Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571)

Για τη ναυμαχία του Πελοποννησιακού Πολέμου, δείτε: Ναυμαχία της Ναυπάκτου (429 π.Χ.).

Ναυμαχία του Lepanto. Σε όλες τις χώρες του εξωτερικού σημειώνεται ως Ναυμαχία του Lepanto. Lepanto ονομαζόταν ολόκληρη η περιοχή από την Αιτωλοακαρνανία μέχρι την Κόρινθο με πρωτεύουσα την αρχαία πόλη Ναύπακτο που επί αιώνες ήταν κτήση βενετική.
Η ναυμαχία, απεικόνιση του 1574
Χρονολογία	7 Οκτωβρίου 1571
Τόπος	Πατραϊκός κόλπος, Ιόνιο Πέλαγος
Έκβαση	Νίκη του Ιερού Συνασπισμού
Αντιμαχόμενοι
Στόλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Ενωμένος στόλος του Ιερού Συνασπισμού (Holy League) της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, της Σαβοΐας, της Νεάπολης και Σικελίας και του Παπικού Κράτους
Ηγετικά πρόσωπα
Καπουδάν πασάς Αλή Ζαζέ μουεζίν Κιλίτζ Αλή Πασάς Δον Χουάν της Αυστρίας Αλέξανδρος Φαρνέζε Τζοβάνι Αντρέα Ντόρια
Δυνάμεις
251 πλοία 206 γαλέρες 45 γαλιότες 31.490 στρατιώτες 50.000 ναύτες και κωπηλάτες 750 όπλα 212 πλοία 6 γαλεάσσες 206 γαλέρες 28.500 στρατιώτες 40.000 ναύτες και κωπηλάτες 1.815 όπλα
Απώλειες
20.000 νεκροί, τραυματισμένοι ή αιχμάλωτοι 137 πλοία αιχμαλωτίστηκαν 50 πλοία βυθίστηκαν 12.000 Χριστιανοί ελευθερώθηκαν 7.500 νεκροί 17 πλοία βυθίστηκαν

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (ιταλ. Battaglia di Lepanto) ήταν μία σύγκρουση στά πλαίσια του Δ' Βενετοτουρκικού Πολέμου, και είναι μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην παγκόσμια ιστορία. Αποτελεί, δε, ακόμη και ιστορικό σταθμό στη ναυτική τακτική, καθώς και στη ναυπηγική.

Ονομασία

Με την ονομασία Ναυμαχία της Ναυπάκτου παρέμεινε στην ιστορία η ναυμαχία που έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου του 1571, αφ' ενός μεν μεταξύ των ενωμένων στόλων της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, των Ιπποτών της Μάλτας, του δουκάτου της Σαβοΐας, του δουκάτου του Ουρμπίνο, του μεγάλου δουκάτου της Τοσκάνης και του Πάπα υπό την ονομασία Lega Santa (Ιερή Ένωση), αφ' ετέρου δε του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην είσοδο του Πατραϊκού Κόλπου -κοντά στις νήσους νότιες Εχινάδες και στο Ακρωτήριο Σκρόφα. Η ονομασία της, δε, προήλθε όχι από την πόλη της Ναυπάκτου, αλλά από την ονομασία (θέση) του Κόλπου που έγινε η ναυμαχία, επειδή τότε ολόκληρος ο Κόλπος ονομαζόταν από τους Ενετούς "Κόλπος της Ναυπάκτου". Οι Δυτικοί ιστορικοί χρησιμοποιούν την ονομασία Ναυμαχία του Λεπάντο (Naval Battle of Lepanto) από το μεσαιωνικό όνομα της πόλης.

Ιστορικό

Μετά τη κατάληψη της Κύπρου από τον Σουλτάνο Σελήμ Β΄, τον Αύγουστο του 1570, και τις επακόλουθες από τους Τούρκους σφαγές των παραδοθέντων Ενετών, αλλά και μετά την προκλητική στάση των Οθωμανών έναντι των χριστιανικών κρατών, άρχισαν τότε, με την πρωτοβουλία του μετέπειτα Αγίου Πάπα Πίου του Ε΄, τα χριστιανικά κράτη και μάλιστα η Ισπανία και η Βενετία, να συνάπτουν συμμαχίες για κοινές πολεμικές ενέργειες κατά των Οθωμανών, που απέβλεπαν κυρίως στη διάλυση του οθωμανικού στόλου και στην απελευθέρωση των κατεχομένων εδαφών.

Συγκρότηση στόλων

Έτσι, οι πλείστες δυνάμεις του συγκροτηθέντος συμμαχικού υπερ-στόλου των δυτικών χριστιανικών κρατών διατέθηκαν από τη Βενετία, που ήταν η περισσότερο πληγείσα στις κτήσεις της, ενώ στον στόλο της Ισπανίας συνενώθηκαν οι στόλοι της Νεάπολης και Σικελίας, που υπάγονταν σ' αυτήν, καθώς και ο στόλος της Γένουας με τα σκάφη του Πάπα. Του ενετικού στόλου, που ήταν διαιρεμένος σε δύο μοίρες, ηγούνταν οι ναύαρχοι Σεμπαστιάνο Βενιέρ, Μάρκο Κουερίνι και Αγκοστίνο Μπαρμπαρίγκο, του παπικού στόλου ο ναύαρχος Μαρκαντόνιο Κολλόνα, του γενουατικού ο ναύαρχος Τζαναντρέα Ντόρια και τέλος του ισπανικού ο αδελφός του Βασιλέως της Ισπανίας Δον Ιωάννης ο Αυστριακός (Don Juan d' Austria), υπό την αρχηγία του οποίου τέθηκε όλος ο στόλος. Έτσι, στα μέσα του 1571 ο στόλος αυτός συγκεντρώθηκε στη σικελική Μεσσήνη.
Στις 17 Σεπτεμβρίου ο συμμαχικός στόλος, που αριθμούσε 6 Γαλεάσσες και Γαλέρες (σύνολο 212 πλοία), απέπλευσε από τη Μεσσήνη για τα ελλαδικά ύδατα, προς συνάντηση του οθωμανικού στόλου, μεταφέροντας δύναμη πεζικού περίπου 28.000 ανδρών: 10.000 Ισπανούς απλού πεζικού άριστης ποιότητας, 7.000 Γερμανούς και Κροάτες, 5.000 Ιταλούς μισθοφόρους πληρωμένους από την Ισπανία και 5.000 Βενετούς στρατιώτες. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο συμμαχικός στόλος κατέπλευσε στην Κέρκυρα, όπου μετά από μικρή ανάπαυση απέπλευσε προς Νότο, όπου και παραπλέοντας την ηπειρωτική ακτή και φθάνοντας στις Εχινάδες νήσους του Κόλπου της Ναυπάκτου έγινε αντιληπτός ο οθωμανικός στόλος.

Οι οθωμανικές γαλέρες επανδρώνονταν από 13.000 έμπειρους ναύτες, γενικά από ναυτικά έθνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ονομαστικά από Βέρβερους, Έλληνες, Σύρους και Αιγύπτιους, καθώς και 34.000 στρατιώτες. Έπλεε κι εκείνος προς συνάντηση του χριστιανικού. Αποτελείτο από 222 πολεμικές γαλέρες και 56 γαλιότες και μερικά μικρότερα πλοία. Αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου ήταν ο Καπουδάν πασάς Αλή Ζαζέ μουεζίν, έχοντας υπ' αυτόν τον αρνησίθρησκο Ναπολιτάνο Μπέη του Αλγερίου Ουλούτς Αλή και τον Μπέη της Αλεξανδρείας Μεχμέτ Σιρρόκο.

Ναυμαχία

Η διάταξη των στόλων, αναπαράσταση του 1574

Οι δύο στόλοι βρέθηκαν «εν αλλήλοις» (συναντήθηκαν) στις 7 Οκτωβρίου, οπότε και έλαβαν αμφότεροι παράταξη μάχης (τάξη μάχης). Το κέντρο του συμμαχικού στόλου κατείχε ο Δον Ιωάννης, τη διοίκηση της αριστερής πτέρυγας της παράταξης ανέλαβε ο Ενετός ναύαρχος Βαρβαρίγος, της δε δεξιάς ο Γενουάτης ναύαρχος Ντόρια, ενώ όπισθεν του κέντρου είχε παραταχθεί εφεδρική δύναμη. Αντίθετα, ο οθωμανικός στόλος απέβλεψε εξ αρχής στην κύκλωση των χριστιανικών πλοίων. Και πράγματι, ενώ φαινόταν πως είχε παρακάμψει την αριστερή πτέρυγα του συμμαχικού στόλου, επιτέθηκαν οι Ενετοί, οι οποίοι και διέσπασαν την αιγυπτιακή γραμμή, επιφέροντας την τέλεια καταστροφή της. Στην αρχική αυτή μάχη φονεύθηκαν ο Ενετός, αλλά και ο Αιγύπτιος ναύαρχος, ενώ διακρίθηκαν ιδιαίτερα τα επτανησιακά των Ενετών. Στον ίδιο χρόνο, στο κέντρο των παρατάξεων η μάχη ήταν σφοδρότερη, έφθασε μάλιστα να γίνεται "εκ του συστάδην", όταν τα πλοία άρχισαν να πλευρίζουν. Οι δε δύο ναυαρχίδες, του Δον Ιωάννη και του Καπουδάν Πασά, έφθασαν πολύ κοντά, βάλλοντας με τα τηλεβόλα τους, υπερτερούσε όμως η ισπανική, από το πυρ της οποίας φονεύθηκε ο Καπουδάν Πασάς και η ναυαρχίδα του τελικά κατελήφθη. Στη δεξιά όμως πτέρυγα υπερτερούσαν τα αλγερινά πλοία και, προσπαθώντας να τα περικυκλώσουν, τα πλοία του Ντόρια αναγκάσθηκαν ν' ανοιχθούν με τα ιστία (πανιά) γρήγορα στο πέλαγος, απομονώθηκαν όμως και κινδύνεψαν. Τότε έσπευσαν προς βοήθειά του τα εφεδρικά πλοία της δεύτερης γραμμής, που ανέκοψαν τα αλγερινά και τα έτρεψαν σε υποχώρηση.

Έτσι η ναυμαχία αυτή έληξε με πλήρη νίκη των συμμαχικών πλοίων, εκ των οποίων μόνο 15 βυθίστηκαν και φονεύθηκαν περί τους 8.000 εκ των πληρωμάτων τους. Οι απώλειες του οθωμανικού στόλου ήταν τεράστιες, μόλις 40 πλοία εκ των 273 διέφυγαν την καταστροφή ή την αιχμαλωσία, υπό τον Ουλούτς Αλή ή Κιλίτζ Αλή Πασά, (όπως ήταν το μετέπειτα όνομά του), στο δε έμψυχο οι απώλειες υπολογίσθηκαν σε 30.000 νεκρούς και 15.000 αιχμαλώτους εκ των οποίων 1.500 ήταν Έλληνες των ελλαδικών και τουρκικών παραλίων, που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο και απελευθερώθηκαν.
Την καταστροφή του τουρκικού στόλου συμπλήρωσε νυκτερινή καταιγίδα με μεγάλη τρικυμία στη θαλάσσια περιοχή, η οποία έπληξε τα τουρκικά πλοία που είχαν διαφύγει στα ανοικτά, εκ των οποίων σώθηκε μόνο η αλγερινή ναυαρχίδα.

Συνέπειες

Η καταστροφή του τουρκικού στόλου αναπτέρωσε το ηθικό των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής και αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς επαναστατικών και συνωμοτικών ενεργειών εναντίον των Τούρκων. Οι κινήσεις αυτές έγιναν με την ελπίδα της βοήθειας που υπόσχονταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας (Sacra Liga). Οι βοήθειες αυτές στην πραγματικότητα δεν ήλθαν ποτέ ή ήταν πενιχρές και οι επαναστατικές προσπάθειες δεν είχαν επιτυχία. Μαρτυρούν όμως τη ζωτικότητα και την έντονη εθνική συνείδηση των λαών της περιοχής και κυρίως των Ελλήνων. Οι προσπάθειες αυτές ατόνησαν μετά την έκρηξη του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648), οπότε και άλλαξαν οι προτεραιότητες της πολιτικής των δυτικών δυνάμεων.

Από το 1573 εκδηλώνονται συστηματικά πειρατικές επιδρομές από Μαλτέζους, Ναπολιτάνους, Ισπανούς, Κορσικανούς και Γάλλους κατά νηοπομπών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι προσανατολίζονται στους Έλληνες και αναθέτουν σε μικρά ελληνικά σκάφη των τουρκοκρατούμενων περιοχών τη μεταφορά των εμπορευμάτων τους. Ο αποκλεισμός από το 1592 και ύστερα ξένων πλοίων από τη Μαύρη Θάλασσα συνέβαλε στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας. Τα ελληνικά πλοία ήταν ασφαλέστερα, διότι τα πειρατικά σκάφη επάνδρωναν στην πλειονότητά τους Έλληνες.

Λαογραφία

Η «Ναυμαχία της Ναυπάκτου», Πίνακας του Πάολο Βερονέζε, Ακαδημία Καλών Τεχνών Βενετίας

Όταν απαντηθήκανε

οι δυο χοντρές αρμάδες

βροντοκοπούν οι κανονιές

γίνεται η μέρα νύχτα

πλώρη με πλώρη σμίγουνε

κατάρτι με κατάρτι

λαμποκοπάνε τα λαμιά (=τα σπαθιά)

βροντάνε τα τρομπόνια (=τα κανόνια)

ποδάρια χέρια και κορμιά

γιομίζουν τα καράβια

σκοτώθη κι ο Αλή Πασάς (=ο ναύαρχος)

το άξιο παλικάρι

κι ο Ρήγας τη γαλεότα του (του Αλή)

τη σέρνει από τη πρύμνη.

Απόσπασμα από δημοτικό τραγούδι της Πάργας

Σημειώσεις

• Στη Ναυμαχία αυτή έλαβε μέρος ως υπαξιωματικός της γαλέρας Μαρκέσα (Marquesa) ο μετέπειτα διάσημος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ ντε Θερβάντες. Αν και άρρωστος με πυρετό την ημέρα εκείνη, ο Θερβάντες πολέμησε και πληγώθηκε τρεις φορές από σφαίρα, δύο στο στήθος και μία που του άφησε μόνιμη αναπηρία στο αριστερό του χέρι. Στο «Ταξίδι στον Παρνασσό» (1614) αναφέρει ότι στη Ναύπακτο αχρηστεύτηκε το αριστερό του χέρι «προς δόξαν του δεξιού» (υπαινισσόμενος την κατοπινή επιτυχία του πρώτου μέρους του Δον Κιχώτη). Ο Θερβάντες πάντα ένοιωθε υπερήφανος για τη συμμετοχή του στη Ναυμαχία και πίστευε ότι είχε λάβει μέρος στην πιο ένδοξη μάχη που είδαν ή θα δουν οι αιώνες (που όπως αποδείχθηκε ιστορικά δεν είχε άδικο), ενώ συμπλήρωνε σε κείμενό του γι' αυτήν: «Την ημέρα εκείνη διαλύθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο η μέχρι τότε υφιστάμενη πεποίθηση ότι οι Τούρκοι ήταν στη θάλασσα αήττητοι». Δυστυχώς, όμως, οι τότε Ηγεμόνες άργησαν πολύ να επωφεληθούν των νέων αυτών δυναμικών, που παρουσίασε εκείνη η ναυμαχία, σε αντίθεση με τη ναυτική τέχνη και βεβαίως τη ναυπηγική, που έσπευσαν αμέσως να προσαρμοστούν επ' αυτών.
• Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε το τέλος των κωπήλατων πολεμικών πλοίων και η ανατολή των ιστιοφόρων στους κατά θάλασσα αγώνες. Μια ιστορική διαδρομή 2.500 ετών και πλέον, του κουπιού, που είχε ξεκινήσει από την Αργοναυτική εκστρατεία, έφθασε στο τέλος της, για να δώσει τη σειρά του στο πανί ως κύριο μέσο πρόωσης, που βεβαίως είχε ξεκινήσει εξ ανάγκης στα εμπορικά πλοία, λόγω των μεγάλων αποστάσεων που έπρεπε να καλύψουν, αλλά που δεν είχε δοκιμασθεί για περιορισμένες κατ' έκταση ναυμαχίες. Σε αυτήν την τότε σύγχρονη εξέλιξη, η ναυτική τέχνη και η ναυπηγική προσαρμοζόμενες, άρχισαν να παρουσιάζουν τεράστια ιστιοφόρα, για να καταλήξουν στα λεγόμενα Δίκροτα και Τρίκροτα, που θα καλύψουν ανάγκες των επόμενων πέντε αιώνων, προκειμένου και αυτά να υποκλιθούν στη νεότερη γενιά του ατμού και του σιδήρου. Η ναυμαχία αυτή σήμανε, επίσης ,το τέλος των επιδιώξεων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για μιαν έξοδο στον Ατλαντικό.

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Τάκη Παπανικολάου, «Ωδή στον Δον Ζουάν τον Αυστριακό και το Παράπονο του Θερβάντες», εκδόσεις Αντωνίου Ν. Σάκκουλα Ε.Ε, 2020

Πηγές

• Αλεξάνδρα Κραντονέλλη, «Η σημασία της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου στην ανάπτυξη της Ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, στο: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών-Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Μνήμη Δ.Α. Ζακυθινού, μέρος Α΄, επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, Σύμμεικτα τ.9 (1994) σελ. 269-284

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [1] Η ναυμαχία της Ναυπάκτου: Σταυροφορία εναντίον των Οθωμανών στις ελληνικές θάλασσες του 16ου αιώνα
• Animated https://www.youtube.com/watch?v=WT8G17HQFpA
• Αναπαράσταση Ναυμαχίας Ναυπάκτου https://vimeo.com/140628349
• [2] Δρ Παναγιώτης Δ. Καγκελάρης: Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571) - Η ελληνική συμμετοχή και ο ρόλος της Κεφαλονιάς, Η Κεφαλονίτικη Πρόοδος, περίοδος Γ’, τεύχος 3, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2021