πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το αρχικό νόημα του ρητού ήταν ότι όσο ο Εβραίος έμενε στην είσοδο του σπιτιού τα χρήματα στο σπίτι παρέμεναν ασφαλή, αλλά στη σύγχρονη λαϊκή χρήση το νόημα έχει αντιστραφεί: ο Εβραίος στο χολ φέρνει περιουσία στο σπίτι.[3] Η Γιοάνα Τοκάρσκα-Μπάκιρ τονίζει ότι: «Δεδομένης της δύναμης των υποδηλώσεων που συνδέονται με τη σύγχρονη ιστορία, αυτό το ρητό αποκτά ένα πικρό νόημα, καθώς παραπέμπει στο πώς οι Πολωνοί πλούτισαν όταν προστάτευαν τους Εβραίους».[3] Το ρητό Kto nie ma w domu Żyda, temu bida («Αυτός που δεν έχει Εβραίο στο σπίτι είναι απένταρος») βασίζεται στο Kiedy bida, to do Żyda («Όταν υπάρχει φτώχεια, πήγαινε στον Εβραίο»), που αρχικά αναφέρεται στους Εβραίους τοκογλύφους και επίσης έχει ρίζες πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.[3] Σύγχρονες παραλλαγές έχουν επίσης προκύψει και συνοδεύουν το μοτίβο, για παράδειγμα: Aby kasa w domu była, I się nigdy nie skonczyła, Żyda w domu trzeba mieć! We pieniędzy będzie strzec Aby kasa w domu była, I się nigdy nie skonczyła, Żyda w domu trzeba mieć! We pieniędzy będzie strzec («Για να μείνουν τα λεφτά στο σπίτι, και να μην φύγουν, κράτα έναν Εβραίο στο σπίτι σου, θα κρατήσει τα μετρητά»).[3]

Εκθέματα και παραστάσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η έκθεση Αναμνηστικό, Φυλαχτό, Παιχνίδι του 2013 στο Εθνογραφικό Μουσείο της Κρακοβίας, σε επιμέλεια της Έρικα Λέχρερ, εξερεύνησε την ανάπτυξη των εβραϊκών ειδωλίων γενικά και τον «Εβραίο με κέρμα» ειδικότερα.[14][12] Στη συνέχεια, η έκθεση επεκτάθηκε και εκτέθηκε στο Εβραϊκό Μουσείο της Γαλικίας.[18][19] Το επόμενο βιβλίο Τυχεροί Εβραίοι (Na szczęście to Żyd), είναι μια εκτεταμένη έκδοση του καταλόγου των εκθεμάτων και περιέχει επίσης μια συλλογή επιστολών που στάλθηκαν στις πολωνικές αρχές από Εβραίους σε όλο τον κόσμο που είναι εξοργισμένοι με το μοτίβο.[4]

Ταυτόχρονα με το Φεστιβάλ Εβραϊκού Πολιτισμού στην Κρακοβία του 2017, εγκαινιάζοντας εκδηλώσεις για συγκεκριμένες τοποθεσίες του Festivalt, μια τριάδα καλλιτεχνών του δρόμου ντυμένοι με παραδοσιακή ορθόδοξη ενδυμασία κάθονταν πίσω από ένα γραφείο, περιτριγυρισμένοι από μια εικονική κορνίζα και φορτωμένοι με παλιού τύπου μελανοδοχείο, λογιστικό βιβλίο και πένα από φτερό. Ζωντανεύοντας τα ειδώλια, οι ερμηνευτές πρόσφεραν «καλή τύχη» στους περαστικούς με αντάλλαγμα μερικά νομίσματα.[20] Ένας από τους ερμηνευτές, ο Μάικλ Ρούμπενφελντ, συνέχισε την παράσταση το 2018.[15][21][22]

Το 2019, το Εβραϊκό Μουσείο του Λονδίνου παρουσίασε μια έκθεση με τίτλο Εβραίοι, Χρήματα, Μύθος, εξερευνώντας αντισημιτικές εικόνες που συνδέουν τους Εβραίους με τα χρήματα. Μαζί με εκδηλώσεις αντισημιτικών εικόνων που χρονολογούνται από τον Ιούδα και τα τριάντα αργύρια, η έκθεση παρουσίαζε μια προθήκη με τα δημοφιλή πολωνικά κεραμικά ειδώλια του «Τυχερού Εβραίου».[23][24][25]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Τοκάρσκα-Μπάκιρ, Γιοάνα (18 Φεβρουαρίου 2012). «Żyd z pieniążkiem podbija Polskę» (στα πολωνικά). Gazeta Wyborcza. http://wyborcza.pl/1,75410,11172689,Zyd_z_pieniazkiem_podbija_Polske.html. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Τοκάρσκα-Μπάκιρ, Γιοάνα (2019). «The Jew with a Coin: Analysis of a contemporary folkloric emblem». The American Association for Polish-Jewish Studies. http://www.aapjstudies.org/manager/external/ckfinder/userfiles/files/Jew_with_a_coin_FINAL.2.pdf. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Tartakowsky, Ewa (2017). "Le Juif à la pièce d'argent Αρχειοθετήθηκε 1 March 2017 στο Wayback Machine.". La vie des idées (in γαλλική). "The Jew with the Gold Coin Αρχειοθετήθηκε 24 May 2019 στο Wayback Machine.". English translation by Dorval, Arianne. 24 April 2017
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Dobrosielski, Paweł (2015). «"Żyd z pieniążkiem" jako praktyka polskiej: kultury wernakularnej [The "Jew with a coin" as a practice of the polish vernacular culture: a preliminary research report]». Kultura Współczesna (Εθνικό Κέντρο Πολιτισμού) 3 (87): 61–75. https://www.nck.pl/upload/archiwum_kw_files/artykuly/6._pawel_dobrosielski_-_zyd_z_pieniazkiem_jako_praktyka_polskiej_kultury_wernakularnej.pdf. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Belfer, Ilana (9 October 2013). «Hey Poland, What's Up with Those Lucky Jew Statues?». VICE. https://www.vice.com/en_ca/article/qbnewm/hey-poland-whats-up-with-those-lucky-jew-statues. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  6. ↑ Gruber, Ruth Ellen (Fall 2009). «Beyond Virtually Jewish: New Authenticities and Real Imaginary Spaces in Europe». The Jewish Quarterly Review 99 (4): 487–504. doi:10.1353/jqr.0.0064. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-07-21. https://web.archive.org/web/20190721062847/http://scholionjnc.wiki.huji.ac.il/images/New_Authenticities.pdf. Ανακτήθηκε στις 2022-08-31. «My experience at Anatewka was my first with that particular line of money-clutching Jewish figurine, but identical figures are now for sale by the score in certain venues in Krakow and Warsaw. Jews and their supposed special association with money are a long-standing, often negative, stereotype and the frequent subject of paintings and other imagery. Poles have explained that there is a 'tradition of Polish people placing pictures of Jews with money in their hands near the entrance doors of their homes as a good luck omen.' [Η εμπειρία μου στο Anatewka ήταν η πρώτη μου με τη συγκεκριμένη σειρά εβραϊκών ειδωλίων που σφίγγουν χρήματα, αλλά πανομοιότυπες φιγούρες πωλούνται τώρα με βάση το σκορ σε ορισμένους χώρους στην Κρακοβία και τη Βαρσοβία. Οι Εβραίοι και η υποτιθέμενη ειδική σχέση τους με τα χρήματα είναι ένα μακροχρόνιο, συχνά αρνητικό, στερεότυπο και το συχνό θέμα ζωγραφικής και άλλων εικόνων. Οι Πολωνοί εξήγησαν ότι υπάρχει μια «παράδοση των Πολωνών να τοποθετούν φωτογραφίες Εβραίων με χρήματα στα χέρια κοντά στις πόρτες εισόδου των σπιτιών τους ως οιωνός καλής τύχης]». 
  7. ↑ Wydaje się, że niska znajomość oraz popularność magicznych rytuałów czynionych na wizerunku – skontrastowana z wysoką rozpoznawalnością "Żyda z pieniążkiem" – może wynikać z krótkiego rodowodu tego przesądu, który nie zdążył się jeszcze ugruntować jako praktyka automatyczna(...)Hipotezę o słabym ugruntowaniu praktyki w polskim kontekście kulturowym wzmacnia porównanie z wykonywaniem przez Polaków innych praktyk uznawanych z przesądne"Żyd z pieniążkiem" jako praktyka polskiej kultury wernakularnej. Wstępny raport z badań, "Kultura Współczesna" 2015, nr 3. Pawel Dobrosielski σελ. 71
  8. ↑ 8,0 8,1 Poland's mantelpiece Jews, The JC, 4 December 2014
  9. ↑ 9,0 9,1 Driving to Treblinka: A Long Search for a Lost Father, Diana Wichtel, 2018, Awa Press, σελ. 144. link to extract from book in Nzherald, published 16 May 2018
  10. ↑ 10,0 10,1 Zawadzka, Anna. "Drinking vodka with anti-Semites. A case study of 'Polish-Jewish relations' today." Adeptus 11 (2018): 1-23. quote: ""A Jew with a coin" is an anti-Semitic picture people hang at home as a lucky charm bringing financial success, which can be bought across Poland in souvenir shops, newspaper stands, florists, art galleries and bazaars. The figure depicted in such pictures wears a hat or kippah. Putting a kippah on may therefore be interpreted as a gesture of self-exotization. It is putting a mask on, and taking part in a masquerade in the role of a Jew, designed to meet the needs of the Christian audience.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Luck Jews? Pictures + Essay by Erica Lehrer in Jewish Museum London's 2019 Jews, Money, Myth κατάλογος έκθεσης, σελ. 77
  12. ↑ 12,0 12,1 Cała, Alina (2015). «Pamiątka, Zabawka, Talizman / Souvenir, Talisman, Toy (wystawa w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, 2013 rok, kuratorka: Erica Lehrer». Studia Litteraria et Historica 3 (4): 265–271. http://ispan.waw.pl/journals/index.php/slh/article/download/slh.2015.010/1596. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2019. 
  13. ↑ Luck Jews? Εικόνες + Δοκίμιο της Έρικα Λέχλερ στο Εβραϊκό Μουσείο Λονδίνου στην έκεθση του 2019 Jews, Money, Myth κατάλογος έκθεσης, σελ. 79
  14. ↑ 14,0 14,1 Mer, Benny (20 November 2014). «Why Are the Poles Amassing Jewish Figurines?». Haaretz. https://www.haaretz.com/jewish/.premium-why-are-the-poles-amassing-jewish-figurines-1.5331736. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Liphshiz, Cnaan (18 Αυγούστου 2018). «Why 'Lucky Jew' imagery is so popular in Poland». The Times of Israel. Jewish Telegraphic Agency. https://www.timesofisrael.com/why-lucky-jew-imagery-is-so-popular-in-poland/. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  16. ↑ Voices on Antisemitism Podcast Αρχειοθετήθηκε 2019-08-25 στο Wayback Machine., USHMM, 1 October 2015
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Zion, Ilan Ben (29 December 2014). «Real Jews are scarce in Warsaw, but 'lucky Jew' figurines are everywhere». The Times of Israel. https://www.timesofisrael.com/lucky-jews-abound-in-warsaw-where-real-ones-are-scarce/. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2019. 
  18. ↑ Souvenir, Talisman, Toy, Krakow Post, 10 September 2013
  19. ↑ Popular Images of Jews in Krakow: Folk art or stereotypical caricatures?, Tablet, Dara Bramson, 18 Φεβρουαρίου 2014
  20. ↑ At Krakow festival, 'Lucky Jew' character plays on stereotypes to celebrate lost culture, Times of Israel, 28 July 2017
  21. ↑ «Real, Live, Lucky Jews: A Conversation with FestivALT». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2022. 
  22. ↑ Lucky Jew interviews
  23. ↑ Jews Have Been Seen as 'All About the Benjamins' for 2,000 Years, New Exhibition Shows, Daniella Peled, Haaretz, 20 March 2019
  24. ↑ Daniel Finkelstein: Next time I'm asked how antisemitism started, I'll say 'go to this exhibition', The Times, Daniel Finkelstein, 20 March 2019
  25. ↑ Applebaum, Diana (12 Ιουνίου 2019). «Filthy Lucre: A Look at the History of Jews and Money». Mosaic. https://mosaicmagazine.com/observation/history-ideas/2019/06/filthy-lucre-a-look-at-the-history-of-jews-and-money/. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2019. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εβραίος_με_κέρμα&oldid=10289500"