Καταστροφή των Κυδωνιών

Καταστροφή των Κυδωνιών
Σφαγή ελληνικού πληθυσμού από Τούρκους (αν και η εικόνα δεν παρουσιάζει τη σφαγή των Κυδωνιών, οι ακρότητες των Οθωμανών σ' αυτήν ήταν όπως οι εικονιζόμενες).
Χρονολογία	4 Ιουλίου 1821
Τόπος	Κυδωνιές (Αϊβαλί) 39°23′47″N 26°41′27″E
Αντιμαχόμενοι
Έλληνες επαναστάτες Οθωμανική Αυτοκρατορία
Ηγετικά πρόσωπα
Ιάκωβος Τομπάζης
Δυνάμεις
4.000 πολεμιστές
Απολογισμός
πολυάριθμες απώλειες αμάχων και ενόπλων 5.000 άμαχοι αιχμάλωτοι ~370 στρατιώτες
Κυδωνιές Οι Κυδωνιές στον χάρτη της Τουρκίας.

Ο όρος καταστροφή των Κυδωνιών αναφέρεται στις σφαγή που διενέργησαν οι Τούρκοι εναντίον του πληθυσμού των Κυδωνιών, στις 4 Ιουνίου 1821, καθώς και στην καταστροφή της πόλης.

Ελληνίδα συλλαμβάνεται από Τούρκο, πάνω από το πτώμα του συζύγου (;) της. Έργο του Paul Emil Jacobs.

Η κατάσταση των Κυδωνιών προεπαναστατικά

Οι Κυδωνιές (σημ. Αϊβαλί) κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχαν αποκτήσει σημαντικά εμπορικά προνόμια· ο σουλτάνος τις είχε αναγνωρίσει ως αμιγώς χριστιανική πόλη, ενώ οι φόροι που πλήρωναν οι κάτοικοί της ήταν χαμηλοί. Οι κάτοικοί της ήταν εύποροι, γεγονός που τους οδήγησε στο να οικοδομήσουν κοινωφελή και εκπαιδευτικά ιδρύματα με κυριότερη την Ακαδημία, όπου δίδαξαν σημαντικοί διδάσκαλοι του Γένους. Στα προεπαναστατικά χρόνια αποτελούσαν ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά και πολιτισμικά κέντρα της Μικράς Ασίας, ενώ ο πληθυσμός τους, αποκλειστικά ελληνικός, ανερχόταν στους 30.000 κατοίκους. Παράλληλα, την εποχή της επανάστασης, περίπου 400 εξ αυτών ήταν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία.

Τα γεγονότα πριν από τη σφαγή

Το αποτέλεσμα της επανάστασης των Ψαρών

Στις 10 Απριλίου του 1821, το γειτονικό στις Κυδωνιές νησί των Ψαρών επαναστατεί. Ως άμεσο επακόλουθο, τουρκικές δυνάμεις, ύψους 4.000 ανδρών, στρατοπεδεύουν έξω από τις Κυδωνιές. Προσπαθώντας να αναγκάσουν τους κατοίκους της πόλης να αρχίσουν τις εχθροπραξίες, τους παρενοχλούν συστηματικά. Έπειτα από λίγο καιρό, Τούρκοι στρατιώτες εγκαθίστανται στην πόλη, ώστε να αρχίσουν τη σφαγή, μόλις δοθεί η κατάλληλη αφορμή. Το διάβημα του προκρίτου Χατζή- Αναγνώστη στην Πέργαμο, την έδρα της διοικητικής περιφέρειας που υπάγονταν οι Κυδωνιές, αποδείχθηκε άκαρπο.

Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό

Κύριο λήμμα: Ναυμαχία της Ερεσού

Στις 18 Μαΐου εκπλέει ελληνική μοίρα με σκοπό να ματαιώσει τις ναυτικές προσπάθειες των Τούρκων να καταπνίξουν την επανάσταση στο Αιγαίο. Στις 27 του ίδιου μήνα ο στόλος αυτός συναντά στο λιμάνι της Ερεσού ένα τουρκικό δίκροτο, προφυλακή του οθωμανικού στόλου, που θα έπλεε προς τα παράλια της Μικράς Ασίας. Οι Έλληνες πλοίαρχοι τότε άρχισαν συσκέψεις για το πώς θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν τον οθωμανικό στόλο, στις οποίες υπερίσχυσε η πρόταση του Ιακώβου Τομπάζη για χρήση πυρπολικών. Τελικά, ο Δημήτριος Παπανικολής κατάφερε να χρησιμοποιήσει επιτυχώς αυτή τη μέθοδο και να καταστρέψει το τουρκικό δίκροτο.

Οι τελευταίες μέρες πριν από την καταστροφή

Μόλις μαθεύτηκε η πυρπόληση του δικρότου, οι κάτοικοι των Κυδωνιών συνειδητοποίησαν πως οι Τούρκοι είχαν βρει την ευκαιρία που ζητούσαν, για να επιτεθούν στην πόλη. Παράλληλα, ο ελληνικός στόλος, που έπλεε στα παράλια της Μικράς Ασίας για να αποτρέψει τυχόν εχθρικές ενέργειες των Τούρκων, μόλις πληροφορήθηκε τον κίνδυνο που διέτρεχαν οι Κυδωνιές, έπλευσε στο σύμπλεγμα των Μοσχονησίων, μπροστά από την πόλη. Οι κάτοικοί της τότε, έχοντας ανακτήσει το θάρρος τους, εκδίωξαν τον Τούρκο Αγά των Κυδωνιών. Ο Έλληνας άρχοντας όμως Χατζη-Αθανάσιος ζήτησε από τον ελληνικό στόλο να αποχωρήσει, για να μην εξοργιστούν τα εχθρικά στρατεύματα και προβούν σε βιαιότητες κατά του άμαχου πληθυσμού. Τελικά, το αίτημά του έγινε δεκτό.

Η καταστροφή των Κυδωνιών

Ο Ιάκωβος Τομπάζης, εκτός από τα στρατιωτικά του κατορθώματα, διακρίθηκε και για τη φιλανθρωπία που επέδειξε στους πρόσφυγες.

Επειδή όμως οι κάτοικοι των Κυδωνιών κατάλαβαν πως οι Τούρκοι θα επιτίθονταν, έστειλαν τον δάσκαλο Βενιαμίν στα Μοσχονήσια, ο οποίος ζήτησε από τον Τομπάζη να μεταφέρει τον άμαχο πληθυσμό στα Ψαρά. Εξ αιτίας της ρηχότητας του λιμανιού, εστάλησαν μόνο πλοιάρια για την περισυλλογή των προσφύγων. Αμέσως άρχισε η επιβίβαση των γυναικοπαίδων, ενώ οι ένοπλοι Τούρκοι προσπαθούσαν να εμποδίσουν τη φυγή της σωτηρίας. Ξέσπασε τότε μάχη ανάμεσα σ’ αυτούς και όσες λέμβους ήταν εξοπλισμένες με κανόνια. Η αρχή των εχθροπραξιών θεωρήθηκε από τους Τούρκους ως σύνθημα, για να αρχίσουν τη δήωση των Κυδωνιών. Ξεχύθηκαν στα μαγαζιά και στα σπίτια λεηλατώντας τα, ενώ άρπαζαν γυναικόπαιδα για να τα πουλήσουν ως δούλους. Παράλληλα, διενέργησαν γενική σφαγή του πληθυσμού, ενώ η πόλη πυρπολήθηκε.

Ο απολογισμός

Ο απολογισμός της καταστροφής ήταν πολύ βαρύς για τους Έλληνες. Ολόκληρη η περίλαμπρη πόλη των Κυδωνιών καταστράφηκε, ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού σφαγιάστηκε και εξανδραποδίστηκε. Τα ελληνικά πλοία κατάφεραν να διασώσουν 5.000 πρόσφυγες, που έτυχαν εξαιρετικής περίθαλψης από τους ναυτικούς, και ιδίως από τον ίδιο τον ναύαρχο Ιάκωβο Τομπάζη, που δέχθηκε 700 άτομα στο πλοίο του. Τελικά, ο άμαχος πληθυσμός μεταφέρθηκε στα Ψαρά, όπου οι κάτοικοι τους δέχθηκαν με μεγάλη αλληλεγγύη.

Πηγές

• Βακαλόπουλος Α. (1980), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση (1821-1829)  Ε’ Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της: Θεσσαλονίκη.
• Δεσποτόπουλος Α. (1975). Οι διωγμοί από τον Ιούνιο ως τον Δεκέμβριο. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος 12: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 199-211). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Δρακόπουλος, Β. & Ευθυμίου, Γ. (Επιμ.) (2004). Επίτομο λεξικό της ελληνικής ιστορίας: Ημερομηνίες. Αθήνα: Το Βήμα.
• Κρέμος, Γ. (1879). Χρονολόγια της ελληνικής ιστορίας – Τόμος 3: 1453-1830. Αθήνα: Τυπογραφείο Δημητρίου Ιασεμίδου.
• Τρικούπης, Σ. (1861). Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως, Τόμος 1. Λονδίνο: Τυπογραφία της Αυλής του Ερυθρού Λέοντος.
• Finlay, G. (2021). Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, (Μετ. Α. Παπαδιαμάντης - Νεοελληνική απόδοση Α. Κλάψης), Τόμος 1. Αθήνα: Το Βήμα.