Γενθιανή

Γενθιανή
	; Το είδος Gentiana verna
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο:	Φυτά;
Συνομοταξία:	Αγγειόσπερμα (Angiosperms);
Ομοταξία:	Δικοτυλήδονα (Dicotyledoneae);
Τάξη:	Γενθιανώδη (Gentianales);
Οικογένεια:	Γενθιανιοειδή (Gentianaceae);
Γένος:	Γενθιανή; (Gentiana); L.;
Συνώνυμα
	Aloitis, Raf.; Anthopogon, Neck.; Asterias, Borkh.; Bilamista, Raf.; Calathiana, Delarbre; Chaelothilus, Neck.; Chiophila, Raf.; Chondrophylla, A.Nelson; Ciminalis, Adans.; Coilantha, Borkh.; Cruciata, Gilib.; Cuttera, Raf.; Dasistepha, Raf.; Dasystephana, Adans.; Dicardiotis, Raf.; Diploma, Raf.; Endotriche, Steud.; Ericala, Reneaulme ex Gray; Ericoila, Reneaulme ex Borkh.; Favargera, Á.Löve & D.Löve; Gaertneria, Neck.; Gentianodes, Á.Löve & D.Löve; Gentianusa, Pohl; Hippion, F.W.Schmidt; Holubia, Á.Löve & D.Löve; Holubogentia, Á.Löve & D.Löve; Kudoa, Masam.; Kuepferella, M.Laínz; Kurramiana, Omer & Qaiser; Lexipyretum, Dulac; Pneumonanthe, Gled.; Psalina, Raf.; Qaisera, Omer; Rassia, Neck.; Ricoila, Reneaulme ex Raf.; Sebeokia, Neck.; Selatium, D.Don ex G.Don; Spiragyne, Neck.; Thylacitis, Reneaulme ex Adans.; Thyrophora, Neck.; Tretorhiza, Adans.; Tretorrhiza, Reneaulme ex Delarbre; Varasia, Phil.; Xolemia, Raf.;

Η γενθιανή ή γεντιανή (λατινική και επιστημονική ονομασία Gentiana) είναι γένος δικοτυλήδονων φυτών, που ανήκουν στην ομώνυμη οικογένεια (γενθιανοειδή) της επίσης ομώνυμης τάξεως φυτών (γενθιανώδη). Το γένος είναι μεγάλο, περιλαμβάνοντας περί τα 400 είδη. Οι γεντιανές ξεχωρίζουν από τα συνήθως μεγάλα άνθη τους σε σχήμα τρομπέτας, που έχουν συχνά ζωηρό μπλε χρώμα.^[2]

Το γένος ονομάσθηκε προς τιμή του βασιλειά της αρχαίας Ιλλυρίας Γένθιου, ο οποίος είχε πιθανώς ανακαλύψει τονωτικές ιδιότητες σε ουσίες από είδη γενθιανής.^[3]

Ενδιαίτημα

Η γενθιανή είναι γένος με παγκόσμια κατανομή, σε αλπικά ενδιαιτήματα στις εύκρατες περιοχές της Ασίας, της Ευρώπης και της Αμερικής, με λίγα είδη να συναντώνται στη βορειοδυτική Αφρική, στην ανατολική Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία. Είναι μονοετή, διετή ή και πολυετή φυτά, με αειθαλή όσο και φυλλοβόλα είδη.

Πολλές γεντιανές είναι δύσκολο να αναπτυχθούν έξω από το ενδιαίτημά τους στην άγρια φύση, αλλά εξαιτίας του μεγάλου αριθμού ειδών πολλά από αυτά καλλιεργούνται με επιτυχία. Αναπτύσσονται σε καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη, από ουδέτερα έως όξινα και πλούσια σε χούμο. Είναι δημοφιλή για βραχόκηπους.

Χρήσεις

Αρκετά ποτά παρασκευάζονται με ρίζα γεντιανής.^[4] Από το είδος Gentiana lutea παράγεται το ομώνυμο οινοπνευματώδες ποτό (λικέρ) στις Άλπεις και την Ωβέρνη^[5], ενώ και από άλλα είδη παρασκευάζονται απεριτίφ, λικέρ και τόνικ.

Η ρίζα της γεντιανής αποτελεί γενικότερα συνηθισμένο παράγοντα αρωματισμού των ποτών μπίτερ, όπως και το παλαιό μη οινοπνευματώδες αμερικανικό ποτό Moxie^[6] Το γαλλικό απεριτίφ Suze είναι ένα ακόμα παράδειγμα, όπως και το ιταλικό λικέρ Aperol. Επίσης η ρίζα γεντιανής είναι η κυριότερη αρωματική ουσία στο γερμανικό χωνευτικό Underberg και στην ανγκοστούρα.

Η κυριότερη πικρή ουσία που περιέχεται στη ρίζα της γεντιανής είναι η γεντιοπικρίνη ή γεντιοπικροσίδιο^[7], που είναι ένα γλυκοσίδιο. Επιπλέον, μια ιαπωνική εργασία του 2007 ταυτοποίησε 23 χημικές ενώσεις στη φρέσκια ρίζα γεντιανής.^[8] Μεταξύ αυτών δεν συγκαταλεγόταν η γεντιοπικρίνη, οπότε μάλλον δημιουργείται κατά την αποξήρανση και την αποθήκευση της ρίζας.

Η γεντιανή έχει περιορισμένη χρήση στην αρωματοποιία.

Φαρμακευτικές χρήσεις

Το είδος μεγάλη κίτρινη γενθιανή (Gentiana lutea) χρησιμοποιείται στη βοτανική ιατρική για τη θεραπεία πεπτικών προβλημάτων, πυρετών, της υπερτάσεως, των μυϊκών σπασμών, παρασιτιάσεων από σκώληκες, τραυμάτων, της ελονοσίας^[9] Εκεί πάντως όπου έχει μελετηθεί και αποδειχθεί η αποτελεσματικότητά του εκχυλίσματός της είναι η αντιμετώπιση της δυσπεψίας.^[10]

Τα φύλλα και οι ρίζες του είδους Gentiana punctata αποτελούν παραδοσιακά φάρμακα στα χωριά της Αυστρίας, τόσο με εξωτερική όσο και με εσωτερική χρήση, ως απόσταγμα ή ως αφέψημα για παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, του δέρματος, του ήπατος και της χοληδόχου κύστεως, αλλά και για παιδιατρικές παθήσεις.^[11]

Τα είδη Gentiana purpurea, Gentiana punctata και Gentiana pannonica χρησιμεύουν στην παρασκευή χωνευτικών αποσταγμάτων. Στην αγιουρβεδική ιατρική το σπάνιο πλέον είδος Gentiana kurroo της Ινδίας συγκαταλέγεται στα ιατρικά βοτάνια, αλλά με την έλλειψή του έχει υποκατασταθεί με το φυτό των Ιμαλαΐων Picrorhiza kurroa ή με φυτά από την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική.

Ως σύμβολο

Το άνθος της γενθιανής ήταν το έμβλημα του Οίκου Μιναμότο, ενός από τους 4 μεγάλους Οίκους ευγενών που κυριαρχούσαν στην Ιαπωνία κατά την Περίοδο Χεϊάν. Ο Οίκος των Μιναμότο ίδρυσε το πρώτο σογκουνάτο μετά τον Πόλεμο Γκένπεϊ. Το άνθος της γενθιανής είναι επίσης το «επίσημο άνθος» (γνωστό στη γερμανική γλώσσα ως Enzian) της γερμανόφωνης κοινότητας του Βελγίου.

Είδη

Γενικά

Οι γενθιανές έχουν φύλλα αντίθετα και άνθη σε σχήμα τρομπέτας με χρώμα συνήθως βαθύ μπλε ή αζουρένιο, αλλά και λευκό, κρεμ, κίτρινο ή κόκκινο. Πολλά είδη είναι πολυμορφικά ως προς το χρώμα των λουλουδιών τους. Τα είδη με μπλε άνθη κυριαρχούν στο Βόρειο Ημισφαίριο, ενώ τα είδη με κόκκινα άνθη κυριαρχούν στις Άνδεις, όπου η επικονίαση από πτηνά ευνοείται πιθανώς συχνότερα από τη φυσική επιλογή. Τα είδη με λευκά άνθη βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη τη γεωγραφική κατανομή του γένους, αλλά κυριαρχούν στη Νέα Ζηλανδία. Τα περισσότερα άνθη είναι πενταμερή, με 5 πέταλα και 5 σέπαλα. Λίγα μόνο είδη έχουν 4 ή 6-7 ανθικά μέρη. Τα πέταλα φέρουν πτυχώσεις, ενώ ο στύλος είναι βραχύς ή απουσιάζει. Οι ωοθήκες φέρουν αδένες που παράγουν νέκταρ.

Κατάλογος^[12]

Gentiana acaulis – γενθιανή η άβλαστος
Gentiana affinis
Gentiana alata
Gentiana alba – γενθιανή η λευκή
Gentiana albicalyx
Gentiana albomarginata
Gentiana algida – γενθιανή η υπόλευκη
Gentiana alii
Gentiana alpina – γενθιανή η αλπική
Gentiana alsinoides
Gentiana altigena
Gentiana altorum
Gentiana amplicrater
Gentiana andrewsii
Gentiana angustifolia
Gentiana anisostemon
Gentiana aperta
Gentiana apiata
Gentiana aquatica
Gentiana arenicola
Gentiana arethusae
Gentiana argentea
Gentiana arisanensis
Gentiana aristata
Gentiana asclepiadea – γενθιανή η ασκληπιάδεια
Gentiana asterocalyx
Gentiana atlantica – γενθιανή η ατλαντική
Gentiana atuntsiensis
Gentiana austromontana – – γενθιανή των Απαλαχίων
Gentiana autumnalis – γενθιανή η φθινοπωρινή
Gentiana axilliflora
Gentiana baeuerlenii (είδος της Αυστραλίας)
Gentiana bambuseti
Gentiana bavarica – γενθιανή η βαυαρική
Gentiana beamanii
Gentiana bella
Gentiana bicuspidata
Gentiana boissieri
Gentiana bokorensis
Gentiana borneensis
Gentiana boryi
Gentiana brachyphylla – γενθιανή η βραχύφυλλος
Gentiana bredboensis (είδος της Αυστραλίας)
Gentiana bryoides
Gentiana burseri
Gentiana cachemirica
Gentiana caelestis – γενθιανή η ουρανία
Gentiana caeruleogrisea
Gentiana caliculata
Gentiana calycosa – γενθιανή του Rainier
Gentiana capitata
Gentiana carinata – γενθιανή η τροπιδοφόρος
Gentiana carinicostata
Gentiana caryophyllea – γενθιανή η καρυόφυλλος
Gentiana catesbaei – γενθιανή του Elliott
Gentiana cephalantha – γενθιανή η κεφάλανθος
Gentiana cephalodes – γενθιανή η κεφαλώδης
Gentiana chateri
Gentiana chinensis – γενθιανή η σινική
Gentiana choanantha – γενθιανή η χοανανθής
Gentiana chosenica
Gentiana chungtienensis
Gentiana clarkei
Gentiana clausa
Gentiana clusii
Gentiana confertifolia
Gentiana coronata – γενθιανή η εστεμμένη
Gentiana crassa
Gentiana crassicaulis
Gentiana crassula
Gentiana crassuloides
Gentiana cristata
Gentiana cruciata – γενθιανή η σταυροειδής
Gentiana cruttwellii
Gentiana cuneibarba
Gentiana dahurica
Gentiana damyonensis
Gentiana davidii
Gentiana decemfida
Gentiana decora
Gentiana decorata
Gentiana decumbens
Gentiana delavayi
Gentiana deltoidea – γενθιανή η δελτοειδής
Gentiana dendrologii
Gentiana densiflora – γενθιανή η πυκνανθής
Gentiana depressa
Gentiana dinarica
Gentiana divaricata
Gentiana diversifolia – γενθιανή η ποικιλανθής
Gentiana douglasiana – γενθιανή των βάλτων
Gentiana doxiongshangensis
Gentiana dschungarica
Gentiana duclouxii
Gentiana durangensis
Gentiana ecaudata
Gentiana elmeriana
Gentiana elwesii
Gentiana emodi
Gentiana ettingshausenii
Gentiana exigua
Gentiana expansa
Gentiana faucipilosa
Gentiana fieldiana
Gentiana filistyla
Gentiana flavomaculata
Gentiana flexicaulis
Gentiana formosa – γενθιανή η όμορφη
Gentiana forrestii
Gentiana franchetiana
Gentiana fremontii – γενθιανή των βρύων
Gentiana frigida – γενθιανή η ψυχρά
Gentiana froelichii – γενθιανή των Καραβάνκεν
Gentiana futtereri
Gentiana gelida
Gentiana gentilis
Gentiana georgei
Gentiana gilvostriata
Gentiana glauca – γενθιανή η γλαυκή
Gentiana grandiflora – γενθιανή η μεγανθής
Gentiana grata
Gentiana grumii
Gentiana gyirongensis
Gentiana handeliana
Gentiana haraldi-smithii
Gentiana harrowiana
Gentiana haynaldii
Gentiana heleonastes
Gentiana helophila
Gentiana hesseliana
Gentiana hexaphylla – γενθιανή η εξάφυλλος
Gentiana himalayensis – γενθιανή των Ιμαλαΐων
Gentiana hirsuta
Gentiana hohoxiliensis
Gentiana hooperi
Gentiana hugelii
Gentiana huxleyi
Gentiana infelix – γενθιανή η δυστυχής
Gentiana intricata
Gentiana Inverleith
Gentiana jamesii
Gentiana jarmilae
Gentiana jingdongensis
Gentiana jouyana
Gentiana kaohsiungensis
Gentiana kauffmanniana
Gentiana khammouanensis
Gentiana kurroo
Gentiana kwangsiensis
Gentiana lacerulata
Gentiana laevigata
Gentiana langbianensis
Gentiana lateriflora
Gentiana lawrencii
Gentiana laxiflora
Gentiana leptoclada – γενθιανή η λεπτόκλαδη
Gentiana leroyana
Gentiana leucomelaena – γενθιανή η λευκομέλαινα
Gentiana lhassica – γενθιανή της Λάσα
Gentiana liangshanensis
Gentiana licentii
Gentiana ligustica
Gentiana linearis – γενθιανή η στενόφυλλος
Gentiana lineolata
Gentiana linoides
Gentiana loerzingii
Gentiana longicollis
Gentiana loureiroi
Gentiana lowryi
Gentiana lutea – μεγάλη κίτρινη γενθιανή
Gentiana lycopodioides
Gentiana macrophylla – γενθιανή η μακρόφυλλος
Gentiana makinoi
Gentiana microdonta
Gentiana newberryi – γενθιανή του Newberry
Gentiana nipponica
Gentiana nivalis – γενθιανή του χιονιού
Gentiana nubigena
Gentiana ochroleuca – γενθιανή η ωχρόλευκη
Gentiana olgae
Gentiana olivieri
Gentiana orbicularis – γενθιανή η κυκλόφυλλος
Gentiana ornata
Gentiana pannonica – γενθιανή η παννονική
Gentiana paradoxa
Gentiana parryi – γενθιανή του Parry
Gentiana pedicellata
Gentiana pennelliana
Gentiana phyllocalyx
Gentiana platypetala – γενθιανή η πλατυπέταλος
Gentiana plurisetosa
Gentiana pneumonanthe – γενθιανή η πνευμονανθής
Gentiana prolata – γενθιανή η επιμήκης
Gentiana prostrata – γενθιανή η πυγμαία
Gentiana przewalskii
Gentiana pterocalyx
Gentiana puberulenta
Gentiana pumila
Gentiana punctata – γενθιανή η στικτή
Gentiana purpurea – γενθιανή η πορφυρά
Gentiana pyrenaica – γενθιανή των Πυρηναίων
Gentiana quadrifolia – γενθιανή η τετράφυλλος
Gentiana rigescens
Gentiana rostanii
Gentiana rubricaulis
Gentiana saponaria
Gentiana saxosa
Gentiana scabra – γενθιανή η τραχεία
Gentiana scarlatina
Gentiana sceptrum – γενθιανή η σκηπτροφόρος
Gentiana sedifolia
Gentiana septemfida – γενθιανή η επτασχιδής
Gentiana setigera – γενθιανή του Μεντοσίνο
Gentiana setulifolia
Gentiana sikkimensis
Gentiana sikokiana
Gentiana sino-ornata
Gentiana siphonantha – γενθιανή η σιφωνανθής
Gentiana speciosa
Gentiana squarrosa
Gentiana stictantha – γενθιανή η στικτανθής
Gentiana stragulata
Gentiana straminea
Gentiana tenuifolia – γενθιανή η αραιόφυλλος
Gentiana terglouensis
Gentiana ternifolia
Gentiana tianshanica – γενθιανή του Τιενσάν
Gentiana trichotoma
Gentiana triflora – γενθιανή η τριανθής
Gentiana trinervis
Gentiana tubiflora
Gentiana uchiyamai
Gentiana ulmeri
Gentiana uniflora
Gentiana urnula
Gentiana utriculosa
Gentiana vandellioides
Gentiana vandewateri
Gentiana veitchiorum
Gentiana venosa – γενθιανή η φλεβώδης
Gentiana venusta
Gentiana verna – γενθιανή η εαρινή
Gentiana vernayi
Gentiana viatrix
Gentiana villifera
Gentiana villosa
Gentiana waltonii
Gentiana walujewii
Gentiana wangchukii
Gentiana wasenensis
Gentiana wilsonii
Gentiana winchuanensis
Gentiana wingecarribiensis (N.S.W.)
Gentiana wissmannii (N.S.W)
Gentiana wootchuliana – γενθιανή η κορεατική^[13]
Gentiana xanthonannos
Gentiana yakushimensis
Gentiana yokusai
Gentiana yunnanensis
Gentiana zekuensis
Gentiana zollingeri

Καλλιέργεια

Αρκετά είδη γενθιανής καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά για τη ζωηρότητα του χρώματος των μπλε λουλουδιών τους. Τα συνοδεύει πάντως μια φήμη ότι η καλλιέργειά τους είναι δύσκολη. Το σύνολο των ειδών απαιτούν παρόμοιες συνθήκες: πλούσιο, υγρό αλλά αποστραγγιζόμενο έδαφος με όξινο έως ουδέτερο pH. Μερικά καλλιεργούμενα είδη είναι τα εξής^[2]:

Παραπομπές

↑ «Gentiana Tourn. ex L». Plants of the World Online. Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. 2017. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2020.
↑ ^2,0 ^2,1 RHS A-Z Encyclopedia of Garden Plants. Ηνωμένο Βασίλειο: Dorling Kindersley. 2008. σελ. 1136. ISBN 978-1-4053-3296-5.
↑ Jepson, Willis Linn (1953). A manual of the Flowering Plants of California. Berkeley: University of California. σελ. 763. ISBN 978-0-520-00606-5. Gentiana gentius
↑ «Ethnobotany of gentians». Gentian Research Network.
↑ «Espace Avèze | Office de Tourisme du Pays de Salers». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2023.
↑ «Moxie: The distinctively different soda that New England loves». The Huffington Post. 1 Μαρτίου 2013.
↑ PubChem: [https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Gentiopicrin Gentiopicroside[
↑ «The chemical constituents of fresh Gentian Root», των Hidehiro Ando, Yasuaki Hirai, Mikio Fujii, Yumiko Hori, Motonori Fukumura, Yujiro Niiho, Yoshijiro Nakajima, Toshiro Shibata, Kazuo Toriizuka και Yoshiteru Ida, Journal of Natural Medicines, Ιούλιος 2007, τόμ. 61, τεύχος 3, σσ. 269-279
↑ «Gentian». WebMD.
↑ «Bitters: Time for a New Paradigm». Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2015: 670504. 2015. doi:10.1155/2015/670504. PMID 26074998.
↑ Vogl S., Picker P., Mihaly-Bison J., Fakhrudin N., Atanasov A.G. κ.ά. (Οκτώβριος 2013). «Ethnopharmacological in vitro studies on Austria's folk medicine—an unexplored lore in vitro anti-inflammatory activities of 71 Austrian traditional herbal drugs». Journal of Ethnopharmacology 149 (3): 750-771. doi:10.1016/j.jep.2013.06.007. PMID 23770053.
↑ «The Plant List: Gentiana L». Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanic Garden. 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Μαΐου 2016.
↑ English Names for Korean Native Plants (PDF). Pocheon: Korea National Arboretum. 2015. σελ. 477. ISBN 978-89-97450-98-5. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 25 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2016 – μέσω της Δασικής Υπηρεσίας της Κορέας.

Βιβλιογραφία

Struwe L. και Albert V.A. (επιμ.): Gentianaceae, Cambridge University Press, 2002, ISBN 978-0-521-80999-3
«Gentian Research Network».

[1] «Gentiana Tourn. ex L». Plants of the World Online. Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. 2017. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2020.

[RHSAZ-2] 2,0 ^2,1 RHS A-Z Encyclopedia of Garden Plants. Ηνωμένο Βασίλειο: Dorling Kindersley. 2008. σελ. 1136. ISBN 978-1-4053-3296-5.

[3] Jepson, Willis Linn (1953). A manual of the Flowering Plants of California. Berkeley: University of California. σελ. 763. ISBN 978-0-520-00606-5. Gentiana gentius

[4] «Ethnobotany of gentians». Gentian Research Network.

[5] «Espace Avèze | Office de Tourisme du Pays de Salers». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2023.

[huff-6] «Moxie: The distinctively different soda that New England loves». The Huffington Post. 1 Μαρτίου 2013.

[7] PubChem: [https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Gentiopicrin Gentiopicroside[

[8] «The chemical constituents of fresh Gentian Root», των Hidehiro Ando, Yasuaki Hirai, Mikio Fujii, Yumiko Hori, Motonori Fukumura, Yujiro Niiho, Yoshijiro Nakajima, Toshiro Shibata, Kazuo Toriizuka και Yoshiteru Ida, Journal of Natural Medicines, Ιούλιος 2007, τόμ. 61, τεύχος 3, σσ. 269-279

[9] «Gentian». WebMD.

[McMullen_2015-10] «Bitters: Time for a New Paradigm». Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2015: 670504. 2015. doi:10.1155/2015/670504. PMID 26074998.

[11] Vogl S., Picker P., Mihaly-Bison J., Fakhrudin N., Atanasov A.G. κ.ά. (Οκτώβριος 2013). «Ethnopharmacological in vitro studies on Austria's folk medicine—an unexplored lore in vitro anti-inflammatory activities of 71 Austrian traditional herbal drugs». Journal of Ethnopharmacology 149 (3): 750-771. doi:10.1016/j.jep.2013.06.007. PMID 23770053.

[PlantList-12] «The Plant List: Gentiana L». Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanic Garden. 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Μαΐου 2016.

[13] English Names for Korean Native Plants (PDF). Pocheon: Korea National Arboretum. 2015. σελ. 477. ISBN 978-89-97450-98-5. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 25 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2016 – μέσω της Δασικής Υπηρεσίας της Κορέας.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]