Φωσφόρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Φωσφόρος είναι αμέταλλο χημικό στοιχείο με ατομικό αριθμό 15 και ατομικό βάρος 30,97376 . Έχει θερμοκρασία τήξης 44,1 C° και θερμοκρασία βρασμού 280 C°. Το σύμβολό του είναι P.

Ο Φωσφόρος είναι το αμέταλλο χημικό στοιχείο με χημικό σύμβολο P, ατομικό αριθμό 15 και ατομικό βάρος 30,97376. . Πρόκειται για ένα χημικό στοιχείο με τέσσερεις (4) γνωστές αλλοτροπικές μορφές της ομάδας του αζώτου. Οι δυο κυριότερες από αυτές είναι ο λευκός και ο ερυθρός φωσφόρος. Η χαρακτηριστική ιδιότητα του φωσφορισμού σχετίζεται μόνο με το λευκό φωσφόρο.

Πρόκειται για εξαιρετικά δραστικό στοιχείο και γι' αυτό ποτέ δεν βρίσκετα9 σε στοιχειακή κατάσταση στη φύση της Γης. Συνήθως βρίσκεται σε φωσφορούχα πευρώματα, αλλά αποτελεί σημαντικό συστατικό και σημαντικών βιοχημικά οργανοφωσφορικών ενώσεων, όπως το DNA, το RNA, η ATP και η ADP.

Επίσης φωσφορούχες ενώσεις χρησιμοποιούνται ευρύτατα ως εκρηκρικά, Phosphorus (pronounced /ˈfɒsfərəs/, FOS-fər-əs) is the chemical element that has the symbol P and atomic number 15. A multivalent nonmetal of the nitrogen group, phosphorus is commonly found in inorganic phosphate rocks. Elemental phosphorus exists in two major forms - white phosphorus and red phosphorus. Although the term "phosphorescence", meaning glow after illumination, derives from phosphorus, glow of phosphorus originates from oxidation of the white (but not red) phosphorus and should be called chemiluminescence.

Due to its high reactivity, phosphorus is never found as a free element in nature on Earth. The first form of phosphorus to be discovered (white phosphorus, in 1669) emits a faint glow upon exposure to oxygen — hence its name given from Greek mythology, Φωσφόρος meaning "light-bearer" (Latin Lucifer), referring to the "Morning Star", the planet Venus.

Phosphorus is a component of DNA, RNA, ATP, and also the phospholipids that form all cell membranes. It is, thus, an essential element for all living cells. The most important commercial use of phosphorus-based chemicals is the production of fertilizers.

Phosphorus compounds are also widely used in explosives, nerve agents, friction matches, fireworks, pesticides, toothpaste, and detergents.

Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακαλύφθηκε το 1669 από τον αλχημιστή Μπραντ που αναζητώντας την φιλοσοφική λίθο έλαβε δια ξηράς απόσταξης από υπολείμματα ούρων, μια ουσία η οποία παρουσίαζε την περίεργη ιδιότητα να εκπέμπει φως στο σκοτάδι. Εξ αυτής ακριβώς της ιδιότητας την ονόμασε (φως+φέρον) φωσφόρο.
Αυτόν τον πρωτογενή τρόπο παρασκευής προσπάθησε να κρατήσει επτασφράγιστο μυστικό μέχρι που δεν άντεξε και ο ίδιος ο Μπραντ το εκμυστηρεύθηκε στον Κραφτ όπου και εκείνος με την σειρά του τελικά επέδειξε το "περίεργο" αυτό στοιχείο στην Αυλή του Βασιλέως της Αγγλίας Κάρολου τον Β΄ το 1677.
Παράλληλα όμως και ο Κούνκελ εργαζόμενος ανεξάρτητα παρήγαγε ίδια ουσία το 1676, ενώ ο μέγας Άγγλος φυσικός και χημικός Μπόυλ μελέτησε τη νέα αυτή φωτοβόλο ουσία την οποία και ονόμασε noctiluca. Έτσι το σύνηθες πλέον όνομα που καθιερώθηκε τότε για το στοιχείο αυτό ήταν ο αγγλικός φωσφόρος ή φωσφόρος του Μπόυλ σε διάκριση από τον φωσφόρο της Μπολόνιας ή Βολωνίας που ήταν θειούχο βάριο με κάποιες άλλες προσμίξεις που εξέπεμπε όμως φως μόνο μετά από έκθεση στον Ήλιο.
Ένα αιώνα αργότερα το 1770 ο Γκαν ανακάλυψε ότι το κυριότερο στοιχείο των οστών είναι το φωσφορικό ασβέστιο και ο Σέελε εξ αυτού καταφέρνει το 1777 να καρασκευάσει φωσφόρο από την τέφρα οστών. Το ίδιο δε έτος ο Λαβουαζιέ διαπιστώνει και την πραγματική φύση του φωσφόρου ως χημικό στοιχείο όπου και μελέτησε τις ιδιότητές του.

Προέλευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο φωσφόρος δεν απαντάται ελεύθερος στη φύση αλλά μόνο ενωμένος με άλλα στοιχεία. Το κυριότερο ορυκτό του είναι ο απατίτης που αποτελείται από φωσφορικό ασβέστιο συγκρυσταλλωμένο με φθοριούχο ή χλωριούχο ασβέστιο επονομαζόμενος χλωραπατίτης. Ο λεγόμενος φωσφορίτης είναι στην πραγματικότητα προϊόν αποσάθρωσης του απατίτη (φωσφορικό ασβέστιο). Άλλα ορυκτά του φωσφόρου είναι: ο μοναζίτης (πρόκειται για φωσφορικό άλας μετάλλων σπανίων γαιών), ο βιβιανίτης (φωσφορικός δισθενής σίδηρος) κ.ά. Ειδικότερα όμως ο φωσφόρος αποτελεί βασικό συστατικό των φυτικών και ζωϊκών κυτάρων. Απαντάται ιδίως στα οστά, τα ούρα, τα νεύρα, στους μύες, στον εγκέφαλο, στο νωτιαίο μυελό, στ΄ αυγά, στους σπόρους κ.λπ. Η συνήθης μορφή με την οποία βρίσκεται στον οργανισμό είναι η λεκιθίνη (ένας μικτός οργανικός εστέρας γλυκερίνης με φωσφορικό οξύ). Κατά τη πορεία του μεταβολισμού οι λεκιθίνες διασπώνται και το φωσφορικό οξύ αποβάλλεται δια των νεφρών μαζί με τα ούρα. Επειδή δε το στοιχείο αυτό θεωρείται απαραίτητο στην ανάπτυξη του οργανισμού θα πρέπει οι απώλειές του να αναπληρώνονται με λήψη φωσφορούχων τροφών. Τα φυτά λαμβάνουν το στοιχείο αυτό από το έδαφος (φωσφορικό ασβέστιο) που είναι διαλυτό στο νερό περιέχοντας ανθρακικό οξύ. Στα οστά ο φωσφόρος βρίσκεται σε αναλογία 12% ως φωσφορικό ασβέστιο και γι΄ αυτό αποτελούσαν παλαιότερα την μοναδική πηγή παρασκευής του.

Παρασκευή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρώτη παρασκευή φωσφόρου ήταν η αποτέφρωση οστών. Ο λαμβανόμενος οστεάνθρακας χρησιμοποιείτο ως αποχρωστικό μέσο στη βιομηχανία σακχάρεως. Η τέφρα αυτή των οστών που περιείχε 80% φωσφορικό ασβέστιο και μικρότερα ποσά ανθρακικού και φθοριούχου ασβεστίου, προσβάλλονταν από πυκνό και θερμό θειϊκό οξύ και το δε ελευθερούμενο φωσφορικό οξύ θερμαίνονταν σε κλειστά αποστακτικά κεράτια σε ανάμιξη με κωκ οπότε και σχηματίζονταν φωσφόρος ο οποίος και απέσταζε.
Σήμερα όμως ο φωσφόρος παρασκευάζεται κατά μέθοδο που ανακαλύφθηκε το 1829 από τον Βαίλερ με άμεση αναγωγή του φωσφορικού ασβεστίου υπό άνθρακα με την παρουσία και διοξειδίου του πυριτίου με την επίδραση του οποίου ελευθερώνεται πεντοξείδιο του φωσφόρου το οποίο στη συνέχεια ανάγεται υπό άνθρακα σε φώσφόρο.

Ca₃(PO₄)₂ + 3SiO₂ = 3CaSiO₃ + P₂O₅

P₂O₅ +5C = 2P + 5CO

Η μέθοδος αυτή απαιτεί υψηλή θερμοκρασία γι΄ αυτό και κατέστει δυνατή η εφαρμογή της μετά την εμφάνιση των ηλεκτρικών καμίνων που σήμερα λειτουργούν με βολταϊκό τόξο κονιοποιουμένου μίγματος φωσφορικού ασβεστίου (φωσφορίτη ή απατίτη) μαζί με κωκ σε θερμοκρασία περίπου 1500 βαθμούς Κελσίου. Το σχηματιζόμενο έτσι πυριτικό ασβέστιο σχηματίζει σε τέτοια θερμοκρσία τήγμα που απομακρύνεται από ύφιστάμενη έξοδο στη βάση της καμίνου. Η δε κατανάλωση ρεύματος φθάνει τις 5Wh ανά kgr παραγόμενου φωσφόρου. Η μέθοδος αυτή ονομάζεται μέθοδος Βαίλερ.

Ιδιότητες - Είδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο φωσφόρος εμφανίζεται με πολλές αλλοτροπικές μορφές των οποίων βασικότερες είναι ο λευκός φωσφόρος, ο ερυθρός φωσφόρος, ο πορφυρούς φωσφόρος και ο μεταλλικός φωσφόρος. Οι τέσσερις αυτές μορφές παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές τόσο στις φυσικές όσο και στις χημικές ιδιότητες. Όλες δε οι άλλες μορφές του, αποτελούν (θεωρούνται) παραλλαγές των τεσσάρων βασικών μορφών.

Πολλοί θεωρούν τον πορφυρούν παραλλαγή του ερυθρού θεωρώντας έτσι τρεις βασικές μορφές.

Λευκός φωσφόρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο λευκός φωσφόρος είναι σώμα λευκό που μοάζει με το κερί. Εκτειθέμενος στον Ήλιο καθίσταται κίτρινος. Λαμβάνεται κατά τη συνήθη παρασκευή του φωσφόρου. Διακρίνεται σε δύο τύπους: α και β.

1. Λευκός φωσφόρος α: Ειδικό βάρος: 1,83 Σημείο τήξης: 44,1 , Σημείο ζέσεως: 287° C περίπου (σε απουσία αέρος ή οξυγόνου). Είναι σώμα μαλακό που μπορεί εύκλα να κοπεί με μαχαίρι. Σε θερμοκρασίες κατώτερες των 5° C γίνεται στιλπνός και κρυσταλλικός. Διαλύεται ελάχιστα στο νερό (ενα προς 300.000 μέρη νερου), πολύ όμως ευκολα σε οργανικούς διαλύτες και ιδίως σε διθειάνθρακα σε αναλογία 9:1, μέχρι ακόμη και σε ελαιόλαδο. Από την εξάτμιση των διθειανθρακικών διαλυμάτων του "φωσφόρου α" λαμβάνεται αυτός σε κρυσταλλική μορφή (ρομβικά δεκάεδρα).

2. Λευκός φωσφόρος β: Ο τύπου β λαμβάνεται δια ψύξεως του α τύπου στους -77° C ή με άσκηση επ΄αυτού πίεσης 12.000 atm όπου και κρυσταλλούται στο εξαγωγικό σύστημα.

Ερυθρός φωσφόρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ερυθρός φωσφόρος είναι ένα ερυθροϊώδες μικροκρυσταλλικό στερεό με Ειδικό βάρος: 2,1 , Σημείο τήξεως 500-600° C. Λαμβάνεται με πύρωση του λευκού για λίγες ώρες στους 240° C σε αδρανή ατμόσφαιρα (αζώτου). Το σημείο μετατροπής του είναι μεταξύ 230-250° C ενώ σε μεγαλύτερη θερμοκρασία το φαινόμενο αυτό γίνεται αντιστρεπτό. Ατμοί ερυθρού φωσφόρου αν ψυχθούν αποθέτουν λευκό φωσφόρο. Η αντίδραση μετατροπής του λευκού σε ερυθρό είναι εξώθερμη παρουσιάζοντας έκλυση 3,7 χιλιοθερμίδες ανά γραμμομόριο.

Πορφυρούς φωσφόρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πορφυρούς φωσφόρος λαμβάνεται υπό μορφή άμορφης πορφυράς σκόνης με Ειδικό βάρος: 1,87 , δια βρασμού διαλύματος 10% λευκού φωσφόρου σε τριβρωμίδιο του φωσφόρου επί 10 ώρες περίπου, ή διά θερμάνσεως του τριβρωμιδίου με υδράργυρο στους 240° C. Είναι περισσότερος δραστικός από τον ερυθρό, διαφέρει δε από το λευκό στο ότι οξειδώνεται βραδύτερα στον αέρα και δεν παρουσιάζει τοξικές ιδιότητες. Διαλύεται στα αλκάλια με έκλυση φωσφίνης. Στο μόριο του πορφυρού φωσφόρου αποδίδεται ο τύπος Ρ₂.

Μεταλλικός φωσφόρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μεταλλικός φωσφόρος ή μέλας φωσφόρος είναι η τέταρτη αλλοτροπική μορφή του φωσφόρου που όπως ο λευκός έτσι και ο μεταλλικός εμφανίζεται υπό δύο μορφές α και β μεταλλικός φωσφόρος.

1. Μεταλλικός φωσφόρος α: Ο τύπου α μεταλλικός λαμβάνεται με θέρμανση του ερυθρού στους 530° C ή με διάλυση λευκού φωσφόρου σε μόλυβδο στους 400° C μέσα σε κλειστό σωλήνα και μετά την κρυστάλλωση του μίγματος διάλυσης του μολύβδου σε αραιό νιτρικό οξύ. Είναι σώμα κρυσταλλικό σε μονοκλινικούς ή ρομβοεδρικούς κρυστάλλους με Ειδικό βάρος: 2,32. Κατά την εξάχνωσή του δεν οξειδώνεται. Είναι ηλεκτρομονωτικό.

2. Μεταλλικός φωσφόρος β: Ο τύπου β μεταλλικός λαμβάνεται από τον λευκό φωσφόρο με θέρμανση στους 200° C και υπό πίεση 12.000 atm. Είναι σώμα κρυσταλλικό με Ειδικό βάρος: 2,7 και Σημείο τήξεως 587,5° C. Παρουσιάζει λίαν σταθερή μορφή και δεν αναφλέγεται στον αέρα ακόμη και αν θερμανθεί στους 400° C. Είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού.

Εφαρμογές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο φωσφόρος χρησιμοποιείται κυρίως στη βιομηχανία πυρείων (σπίρτων), στη μεταλλουργία για την παρασκευή φωσφορούχων ορειχάλκων, στη βιομηχανία χημικών προϊόντων για την παρασκευή πεντοξειδίου, πεντοχλωριδίου και τριχλωριδίου του φωσφόρου κυρίως ως μυοκτόνο αλλά και στη βιομηχανία χρωμάτων. Ο φώσφόρος ενώνεται άμεσα ή έμμεσα με μεγάλο αριθμό χημικών στοιχείων (με μέταλλα ή αμέταλλα).

Παράγωγα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σπουδαιότερες χημικές ενώσεις του Φωσφόρου είναι:

τα Αλογονίδια του φωσφόρου

η Φωσφίνη ή φωσφορίδιο του υδρογόνου,

ο Τετραϋδρογονούχος φωσφόρος,

το Τετροξείδιο του φωσφόρου

το Τριοξείδιο του φωσφόρου

το Πεντοξείδιο του φωσφόρου

το Υποφωσφορώδες οξύ

το Φωφορώδες οξύ ή ορθοφωσφορώδες οξύ,

το Φωσφορικό οξύ ή ορθοφωσφορρικό οξύ,

το Πυροφωσφορικό οξύ

το Μεταφωσφορικό οξύ και

τα Σουλφίδια του φωσφόρου.

{{επέκταση-χημεία}} {{Περιοδικός πίνακας}} [[Κατηγορία:Αμέταλλα]] [[af:Fosfor]] [[ar:فوسفور]] [[ast:Fósforu]] [[az:Fosfor]] [[be:Фосфар]] [[bg:Фосфор]] [[bn:ফসফরাস]] [[bs:Fosfor]] [[ca:Fòsfor]] [[co:Fosfaru]] [[cs:Fosfor]] [[cy:Ffosfforws]] [[da:Fosfor]] [[de:Phosphor]] [[dv:ފޮސްފަރަސް]] [[en:Phosphorus]] [[eo:Fosforo]] [[es:Fósforo]] [[et:Fosfor]] [[eu:Fosforo]] [[fa:فسفر]] [[fi:Fosfori]] [[fr:Phosphore]] [[fur:Fosfar]] [[ga:Fosfar]] [[gl:Fósforo (elemento)]] [[gv:Fosfaar]] [[hak:Lìn]] [[haw:Pokepola]] [[he:זרחן]] [[hi:फास्फोरस]] [[hr:Fosfor]] [[ht:Fosfò]] [[hu:Foszfor]] [[hy:Ֆոսֆոր]] [[id:Fosfor]] [[io:Fosfo]] [[is:Fosfór]] [[it:Fosforo]] [[ja:リン]] [[jbo:sackycmu]] [[jv:Fosfor]] [[ka:ფოსფორი]] [[kn:ರಂಜಕ]] [[ko:인]] [[ku:Fosfor]] [[kv:Фосфор]] [[la:Phosphorus]] [[lb:Phosphor]] [[lij:Fosforo]] [[lt:Fosforas]] [[lv:Fosfors]] [[mi:Pūtūtae-whetū]] [[mk:Фосфор]] [[ml:ഫോസ്ഫറസ്]] [[mr:फॉस्फरस]] [[ms:Fosforus]] [[nds:Phosphor]] [[nl:Fosfor]] [[nn:Fosfor]] [[no:Fosfor]] [[nov:Fosfore]] [[oc:Fosfòr]] [[pa:ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ]] [[pl:Fosfor]] [[pt:Fósforo]] [[qu:Phusphuru]] [[ro:Fosfor]] [[ru:Фосфор]] [[scn:Fosfuru]] [[sh:Fosfor]] [[simple:Phosphorus]] [[sk:Fosfor]] [[sl:Fosfor]] [[sq:Fosfori]] [[sr:Фосфор]] [[stq:Phosphor]] [[sv:Fosfor]] [[sw:Posferi]] [[ta:பாசுபரசு]] [[te:భాస్వరము]] [[tg:Фосфор]] [[th:ฟอสฟอรัส]] [[tr:Fosfor]] [[ug:فوسفور]] [[uk:Фосфор]] [[ur:شبتاب]] [[uz:Fosfor]] [[vi:Phốtpho]] [[war:Phosphorus]] [[yo:Phosphorus]] [[zh:磷]] [[zh-yue:磷]]