Κίνημα Γεωργίου Κονδύλη 22ης Αυγούστου 1926

Το Κίνημα Γεωργίου Κονδύλη της 22ας Αυγούστου 1926 ήταν η καθοριστική ενέργεια που οδήγησε στην ανατροπή της δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου. Ηγέτης του κινήματος ήταν ο επικεφαλής των "Δημοκρατικών Ταγμάτων" Γεώργιος Κονδύλης ο οποίος αιφνιδίασε το δικτάτορα που παραθέριζε στις Σπέτσες. Αποτέλεσμα του κινήματος υπήρξε η επαναφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος και η φυλάκιση του στρατηγού Παγκάλου επί διετία.

Τον Αύγουστο του 1926 ο Κονδύλης, στηριγμένος στη βοήθεια των «Δημοκρατικών Ταγμάτων» πέτυχε την ανατροπή του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου και την κατάλυση του καθεστώτος του. Ωστόσο η πολιτική κατάσταση της χώρας παρέμενε ρευστή, αφού τα κόμματα δεν κατάφεραν να βρουν κοινό πεδίο προσέγγισης, το Πολιτειακό ζήτημα είχε ανακινηθεί, δεν υπήρχε Καταστατικός Χάρτης (το «Σύνταγμα» Παγκάλου είχε καταργηθεί) και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης, αποσυρθείς ιδιώτευε. Οι δημοκρατικών φρονημάτων αξιωματικοί ήταν ανάστατοι, αφού οι δυνάμεις που είχαν βοηθήσει στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας ήταν αλώβητες και παρέμεναν στο προσκήνιο. Ο Κονδύλης βρισκόταν στην ηγεσία μίας προσωρινής κυβέρνησης μετά την αδυναμία συνεννόησης για τον ορισμό οικουμενικού σχήματος, κάτι που αποτελούσε επιθυμία της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος. Ο επανακάμψας, μετά την εξουδετέρωση, σύλληψη και φυλάκιση του Πάγκαλου, Κουντουριώτης επανήλθε στη θέση του και ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Κονδύλη, ο οποίος ορκίσθηκε στις 26 Αυγούστου. Μετά την ορκωμοσία του, ο Κονδύλης εξήγγειλε εκλογές για τις 24 Οκτωβρίου του 1926, ημερομηνία που άλλαξε, αργότερα, για την 7 Νοεμβρίου 1926.

Συμβολισμός του κινήματος

Το στρατιωτικό κίνημα της 22ας Αυγούστου του 1926 αποτέλεσε τον προτελευταίο κρίκο μιας σειράς επιτυχών κινημάτων τα οποία εκτελέσθηκαν στη χώρα μας κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, που όμως δεν απέβλεπαν, ούτε κατέληξαν στην επιβολή μονίμου καθεστώτος. Ήταν μια στρατιωτική ενέργεια που αποσκοπούσε, όπως και οι προηγούμενες οι οποίες είχαν εκδηλωθεί στα 1909, 1916, 1922, στην επίτευξη ομαλής πολιτικής ζωής και όχι σε ανατροπή των υφιστάμενων πολιτικών και πολιτειακών δομών και δικτατορία. Ακόμη και το κίνημα του Θεόδωρου Πάγκαλου, το οποίο στην πορεία του χαρακτηρίστηκε ως "οπερετικό" είχε ξεκινήσει με τον ίδιο σκοπό. Το συγκεκριμένο αυτό χαρακτήρα μάλιστα, δεν αποποιήθηκαν ούτε τα δυο (αποτυχημένα) στρατιωτικά κινήματα που ακολούθησαν στην Ελλάδα, τα έτη 1933 και 1935, από τους Ελευθέριο Βενιζέλο και Νικόλαο Πλαστήρα αντίστοιχα, αλλά και εκείνο της 10ης Οκτωβρίου 1935 έως ότου επιβληθεί μια πραγματική δικτατορία, από τον Ιωάννη Μεταξά, στις 4 Αυγούστου του 1936.

Προϊστορία και εκδήλωση του κινήματος

Το καλοκαίρι του 1925, η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου ταλανιζόταν από προβλήματα και διαφωνίες που είχαν οδηγήσει τη χώρα σε πολιτική αστάθεια. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύθηκε ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, παλαιός πρόμαχος της Δημοκρατίας και την ανέτρεψε με στρατιωτικό κίνημα. Ακολούθως, διεκήρυξε την απόφασή του να εγκαθιδρύσει μονοκομματικό κράτος, επεξεργάσθηκε νέο Σύνταγμα το οποίο επέβαλε στη Βουλή, την οποία εν συνεχεία διέλυσε. Οι διάφορες αλλοπρόσαλλες δηλώσεις και ενέργειές του (ενώ προκήρυξε εκλογές για τις 7 Μαρτίου, στις 4 Ιανουαρίου του 1926 κήρυξε, επίσημα, δικτατορία) όμως, όπως και οι απηνείς διώξεις αντιφρονούντων προκάλεσαν γενική δυσαρέσκεια με συνέπεια να εκδηλωθούν αντιδράσεις κατά του καθεστώτος του. Ο Γεώργιος Κονδύλης επιχείρησε να τον ανατρέψει, στις αρχές Φεβρουαρίου του 1926, αλλά απέτυχε κατόπιν προδοσίας και εκτοπίσθηκε στη Σαντορίνη. Μετά την παραίτηση του Παύλου Κουντουριώτη από την προεδρία της δημοκρατίας (19 Μαρτίου 1926) ο Πάγκαλος προχώρησε σε προκήρυξη προεδρικών εκλογών με μοναδικό υποψήφιο τον ίδιο. Ο Κονδύλης, έξυπνα, ανακοίνωσε τότε την υποστήριξή του στο πρόσωπο του δικτάτορα και πέτυχε, έτσι, την αποφυλάκισή του. Τελικά, με τη συνεργασία και άλλων υψηλόβαθμων αξιωματικών (Κατσώτας, Κοκκαλάς κ.α.) εξαπέλυσε το κίνημά του, στις 22 Αυγούστου του 1926, με κατάληψη του Υπουργείου Στρατιωτικών και του Φρουραρχείου Αθηνών. Μέσα σε λίγες ώρες, το κίνημα επικράτησε πλήρως και ο Κονδύλης μετατράπηκε σε κύριο της κατάστασης. Μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό του, ο Πάγκαλος προσπάθησε να αντιδράσει με κινητοποίηση πιστών του δυνάμεων του στρατού ξηράς, η διοίκηση των οποίων όμως είχε προσχωρήσει ήδη στους κινηματίες. Τέσσερις μέρες μετά την έκρηξη του κινήματος, στις 26 Αυγούστου 1926, ο Κονδύλης σχημάτισε κυβέρνηση, ενώ, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1926, αντιμετώπισε με εξίσου επιτυχημένο τρόπο ένα πραξικόπημα που επιχείρησαν οι φιλικά προσκείμενοι στο Θεόδωρο Πάγκαλο αξιωματικοί, Βασίλειος Ντερτιλής και Ναπολέων Ζέρβας, που προηγουμένως τον είχαν στηρίξει στην ανατροπή του δικτάτορα. Όταν ο Πάγκαλος αντιλήφθηκε πως κάθε αντίσταση ήταν πλέον μάταια, επιχείρησε να διαφύγει επιβαίνοντας στο τορπιλοβόλο «Πέργαμος», όμως δυνάμεις των κινηματιών έπλευσαν πίσω του και πέτυχαν να τον συλλάβουν κοντά στα Κύθηρα. Αμέσως, οδηγήθηκε στις φυλακές του Ιτζεντίν της Κρήτης, όπου και παρέμεινε έγκλειστος για τα επόμενα δυο χρόνια.

Οι ταραχές της 9ης Σεπτεμβρίου

Φωτογραφία των γεγονότων της 9ης Σεπτεμβρίου 1926 που δημοσίευσε η εφημερίδα "Η Καθημερινή", στο φύλλο της επόμενης μέρας.

Οι ταραχές της 9ης Σεπτεμβρίου 1926 ήταν πολεμικές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στο κέντρο της Αθήνας. Αντιμέτωπες βρέθηκαν ελληνικές τακτικές στρατιωτικές μονάδες, ενώ στη σύρραξη μετείχαν και άτακτες ομάδες ιδιωτών-πολιτών. Ο απολογισμός των επεισοδίων ήταν, σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, σχεδόν τριακόσιοι νεκροί, ενώ τα επίσημα ανακοινωθέντα έκαναν λόγο για 23 νεκρούς και 175 τραυματίες στρατιωτικούς. Τεθωρακισμένα οχήματα καταστράφηκαν, ενώ σημειώθηκαν υλικές ζημιές σε κατοικίες και δημόσια κτίρια. Την αντιπαράθεση επεδίωξε ο Γεώργιος Κονδύλης, με πρόθεση τη διάλυση των «Δημοκρατικών Ταγμάτων», σχηματισμών ιδιαίτερης ισχύος και επιρροής στο στράτευμα και των οποίων τους επικεφαλής Ναπολέοντα Ζέρβα και Βασίλειο Ντερτιλή, με τέχνασμα, εξώθησε σε στάση, εμφανίζοντάς τους στην κοινή γνώμη ως πραξικοπηματίες.

Στις 7 Σεπτεμβρίου 1926 ο Κονδύλης είχε κατ’ ιδίαν συζητήσεις με το Ναπολέοντα Ζέρβα, πείθοντάς τον, με δυσκολία, να παραιτηθεί από την αίτηση αποστρατείας που είχε υποβάλει, με το αιτιολογικό ότι είχε απολύτως ανάγκη τις υπηρεσίες τους, ως εγγύηση για την ενάσκηση των καθηκόντων του. Όμως, την επομένη και κατόπιν εντολής του ίδιου του Κονδύλη, ο νεοδιορισμένος διοικητής του Α’ Σ.Σ. Κ. Μανέττας εξέδωσε διαταγή διάλυσης των Ταγμάτων, με παράλληλη κινητοποίηση στρατιωτικών μονάδων που συνέρρευσαν στην πρωτεύουσα. Οι μονάδες που επιστρατεύθηκαν προς ανάληψη δράσης ήταν τρία Συντάγματα Πεζικού (1ο, 2ο, 34ο), δύο Μεραρχίες (7η Χαλκίδας και τμήματα της 1ης Λάρισας), δύο Πυροβολαρχίες (1ου Συντάγματος Πεδινού και 2ου Συντάγματος Ορειβατικού Πυροβολικού), μία Ίλη Ιππικού, μία έφιππη Πυροβολαρχία και μία Μοίρα Αυτοκινήτων. Στον αντίποδα, η συνολική δύναμη των τεσσάρων υπαρχόντων Ταγμάτων αποτελούνταν από περίπου 4.000 άνδρες, αριθμός περίπου ισοδύναμος των κυβερνητικών δυνάμεων.

Η σύγκρουση

Τα ξημερώματα της Πέμπτης 9 Σεπτεμβρίου οι κυβερνητικοί είχαν περικυκλώσει τις θέσεις των Ταγμάτων, με τους δύο διοικητές τους Ζέρβα (Α’ Τάγματος) και Ντερτιλή (Β’ Τάγματος) να προσπαθούν να αντιληφθούν τι συνέβαινε. Ο Ζέρβας ήρθε σε τηλεφωνική επικοινωνία με το διοικητή της 2ης Μεραρχίας υποστράτηγο Κ. Παλαιολόγου, ο οποίος δήλωσε άγνοια. Σύντομα όμως, ο υποστράτηγος μαζί με το ναύαρχο Δεμέστιχα και το συνταγματάρχη Πρωτοσύγγελο έφθασαν στους στρατώνες του Β’ Τάγματος, ζητώντας από το Ζέρβα να εκτελέσει τη διαταγή διάλυσης. Αντιδρώντας, οι Ζέρβας και Ντερτιλής κινήθηκαν συντονισμένα στο κέντρο της Αθήνας προκειμένου να φτάσουν στο τότε Υπουργείο Στρατιωτικών, ώστε να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση. Στη συμβολή της οδού Ιωάννου Γενναδίου με τη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας τα τέσσερα θωρακισμένα οχήματα του Ντερτιλή δέχθηκαν πυρά από τα αναπτυχθέντα τμήματα πυροβολικού, έχοντας πολλές απώλειες και οι άνδρες τους έσπευσαν να διασκορπισθούν και να λάβουν θέσεις άμυνας στα γύρω κτίρια. Έπειτα από 20 λεπτά ανταλλαγής πυρών, Ζέρβας και Ντερτιλής υποχρεώθηκαν να συνάψουν εκεχειρία και να παραδοθούν, για να οδηγηθούν, αργότερα στις φυλακές.

Ο απόηχος

Στις ταραχές της 9ης Σεπτεμβρίου πήραν μέρος και πολλοί πολίτες, διαφόρων αποχρώσεων. Από κάποιες πηγές εκφράζεται η άποψη ότι οι Ζέρβας – Ντερτιλής εξασφάλισαν τη στήριξη κομμουνιστικών στοιχείων και βασιλοφρόνων πολιτών. Όταν και οι τελευταίες εστίες αντίστασης στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών εξουδετερώθηκαν, οι αξιωματικοί των Ταγμάτων παραδόθηκαν. Ακολούθως παραπέμφθηκαν στο στρατοδικείο με την κατηγορία της στάσης. Το δικαστήριο, ύστερα από 12 ημέρες εξέδωσε την απόφασή του, σύμφωνα με την οποία οι Ντερτιλής και Ζέρβας καταδικάσθηκαν σε ισόβια δεσμά, ενώ ο τρίτος καταδικασθείς, λοχαγός Ν. Παπαδόπουλος σε τριετή φυλάκιση και στρατιωτική καθαίρεση. Οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι απαλλάχθηκαν, ενώ οι τρεις καταδικασθέντες, λίγους μήνες αργότερα, αμνηστεύθηκαν.

Πηγές

• ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ: Βιογραφία Γεώργιου Κονδύλη
• "Νέα Κρήτη": Σαν σήμερα ο Γ. Κονδύλης καταστέλλει το κίνημα των Ζέρβα-Ντερτιλή
• Το κίνημα της 25ης Ιουνίου και η δικτατορία Πάγκαλου
• Γρηγόριος Δαφνής, «Η Ελλάς μεταξύ δύο Πολέμων, 1923 – 1940» (έκδοση εφημερίδας «Το Βήμα»)