Θέμα της Ρώμης

Ο Μέγας Αλέξανδρος καταδύεται σε γυάλινη σφαίρα, από χειρόγραφο του 1420 της *Μυθιστορίας του Αλέξανδρου*

Ο όρος Θέμα της Ρώμης, επίσης Ρωμαϊκός κύκλος ή Θέμα της αρχαιότητας, αναφέρεται σε ένα σύνολο μεσαιωνικών λογοτεχνικών έργων κυρίως της γαλλικής λογοτεχνίας του Μεσαίωνα, που βασίζονται στην ελληνική και τη ρωμαϊκή μυθολογία και ιστορικά πρόσωπα της αρχαιότητας.^[1]

Σύμφωνα με τον μεσαιωνικό ποιητή Ζαν Μποντέλ, τα τρία μεγάλα θέματα της λογοτεχνίας της Δύσης του 11ου και 12ου αιώνα περιλάμβαναν το θέμα της Ρώμης, το θέμα της Γαλλίας (Ο Καρλομάγνος και οι αγώνες του) και το θέμα της Βρετανίας (κελτικοί θρύλοι για τον βασιλιά Αρθούρο), αν και υπήρχαν και έργα με επίδραση από την Ανατολή και το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα.^[2]

Βασικοί ήρωες είναι ο Μέγας Αλέξανδρος, οι ήρωες της Ιλιάδας και ο Ιούλιος Καίσαρας, που λαμβάνουν θρυλικές διαστάσεις στη μεσαιωνική φαντασία και αναμειγνύονται με φανταστικά πρόσωπα, όπως ο Κλίγης, ήρωας μιας μυθιστορίας του Κρετιέν ντε Τρουά που διαδραματίζεται τόσο στο Βυζάντιο όσο και στην Αρθουριανή Βρετανία.

Τα έργα της περιόδου, που ονομάζονται μυθιστορίες της αρχαιότητας, είναι διασκευές παλαιών κειμένων που μέσα από μια εξιδανικευμένη Αρχαιότητα προτείνουν ένα νέο μοντέλο πολιτισμού, αυτό της ευγένειας και ενσωματώνουν:

αναχρονιστικά στοιχεία, σύμφωνα με τα ιδανικά της εποχής: Έλληνες ή Ρωμαίοι πολεμιστές περιγράφονται ως ιππότες, όχι πολύ διαφορετικοί από τους ήρωες των επικών ασμάτων, και ενεργούν σύμφωνα με τους κανόνες της ιπποσύνης και του αυλικού έρωτα.
αφηγηματικά στοιχεία από άλλες παραδόσεις, όπως επεισόδια από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.
παρωδία και διασκεδαστικά επεισόδια

Κείμενα

Τα κύρια κείμενα του θέματος της Ρώμης είναι:^[3]

Η Μυθιστορία του Αλέξανδρου πιθανότατα γραμμένο στα ελληνικά κατά τον 4ο αιώνα, διασκευάστηκε στα παλαιά γαλλικά τον 12ο αιώνα αρχικά από τον Αλμπερίκ ντε Πιζανσόν περίπου το 1120, μια δεύτερη διασκευή από άγνωστο συγγραφέα γύρω στο 1150 και μια τρίτη που γράφτηκε γύρω στο 1180 από τον Αλέξανδρο των Παρισίων, το πρώτο κείμενο σε δωδεκασύλλαβο στίχο, εξ ου και η μετέπειτα ονομασία του αλεξανδρινός στίχος.^[4]
Η Μυθιστορία των Θηβών (περίπου 1155), επανεγγραφή του αρχαίου μύθου για την τραγική μοίρα των αντιμαχόμενων δίδυμων γιων του Οιδίποδα, του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, βασισμένο στο έργο του Στάτιου Θηβαΐς.
Η Μυθιστορία του Αινεία (περίπου 1156), επανεγγραφή της ιστορίας του Αινεία βασισμένη στην Αινειάδα του Βιργίλιου. Γύρω στο 1174 ο Χάινριχ φον Βέλντεκε το διασκεύασε στη μέση άνω γερμανική.
Η Μυθιστορία της Τροίας (1160-1170), του Μπενουά ντε Σαιντ-Μωρ, το 1225 ξαναγράφτηκε σε πεζογραφία. Δεδομένου ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια ήταν άγνωστες, οι μεσαιωνικοί δυτικοί ποιητές έπρεπε να αρκεστούν σε δύο σύντομες πεζογραφικές αφηγήσεις βασισμένες στον Όμηρο, το Χρονικό του Τρωϊκού πολέμου (Ephemeris Belli Troiani) του Δίκτη του Κρητικού και Η ιστορία της άλωσης της Τροίας (De Excidio Troiae Historia) του Δάρη του Φρύγιου, έργα σε λατινική μετάφραση των ελληνικών κειμένων, τα οποία και έχουν χαθεί.^[5]
Η Μυθιστορία του Ηράκλειου (πριν το 1154) του Γκωτιέ ντ'Αράς, μια μυθοπλαστική αφήγηση της ζωής του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ηράκλειου.
Γεγονότα των Ρωμαίων (1213-1214) αφηγείται τη ζωή του Ιούλιου Καίσαρα σε πεζογραφία, ανωνύμου συγγραφέα.

Χαρακτηριστικά

Οι έμμετρες μυθιστορίες με το θέμα της Ρώμης εμφανίστηκαν γύρω στο 1120 και έφθασαν στην ακμή τους από το 1150 έως το 1180 περίπου. Αντικατοπτρίζουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αρχαιότητα τον 12ο αιώνα και δημιουργήθηκαν από συγγραφείς που ίσως ήταν κληρικοί και σίγουρα γνώριζαν λατινικά. Όπως υποδηλώνει το όνομα, το θέμα και οι χαρακτήρες προέρχονται από λογοτεχνικά και (ψευδο) ιστοριογραφικά έργα της ρωμαϊκής και ελληνικής αρχαιότητας, αν και τα τελευταία μεταφέρονται μόνο μέσω λατινικών μεταφράσεων.^[6]

Το κοινό στο οποίο απευθύνονταν ήταν πρίγκιπες ή βασιλιάδες καθώς και οι ιππότες και οι κυρίες του περιβάλλοντός τους, όπως ο Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας και η Ελεονώρα της Ακουιτανίας και η αυλή τους η οποία ήταν αξιόλογο (γαλλόφωνο) πνευματικό κέντρο. Σύμφωνα με τις ιδέες και τις προσδοκίες αυτού του αυλικού κοινού, οι συγγραφείς αναδημιουργούσαν ελεύθερα και προσάρμοσαν τα αρχαία μοντέλα και τις πηγές τους, χωρίς να φοβούνται τους αναχρονισμούς και χωρίς να ενδιαφέρονται για την ιστορική ακρίβεια.

Συνδυάζοντας την απεικόνιση των ιπποτικών άθλων και το θέμα του αυλικού έρωτα για πρώτη φορά, τα αρχαία μυθιστορήματα αποτελούν ένα ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ των παλαιότερων επικών ασμάτων (τραγούδια ηρωικών πράξεων που βασίζονται στο θέμα της Γαλλίας) και του νέου είδους του αυλικού μυθιστορήματος που δημιουργήθηκε και τελειοποιήθηκε λίγο αργότερα από τον Κρετιέν ντε Τρουά. ^[7]

Παραπομπές

[1] . «ebooks.unibuc.ro/lls/MihaelaVoicu-LaLiterature/matiereantique».

[2] . «lettres.ac-versailles.fr/pdf/La_matiere_de_Bretagne.pdf» (PDF).

[3] . «frenchofitaly.ace.fordham.edu/sources/writers-of-franco-italian/franco-italian-romance-epic-in-northern-italy/the-matiere-de-rome/».

[4] . «academia.edu/Μυθιστορία του Μ. Αλεξάνδρου».

[5] . «universalis.fr/encyclopedie/roman-de-troie/».

[6] . «zotiko.gr/index.php/to-xorio-mas/apopseis/o-thanatos-tou-achillea-ephemeris-tou-troikou-polemou».

[7] . «bartleby.com/lit-hub/volume-i-english-from-the-beginnings-to-the-cycles-of-romance/6-the-matter-of-france-of-britain-and-of-rome/».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]