Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ

Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ

Ο Τζούλιαν Μπαρνς το το 2019
Συγγραφέας	Τζούλιαν Μπαρνς
Τίτλος	Flaubert's Parrot
Γλώσσα	Αγγλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1984
Μορφή	μυθιστόρημα
Βραβεία	Βραβείο Μεντισίς Δοκιμίου
Πρώτη έκδοση	Τζόναθαν Κέιπ
δεδομένα ()

Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ (αγγλικός τίτλος: Flaubert's Parrot) είναι μυθιστόρημα του Τζούλιαν Μπαρνς που εκδόθηκε το 1984. Είναι μια χιουμοριστική αφήγηση για την ιστορία ενός ερασιτέχνη εμπειρογνώμονα της ζωής του συγγραφέα Γκυστάβ Φλωμπέρ που αναζητά τον βαλσαμωμένο παπαγάλο που ενέπνευσε τον μεγάλο Γάλλο συγγραφέα. Η κύρια πλοκή συμπληρώνεται με τους προβληματισμούς του αφηγητή για τη ζωή του Φλωμπέρ και τη δική του και μια συλλογή βιογραφικής έρευνας, λογοτεχνικής κριτικής και φιλοσοφικών συλλογισμών σχετικά με τη σχέση μεταξύ συγγραφέων και των έργων τους.

Το μυθιστόρημα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος. Απέσπασε υποψηφιότητα για το βραβείο Μπούκερ το 1984 και κέρδισε το βραβείο Geoffrey Faber Memorial Prize και το Prix Médicis το 1985 και το 1986 αντίστοιχα.

Υπόθεση

Το μυθιστόρημα απεικονίζει διασκεδαστικά τις σκέψεις του συνταξιούχου Άγγλου γιατρού Τζέφρι Μπρέθγουεϊτ για τη ζωή του Γκυστάβ Φλωμπέρ και τη δική του ζωή καθώς προσπαθεί να βρει τον βαλσαμωμένο παπαγάλο που κάποτε ενέπνευσε τον μεγάλο συγγραφέα καθώς τον τοποθέτησε στο γραφείο του ενώ έγραφε το Μια απλή καρδιά. Προκειμένου να καταστείλει τη θλίψη του για τον πρόσφατο θάνατο της συζύγου του Έλεν, η οποία μοιράζεται κάποια στοιχεία με την φανταστική ηρωίδα του Φλομπέρ Έμμα Μποβαρύ, ο Μπρέθγουεϊτ ξεκινά να αναζητήσει στοιχεία στη ζωή και το έργο του Γάλλου μυθιστοριογράφου.

Επισκέπτεται τη Γαλλία και τα διάφορα μέρη που συνδέονται με τον Φλωμπέρ. Ενώ επισκεπτόταν πολλά μικρά μουσεία Φλομπέρ, παρατήρησε ότι δύο από αυτά υποστήριζαν ότι εκθέτουν τον βαλσαμωμένο παπαγάλο που είχε τοποθετήσει στο γραφείο ο Φλωμπέρ. Καθώς προσπαθεί να καταλάβει ποιος είναι ο αυθεντικός, ανακαλύπτει τελικά ότι μπορεί να μην είναι κανένας από τους δύο, αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι ένας από τους πενήντα άλλους που φυλάσσονται σε ένα μεγάλο γαλλικό μουσείο φυσικής ιστορίας. Η προσπάθειά του να δημιουργήσει μια συνεπή βιογραφική εικόνα του Γάλλου συγγραφέα αποτυγχάνει. Το παρελθόν, τόσο στο πρόσωπο του Φλωμπέρ όσο και της γυναίκας του, του διαφεύγει όλο και περισσότερο.

Η κύρια αφηγηματική γραμμή ακολουθεί την αναζήτηση του παπαγάλου, αλλά το βιβλίο περιέχει επίσης πολλά κεφάλαια με στοχασμούς του Μπρέθγουεϊτ, αναφορές στη ζωή του Φλωμπέρ καθώς και στη δική του ζωή, που αποτελούν το κύριο μέρος του μυθιστορήματος. Ο Μπρέθγουεϊτ προσπαθεί να δώσει μια αντικειμενική μορφή στις παρατηρήσεις του για τον αγαπημένο του συγγραφέα και το έργο του, αλλά δύσκολα τα καταφέρνει και αντίθετα επιδεικνύει τον ερασιτεχνισμό του. Ο αναγνώστης μαθαίνει περισσότερα για τον αφηγητή - η ζωή και τα μυστικά του αποκαλύπτονται σιγά σιγά - και ιδιαίτερα για τους λόγους του ενδιαφέροντός του γι' αυτόν τον συγγραφέα που έχει πεθάνει εδώ και έναν αιώνα. Αυτή η μανιακή αναζήτηση φαίνεται να γεμίζει ένα κενό: το πένθος και την απουσία της συζύγου του, της οποίας η αιτία θανάτου παραμένει ασαφής μέχρι το τέλος του βιβλίου.

Αφηγηματική τεχνική

Το βιβλίο του Μπαρνς θεωρείται χαρακτηριστικό του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος.  Δεν ακολουθεί μια παραδοσιακή αφήγηση, αλλά μάλλον φαίνεται να είναι μια βιογραφική εξερεύνηση της ζωής του Γκυστάβ Φλωμπέρ και των σκέψεών του για διάφορα θέματα.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος είναι ο υποκειμενισμός. Το μυθιστόρημα παρουσιάζει τρεις βιογραφίες του Φλωμπέρ τη μία μετά την άλλη: η πρώτη είναι αισιόδοξη και απαριθμεί τις επιτυχίες του παρουσιάζοντας ένα χρονοδιάγραμμα της ζωής του συγγραφέα από τη γέννηση, τους πρώτους έρωτες, τις φιλίες, τις δημοσιεύσεις και τον θάνατο, η δεύτερη είναι απαισιόδοξη και απαριθμεί σημαντικές αποτυχίες στη ζωή του Φλωμπέρ από τους θανάτους μελών της οικογένειας και φίλων, την αποβολή του από το σχολείο και την εμφάνιση της επιληψίας του και η τρίτη είναι μια συλλογή από αποσπάσματα που έγραψε ο Φλωμπέρ στο ημερολόγιο και τις επιστολές του σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του.

Η προσπάθεια να ανακαλύψει τον πραγματικό Φλωμπέρ αντικατοπτρίζεται στην προσπάθεια να βρει τον παπαγάλο του και τελειώνει το ίδιο άκαρπα. Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ γίνεται κεντρικό και περίπλοκο σύμβολο του μυθιστορήματος, στο οποίο ο Μπαρνς όχι μόνο εξετάζει το ζήτημα της αλήθειας για τη ζωή του Γάλλου μυθιστοριογράφου, αλλά εστιάζει και στην αναζήτηση της κατανόησης της βιογραφίας του αφηγητή. Το μυθιστόρημα δείχνει τελικά την αποτυχία κάθε προσπάθειας αυθεντικής αποτύπωσης της ζωής ενός ανθρώπου.

Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ αντιπροσωπεύει επίσης πολλά από αυτά που χαρακτηρίζουν ολόκληρο το αφηγηματικό έργο του Μπαρνς: ποικίλες διακειμενικές αναφορές, όπως στον Φλωμπέρ, τον Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ ή τον Φίλιπ Λάρκιν και άλλους συγγραφείς, μια ιδιαίτερη προτίμηση για τη γαλλική λογοτεχνία και πολιτισμό, μια τυπικά βρετανική αίσθηση του χιούμορ με λεπτή ειρωνεία καθώς και υφολογική κλίση στο δοκίμιο.

Εμφανίζονται βασικά θέματα που επανεμφανίζονται και σε διάφορα άλλα έργα του Μπαρνς: η σχέση λογοτεχνίας και πραγματικότητας, η διάκριση μεταξύ ύπαρξης και εμφάνισης καθώς και μια εμμονική ενασχόληση με το παρελθόν τόσο ως εξωτερική, αντικειμενικά κατανοητή ιστορία όσο και ως εσωτερική διεργασία. Η εμμονή του Μπαρνς με το παρελθόν παρέχει το συνεχώς επαναλαμβανόμενο σημείο εκκίνησης για μια κριτική αναζήτηση της αλήθειας και του νοήματος της ζωής.

Μετάφραση στα ελληνικά

• Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ, μτφ. Αλεξάνδρα Κονταξάκη, εκδ. Μεταίχμιο, 2017