Πολιτική της Γουινέας-Μπισσάου

Το πολίτευμα της Γουινέας-Μπισσάου είναι Προεδρική Δημοκρατία, με Αρχηγό Κράτους τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται για πενταετή θητεία με καθολική ψηφοφορία. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από την Εθνοσυνέλευση του Λαού, η οποία απαρτίζεται από 100 μέλη, τα οποία εκλέγονται με την ψήφο του λαού, για τετραετή θητεία. Το Σύνταγμα είναι σε ισχύ από τις 16 Μαΐου του 1984 και αναθεωρήθηκε στις 4 Μαΐου του 1991, 4 Δεκεμβρίου 1991, 26 Φεβρουαρίου 1993, 9 Ιουνίου 1993 και το 1996. Οι πολίτες αποκτούν δικαίωμα ψήφου σε ηλικία 18 ετών. Η νομοθεσία βασίζεται στο γαλλικό ποινικό δίκαιο. Τα μέλη του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Supremo Tribunal da Justica) διορίζονται από τον Πρόεδρο.

Πολιτική ιστορία

Πρώτα χρόνια ανεξαρτησίας

Πρώην πορτογαλική αποικία, η χώρα κηρύχθηκε ανεξάρτητη στις 24 Σεπτεμβρίου του 1973 και σχηματίστηκε Συμβούλιο του Κράτους, με επικεφαλής το Λουίς Καμπράλ. Στις 10 Σεπτεμβρίου του επόμενου χρόνου η Πορτογαλία αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Γουινέας-Μπισσάου και ο Καμπράλ ανέλαβε Πρόεδρος. Έναν μήνα μετά αποσύρθηκαν και τα τελευταία πορτογαλικά στρατεύματα. Το νεοσύστατο κράτος φρόντισε να προβεί σε σειρά μέτρων, όπως η κρατικοποίηση των γαιών (1975) και η εισαγωγή νομίσματος (πέσο) (1976).

Πραξικόπημα 1980

Η σχετική περίοδος σταθερότητας διακόπηκε από το στρατιωτικό πραξικόπημα στις 14 Νοεμβρίου του 1980, που έφερε στην εξουσία το Νίνο Βιέιρα. Ο τελευταίος φρόντισε να ψηφιστεί νέο Σύνταγμα, το Μάιο του 1984 που ενδυνάμωσε τις εξουσίες του και τον κατέστησε πανίσχυρο. Στις 13 Μαΐου του 1984 ο Βιέιρα εξελέγη Πρόεδρος του Συμβουλίου του Κράτους και παράλληλα διατηρήθηκε στο αξίωμα του Αρχηγού της Κυβέρνησης. Προηγήθηκαν οι καταγγελίες κατά του πρωθυπουργού Βίκτορ Σαούντε Μαρία για προετοιμασία πραξικοπήματος και η συνακόλουθη απόλυσή του, στις 12 Μαρτίου του 1984. Στις 31 Μαρτίου του ιδίου έτους διεξήχθησαν και εκλογές για τοπικά συμβούλια.

Πορεία προς τον πολυκομματισμό

Στις 6 Νοεμβρίου του 1985 ήρθαν στο φως νέες καταγγελίες για σχεδιασμό πραξικοπήματος, αυτήν τη φορά εναντίον του αντιπροέδρου, Πάουλο Κορέια. Αποτέλεσμα ήταν η εκτέλεση του τελευταίου και 6 συνεργατών του, στις 12 Ιουλίου του 1986. Τρία χρόνια μετά, στις 15 Ιουνίου του 1989 διεξήχθησαν γενικές εκλογές και στις 19 Ιουνίου επανεξελέγη ο Βιέιρα στην προεδρία. Το Φεβρουάριο του 1991 το καθεστώς κινήθηκε στην κατεύθυνση μετατροπής του πολιτεύματος σε ημι-προεδρικό σύστημα. Όπως και άλλες χώρες την ίδια περίοδο στην Αφρική, η Γουινέα-Μπισσάου υιοθέτησε το πολυκομματικό σύστημα, στις 8 Μαΐου του 1991. Το Σύνταγμα αναθεωρήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1991 και με βάση αυτό θεσμοθετήθηκε ξανά η θέση του Πρωθυπουργού, που είχε καταργηθεί το 1984. Ο Βιέιρα εξελέγη στην προεδρία του πανίσχυρου κόμματος PAIGC στις 23 Δεκεμβρίου του 1991.

Οι καταγγελίες για πραξικοπήματα δε σταμάτησαν παρά την εφαρμογή πολυκομματικού συστήματος διακυβέρνησης. Το Μάρτιο του 1993 κατηγορήθηκε ο Ζοάο ντα Κόστα για σχεδιασμό ανατροπής της κυβέρνησης. Τελικά, οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές διεξήχθησαν στις 3 Ιουλίου (βουλευτικές) και στις 7 Αυγούστου του 1994 (προεδρικές). Πρόεδρος εξελέγη ο Νίνο Βιέιρα με 52% κερδίζοντας τον Κούμπα Ιαλά, ο οποίος έλαβε 48%.

Εμφύλιος πόλεμος

Τον Ιούνιο του 1998 ξέσπασε ανταρσία του στρατού, εξαιτίας της απόλυσης του Αρχηγού του Στρατού, Ανσουμάνε Μανέ. Ο Πρόεδρος Βιέιρα έστειλε στρατό για να καταστείλουν την ανταρσία. Στις 26 Ιουλίου η κυβέρνηση και οι αντάρτες υπέγραψαν κατάπαυση του πυρός. Έπειτα από παρέμβαση της Οικονομικής Κοινότητας της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) υπογράφηκε νέα συμφωνία, στις 26 Αυγούστου. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου ξανάρχισαν οι εμφύλιες συγκρούσεις και οι αντάρτες επικράτησαν. Την 1η Νοεμβρίου με την υπογραφή συμφωνίας στην Αμπούτζα της Νιγηρίας (και στο Λομέ, το Φεβρουάριο του 1999), επισημοποιήθηκε η νίκη του αρχηγού των ανταρτών, Ανσουμάνε Μανέ και άνοιξε ο δρόμος για διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών το 1999. Επίσης, αποσύρθηκαν τα στρατεύματα της Γουινέας (Κόνακρι) και της Σενεγάλης, τα οποία είχαν παραταχθεί στη χώρα. Τις εκλογές οργάνωσε κυβέρνηση εθνικής ενότητας, που σχηματίστηκε στις 12 Φεβρουαρίου του 1999 με πρωθυπουργό το Φρανσίσκο Φαντούλ. Ο Πρόεδρος Βιέιρα εξαναγκάστηκε να αποχωρήσει από την εξουσία στις 7 Μαΐου του 1999 και Αρχηγός Κράτους ανέλαβε προσωρινά ο Πρόεδρος της Βουλής, Μαλάμ Μπακάι Σανιά. Νέο Σύνταγμα υιοθετήθηκε στις 7 Ιουλίου του ιδίου έτους και στις προεδρικές εκλογές στις 16 Ιανουαρίου του 2000 εξελέγη ο Κούμπα Ιαλά.

Νέο πραξικόπημα, επιστροφή και δολοφονία Βιέιρα

Νέος Πρόεδρος έγινε μετά ο Κούμπα Ιαλά, ο οποίος κατηγορήθηκε για νεποτισμό και ανατράπηκε με ένα ακόμα πραξικόπημα, το 2003, ξανά από στρατιωτικούς. Οι πραξικοπηματίες παρέδωσαν την εξουσία σε βουλευτές και μετά τις νέες προεδρικές εκλογές, το 2005, επέστρεψε στην εξουσία ο Νίνο Βιέιρα.

Το Μάρτιο του 2007 υπέβαλε την παραίτησή του ο Πρωθυπουργός Αριστίντες Γκόμες και τον διαδέχθηκε στο αξίωμα ο Μαρτίνιο Ντάφα Καμπί. Μετά τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών στις 16 Νοεμβρίου του 2008, το Αφρικανικό Κόμμα για την Ανεξαρτησία της Γουινέας και του Πρασίνου Ακρωτηρίου επέστρεψε στην εξουσία. Ωστόσο, μία εβδομάδα έπειτα από τις εκλογές εκδηλώθηκε ανταρσία του στρατού. Συγκεκριμένα, στις 23 Νοεμβρίου, στασιαστές επιτέθηκαν στην οικία του προέδρου Βιέιρα και άνοιξαν πυρ, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας από τους επιτιθέμενους και να τραυματιστούν σε ανταλλαγή πυροβολισμών που επακολούθησε δεκάδες άτομα. Οι επίδοξοι πραξικοπηματίες δεν κατάφεραν να φτάσουν στο δωμάτιο του προέδρου και της συζύγου του, με αποτέλεσμα το προεδρικό ζεύγος να μην πάθει το παραμικρό. Ακολούθησε σωρεία συλλήψεων στρατιωτικών.

Την 1η Μαρτίου του 2009 ο αρχηγός του Στρατού, στρατηγός Ταγκμέ Να Ουαϊέ, ο οποίος ασκούσε έντονη κριτική στον πρόεδρο Βιέιρα, σκοτώθηκε από έκρηξη χειροβομβίδας στο αρχηγείο του στρατού. Επακολούθησε ανταλλαγή πυροβολισμών γύρω από το Προεδρικό Μέγαρο στην Μπισσάου, σε μία ακόμα πιθανή απόπειρα πραξικοπήματος και επίθεση εναντίον του προέδρου, στις 2 Μαρτίου. Λίγο αργότερα ανακοινώθηκε η δολοφονία του προέδρου. Ο Βιέιρα φερόταν υπεύθυνος για τη δολοφονία του Ουαϊέ και σκοτώθηκε από υποστηρικτές του δολοφονηθέντος αρχηγού του Στρατού τη στιγμή που εγκατέλειπε την οικία του. Ο στρατός επίσημα αρνήθηκε τους ισχυρισμούς αυτούς μετά την ανάληψη ευθύνης από αξιωματικούς του στρατού. Στις 3 Μαρτίου ορκίστηκε προσωρινός πρόεδρος ο μέχρι τότε πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, Ραϊμούντο Περέιρα.

Μια μέρα πριν από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου, στις 5 Ιουνίου του 2009, δολοφονήθηκε στην οικία του ο υποψήφιος για το προεδρικό αξίωμα, Μπασίρο Ντάμπο. Στις εκλογές που διεξήχθησαν τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2009 εξελέγη πρόεδρος ο Μαλάμ Μπακάι Σανιά.

Ανταρσία του στρατού 2010

Έπειτα από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 2008, ο υποναύαρχος Μπούμπο Να Τσούτο κατέφυγε στην Γκάμπια, όπου συνελήφθη. Εν συνεχεία επέστρεψε κρυφά μεταμφιεσμένος σε ψαρά και κατέφυγε σε κτήριο του ΟΗΕ στη Γουινέα-Μπισσάου. Τα Ηνωμένα Έθνη αρνήθηκαν να τον παραδώσουν στις αρχές. Την 1η Απριλίου 2010 στρατιώτες εισήλθαν στο κτήριο του ΟΗΕ και πήραν τον Μπούμπο Να Τσούτο. Την ίδια ημέρα εισέβαλαν στην οικία του πρωθυπουργού Κάρλος Γκόμες Ζούνιορ και τον έθεσαν υπό κράτηση. Ταυτόχρονα, αιχμαλωτίστηκαν 40 αξιωματικοί του στρατού σε στρατιωτική βάση. Εκατοντάδες υποστηρικτών του Γκόμες ζήτησαν την απελευθέρωση του πρωθυπουργού, ενώ ο υπαρχηγός του στρατού, Αντόνιο Τζάι, απείλησε να εκτελέσει τον Γκόμες αν συνεχίζονταν οι κινητοποιήσεις. Την επόμενη ημέρα (2 Απριλίου) ο πρωθυπουργός αφέθηκε ελεύθερος και επέστρεψε στα καθήκοντά του.

Απόπειρα πραξικοπήματος 2011

Στις 26 Δεκεμβρίου 2011 απέτυχε και νέα απόπειρα πραξικοπήματος, για την οποία συνελήφθη ο αρχηγός του Ναυτικού Μπούμπο ντα Τσούτο, μαζί με 100 και πλέον άτομα. Ο Πρωθυπουργός Γκόμες κατέφυγε για λίγο στην πρεσβεία της Ανγκόλας. Η απόπειρα έγινε ενώ ο Πρόεδρος Μαλάμ Μπακάι Σανιά απουσίαζε για νοσηλεία στη Γαλλία.

Θάνατος Σανιά, εκλογές και πραξικόπημα 2012

Ο Πρόεδρος Σανιά πέθανε στο Παρίσι, στις 9 Ιανουαρίου 2012 και προσωρινά στη θέση του ανέλαβε ο Ραϊμούντο Περέιρα. Την ίδια περίοδο, ανέλαβε καθήκοντα και η πρώτη γυναίκα στο πρωθυπουργικό αξίωμα της χώρας, η Αντιάτο Τζαλό Ναντινιά. Ακολούθησε ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών, στις 18 Μαρτίου 2012, κατά τον οποίο ο Κάρλος Γκόμες ο νεότερος προηγήθηκε με ποσοστό 48,97% έναντι 23,36% για τον Μοχάμεντ Ιαλά Εμπαλό. Σε ένα ακόμα στρατιωτικό πραξικόπημα, στις 12 Απριλίου 2012, η πολιτική κυβέρνηση ανατράπηκε, ο Πρόεδρος και η Πρωθυπουργός συνελήφθησαν και ο δεύτερος γύρος των εκλογών αναβλήθηκε.

Νομοθετική εξουσία

Η Εθνοσυνέλευση (Assembleia Nacional Popular da Guiné-Bissau) σχηματίζεται έπειτα από τη διεξαγωγή εκλογών. Οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν στις 10 Μαρτίου του 2019 και οι έδρες είναι 102, εκ των οποίων τα 100 μέλη εξελέγησαν με αναλογική εκπροσώπηση (λίστα κομμάτων). Οι δύο εναπομείνασες έδρες προορίζονται για τους πολίτες της αφρικανικής χώρας που ζουν στο εξωτερικό. Η θητεία των μελών της Εθνοσυνέλευσης είναι πενταετής. Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης από το 2014 είναι ο Σιπριάνο Κασάμα.

Διοικητική Διαίρεση

Τα διοικητικά διαμερίσματα της Γουινέας-Μπισσάου

Η Γουινέα-Μπισσάου διαιρείται σε 9 διοικητικά διαμερίσματα, με μεγαλύτερο αυτό της από το 1942 πρωτεύουσας, Μπισσάου (έχει γύρω στους 350.000 κατοίκους). Στην Μπισσάου ζει το ¼ περίπου του πληθυσμού στη χώρα, ενώ το 1/3 διαμένει στις πόλεις. Η πρωτεύουσα αποτελεί ταυτόχρονα και το μεγαλύτερο λιμάνι στη χώρα.

• Γκαμπού
• Κατσέου
• Κινάρα
• Μπαφάτα
• Μπιόμπο
• Μπισσάου
• Μπολάμα/ Μπιζάγκος
• Οΐο
• Τομπαλί

Πολιτικά κόμματα

Με το νέο Σύνταγμα, ο πολυκομματισμός κατοχυρώθηκε στη χώρα. Τα μεγαλύτερα κόμματα είναι το Αφρικανικό Κόμμα Ανεξαρτησίας της Γουινέας και του Πρασίνου Ακρωτηρίου (Partido Africano da Independência de Guiné e Cabo Verde) και το Κόμμα για την Κοινωνική Ανανέωση (Partido para a Renovaçao Social). Υπάρχουν επίσης και άλλα κόμματα, όπως:

• Ενωτικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (Partido Unido Social Democrático)
• Ενωμένη Πλατφόρμα (Plataforma Unida)
• Εκλογική Ένωση (União Eleitoral)
• Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (Partido Democrático Socialista)
• Ένωση για την Αλλαγή (União para a Mudança)
• Αντίσταση της Γουινέα-Μπισσάου-Κίνημα Μπαφατά t (Resistência da Guiné-Bissau-Movimento Bafatá)
• Κόμμα Εθνικής Ενότητας (Partido da Unidade Nacional)
• Ενωμένος Συνασπισμός του Λαού (Aliança Popular Unida)
• Εθνική Ένωση για Δημοκρατία και Πρόοδο (União Nacional para a Democracia e ο Progresso)
• Κόμμα των Εργατών (Partido dos Trabalhadores)
• Κόμμα Μανιφέστου του Λαού (Partido do Manifesto do Povo)
• Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γουινέας-Μπισσάου (Partido Socialista da Guiné-Bissau)
• Δημοκρατικό Κίνημα της Γουινέας (Movimento Democrático Guineense)
• Φόρουμ Πολιτών της Γουινέας-Κοινωνική Δημοκρατία (Fórum Cívico Guineense-Social Democracia)
• Λαϊκό Κόμμα της Γουινέας (Partido Popular Guineense)

Εκλογές

Οι πιο πρόσφατες προεδρικές εκλογές διεξήχθησαν στις 13 Απριλίου και στις 18 Μαΐου 2014. Οι βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν ταυτόχρονα με τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Στις βουλευτικές εκλογές του 2019 το PAIGC κέρδισε ξανά και παρέμεινε το μεγαλύτερο κόμμα.

Ανθρώπινα δικαιώματα

Το Φεβρουάριο του 1993 η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε σειρά συνταγματικών τροποποιήσεων με σκοπό να διασφαλίσει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Παράλληλα, καταργήθηκε η θανατική ποινή. Η Διεθνής Αμνηστία είχε καταγγείλει τις αρχές της χώρας γισ συλλήψεις πολιτών και στρατιωτών που φέρονταν αναμεμειγμένοι σε απόπειρα πραξικοπήματος το 1993. Σε έκθεση του 1996 η χώρα δεν αναφέρθηκε ξανά. Το 1998 όμως, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, πολλοί στρατιώτες εκτελέστηκαν από τους αντιπάλους τους. Τον Αύγουστο του 1991 ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Γουινέα-Μπισσάου.

ΜΜΕ

Με νομοσχέδιο στις 3 Οκτωβρίου του 1993 ο Τύπος και τα ΜΜΕ έγιναν πιο φιλελεύθερα. Ο Τύπος συμπεριλαμβάνει την κυβερνητική εφημερίδα No Pintcha και ανεξάρτητες εκδόσεις, όπως L’Expresso Bissau, Correo da Guinee-Bissau, Banomero. Ο κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός (RDN) ανταγωνίζεται τρεις ιδιωτικούς– Radio Pindjitiguiti, Radio Mavegro και Radio Bombolom.

Συνθήκες διαβίωσης

Η χώρα είναι μια από τις φτωχότερες στον κόσμο, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τη χαμηλή της θέση στο Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Επιπλέον, οι υγειονομικές συνθήκες δεν είναι οι ιδανικές για τον πληθυσμό. Το 2005 και το 2008 η χώρα αντιμετώπισε επιδημίες χολέρας, με περισσότερους από 200 νεκρούς στη δεύτερη επιδημία, κατά την οποία προσβλήθηκαν πάνω από 12.000 άτομα.. Σύμφωνα με έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα στο Ναϊρόμπι, το Νοέμβριο του 2008, η χώρα είναι η χειρότερη για τα παιδιά της Αφρικής.

Διεθνείς Σχέσεις

Η Γουινέα-Μπισσάου είναι μέλος πολλών διεθνών οργανισμών και ειδικότερα ανήκει στους οργανισμούς: ACCT, ACP, AfDB, Αφρικανική Ένωση, CPLP, ECOWAS, FAO, FZ, G-77, IBRD, ICAO, ICCt (υπέγραψε), ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ITSO, ITU, ITUC, MIGA, NAM, OIC, OIF, OPCW (υπέγραψε), ΟΗΕ, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, Union Latina, UNWTO, UPU, WADB (περιφερειακό μέλος), WAEMU, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO.

Άμυνα

Δραστηριοποιούνται οι Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις του Λαού (FARP). Αυτές περιλαμβάνουν Στρατό Ξηράς, Ναυτικό, Αεροπορία και παραστρατιωτική δύναμη. Τις δεκαετίες του ' 80 και του ' 90 αλλά και το 2003 εκδηλώθηκαν επιτυχημένες και μη απόπειρες πραξικοπημάτων. Το Μάρτιο του 2009 ο πρόεδρος της χώρας, Νίνο Βιέιρα, δολοφονήθηκε από υποστηρικτές του επίσης δολοφονηθέντος αρχηγού του στρατού. Η στρατιωτική θητεία είναι υποχρεωτική και η ηλικία στράτευσης είναι στα 18 χρόνια.

Πηγές

• Χρονολόγιο - Πολιτική ιστορία της Γουινέας-Μπισσάου.