Ξύλινο ταφικό ομοίωμα

Ομοίωμα που αναπαριστά τον Μεκετρέ να επιβλέπει την καταγραφή ζώων. Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων Καΐρου.

Τα ξύλινα ταφικά ομοιώματα ήταν ταφικό έθιμο της αρχαίας Αιγύπτου την περίοδο του Μέσου Βασιλείου κατά την οποία κατασκευάζονταν ξύλινα ειδώλια και σύνολα για να τοποθετηθούν στους τάφους της αιγυπτιακής αριστοκρατίας. Τα ξύλινα αυτά ομοιώματα αναπαριστούσαν τις δραστηριότητες υπηρετών, αγροτών, άλλων ειδικευμένων τεχνιτών, στρατιωτών και σκηνές θρησκευτικών τελετουργιών. Τα διαφόρων ειδών ομοιώματα είχαν συμβολικό χαρακτήρα και πίστευαν για αυτά πως θα επιτελούσαν τις διάφορες εργασίες προς τιμήν του νεκρού στον άλλο κόσμο.

Προέλευση

Κατά την Προδυναστική (5500 - 3100 π.Χ.) και Πρώιμη Δυναστική περίοδο (3100–2686 π.Χ.) εφαρμοζόταν τo ταφικό έθιμο των ανθρωποθυσιών για να προσφέρονται στους νεκρούς βασιλείς υπηρέτες, οι οποίοι θα τους συντρόφευαν στη μεταθανάτια ζωή. Στην Άβυδο και τη Σακκάρα (3100–2890 π.Χ.), στους τάφους των ηγεμόνων της 1ης Δυναστείας η πρακτική αυτή υποδηλώνεται με "βοηθητικές" ταφές κάτω από την ίδια στέγη, γύρω από τον κύριο τάφο. Η πρακτική των ανθρωποθυσιών αργότερα αντικαταστάθηκε από τα ξύλινα ομοιώματα υπηρετών.

Οι Αιγύπτιοι βασιλείς χρειάζονταν απαραιτήτως τους υπηρέτες τους μετά θάνατον, επειδή όλη τους τη ζωή εκείνοι τους υπηρετούσαν πιστά σε κάθε τους ανάγκη. Αυτό φαίνεται να οδήγησε στην κατασκευή μίας μεγάλης ποικιλίας ομοιωμάτων που ανακαλύφθηκαν μέσα στους τάφους αναπαριστώντας διαφόρων ειδών εργασίες. Αρχικά, στους βασιλικούς τάφους προσφερόταν ένα μόνο ομοίωμα υπηρέτη, αλλά με το πέρασμα του χρόνου ο αριθμός τους αυξήθηκε, με ορισμένους να περιέχουν 365 ομοιώματα, ένα για κάθε ημέρα του έτους. Επίσης, άρχισαν να εμφανίζονται ομοιώματα με σκηνικές συνθέσεις, που περιλάμβαναν ζώα και άλλα αντικείμενα. Καθώς το έθιμο των ξύλινων ομοιωμάτων εξακολούθησε να υπάρχει και την περίοδο του Νέου Βασιλείου (1550 - 1069 π.Χ.), ο αριθμός τους συνέχισε να αυξάνεται. Περισσότερα από 700 ομοιώματα υποστηρίζεται ότι βρέθηκαν στον τάφο του Sety I (1294–1279 π.Χ.).

Ποικιλία ομοιωμάτων

Ομοίωμα ταφικής λέμβου με κωπηλάτες από το τάφο του Μεκετρέ. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.

Όσο το έθιμο των ταφικών ομοιωμάτων γινόταν ολοένα και πιο δημοφιλές, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Μέσου Βασιλείου, τόσο αυξανόταν η ποικιλία και η χρησιμότητά τους. Εκτός από τα ομοιώματα υπηρετών κατασκευάζονταν επίσης ομοιώματα αρτοποιείων, στάβλων, σιταποθηκών, βιοτεχνιών, στρατευμάτων και σκηνές θρησκευτικών τελετουργιών, με την προσθήκη εργατών, εργαλείων, όπλων και ζώων. Κάθε ομοίωμα εξυπηρετούσε διαφορετικό σκοπό στις δοξασίες των Αιγυπτίων και προσφερόταν για να εκπληρώσει τη συγκεκριμένη λειτουργία. Τα ομοιώματα σπιτιών συμπεριλαμβάνονταν για να διασφαλίσουν την ύπαρξη του νεκρού στον άλλο κόσμο. Ομοιώματα αγροτών, χειροτεχνών και μαστόρων λεγόταν ότι αύξαναν τον υλικό πλούτο του ατόμου. Εάν ο ένοικος του τάφου ήταν απαραίτητο να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο καθήκον στον άλλο κόσμο, τότε συμπεριλαμβανόταν το αντίστοιχο ξύλινο ομοίωμα για να πραγματοποιήσει την εργασία αυτή για εκείνον. Στα ομοιώματα των ταφικών λέμβων αντικατοπτρίζονταν οι μυθολογικές δοξασίες των Αιγυπτίων ότι θα εξυπηρετούσαν το ταξίδι του νεκρού στον κάτω κόσμο. Τα πιο αξιόλογα γνωστά παραδείγματα ξύλινων ομοιωμάτων προέρχονται από τον τάφο του Μεκετρέ, ενός αξιωματούχου κατά την περίοδο της 11ης Δυναστείας. Από τα ομοιώματα του τάφου του Μεκετρέ περισσότερα από τα μισά είναι ταφικές λέμβοι. Τα ομοιώματα του Μεκετρέ ανακαλύφθηκαν από τον Αμερικανό Αιγυπτιολόγο Χέρμπερτ Ιούστις Ουίνλοκ στις ανασκαφές του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης Νέας Υόρκης.

Μετέπειτα εξέλιξη

Στη διάρκεια του Νέου Βασιλείου και κατά την Ύστερη Περίοδο (747 - 332 π.Χ.), τα ξύλινα ομοιώματα μετεξελίχθηκαν στα γνωστά ως Σάμπτι ή Ουσάμπτι. Τα Σάμπτι ήταν παρόμοια ταφικά ομοιώματα που προσφέρονταν στους τάφους της Αιγυπτιακής αριστοκρατίας με σκοπό να απαλλάξουν τον ιδιοκτήτη του τάφου από τον κόπο της εργασίας στη μετά θάνατον ζωή. Τα Σάμπτι έφεραν επιγραφές από το κεφάλαιο 6 του Βιβλίου των Νεκρών οι οποίες τα καθοδηγούσαν πως να εκτελέσουν τις εργασίες τους. Παρέχονταν επίσης και ομοιώματα "επιστατών" ως εγγύηση ότι τα Σάμπτι θα ολοκλήρωναν τις υποχρεώσεις τους. Τα Σάμπτι ήταν φτιαγμένα από ξύλο, πηλό, κερί, πέτρα, χαλκό, φαγεντιανή ή γυαλί. Το έθιμο εξαφανίστηκε σταδιακά κατά τη διάρκεια της Πτολεμαϊκής περιόδου (332 - 30 π.Χ.).

Εικόνες

• 
  Ξύλινο ομοίωμα ζυθοποιείου από την περίοδο του Μέσου Βασιλείου.
• 
  Αιγυπτιακό Μουσείο Βερολίνου. Ξύλινο ομοίωμα από τη Νεκρόπολη της Σακκάρα.
• 
  Ομοίωμα γονατιστής ανδρικής μορφής που ζυμώνει.
• 
  Ομοίωμα που αναπαριστά σκηνή άροσης με γεωργό και δύο βόδια.
• 
  Ξύλινα ομοιώματα πομπής στρατιωτών από τον τάφο του Djehutynakht, νομάρχη της Ερμούπολης (Μέσο Βασίλειο).
• 
  Ξύλινο ομοίωμα με άνδρες που μεταφέρουν προσφορές, από τον τάφο του Djehutynakht, νομάρχη της Ερμούπολης (Μέσο Βασίλειο).
• 
  Ξύλινο ομοίωμα λέμβου με κωπηλάτες, με σκηνή προετοιμασίας φαγητού. Από τον τάφο του Μεκετρέ.
• 
  Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης. Ξύλινο ομοίωμα από τον τάφο του Μεκετρέ.
• 
  Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης. Ξύλινα ομοιώματα από τον τάφο του Μεκετρέ.
• 
  Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης. Ξύλινο ομοίωμα από τον τάφο του Μεκετρέ στις Θήβες.
• 
  Χίλντεσχαϊμ, Μουσείο Roemer - Pelizaeus Αρχειοθετήθηκε 2019-04-10 στο Wayback Machine.. Ξύλινο ταφικό ομοίωμα σιταποθήκης (11η Δυναστεία, Μέσο Βασίλειο). Βρέθηκε στην Asyut.
• 
  Ξύλινο ομοίωμα ταφικής λέμβου (Μέσο Βασίλειο) από την Αιγυπτιακή συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αθηνών.
• 
  Ξύλινο ταφικό ομοίωμα που αναπαριστά πομπή Νούβιων στρατιωτών. Προέρχεται από τον τάφο του Φαραώ Μεντουχοτέπ Β΄στο Ντέιρ ελ-Μπαχάρι. Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων Καΐρου.

Δείτε επίσης

• Roehrig, Catharine H., "Life along the Nile, Three Egyptians of Ancient Thebes", The Metropolitan Museum of Art Bulletin, v. 60, no. 1 (Summer, 2002).
• Βικιπαίδεια, Μεκετρέ
• Βικιπαίδεια, Τάφος του Μεκετρέ στις Θήβες Αιγύπτου