Σάμπα

Χορεύτριες σάμπα με την χαρακτηριστική αμφίεση του είδους κατά το βραζιλιάνικο καρναβάλι

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Σάμπα (αποσαφήνιση).

Η σάμπα (πορτογαλικά: Samba) είναι μουσικοχορευτικό είδος και πολιτισμικό χαρακτηριστικό της Βραζιλίας. Αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του βραζιλιάνικου πολιτισμού, και είναι ιδιαίτερα γνωστή για τον ζωηρό ρυθμό της και την ερωτική της χορευτική έκφραση.

Ετυμολογία

Η ετυμολογία της λέξης δεν είναι γνωστή, και έχουν γίνει διάφορες εκτιμήσεις για την προέλευσή της:

• στην πορτογαλική γλώσσα το ρήμα σαμπάρ (sambar) σημαίνει το να εργάζεται κάποιος με το ξύλο, ενώ το ουσιαστικό σαμπούκο (sambúco) είναι ονομασία παλαιού μουσικού οργάνου, άρπας ή λάουτου.
• δεν είναι βέβαιο το αν ο αφρικανικός χορός με την ονομασία σέμπα σχετίζεται με τη βραζιλιάνικη σάμπα, και το κατά πόσο είναι παλαιότερος ή νεότερος, πέρα από την επιφανειακή ομοιότητα στο όνομα και κάποιες ομοιότητες στην τεχνοτροπία. Σε 2 από τις αφρικανικές γλώσσες της οικογενείας Μπαντού το σέμπα σημαίνει χορός, ενώ σε άλλες γλώσσες της ίδιας οικογενείας έχει διάφορες άλλες τελείως διαφορετικές έννοιες, όπως πείνα ή ύφασμα.

Μια από τις παλαιότερες αναφορές της λέξης σάμπα που διασώζονται, χρονολογείται από το 1838, σε ιστορική μαρτυρία σχετικά με τα έθιμα των μαύρων κατοίκων της εποχής.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, η λέξη σάμπα χρησιμοποιούνταν για να δηλώσει την μουσική των αφρικανών δούλων, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου η μουσική αυτή απέκτησε τα δικά της χαρακτηριστικά στην κάθε περιοχή, αποτυπώνοντας έτσι και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διαφορετικών περιοχών.

Στην Αργεντινή, υπάρχει χορός που λέγεται ζάμπα ο οποίος πιθανώς μοιράζεται κοινή ετυμολογία με τη σάμπα, ωστόσο οι 2 χοροί διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους.

Περιγραφή

Ο χορός των Αφρικανών δούλων, απεικόνιση του 19ου αιώνα

Οι ρίζες της ανάγονται στην Αφρική, και συγκεκριμένα το δουλεμπόριο του 17ου και 18ου αιώνα όπου πολλοί ιθαγενείς της δυτικής Αφρικής μεταφέρθηκαν ως σκλάβοι στις πορτογαλικές κτήσεις της λατινικής Αμερικής. Έτσι οι αφρικανικές πολιτισμικές και θρησκευτικές παραδόσεις, κυρίως της Ανγκόλας και της περιοχής του ποταμού Κονγκό, αποτυπώθηκαν στη μουσική αυτή, της οποίας ο κοντινότερος εκπρόσωπος είναι το μουσικό είδος σάμπα ντε ρόντα της περιοχής Μπαΐα στη Βραζιλία το οποίο διατηρεί πολλά από τα αρχικά αφρικανικά χαρακτηριστικά και παράλληλα είναι ο κοινός πρόγονος όλων των μετέπειτα ειδών σάμπα, ενώ αποτελεί και άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Αν και υπάρχουν πολλές μορφές του είδους, η σάμπα συνολικά είναι γενικότερα αναγνωρίσιμη ως η μουσική έκφραση του Ρίο ντε Τζανέιρο, η λεγόμενη σάμπα καριόκα. Η σύγχρονη σάμπα εμφανίστηκε στις αρχές του 2ου αιώνα και ο κύριος ρυθμός που διαθέτει είναι τα 2/4. Πέρα από τη μουσική της διάσταση, η πολιτισμική της επιρροή είναι παρούσα και στη μαγειρική, την ένδυση και τη ζωγραφική τέχνη. Υπάρχει επίσης και χορευτική παράδοση ως προς τη σάμπα αίθουσας χορού, η οποία παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία υποειδών, με την σάμπα ντε γκαφιέρα να είναι η πλέον δημοφιλές και η οποία έχει και άλλες επιρροές πέρα από την αφρικανική μουσική.

Παρέλαση σάμπα στο καρναβάλι του Ρίο ντε Τζανέιρο

Αποτελεί διεθνώς ένα από τα σύμβολα του βραζιλιάνικου πολιτισμού μαζί με το βραζιλιάνικο καρναβάλι, καθώς συχνά χρησιμοποιείται και ως σύμβολο της βραζιλιάνικης εθνικής ταυτότητας. Ο χορός έχει τη δική του ετήσια επέτειο στη Βραζιλία, με την Εθνική Ημέρα Σάμπας να γιορτάζεται στις 2 Δεκεμβρίου κάθε έτος. Υπάρχουν πολυάριθμες σχολές χορού και μουσικής του είδους διάσπαρτες σε κάθε γωνιά της Βραζιλίας, με μικρές διαφοροποιήσεις, όπως αυτή της νότιας Βραζιλίας, της κεντροδυτικής, και της αγροτικής υπαίθρου η οποία ονομάζεται σερτανέζο και είναι ιδιαίτερη δημοφιλής.

21ος αιώνας

Από το 2000 και έκτοτε, υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες οι εκφράσεις των οποίων προσανατολίζονται προς την παραδοσιακότερη μορφή της σάμπας με στόχο την αναζωογόνησή της και τη γνωριμία με τις νεότερες γενιές, μέσω συναυλιών και άλλων δραστηριοτήτων. Μια σχετικά νέα εξέλιξη είναι και ο συνδυασμός της drum and bass μουσικής με τη σάμπα, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό του μουσικού υβριδίου sambass. Το 2004, το υπουργείο πολιτισμού της Βραζιλίας κατέθεσε αίτηση στην Ουνέσκο για την καθιέρωση της σάμπα ως άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς κάτι που καθιερώθηκε κατά το επόμενο έτος.

Διάσημοι εκπρόσωποι

• 
  Η ηθοποιός και χορεύτρια Κάρμεν Μιράντα συνέτεινε στην δημοφιλία της σάμπας διεθνώς κατά την περίοδο 1930 - 1950
• 
  Ο Βινίσιους ζε Μοράις υπήρξε ένας από τους διασημότερους συνθέτες της σάμπας
• 
  Ο Ζοάο Ζιλμπέρτο, πρωτοπόρος της μπόσα νόβα, στενά συγγενούς μουσικού είδους με τη σάμπα
• 
  Ο Ζέκα Παγκοτζίνιο αποτελεί έναν από τους δημοφιλείς σύγχρονους εκπροσώπους της μουσικής σκηνής
• 
  Ο Μαρσέλο D2, μουσικός που συχνά πειραματίζεται με τη μίξη χιπ χοπ και σάμπας

Σχετική βιβλιογραφία

• The Brazilian Sound: Samba, Bossa Nova and the Popular Music of Brazil. by McGowan, Chris and Pessanha, Ricardo. 2nd edition. Temple University Press. 1998.
• Nosso senhor do samba. by Edigar de Alencar. Rio de Janeiro: FUNARTE, 1988.
• Ο Encontro Entre Bandeira e Sinhô. by André Gardel Rio de Janeiro: Secretaria Municipal de Cultura, 1996.
• Ο Sol nasceu pra todos:a História Secreta do Samba. by Lui Morais [Luis Carlos de Morais Junior]. Rio de Janeiro: Litteris, 2011.
• Rhythms of Resistance: African Musical Heritage in Brazil. by Peter Fryer. Pluto Press 2000.
• Making Samba: A New History of Race and Music in Brazil. by Marc A. Hertzman. Duke University Press 2013.

Δείτε επίσης

• Μπόσα νόβα
• Τροπικάλια

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πάθος, ρυθμός και σάμπα, της Αλεξάνδρας Μανδράκου - Η Καθημερινή, 02.02.2016
• Σάμπα, ο χορός των σκλάβων που έγινε παγκόσμια μόδα - Μηχανή του χρόνου, 04.11.2013