Ιδιώνυμο

Αυτό το λήμμα αφορά στον ειδικό νόμο του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ιωάννη Μεταξά. Για μια γενική έννοια του όρου στο Ποινικό Δίκαιο, δείτε: Ιδιώνυμο έγκλημα.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο δημιουργός του Ιδιωνύμου.

Ο όρος αναφέρεται στο «ιδιώνυμο» (ειδικό) αδίκημα όπως περιγράφεται στον νόμο N.4229/24 Ιουλίου 1929 (ΦΕΚ 245/Τεύχος Πρώτον/25 Ιουλίου 1929) μετά από πρόταση της κυβέρνησης Βενιζέλου. Ο τίτλος του νόμου ήταν «Περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Ο στόχος του ήταν η ποινικοποίηση των ανατρεπτικών ιδεών, ιδιαίτερα η δίωξη κομμουνιστών, αναρχικών και η καταστολή των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων. Ιδιώνυμο στη Νομική Επιστήμη ονομάζεται το έγκλημα εκείνο για το οποίο προβλέπονται ιδιαίτερες ποινές σε σχέση με τα εγκλήματα της γενικής κατηγορίας, όπου αυτό υπάγεται. Ο όρος από το 1929 απέκτησε πολιτική σημασία και σημαίνει κάθε κατασταλτικό μέτρο που ποινικοποιεί την υποστήριξη και διάδοση αντικαθεστωτικών ιδεών.

Γενικά

Στις 22 Δεκεμβρίου 1928, τέσσερις μήνες μετά την νίκη τους στις εκλογές, ο Βενιζέλος έφερε στη Βουλή ένα νομοσχέδιο με τον τίτλο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών».

Ο Νόμος αυτός προέβλεπε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον έξι μηνών για όποιον, κατά το άρθρο 1 παράγραφο 1, "ἐπιδιώκει τὴν ἐφαρμογὴν ἰδεῶν ἐχουσῶν ὡς ἔκδηλον σκοπὸν τὴν διὰ βιαίων μέσων ἀνατροπὴν τοῦ κρατούντος κοινωνικοῦ συστήματος ἢ τὴν ἀπόσπασιν μέρους ἐκ τοῦ ὅλου τῆς ἐπικρατείας, ἢ ἐνεργεῖ ὑπὲρ τῆς ἐφαρμογῆς αὐτῶν προσηλυτισμὸν".

Ήταν το πρώτο νομοθετικό μέτρο κατά του Κ.Κ.Ε. και εγκαινίασε σειρά από έκτακτα μέτρα που θα θεσπισθούν αργότερα από τις νεότερες κυβερνήσεις κατά της αριστεράς. Με την επίκληση του "ιδιωνύμου" διαλύθηκαν οι περισσότερες εργατικές οργανώσεις προς τα τέλη του έτους 1930. Οι Αλ. Παπαναστασίου και Γ. Καφαντάρης είχαν αντιδράσει έντονα κατά την ψήφιση του ιδιωνύμου. Αξιοσημείωτη ήταν η απόρριψη από το Βενιζέλο της πρότασης του Παπαναστασίου να διώκονται με το «ιδιώνυμο» όχι μόνο οι κομμουνιστές αλλά και οι φασίστες. Πάντως, στις 7 Αυγούστου 1936, και αφού είχε γίνει το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου από τον Μεταξά, ο Γ. Καφαντάρης (ηγέτης των Προοδευτικών) κι ο Αλ. Παπαναστασίου (ηγέτης του Αγροτικού-Εργατικού κόμματος) από κοινού με τους αρχηγούς των κομμάτων των Φιλελευθέρων (Θεμ. Σοφούλης) και του Λαϊκού (Χαρ. Βοζίκης) ζητούν από τον βασιλιά Γεώργιο να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να «παταχθή αποτελεσματικώς κάθε προπαγάνδα εγκαταστάσεως οποιουδήποτε καθεστώτος στηριζομένου εις την βίαν ειδικώτερον δε όπως εξουδετερωθή και διά συνταγματικών εν ανάγκη νομοθετικών μέτρων η κομμουνιστική δράσις».

Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, που ακολουθούσε τις ανάλογες τάσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη με την εξάπλωση των ριζοσπαστικών / κομμουνιστικών ιδεολογιών, η Μικρασιατική Καταστροφή με την άφιξη εκατομμυρίου και πλέον προσφύγων, που δυνητικά, λόγω της άθλιας κατάστασής τους, θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση των ιδεολογιών αυτών, και η γενικότερη κακή κατάσταση της χώρας αλλά και της οικονομίας λόγω του πολέμου και της πολιτικής αστάθειας των χρόνων εκείνων, οδήγησαν στην ψήφιση του νόμου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η επίσημη τότε θέση του ΚΚΕ για "ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία", θέση που αναθεώρησε αργότερα. Σύμφωνα με το νόμο, η απεργία δεν αναγνωριζόταν ως μέσο προβολής πολιτικών αιτημάτων, η διαδήλωση θεωρείτο διασάλευση της κοινωνικής γαλήνης και ο συνδικαλισμός μετατράπηκε σε "ιδιώνυμο" αδίκημα.

Η κυβέρνηση Ι. Μεταξά αντικατάστησε τον Ν.4229 με τον Α.Ν. 117/15 Σεπτεμβρίου 1936 "Περί μέτρων προς καταπολέμησιν του κομμουνισμού και των εκ τούτου συνεπειών" (ΦΕΚ 402/Τεύχος Πρώτον/18 Σεπτεμβρίου 1936), διατηρώντας το πνεύμα του αρχικού νόμου με εντατικοποίηση του ελέγχου των πολιτικών φρονημάτων, ειδικότερα στη στρατολόγηση, θεσπίζοντας γενικότερα τις περίφημες "δηλώσεις μετανοίας". Το αντικομουνιστικό οπλοστάσιο της μεταξικής δικτατορίας ενισχύθηκε με πολλές άλλες νομοθετικές πράξεις. Η σπουδαιότερη απ' αυτές ήταν ο Α.Ν. 1075/10 Φεβρουαρίου 1938 «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των πολιτών» (ΦΕΚ 45/Τεύχος Πρώτον/11 Φεβρουαρίου 1938) όπου θέσπισε αυστηρότερες διατάξεις και σκληρότερους όρους εγκλεισμού των αριστερών πολιτικών αντιπάλων της κεντρικής εξουσίας, σε αντικατάσταση των προηγούμενων νομοθετημάτων και του Α.Ν.117.

Α.Ν. 509/1947

Μετά την απελευθέρωση, και συγκεκριμένα το 1947 ψηφίσθηκε ο Αναγκαστικός Νόμος 509/1947 όπου δια του άρθρου 2 το αδίκημα της ανατροπής του πολιτεύματος και του προσηλυτισμού υπήχθη στη δικαιοδοσία των στρατοδικείων, που είχε επαναφέρει σε λειτουργία διαρκείας, παρά το τέλος του πολέμου, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός λίγους μήνες προτού παραδώσει την εξουσία. Σύμφωνα μ' αυτόν τον νόμο, προβλεπόταν η ποινή θανάτου για τους αρχηγούς ή τους οδηγούς συστασιωτών και η ποινή ισόβιων δεσμών για τους απλούς συστασιώτες.

Αιτία που προκάλεσε την ψήφιση του νόμου αυτού από την τότε κυβέρνηση συνασπισμού υπό του Πρωθυπουργού Δημητρίου Μαξίμου ήταν, η "βόμβα του Στρασβούργου", όπως χαρακτηρίστηκε τότε, η δήλωση του επίσημου αντιπροσώπου του ΚΚΕ, στο συνέδριο του γαλλικού Κ.Κ. στο Στρασβούργο, στα τέλη Ιουνίου του 1947, Μιλτιάδη Πορφυρογένη που δήλωνε: "μπροστά στην αδιαλλαξία της ντόπιας και της ξένης αντίδρασης δεν απομένει άλλη λύση από τη δημιουργία λεύτερης Ελλάδας με δική της Κυβέρνηση". Στη συνέχεια, το ΚΚΕ προχώρησε στη δημιουργία της "Προσωρινής Κυβέρνησης του βουνού" με τύποις πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη, με συνέπεια την άμεση κήρυξη του ως παράνομο από την ελληνική κυβέρνηση.

Δέκα ημέρες αργότερα το τότε Υπουργικό Συμβούλιο, που συμμετείχαν ο Γεώργιος Στράτος, υπουργός στρατιωτικών και ο Ναπολέων Ζέρβας, υπουργός Δημόσιας Τάξης, σε ολονύκτια σύσκεψη αποφάσισε "εκτεταμένης κλίμακας προληπτικές συλλήψεις" μετά από πληροφορίες ότι "οι κομμουνισταί εσκόπευον να προκαλέσουν σοβαράς ταραχάς". Στις δύο νύκτες που ακολούθησαν έγιναν 5.000 περίπου συλλήψεις με σημείο συγκέντρωσης τις ναυτικές φυλακές της νήσου Ψυττάλειας. Υπενθυμίζεται ότι εκτοπισμοί την εποχή εκείνη είχαν σημειωθεί πολύ πριν στα λεγόμενα τάγματα σκαπανέων, ενώ δύο μήνες αργότερα θεσπίστηκε ο Οργανισμός Αναμορφωτηρίων Μακρονήσου.

Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο οι συλληφθέντες, κατά διάφορες πηγές, ήταν αρκετές χιλιάδες. Συγκεκριμένα από το 1946 μέχρι το 1951 υπήρχαν 11.000 κρατούμενοι εκ των οποίων πάνω από 5.000 είχαν ήδη εκτελεστεί, μεταξύ αυτών υπήρχαν ανήλικα παιδιά, υπερήλικες, γυναίκες.
Μερικές από τις πιο γνωστές φυλακές κρατουμένων του νόμου Α.Ν. 509 (ο νόμος περί Ιδιώνυμου δηλαδή) ήταν η Μακρόνησος, η Γυάρος, το Λαζαρέτο Κέρκυρας, οι περίφημες φυλακές Αβέρωφ, το Δαφνί και άλλες. Στο γνωστό ποίημά του, 4.000 στίχων, "Οι γειτονιές του κόσμου" ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος γράφει για τη Μακρονήσο του 1949 ότι υπήρχαν 12.000 φυλακισμένοι, 30.000 εκτοπισθέντες και 3.500 εκτελεσθέντες.

Κατάργηση

Τελικά ο Α.Ν. 509/1947 καταργήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1974 από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με το άρθρο 3 του Ν.Δ. 59 "Περί συστάσεως και επαναλειτουργίας πολιτικών κομμάτων" (ΦΕΚ 259/τεύχος Δ'/1974), με συνέπεια τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

Δείτε επίσης

• Τόποι εξορίας στην Ελλάδα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου - Αφιέρωμα - Σαν Σήμερα .gr (sansimera.gr)[1]

• Άρθρο στην εφ. Καθημερινή

Βιβλιογραφία

• Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά: 1936-1941, Ευάνθ. Χατζηβασιλείου (επιμ.), (Εκδ. Δ.Ο.Λ. Α.Ε.), 2010