Αεροπειρατεία στην πτήση EgyptAir 648
Συντεταγμένες: 35°51′27″N 14°28′39″E / 35.85750°N 14.47750°E
| Αεροπειρατεία στην Πτήση 648 της EgyptAir (1985) | |
|---|---|
 Αεροσκάφος της EgyptAir, παρόμοιο με αυτό όπου διαδραματίστηκε η αεροπειρατεία. | |
| Ημερομηνία | 23 με 25 Νοεμβρίου 1985 |
| Τόπος | Ελληνικός εναέριος χώρος |
| Συντεταγμένες | 35°51′27″N 14°28′39″E / 35.85750°N 14.47750°E |
| Αιτία | Αεροπειρατεία |
| Ιδιοκτήτης | EgyptAir (MS) |
| Αριθμός νηολογίου αεροσκάφους | (Νηολόγιο) SU-AYH |
| Από | Διεθνές Αεροδρόμιο Ελληνικού (Αθήνα) |
| Προς | προγραμματισμένος προορισμός: Διεθνές Αεροδρόμιο Καΐρου (Cairo International Airport) (Κάιρο) πραγματικός προορισμός (κατόπιν απαίτησης των αεροπειρατών): Διεθνές Αεροδρόμιο της Μάλτας «Luqa» Βαλέτα |
| Επιβάτες | 89 (εξαιρουμένων των 3 αεροπειρατών)[1] |
| Πλήρωμα | 6 |
| Νεκροί | 60 (συμπεριλαμβανομένων των 2 αεροπειρατών) |
| Τραυματίες | Μερικοί |
| Επιζώντες | 38 (συμπεριλαμβανομένου 1 αεροπειρατή) |
Η Πτήση 648 της EgyptAir (αγγλικά: EgyptAir Flight 648) ή Πτήση MS 648, αναφέρεται σε αεροσκάφος Boeing 737-266,[2] εγγεγραμμένο με στοιχεία νηολογίου SU-AYH, όπου στις 23 Νοεμβρίου 1985, έγινε αεροπειρατεία από την τρομοκρατική οργάνωση Αμπού Νιντάλ (ANO)). Η μετέπειτα επιδρομή στο αεροσκάφος με Αιγυπτιακά στρατεύματα, είχε σαν αποτέλεσμα δεκάδες νεκρούς, καθιστώντας τη πειρατεία της πτήσης 648, ως μία από τις πλέον πολύνεκρες τέτοιων περιστατικών, στην ιστορία. (Το ίδιο αεροσκάφος, ένα μήνα νωρίτερα, είχε εκτραπεί από τα Μαχητικά αεριωθούμενα Grumman F-14 Tomcat, του Ναυτικού των ΗΠΑ, μετά την πειρατεία του κρουαζιερόπλοιου Achille Lauro, στις 7 Οκτωβρίου).
Αεροπειρατεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 23 Νοεμβρίου 1985, η Πτήση 648 απογειώθηκε στις 20.00 (8 μ.μ.) για τη διαδρομή από την Αθήνα προς το Κάιρο. Δέκα λεπτά μετά την απογείωση, τρεις Παλαιστίνιοι, μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης Abu Nidal απήγαγαν το αεροσκάφος. Οι τρομοκράτες, αυτοαποκαλούμενοι η «Αιγυπτιακή Επανάσταση», ήσαν βαριά οπλισμένοι με όπλα και χειροβομβίδες. Ο αρχηγός των τρομοκρατών Omar Rezaq, προχώρησε για να ελέγξει όλα τα διαβατήρια των επιβατών. Σε αυτό το σημείο, ο Mustafa Kamal, ένας Αιγύπτιος πράκτορας στην Υπηρεσία Ασφαλείας,[3] που επέβαινε στο αεροσκάφος, άρχισε να πυροβολεί σκοτώνοντας τον ένα τρομοκράτη, προτού τραυματιστεί μαζί με δύο αεροσυνοδούς. Κατά την ανταλλαγή των πυροβολισμών, τρύπησε η άτρακτος, (βλέπε σχετική φωτογραφία, παραπλεύρως) προκαλώντας έτσι την ταχεία αποσυμπίεσή της. Το αεροσκάφος υποχρεώθηκε να κατέλθει στα 14.000 πόδια (4.300 μ.),[Σημ. 1] προκειμένου να επιτραπεί στο πλήρωμα και τους επιβάτες να αναπνεύσουν.
Ο αρχικός προορισμός των αεροπειρατών ήταν η Λιβύη, αλλά λόγω της αρνητικής δημοσιότητας που θα είχε η αεροπειρατεία αν πετούσε προς τη Λιβύη, και του γεγονότος ότι το αεροπλάνο δεν είχε αρκετά καύσιμα, επιλέχθηκε ως πιο κατάλληλη προορισμός η Μάλτα. Το αεροσκάφος είχε επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα καυσίμων, αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα συμπίεσης και μετέφερε έναν αριθμό τραυματισμένων επιβατών. Ωστόσο, οι αρχές της Μάλτας δεν έδωσαν την άδεια, για να προσγειωθεί το αεροσκάφος (η κυβέρνηση της Μάλτας είχε και νωρίτερα (στις 27 Σεπτεμβρίου 1982), αρνηθεί παρόμοια άδεια σε αεροσκάφος της Alitalia καθ' οδόν προς την Ιταλία, στο οποίο προηγουμένως είχε γίνει αεροπειρατεία). Οι αεροπειρατές της EgyptAir 648 επέμειναν παρ' όλα αυτά, και ανάγκασαν τον πιλότο Hani Galal, να προσγειωθεί στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Μάλτας «Luqa». Ως έσχατη προσπάθεια των αρχών να σταματήσουν την προσγείωση, έσβησαν τα φώτα του διαδρόμου, αλλά ο πιλότος κατάφερε να προσγειώσει με ασφάλεια το πληγωμένο αεροσκάφος.
Εθνικότητες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι εθνικότητες των επιβατών ήσαν ως ακολούθως:[4]
| Εθνικότητα | Επιβάτες | Πλήρωμα | Σύνολο |
|---|---|---|---|
 Αυστραλία |
2 | 0 | 2 |
 Βέλγιο |
1 | 0 | 1 |
 Αίγυπτος |
40 | 6 | 46 |
 Ελλάδα |
17 | 0 | 17 |
 Ισραήλ |
12 | 0 | 12 |
 Φιλιππίνες |
7 | 0 | 7 |
 ΗΠΑ |
9 | 0 | 9 |
 Μεξικό [5] |
2 | 0 | 2 |
| Σύνολο | 89 | 6 | 95 |
Οι Μεξικανοί επιβάτες, ήταν: η ηθοποιός Lupita Pallás και η κόρη της Laila Ortiz de Pinedo, η μητέρα και η αδελφή του Μεξικανού ηθοποιού Jorge Ortiz de Pinedo.
Αδιέξοδο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρχικά, οι αρχές της Μάλτας ήσαν αισιόδοξες ότι θα μπορούσαν να επιλύσουν την κρίση. Η Μάλτα είχε καλές σχέσεις με τον Αραβικό κόσμο και πριν από 12 χρόνια, είχε επιτυχώς επιλύσει μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση, όταν ένα Boeing 747 της KLM, προσγειώθηκε εκεί, υπό παρόμοιες συνθήκες. Ο Πρωθυπουργός της Μάλτας, Dr. Karmenu Mifsud Bonnici, έσπευσε στον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου και ανέλαβε την ευθύνη των διαπραγματεύσεων.[6][7] Βοηθημένος από ένα διερμηνέα, αρνήθηκε τον ανεφοδιασμό του αεροσκάφους, ή να αποσύρει τις ένοπλες δυνάμεις της Μάλτας, οι οποίες είχαν περικυκλώσει το αεροπλάνο, έως ότου απελευθερωθούν όλοι οι επιβάτες. Επιτράπηκε να αποβιβαστούν από το αεροπλάνο, έντεκα επιβάτες και δύο τραυματίες αεροσυνοδοί. Οι αεροπειρατές τότε, άρχισαν να πυροβολούν τους επιβάτες, ξεκινώντας από την Ισραηλινή Tamar Artzi, η οποία γδάρθηκε στο αυτί της, αλλά προσποιήθηκε ότι είναι νεκρή. Ο Rezaq, ο αρχηγός των αεροπειρατών, απείλησε να σκοτώνει έναν επιβάτη κάθε 15 λεπτά, έως ότου ικανοποιηθούν τα αιτήματά του. Το επόμενο θύμα του, ήταν άλλη μια Ισραηλινή γυναίκα η Nitzan Mendelson, η οποία σκοτώθηκε ακαριαία. Εν συνεχεία, πυροβόλησε τρεις Αμερικανούς - τους: Patrick Scott Baker, Scarlett Marie Rogenkamp και Jackie Nink Pflug. Από τους πέντε επιβάτες που πυροβολήθηκαν, επέζησαν οι Artzi, Pflug και Baker. Ένας Βρετανός επιβάτης, σχολίασε ότι είδε τον Rezaq που έπρεπε να σηκώσει το όπλο του, προκειμένου να πυροβολήσει τον Baker, ο οποίος ήταν περίπου 6 πόδια (1,80 μ.) ψηλός.
Η Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, προσφέρθηκαν να στείλουν δυνάμεις αντι-αεροπειρατείας. Ο Bonnici ήταν υπό μεγάλη πίεση τόσο από τους αεροπειρατές όσο και από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αίγυπτο, της οποίας οι πρεσβευτές ήταν στο αεροδρόμιο. Η αδέσμευτη κυβέρνηση της Μάλτας, φοβόταν ότι οι Αμερικανοί ή οι Ισραηλινοί θα έφθαναν και θα αναλάμβαναν τον έλεγχο της περιοχής, καθώς ο Ναυτικός Αεροσταθμός Sigonella των ΗΠΑ, ήταν μόλις 20 λεπτά μακριά. Ένα C-130 Hercules της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, με ομάδα εκκένωσης αεροπορικής ιατρικής, από την Αεροπορική Βάση του Rhein-Main (2η Μοίρα Εκκένωσης Αεροπορικής Ιατρικής) πλησίον της Φραγκφούρτης, Γερμανία και ταχείας ανάπτυξης χειρουργικές ομάδες από το Ιατρικό Κέντρο της Πολεμικής Αεροπορίας στο Βισμπάντεν, ήταν σε επιφυλακή στο Ναυτικό Νοσοκομείο των ΗΠΑ στη Νάπολη. Όταν οι ΗΠΑ ενημέρωσαν τις αρχές της Μάλτας, ότι η Αίγυπτος είχε μια ειδική ομάδα αντιτρομοκρατίας, εκπαιδευμένη από την Delta Force των ΗΠΑ, που ήταν έτοιμη να κινηθεί, της χορηγήθηκε η άδεια για να έρθει. Η Αιγυπτιακή μονάδα Al-Sa'iqa (Κεραυνός) — Task Force 777, υπό τις διαταγές του Υποστράτηγου Kamal Attia — έφτασε αεροπορικώς, ακολουθώντας τέσσερις Αμερικανούς αξιωματικούς. Οι διαπραγματεύσεις παρατάθηκαν όσο το δυνατόν περισσότερο και συμφωνήθηκε, ότι οι Αιγυπτιακές δυνάμεις, θα επιτίθεντο στο αεροπλάνο το πρωί της 25ης Νοεμβρίου, όταν θα εφοδίαζαν το αεροσκάφος με τρόφιμα. Στρατιώτες ντυμένοι σαν υπάλληλοι εστίασης, θα παραβίαζαν την πόρτα και θα επιτίθεντο.
Επιδρομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χωρίς προειδοποίηση, περίπου μιάμιση ώρα πριν από την προγραμματισμένη ώρα της επιδρομής, Οι Αιγύπτιοι καταδρομείς, επιτέθηκαν με εκρηκτικά, στις πόρτες επιβατών και τις πόρτες του χώρου αποσκευών. Ο Bonnici ισχυρίστηκε, ότι αυτές οι μη εξουσιοδοτημένες εκρήξεις, οδήγησαν στο να αρπαξιυν φωτιά πλαστικά μέρη εντός του αεροσκάφους, προκαλώντας έτσι συνθήκες εκτεταμένης κλίμακας ασφυξίας. Από την άλλη πλευρά, οι «Times της Μάλτας», παραθέτοντας πηγές του αερολιμένα κατά την ημέρα του συμβάντος, έκριναν ότι, όταν οι αεροπειρατές συνειδητοποίησαν ότι δέχονται επίθεση, πέταξαν χειροβομβίδες στο χώρο των επιβατών, σκοτώνοντας ανθρώπους και ξεκινώντας την πυρκαγιά στο σκάφος.[8] Τόσο τα Αιγυπτιακά εκρηκτικά, όσο και οι χειροβομβίδες των αεροπειρατών, θα μπορούσαν να ήταν υπεύθυνες, για την πυρκαγιά και τους θανάτους.
Κατά την έφοδο του αεροσκάφους, σκοτώθηκαν 54 από τους εναπομείναντες 87 επιβάτες, καθώς και δύο μέλη του πληρώματος και ένας αεροπειρατής. Μόνο ένας αεροπειρατής — ο Omar Rezaq, που είχε επιβιώσει — παρέμεινε απαρατήρητος από την κυβέρνηση της Μάλτας. Ο ηγέτης των τρομοκρατικών, ο οποίος τραυματίστηκε κατά την έφοδο του αεροσκάφους, αφαίρεσε την κουκούλα και τα πυρομαχικά του και προσποιήθηκε ότι είναι ένας τραυματισμένος επιβάτης. Οι Αιγύπτιοι καταδρομείς, ακολουθούσαν τα ίχνη του Rezaq στο Γενικό Νοσοκομείο του Αγίου Λουκά και ακινητοποιώντας τους γιατρούς και το ιατρικό προσωπικό με την απειλή των όπλων, εισήλθαν στην πτέρυγα επειγόντων περιστατικών αναζητώντας τον. Συνελήφθη, όταν κάποιοι από τους τραυματίες επιβάτες στο νοσοκομείο, τον αναγνώρισαν.
Κατά τη στιγμή που τελείωσε η κρίση, είχαν σκοτωθεί 58 από τους 95 επιβάτες και πλήρωμα (12 από τους 17 Έλληνες)[9], καθώς επίσης και δύο από τους τρεις αεροπειρατές. Οι ιατροδικαστές της Μάλτας, αποφάνθηκαν ότι τέσσερις από τους νεκρούς επιβάτες, είχαν πυροβοληθεί από τους καταδρομείς.
Ο Rezaq δικάστηκε στη Μάλτα, αλλά χωρίς αντιτρομοκρατική νομοθεσία, δικάστηκε για άλλες κατηγορίες. Υπήρξε ένας γενικευμένος φόβος, ότι οι τρομοκράτες θα πραγματοποιούσαν αεροπειρατεία σ' ένα αεροπλάνο της Μάλτας ή θα πραγματοποιούσαν μια τρομοκρατική επίθεση στη Μάλτα, ως πράξη αντεκδίκησης. Ο Rezaq καταδικάστηκε σε 25-ετή κάθειρξη, από τα οποία εξέτισε τα οκτώ. Η αποφυλάκισή του προκάλεσε διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Μάλτας και ΗΠΑ, επειδή το δίκαιο της Μάλτας, απαγορεύει αυστηρά ένα άτομο να δικαστεί δύο φορές, σε οποιαδήποτε δικαιοδοσία, σχετικά με τις κατηγορίες που συνδέονται με την ίδια σειρά των γεγονότων (έχοντας ευρύτερους περιορισμούς σε σύγκριση με την κλασική διπλή δίωξη). Ακολουθώντας την άμεση απέλασή του μετά την αποφυλάκισή του, συνελήφθη κατά την άφιξή του στη Νιγηρία. Μετά από τρεις μήνες, παραδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου, στις 7 Οκτωβρίου 1996, ενώπιον δικαστηρίου των ΗΠΑ, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη χωρίς το δικαίωμα αποφυλάκισης υπό όρους.
Επακόλουθο και κριτική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1989, ο John A. Mizzi γράφει στο βιβλίο του, «Σφαγή στη Μάλτα» («Massacre in Malta»):
| « | Η Μάλτα ήρθε αντιμέτωπη με ένα πρόβλημα, που δεν είχε τα εφόδια να το αντιμετωπίσει. Οι αρχές έλαβαν μια σταθερή στάση, με το να αρνηθούν καύσιμα στους αεροπειρατές, αλλά δεν έκαναν καμία λογική κίνηση, μέσα από την πολιτική πόλωση και την έλλειψη εμπειρίας, ώστε να ανταποκριθούν στις περιστάσεις που προέκυψαν, από αυτήν τους την απόφαση. Αφ ης εξ αρχής, δεν συστάθηκε καμία κατάλληλη ομάδα, προκειμένου να αξιολογήσει ή να αντιμετωπίσει σταδιακά την κρίση, αν και μόνο λίγες μέρες πρωτύτερα, είχε οργανωθεί κατόπιν αιτήματος της κυβέρνησης, μια σειρά μαθημάτων διαχείρισης περιστατικών, από μια ομάδα εμπειρογνωμόνων των ΗΠΑ στη Μάλτα.[10] | » |
Ο Mizzi προσθέτει:
| « | Οι Αιγύπτιοι καταδρομείς, είχαν μεγάλη ελευθερία κινήσεων και εκτέλεσαν την αποστολή τους, δίνοντας ελάχιστη προσοχή, αναφορικά με την ασφάλεια των επιβατών. Ήταν αποφασισμένοι να συλλάβουν στους αεροπειρατές πάση θυσία και την αρχική άρνηση της κυβέρνησης της Μάλτας, για την Αμερικανική αντί-τρομοκρατική δύναμη (μια ομάδα με Υποστράτηγο επικεφαλής, με συσκευές ακρόασης και λοιπό εξοπλισμό) που προσφέρθηκαν από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μέσω της Πρεσβείας των ΗΠΑ στη Μάλτα - μια απόφαση που αναιρέθηκε πολύ αργά - συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στην κακή διαχείριση της όλης επιχείρισης.[10] | » |
Ο Mizzi αναφέρει επίσης, πως οι στρατιώτες της Μάλτας που τοποθετήθηκαν πέριξ του αεροσκάφους, ήταν εξοπλισμένοι με τουφέκια αλλά δεν τους είχαν αποδοθεί πυρομαχικά. Μια έκθεση των Ιταλικών μυστικών υπηρεσιών για το περιστατικό, κατέδειξε πώς η πυρκαγιά στο εσωτερικό του αεροσκάφους, προκλήθηκε από τους Αιγύπτιους καταδρομείς, οι οποίοι τοποθέτησαν εκρηκτικά στο αμπάρι του αεροσκάφους - το πιο ευάλωτο τμήμα του αεροσκάφους, καθώς περιείχε τις δεξαμενές του οξυγόνου, που ανατινάχθηκαν. Κατά τη διάρκεια της αεροπειρατείας, μόνο το μέσο μαζικής ενημέρωσης του Σοσιαλιστικού Κόμματος και η κρατικά ελεγχόμενη τηλεόραση, έδωσαν πληροφορίες του συμβάντος. Τέτοια ήταν η λογοκρισία στα μέσα, που οι κάτοικοι της Μάλτας, πρωτοάκουσαν για την καταστροφή μέσω της RAI TV, όταν ο ανταποκριτής της Enrico Mentana, μίλησε ζωντανά στον αέρα μέσω μιας άμεσης τηλεφωνικής κλήσης: "Parlo da Malta. Qui c'è stato un massacro ..." ("Ομιλώ από τη Μάλτα. Εδώ, μόλις έχει υπάρξει μια σφαγή ...") Λίγο πριν από αυτήν την εκπομπή, ένα δελτίο ειδήσεων στην κρατική τηλεόραση της Μάλτας, είχε εσφαλμένα αναφέρει ότι όλοι οι επιβάτες είχαν απελευθερωθεί και ήταν ασφαλείς.
Οι αποφάσεις που ελήφθησαν από την κυβέρνηση της Μάλτας έτυχαν κριτικής από το εξωτερικό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαμαρτυρήθηκαν στη Μάλτα, σχετικά με το προσωπικό των ΗΠΑ που απέστειλαν να επιλύσει το ζήτημα, έχοντας περιοριστεί στο Αρχηγείο της Αεροπορικής Μοίρας και την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Φλοριάνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν δει την κατάσταση τόσο «καυτή» που είχαν διατάξει μια σειρά από πολεμικά πλοία τους, συμπεριλαμβανομένου και ενός αεροπλανοφόρου, να κινηθούν προς τη Μάλτα για λόγους έκτακτης ανάγκης.
Η EgyptAir (MS), τώρα πλέον χρησιμοποιεί τον αριθμό πτήσης 648, στη διαδρομή της από Ριάντ προς Κάιρο.
Στο λαϊκό πολιτισμό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα γεγονότα της αεροπειρατείας, σχετίστηκαν σε ένα απολογισμό από την Αμερικανίδα επιζήσασα, Jackie Nink Pflug, η οποία είχε πυροβοληθεί στο κεφάλι, στο τηλεοπτικό πρόγραμμα «I Survived...» («Επιβίωσα...»), του Biography Channel που βγήκε στον αέρα στις 13 Απριλίου 2009. Ο Laurence Zrinzo, ο νευρολόγος και νευροχειρούργος που θεμελίωσε τη νευροχειρουργική ως υπο-ειδικότητα στα νησιά της Μάλτας, εκτέλεσε τη νευροχειρουργική επέμβαση στη κα Pflug. Η κα Pflug επίσης παρέθεσε το 2001 στο βιβλίο της «Miles to Go Before I Sleep», σχετικές λεπτομέρειες αναφορικά με την πτήση και την επίθεση.[11] Το περιστατικό εξιστορήθηκε στο επεισόδιο «Terror in the Skies» («Τρόμος στους Αιθέρες»), του προγράμματος «Interpol Investigates», που βγήκε στον αέρα από το National Geographic Channel.
Η αεροπειρατεία είναι επίσης το θέμα του βιβλίου «Valinda, Our Daughter», το οποίο γράφηκε από την Καναδή συγγραφέα Gladys Taylor.
Τα γεγονότα της αεροπειρατείας περιγράφονται χρησιμοποιούνται Τα γεγονότα της πειρατείας, περιγράφονται και χρησιμοποιούνται για την προώθηση της πλοκής, στο μυθιστόρημα του Brad Thor «Path of the Assassin» («Το Μονοπάτι του Δολοφόνου»).
Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Σύμφωνα με τα ισχύοντα πρότυπα του ICAO, το υψόμετρο που το αεροσκάφος πρέπει να κατέλθει σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης - όπως σε μια αποσυμπίεση (απώλεια πίεσης) - είναι 14.000 πόδια (4.300 μ.), όταν θα μπορούν να αφαιρεθούν οι μάσκες οξυγόνου. Το υψόμετρο μετά από αυτό ορίζεται από τον πύργο ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας, για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν συγκρούσεις, ωστόσο, αεροσκάφη με καμία γνωστή κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, που ίπτανται στην εν λόγω περιοχή και, ενδεχομένως, σε αυτό το υψόμετρο, θα εκτραπούν αλλού. Σε αυτή την περίπτωση, το αεροσκάφος με το πρόβλημα έχει προτεραιότητα.
- Παραπομπές σημειώσεων
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ "EgyptAir Flight 648 Αρχειοθετήθηκε 2013-06-19 στο Wayback Machine.." Aviation Safety Network. Retrieved on December 24, 2008.
- ↑ «Accident Database: Accident Synopsis 11241985». Airdisaster.com. 24 Νοεμβρίου 1985. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2012.
- ↑ http://www.newdominion.com/2012/03/03/interpol-investigates-terror-in-the-skies.html Αρχειοθετήθηκε 2016-05-04 στο Wayback Machine. Interpol Investigates - Terror in the Skies
- ↑ «Victims of Hijack Return to Egypt». Associated Press. 1 December 1985. http://news.google.com/newspapers?nid=1310&dat=19851201&id=CdxVAAAAIBAJ&sjid=DeEDAAAAIBAJ&pg=3789,235913. Ανακτήθηκε στις 4 August 2012.
- ↑ «EspectĂĄculos - Recuerda Ortiz de Pinedo a su madre a l5 aĂąos de su muerte». El Universal. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2012.
- ↑ «Anniversary of a massacre - The EgyptAir hijack in Malta». Times of Malta. 23 November 2010. http://www.timesofmalta.com/articles/view/20101123/local/anniversary-of-a-massacre-the-egyptair-hijacking-in-malta.337385. Ανακτήθηκε στις 6 April 2014.
- ↑ «10 Most Terrifying Airplane Hijackings of All Time». Criminal Justice Degrees Guide. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-04-30. https://web.archive.org/web/20110430015446/http://www.criminaljusticedegreesguide.com/features/10-most-terrifying-airplane-hijackings-of-all-time.html. Ανακτήθηκε στις 6 April 2014.
- ↑ «ASN Aircraft accident Boeing 737-266 SU-AYH Malta-Luqa Airport (MLA)». Aviation-safety.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2012.
- ↑ «Πτήση 648 Αθήνα – Κάιρο: 64 νεκροί στην πιο αιματηρή αεροπειρατεία». Menshouse.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουνίου 2023.
- ↑ 10,0 10,1 Mizzi, J.A. (1989). Massacre in Malta : The Hijack of Egyptair MS 648, 72 p:ill. J.A. Mizzi - Valletta : Technografica, 1989. DDC : 364.162
- ↑ Miles to Go Before I Sleep at Google Books.