Ανθρώπινη μιτοχονδριακή γενετική
 | |
| Χαρακτηριστικά | |
|---|---|
| Μήκος ζευγών βάσεων | 16.569 |
| Αριθμός γονιδίων | 13 (κωδικοποιητικά γονίδια) 24 (μη κωδικοποιητικά γονίδια) |
| Τύπος | Μιτοχονδριακό DNA |
Η ανθρώπινη μιτοχονδριακή γενετική (Human mitochondrial genetics) είναι η μελέτη της γενετικής του ανθρώπινου μιτοχονδριακού DNA (το DNA που περιέχεται στα ανθρώπινα μιτοχόνδρια). Το ανθρώπινο μιτοχονδριακό γονιδίωμα είναι το σύνολο των κληρονομικών πληροφοριών που περιέχονται στα ανθρώπινα μιτοχόνδρια. Τα μιτοχόνδρια είναι μικρές δομές στα κύτταρα που δημιουργούν ενέργεια προς χρήση του κυττάρου και αναφέρονται ως οι "σταθμοί ενέργειας" του κυττάρου.
Το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) δεν μεταδίδεται μέσω του πυρηνικού DNA (nDNA). Στους ανθρώπους, όπως και στους περισσότερους πολυκύτταρους οργανισμούς, το μιτοχονδριακό DNA κληρονομείται μόνο από το μητρικό ωάριο. Υπάρχουν θεωρίες, όμως, ότι μπορεί να συμβεί σε συγκεκριμένες περιστάσεις πατρική μεταβίβαση mtDNA στους ανθρώπους.[1]
Η μιτοχονδριακή κληρονομικότητα είναι συνεπώς μη μεντελική, επειδή η μεντελική κληρονομικότητα στηρίζεται στο ότι το μισό του γενετικού υλικού του γονιμοποιημένου ωαρίου (ζυγωτού) προέρχεται από κάθε γονέα.
Οι περισσότερες μεταλλάξεις του μιτοχονδριακού DNA οδηγούν σε λειτουργικά προβλήματα, που μπορεί να εκδηλωθούν ως μυικές διαταραχές (μυοπάθειες).
Επειδή δίνουν 30 μόρια ATP ανά μόριο γλυκόζης σε αντίθεση με τα 2 μόρια ATP που παράγονται από τη γλυκόλυση, τα μιτοχόνδρια είναι βασικά σε όλους τους ανώτερους οργανισμούς για τη διατήρηση της ζωής. Οι μιτοχονδριακές ασθένειες είναι γενετικές διαταραχές που υπάρχουν στο μιτοχονδριακό DNA, ή στο πυρηνικό DNA που κωδικοποιεί τα μιτοχονδριακά συστατικά. Μικρά προβλήματα με οποιοδήποτε από τα πολυάριθμα ένζυμα που χρησιμοποιούνται από τα μιτοχόνδρια μπορεί να να είναι ολέθριο για το κύτταρο και με τη σειρά του για τον οργανισμό.
Ποσότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στους ανθρώπους, το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) σχηματίζει κλειστά κυκλικά μόρια που περιέχουν 16.569[2][3] ζεύγη βάσεων DNA,[4] με καθένα από αυτά τα μόρια να περιέχει κανονικά ένα πλήρες σύνολο μιτοχονδριακών γονιδίων. Κάθε ανθρώπινο μιτοχόνδριο περιέχει, κατά μέσο όρο, περίπου 5 τέτοια μόρια mtDNA, με το εύρος της ποσότητας να είναι μεταξύ 1 και 15.[4] Κάθε ανθρώπινο κύτταρο περιέχει περίπου 100 μιτοχόνδρια, δίνοντας έναν συνολικό αριθμό μορίων mtDNA ανά ανθρώπινο κύτταρο περίπου 500.[4]
Μορφές κληρονομικότητας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Επειδή οι μιτοχονδριακές ασθένειες (ασθένειες που οφείλονται στη δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων) μπορούν να κληρονομηθούν και από την μητέρα και μέσω της χρωμοσωμικής κληρονομικότητας, η οδός μεταβίβασης από γενιά σε γενιά μπορεί να ποικίλει πολύ, ανάλογα με την ασθένεια. Οι μιτοχονδριακές γενετικές μεταλλάξεις που μπορούν να συμβούν στο πυρηνικό DNA, μπορούν να συμβούν σε οποιοδήποτε από τα χρωμοσώματα (ανάλογα με τα είδη). Οι μεταλλάξεις που κληρονομούνται μέσω των χρωμοσωμάτων μπορεί να είναι αυτοσωμικές επικρατείς ή υπολειπόμενες και μπορεί επίσης να είναι επικρατείς ή υπολειπόμενες ανάλογα με το φύλο. Η χρωμοσωμική κληρονομικότητα ακολουθεί κανόνες μεντελικής κληρονομικότητας, παρά το γεγονός ότι ο φαινότυπος της ασθένειας μπορεί να καλύπτεται.
Λόγω των περίπλοκων οδών με τους οποίους "επικοινωνούν" και αλληλεπιδρούν το μιτοχονδριακό και το πυρηνικό DNA, ακόμα και φαινομενικά απλή κληρονομικότητα είναι δύσκολο να διαγνωστεί. Μετάλλαξη στο μιτοχονδριακό DNA μπορεί να αλλάξει πρωτεΐνες που ρυθμίζουν (με αύξηση ή μείωση) την παραγωγή μιας άλλης συγκεκριμένης πρωτεΐνης στα μιτοχόνδρια ή στο κυτόπλασμα· αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ελαφριά, εάν υπάρχουν, εμφανή συμπτώματα. Εξάλλου, κάποιες καταστροφικές μεταλλάξεις του mtDNA είναι εύκολο να διαγνωστούν λόγω της εκτεταμένης βλάβης σε μυϊκούς, νευρικούς και/ή ηπατικούς ιστούς (μεταξύ άλλων ιστών υψηλής ενέργειας και εξαρτώμενων από τον μεταβολισμό) και επειδή υπάρχουν στη μητέρα και σε όλους τους απογόνους.
Ο αριθμός των προσβαλλομένων μορίων mtDNA που κληρονομούνται από έναν συγκεκριμένο απόγονο μπορεί να ποικίλει πολύ επειδή
- τα μιτοχόνδρια στο γονιμοποιημένο ωοκύτταρο θα είναι αυτά που θα έχει η νέα ζωή για να ξεκινήσει (από πλευράς mtDNA),
- ο αριθμός των επηρεαζόμενων μιτοχονδρίων διαφέρει από κύτταρο (σε αυτήν την περίπτωση, το γονιμοποιημένο ωοκύτταρο) σε κύτταρο, ανάλογα με τον αριθμό που κληρονομείται από το μητρικό του κύτταρο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες που μπορεί να ευνοούν μεταλλαγμένο ή μιτοχονδριακό DNA άγριου τύπου,
- ο αριθμός των μορίων mtDNA στα μιτοχόνδρια ποικίλει από περίπου δύο έως δέκα.
Είναι δυνατό, ακόμα και για δίδυμα, το ένα μωρό να πάρει περισσότερα από τα μισά μεταλλαγμένα μόρια mtDNA, ενώ το άλλο μωρό να πάρει μόνο ένα μικρό κλάσμα των μεταλλαγμένων μορίων mtDNA ως προς τον άγριο τύπο (ανάλογα με το πώς διαχωρίζονται τα δίδυμα μεταξύ τους και το πόσα μεταλλαγμένα μιτοχόνδρια συμβεί να υπάρχουν σε κάθε πλευρά της διαίρεσης). Σε λίγες περιπτώσεις, κάποια μιτοχόνδρια από το σπερματικό κύτταρο εισέρχεται στο ωοκύτταρο, αλλά τα πατρικά μιτοχόνδρια αποσυντίθενται ενεργά.
Γονίδια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα γονίδια στο "ανθρώπινο μιτοχονδριακό γονιδίωμα" είναι ως ακολούθως.
Αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων και ουμανίνη (humanin)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρχικά πιστευόταν εσφαλμένα ότι το μιτοχονδριακό γονιδίωμα περιείχε μόνο 13 γονίδια κωδικοποιητικά πρωτεΐνης, που όλα τους κωδικοποιούν πρωτεΐνες της αλυσίδας μεταφοράς ηλεκτρονίων. Όμως, το 2001, ανακαλύφθηκε μια 14η βιολογικά ενεργή πρωτεΐνη που λέγεται ουμανίνη που βρέθηκε ότι κωδικοποιείται από το μιτοχονδριακό γονίδιο MT-RNR2 που κωδικοποιεί επίσης τμήμα του μιτοχονδριακού ριβοσώματος (παρασκευασμένο από RNA):
| Αριθμός συμπλόκου |
Κατηγορία | Γονίδια | Θέσεις στο mitogenome | Αλυσίδα |
|---|---|---|---|---|
| I | αφυδρογονάση NADH | |||
| MT-ND1 | 3.307–4.262 | L | ||
| MT-ND2 | 4.470–5.511 | L | ||
| MT-ND3 | 10.059–10.404 | L | ||
| MT-ND4L | 10.470–10.766 | L | ||
| MT-ND4 | 10.760–12.137 (επικαλύπτεται με το MT-ND4L) | L | ||
| MT-ND5 | 12.337–14.148 | L | ||
| MT-ND6 | 14.149–14.673 | H | ||
| III | Συνένζυμο Q - αναγωγάση κυτοχρώματος c / Κυτόχρωμα b | MT-CYB | 14.747–15.887 | L |
| IV | Οξειδάση κυτοχρώματος c | MT-CO1 | 5.904–7.445 | L |
| MT-CO2 | 7.586–8.269 | L | ||
| MT-CO3 | 9.207–9.990 | L | ||
| V | Συνθάση ATP | MT-ATP6 | 8.527–9.207 (επικαλύπτεται με MT-ATP8) | L |
| MT-ATP8 | 8.366–8.572 | L | ||
| — | Ουμανίνη | MT-RNR2 | — | — |
Αντίθετα με τις άλλες πρωτεΐνες, η ουμανίνη δεν παραμένει στα μιτοχόνδρια και αλληλεπιδρά με το υπόλοιπο κύτταρο και τους κυτταρικούς υποδοχείς. Η ουμανίνη μπορεί να προστατέψει εγκεφαλικά κύτταρα εμποδίζοντας την απόπτωση. Παρά το όνομά της, υπάρχουν επίσης εκδόσεις της ουμανίνης και σε άλλα ζώα, όπως η ρατίνη (rattin) στους ποντικούς.
rRNA[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα παρακάτω γονίδια κωδικοποιούν rRNAs:
| Υπομονάδα | rRNA | Γονίδια | Θέσεις στο μιτογονιδίωμα | Αλυσίδα |
|---|---|---|---|---|
| Μικρό (SSU) | 12S | MT-RNR1 | 648–1.601 | L |
| Μεγάλο (LSU) | 16S | MT-RNR2 | 1.671–3.229 | L |
tRNA[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα παρακάτω γονίδια κωδικοποιούν tRNAs:
| Αμινοξύ | 3-γράμματα | 1-γράμμα | MT DNA | Θέσεις | Αλυσίδα |
|---|---|---|---|---|---|
| Αλανίνη | Ala | A | MT-TA | 5.587–5.655 | H |
| Αργινίνη | Arg | R | MT-TR | 10.405–10.469 | L |
| Ασπαραγίνη | Asn | N | MT-TN | 5.657–5.729 | H |
| Ασπαραγινικό οξύ | Asp | D | MT-TD | 7.518–7.585 | L |
| Κυστεΐνη | Cys | C | MT-TC | 5.761–5.826 | H |
| Γλουταμινικό οξύ | Glu | E | MT-TE | 14.674–14.742 | H |
| Γλουταμίνη | Gln | Q | MT-TQ | 4.329–4.400 | H |
| Γλυκερίνη | Gly | G | MT-TG | 9.991–10.058 | L |
| Ιστιδίνη | His | H | MT-TH | 12.138–12.206 | L |
| Ισολευκίνη | Ile | I | MT-TI | 4.263–4.331 | L |
| Λευκίνη | Leu (UUR) | L | MT-TL1 | 3.230–3.304 | L |
| Λευκίνη | Leu (CUN) | L | MT-TL2 | 12.266–12.336 | L |
| Λυσίνη | Lys | K | MT-TK | 8.295–8.364 | L |
| Μεθειονίνη | Met | M | MT-TM | 4.402–4.469 | L |
| Φαινυλαλανίνη | Phe | F | MT-TF | 577–647 | L |
| Προλίνη | Pro | P | MT-TP | 15.956–16.023 | H |
| Σερίνη | Ser (UCN) | S | MT-TS1 | 7.446–7.514 | H |
| Σερίνη | Ser (AGY) | S | MT-TS2 | 12.207–12.265 | L |
| Θρεονίνη | Thr | T | MT-TT | 15.888–15.953 | L |
| Τρυπτοφάνη | Trp | W | MT-TW | 5.512–5.579 | L |
| Τυροσίνη | Tyr | Y | MT-TY | 5.826–5.891 | H |
| Βαλίνη | Val | V | MT-TV | 1.602–1.670 | L |
Θέση των γονιδίων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το μιτοχονδριακό DNA έχει παραδοσιακά δύο αλυσίδες DNA που ονομάζονται η βαριά και η ελαφριά αλυσίδα, λόγω των πυκνοτήτων κατακρήμνισής τους κατά τον διαχωρισμό σε διαβαθμίσεις χλωριούχου καισίου[5][6], που βρέθηκε να σχετίζεται με το σχετικό νουκλεοτιδικό περιεχόμενο σε G+T της αλυσίδας[7]. Όμως, η σύγχυση της ονομασίας αυτών των αλυσίδων είναι πλατιά και φαίνεται ότι προκύπτει με μια ταυτοποίηση της πλειοψηφίας της κωδικοποιητικής αλυσίδας ως της βαριάς σε ένα σημαντικό άρθρο το 1999[8][7]. Στους ανθρώπους η ελαφριά αλυσίδα του mtDNA φέρει 28 γονίδια και η βαριά αλυσίδα του mtDNA φέρει μόνο 9 γονίδια.[7][9] 8 από τα 9 γονίδια της βαριάς αλυσίδας κωδικοποιούν μιτοχονδριακά μόρια tRNA. Το ανθρώπινο mtDNA αποτελείται από 16.569 ζεύγη νουκλεοτιδίων. Το συνολικό μόριο ρυθμίζεται από μία μόνο ρυθμιστική περιοχή που περιέχει τις αρχικές περιοχές αντιγραφής και των ελαφριών και των βαριών αλυσίδων. Το συνολικό ανθρώπινο μιτοχονδριακό μόριο του DNA έχει χαρτογραφηθεί[1][2].
Παραλλαγές του γενετικού κώδικα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο γενετικός κώδικας είναι, κατά το μεγαλύτερο τμήμα, καθολικός, με λίγες εξαιρέσεις[10]: η μιτοχονδριακή γενετική περιλαμβάνει μερικές από αυτές. Για τους περισσότερους οργανισμούς τα "κωδικόνια τερματισμού (stop codons)" είναι τα "UAA", "UAG" και "UGA". Στα μιτοχόνδρια των σπονδυλωτών τα "AGA" και "AGG" είναι επίσης κωδικόνια τερματισμού, αλλά όχι το "UGA", που κωδικοποιεί την τρυπτοφάνη. Το "AUA" κωδικοποιεί την ισολευκίνη στους περισσότερους οργανισμούς αλλά τη μεθειονίνη στο μιτοχονδριακό mRNA των σπονδυλωτών.
Υπάρχουν πολλές άλλες ποικιλίες μεταξύ των χρησιμοποιούμενων κωδικών από άλλα μιτοχονδριακά m/tRNA, που συμβαίνει να μην είναι επιβλαβή στους οργανισμούς τους και που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο (μαζί με τις άλλες μεταλλάξεις του mtDNA/RNA διαφόρων ειδών) για τον καθορισμό σχετικής εγγύτητας του κοινού προγόνου των σχετικών ειδών. (Όσο πιο σχετικά είναι δύο είδη, τόσο περισσότερες μεταλλάξεις του mtDNA/RNA θα είναι οι ίδιες στο μιτοχονδριακό τους γονιδίωμα).
Χρησιμοποιώντας αυτές τις τεχνικές, εκτιμάται ότι τα πρώτα μιτοχόνδρια εμφανίστηκαν 1,5 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Μια γενικά αποδεκτή θεωρία είναι ότι τα μιτοχόνδρια δημιουργήθηκαν ως αερόβιοι προκαρυώτες σε συμβιωτική σχέση με αναερόβιους ευκαρυώτες.
Αντιγραφή, επισκευή, μεταγραφή και μετάφραση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η μιτοχονδριακή αναπαραγωγή ελέγχεται από πυρηνικά γονίδια και είναι κατάλληλη ιδιαίτερα στην παραγωγή τόσων μιτοχονδρίων όσων χρειάζεται το συγκεκριμένο κύτταρο τότε.
Η μιτοχονδριακή μεταγραφή στους ανθρώπους αρχικοποιείται από 3 υποκινητές, H1, H2 και L (υποκινητές βαριάς αλυσίδας 1, βαριάς αλυσίδας 2 και ελαφριάς αλυσίδας). Ο υποκινητής H2 μεταγράφει σχεδόν ολόκληρη τη βαριά αλυσίδα και ο υποκινητής L μεταγράφει ολόκληρη τη ελαφριά αλυσίδα. Ο υποκινητής H1 προκαλεί τη μεταγραφή των δύο μιτοχονδριακών μορίων rRNA.[11]
Όταν η μεταγραφή λαμβάνει χώρα στη βαριά αλυσίδα δημιουργείται μια πολυσιστρονική μεταγραφή. Η ελαφριά αλυσίδα παράγει είτε μικρές μεταγραφές, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εκκινητές (primers), ή μια μεγάλη μεταγραφή. Η παραγωγή των εκκινητών συμβαίνει από την επεξεργασία των μεταγραφών της ελαφριάς αλυσίδας με τη μιτοχονδριακή ριβονουκλεάση MRP (επεξεργασία μιτοχονδριακού RNA (Mitochondrial RNA Processing)). Η απαίτηση της μεταγραφής για την παραγωγή εκκινητών συνδέει την επεξεργασία μεταγραφής με την αντιγραφή mtDNA. Οι μεταγραφές πλήρους μήκους διαιρούνται σε λειτουργικά tRNA, rRNA και μόρια mRNA.
Η διεργασία της εκκίνησης της μεταγραφής στα μιτοχόνδρια περιλαμβάνει 3 τύπους πρωτεϊνών: τη μιτοχονδριακή πολυμεράση RNA (POLRMT), τον παράγοντα μιτοχονδριακής μεταγραφής A (TFAM) και τους παράγοντες μιτοχονδριακής μεταγραφής B1 και B2 (TFB1M, TFB2M). Οι POLRMT, TFAM και TFB1M ή TFB2M συγκεντρώνονται στους μιτοχονδριακούς υποκινητές και ξεκινούν τη μεταγραφή. Τα ενεργά μοριακά γεγονότα που εμπλέκονται στην έναρξη είναι άγνωστα, αλλά αυτοί οι παράγοντες αποτελούν τον βασικό μεταγραφικό μηχανισμό και έχει αποδειχθεί να λειτουργούν σε εργαστηριακές συνθήκες.
Η μιτοχονδριακή μεταγραφή δεν είναι ακόμα πολύ καλά κατανοητή. Οι In vitro μεταφράσεις δεν είναι ακόμα επιτυχείς, προφανώς λόγω της δυσκολίας απομόνωσης επαρκούς mt mRNA, λειτουργικού mt rRNA και πιθανόν λόγω των περίπλοκων αλλαγών που υφίσταται το mRNA πριν να μεταφραστεί.
Μιτοχονδριακή πολυμεράση DNA[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η μιτοχονδριακή πολυμέραση DNA (πολυμεράση γάμμα (Pol gamma), που κωδικοποιείται από το γονίδιο POLG) χρησιμοποιείται στην αντιγραφή του mtDNA κατά την αναπαραγωγή. Λόγω των δύο (βαριών και ελαφριών) αλυσίδων στο κυκλικό μόριο mtDNA έχουν διαφορετικές περιοχές εκκίνησης της αντιγραφής (Origin of replication), πολλαπλασιάζεται με έναν τρόπο βρόχου μετατόπισης. Η μία αλυσίδα ξεκινά να αναπαράγεται πρώτη, μετατοπίζοντας την άλλη αλυσίδα. Αυτό συνεχίζεται μέχρι ο αναδιπλασιασμός να φτάσει στην περιοχή έναρξης της αναπαραγωγής στην άλλη αλυσίδα, οπότε ξεκινά τον αναδιπλασιασμό η άλλη αλυσίδα στην αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό καταλήγει σε δύο νέα μόρια mtDNA. Κάθε μιτοχόνδριο έχει αρκετά αντίγραφα του μορίου του mtDNA και ο αριθμός των μορίων του mtDNA είναι περιοριστικός παράγοντας στη μιτοχονδριακή σχάση. Αφού το μιτοχόνδριο αποκτήσει επαρκές mtDNA, περιοχή μεμβράνης και μεμβρανικές πρωτεΐνες, μπορεί να υποστεί διάσπαση (πολύ παρόμοια με αυτή που χρησιμοποιούν τα βακτήρια) για να παραχθούν δύο μιτοχόνδρια. Στοιχεία προτείνουν ότι τα μιτοχόνδρια μπορούν επίσης να υποστούν συγχώνευση και ανταλλάσσουν (με μια μορφή επιχιασμού) γενετικό υλικό μεταξύ τους. Τα μιτοχόνδρια σχηματίζουν μερικές φορές μεγάλες ουσίες στις οποίες συμβαίνουν συνεχώς ανταλλαγές σχάσης και συγχώνευσης. Το mtDNA μοιράζεται μεταξύ των μιτοχονδρίων (παρά το γεγονός ότι μπορεί να υποστεί συγχώνευση).
Βλάβες και σφάλματα μεταγραφής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το μιτοχονδριακό DNA είναι ευπαθές σε βλάβες από ελεύθερες χημικές ρίζες από σφάλματα που συμβαίνουν κατά την παραγωγή του ATP μέσω της αλυσίδας μεταφοράς ηλεκτρονίων. Αυτά τα σφάλματα μπορεί να προκληθούν από γενετικές διαταραχές, καρκίνο και διακυμάνσεις της θερμοκρασίας. Αυτές οι ρίζες μπορεί να βλάψουν τα μόρια mtDNA ή να τα αλλάξουν, καθιστώντας δύσκολη την αναπαραγωγή τους από τη μιτοχονδριακή πολυμεράση. Και στις δυο περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε διαγραφές, αναδιατάξεις και άλλες μεταλλάξεις. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι τα μιτοχόνδρια έχουν ένζυμα που επιδιορθώνουν το mtDNA και μεταλλάξεις που μπορούν να συμβούν λόγω των ελευθέρων ριζών. Πιστεύεται ότι μια ανασυνδυασμάση του DNA που βρέθηκε σε κύτταρα θηλαστικών εμπλέκεται επίσης σε μια επισκευαστική διεργασία ανασυνδυασμού. Οι διαγραφές και οι μεταλλάξεις λόγω των ελευθέρων ριζών έχουν συσχετιστεί με τη διεργασία της γήρανσης. Πιστεύεται ότι οι ρίζες προκαλούν μεταλλάξεις που οδηγούν σε μεταλλαγμένες πρωτεΐνες, που με τη σειρά τους οδηγούν σε περισσότερες ρίζες. Αυτή η διαδικασία παίρνει πολλά χρόνια και συνδέεται με κάποιες διεργασίες γήρανσης που εμπλέκονται σε οξυγονοεξαρτώμενους ιστούς όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά, οι μύες και οι νεφροί. Τέτοιες αυτόματες διεργασίες είναι πιθανές αιτίες εκφυλιστικών ασθενειών περιλαμβανομένων της νόσου του Πάρκινσον, της νόσου Αλτσχάιμερ και της στεφανιαίας καρδιακής νόσου.
Σφάλματα αναπαραγωγής mtDNA με χρωμοσωμική μεσολάβηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Επειδή η μιτοχονδριακή ανάπτυξη και διαίρεση μεσολαβούνται από το πυρηνικό DNA, οι μεταλλάξεις στο πυρηνικό DNA μπορεί να έχουν πλατύ εύρος επιπτώσεων στην αναπαραγωγή του mtDNA. Παρά το γεγονός ότι οι θέσεις για κάποιες από αυτές τις μεταλλάξεις έχουν βρεθεί στα ανθρώπινα χρωμοσώματα, τα συγκεκριμένα γονίδια και οι πρωτεΐνες που εμπλέκονται δεν έχουν ακόμα απομονωθεί. Τα μιτοχόνδρια χρειάζονται μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη για να διαιρεθούν. Εάν αυτή η πρωτεΐνη (που δημιουργήθηκε στον πυρήνα) δεν είναι παρούσα, τα μιτοχόνδρια αναπτύσσονται, αλλά δεν διαιρούνται. Αυτό οδηγεί σε γιγαντιαία, ανεπαρκή μιτοχόνδρια. Σφάλματα σε χρωμοσωμικά γονίδια ή στα προϊόντα τους μπορεί επίσης να επηρεάσουν τη μιτοχονδριακή αναπαραγωγή περισσότερο άμεσα παρεμποδίζοντας τη μιτοχονδριακή πολυμεράση και μπορεί ακόμα να προκαλέσουν μεταλλάξεις στο mtDNA άμεσα και έμμεσα. Οι έμμεσες μεταλλάξεις προκαλούνται πιο συχνά από ρίζες που δημιουργούνται από ελαττωματικές πρωτεΐνες που παρασκευάζονται από πυρηνικό DNA.
Μιτοχονδριακές ασθένειες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Συνεισφορά του μιτοχονδριακού ως προς το πυρηνικό γονιδίωμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Συνολικά, το μιτοχόνδριο φιλοξενεί περίπου 3000 διαφορετικούς τύπους πρωτεϊνών, αλλά μόνο περίπου 13 από αυτούς κωδικοποιούνται από το μιτοχονδριακό DNA. Οι περισσότεροι από τους 3000 τύπους πρωτεϊνών εμπλέκονται σε διάφορες διεργασίες πέρα από την παραγωγή ATP, όπως στη σύνθεση πορφυρινών. Μόνο το περίπου 3% από αυτές κωδικοποιούν πρωτεΐνες παραγωγής ATP. Αυτό σημαίνει ότι οι περισσότερες από τις κωδικοποιήσεις των γενετικών πληροφοριών για τη πρωτεϊνική σύσταση των μιτοχονδρίων είναι στο χρωμοσωμικό DNA και εμπλέκονται σε διεργασίες πέρα από τη σύνθεση ATP. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες μια μετάλλαξη που επηρεάζει ένα μιτοχόνδριο να συμβεί στο χρωμοσωμικό DNA, που κληρονομείται κατά το μεντελικό πρότυπο. Ένα άλλο αποτέλεσμα είναι ότι μια χρωμοσωμική μετάλλαξη θα επηρεάσει έναν συγκεκριμένο ιστό λόγω των ειδικών αναγκών της, είτε αυτές μπορεί να είναι απαιτήσεις υψηλής ενέργειας, είτε απαίτηση για τον καταβολισμό ή τον αναβολισμό ενός ειδικού νευροδιαβιβαστή ή νουκλεϊκού οξέος. Επειδή πολλά αντίγραφα του μιτοχονδριακού γονιδιώματος μεταφέρονται από κάθε μιτοχόνδριο (2–10 στους ανθρώπους), Οι μιτοχονδριακές μεταλλάξεις μπορεί να κληρονομηθούν από την μητέρα με μεταλλάξεις από το mtDNA που εμφανίζονται σε μιτοχόνδρια στο ωοκύτταρο πριν τη γονιμοποίηση, ή (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) μέσω μεταλλάξεων στα χρωμοσώματα.
Εμφάνιση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι μιτοχονδριακές ασθένειες κυμαίνονται ως προς τη σοβαρότητά τους από ασυμπτωματικές μέχρι μοιραίες και κατά κανόνα οφείλονται σε κληρονομούμενες παρά σε αποκτούμενες μεταλλάξεις του μιτοχονδριακού DNA. Μια δεδομένη μιτοχονδριακή μετάλλαξη μπορεί να προκαλέσει διάφορες ασθένειες ανάλογα με τη σοβαρότητα του προβλήματος στα μιτοχόνδρια και τον ιστό στον οποίο βρίσκονται τα επηρεαζόμενα μιτοχόνδρια. Αντίστροφα, αρκετές διαφορετικές μεταλλάξεις μπορεί να εμφανίζονται ως η ίδια ασθένεια. Αυτός ο σχεδόν ασθενοεξαρτώμενος χαρακτήρας των μιτοχονδριακών ασθενειών τις καθιστά πολύ δύσκολες στην ακριβή αναγνώριση, διάγνωση και αντιμετώπιση. Μερικές ασθένειες παρατηρούνται ακόμα και πριν τη γέννηση (πολλές από αυτές προκαλούν τον θάνατο), ενώ άλλες δεν εμφανίζονται μέχρι την όψιμη ενηλικίωση (διαταραχές όψιμης εμφάνισης (late-onset disorders)). Αυτό συμβαίνει επειδή ο αριθμός των μεταλλαγμάτων ως προς τον άγριο τύπο των μιτοχονδρίων ποικίλει μεταξύ κυττάρων και ιστών και μεταβάλλεται διαρκώς. Επειδή τα κύτταρα έχουν πολλά μιτοχόνδρια, διαφορετικά μιτοχόνδρια στο ίδιο κύτταρο μπορεί να έχουν παραλλαγές του mtDNA. Αυτή η κατάσταση αναφέρεται ως ετεροπλασμία. Όταν ένας συγκεκριμένος ιστός φτάνει σε έναν συγκεκριμένη αναλογία μεταλλάγματος ως προς τα μιτοχόνδρια άγριου τύπου, θα εμφανιστεί η ασθένεια. Η αναλογία ποικίλλει από άτομο σε άτομο και από ιστό σε ιστό (ανάλογα με την ειδική ενέργειά του, το οξυγόνο και τις απαιτήσεις μεταβολισμού, καθώς και τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μετάλλαξης). Οι μιτοχονδριακές ασθένειες είναι πολυάριθμες και διαφορετικές. Πέρα από τις ασθένειες που προκαλούνται από ανωμαλίες στο μιτοχονδριακό DNA, σε πολλές ασθένειες υπάρχει η υποψία ότι σχετίζονται μερικώς με μιτοχονδριακές δυσλειτουργίες, όπως ο διαβήτης, μορφές καρκίνου και καρδιαγγειακές ασθένειες, γαλακτική οξέωση (lactic acidosis), συγκεκριμένες μορφές μυοπάθειας, η οστεοπόρωση, η νόσος Αλτσχάιμερ, η νόσος του Πάρκινσον, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η ανδρική στειρότητα και οι οποίες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στη γήρανση.
Χρήση στην ταυτοποίηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το ανθρώπινο mtDNA μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει στην ταυτοποίηση ατόμων.[12] Τα ιατροδικαστικά εργαστήρια χρησιμοποιούν σε κάποιες περιπτώσεις τη σύγκριση του mtDNA για ταυτοποίηση ανθρώπινων υπολειμμάτων και ειδικότερα στην ταυτοποίηση παλιότερων αταυτοποίητων σκελετικών υπολειμμάτων. Αν και αντίθετα με το πυρηνικό DNA, το mtDNA δεν είναι εξειδικευμένο σε ένα άτομο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία (ανθρωπολογικά στοιχεία, έμμεσες αποδείξεις (circumstantial evidence) και τα παρόμοια) για την ταυτοποίηση. Το mtDNA χρησιμοποιείται επίσης για να αποκλείσει πιθανές συμφωνίες μεταξύ αγνοούμενων ατόμων και αταυτοποίητων υπολειμμάτων.[13] Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι το mtDNA είναι καταλληλότερο για ταυτοποίηση παλιότερων σκελετικών υπολειμμάτων από το πυρηνικό DNA, επειδή ο μεγαλύτερος αριθμός αντιγράφων του mtDNA ανά κύτταρο αυξάνει την πιθανότητα λήψης εκμεταλλεύσιμου δείγματος και επειδή μια συμφωνία με ζωντανό συγγενή είναι εφικτή ακόμα κι αν πολυάριθμες μητρικές γενιές χωρίζουν τα δύο άτομα. Τα υπολείμματα του αμερικανού παρανόμου Τζέσε Τζέιμς ταυτοποιήθηκαν χρησιμοποιώντας μια σύγκριση μεταξύ του εξαχθέντος mtDNA από τα υπολείμματα του και του γιου της κατά τη γυναικεία γραμμή προπρογιαγιάς της αδελφής του.[14] Παρομοίως, τα υπολείμματα της Αλεξάνδρας Φιόντοροβνα (Αλίκη της Έσσης), τελευταίας αυτοκράτειρας της Ρωσίας και των παιδιών της ταυτοποιήθηκαν με σύγκριση με το μιτοχονδριακό DNA με αυτό του Πρίγκιπα Φιλίππου, Δούκα του Εδιμβούργου, του οποίου η κατά τη μητρική γραμμή γιαγιά του ήταν αδελφή της Αλεξάνδρας.[15] Παρομοίως, η ταυτοποίηση των υπολειμμάτων του αυτοκράτορα Νικολάου Β΄ της Ρωσίας έγινε με συγκρίνοντας το μιτοχονδριακό του DNA με αυτό του James Carnegie, 3ου δούκα του Fife, του οποίου η προπρογιαγιά κατά τη μητρική γραμμή Αλεξάνδρα της Δανίας (βασίλισσα Αλεξάνδρα) ήταν αδελφή της μητέρας του Νικολάου II (αυτοκράτειρα Μαρία Φεοντόροβνα).[16]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Schwartz, M.; Vissing, J. (2002). «Paternal Inheritance of Mitochondrial DNA». New England Journal of Medicine 347 (8): 576–80. doi:. PMID 12192017.
- ↑ «Sequence and organization of the human mitochondrial genome». Nature 290 (5806): 457–65. Apr 1981. doi:. PMID 7219534.
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουλίου 2019.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Satoh, M.; Kuroiwa, T. (1991). «Organization of multiple nucleoids and DNA molecules in mitochondria of a human cell». Experimental Cell Research 196 (1): 137–40. doi:. PMID 1715276.
- ↑ Zimmerman, E. G.; Akins, D. R.; Planz, J. V.; Schurr, M. J. (September 1988). «A rapid procedure for isolating mitochondrial DNA». Gene Analysis Techniques 5 (5): 102–104. ISSN 0735-0651. PMID 2847966.
- ↑ Welter, C.; Meese, E.; Blin, N. (1988). «Rapid step-gradient purification of mitochondrial DNA». Molecular Biology Reports 13 (2): 117–120. ISSN 0301-4851. PMID 3221842.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Barroso Lima, Nicholas Costa; Prosdocimi, Francisco (2017-01-27). «The heavy strand dilemma of vertebrate mitochondria on genome sequencing age: number of encoded genes or G + T content?» (στα αγγλικά). Mitochondrial DNA Part A 29 (2): 300–302. doi:. ISSN 2470-1394. PMID 28129726.
- ↑ Taanman, J. W. (1999-02-09). «The mitochondrial genome: structure, transcription, translation and replication». Biochimica et Biophysica Acta 1410 (2): 103–123. ISSN 0006-3002. PMID 10076021.
- ↑ Anderson, S.; Bankier, A. T.; Barrell, B. G.; de Bruijn, M. H. L.; Coulson, A. R.; Drouin, J.; Eperon, I. C.; Nierlich, D. P. και άλλοι. (1981). «Sequence and organization of the human mitochondrial genome». Nature 290 (5806): 457–65. doi:. PMID 7219534.
- ↑ «The Genetic Codes». www.ncbi.nlm.nih.gov. National Center for Biotechnology Information. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2019.
- ↑ Asin-Cayuela, Jordi; Gustafsson, Claes M. (2007). «Mitochondrial transcription and its regulation in mammalian cells». Trends in Biochemical Sciences 32 (3): 111–17. doi:. PMID 17291767. https://archive.org/details/sim_trends-in-biochemical-sciences_2007-03_32_3/page/111.
- ↑ Brown WM (1980). «Polymorphism in mitochondrial DNA of humans as revealed by restriction endonuclease analysis». Proc Natl Acad Sci USA 77 (6): 3605–09. doi:. PMID 6251473.
- ↑ «Paleo-DNA Laboratory – Forensic Services». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουλίου 2019.
- ↑ «Mitochondrial DNA analysis of the presumptive remains of Jesse James». J. Forensic Sci. 46 (1): 173–76. January 2001. PMID 11210907. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-12-11. https://web.archive.org/web/20091211054400/http://www.eva.mpg.de/genetics/pdf/Stone.JFS.2001.pdf.
- ↑ «Identification of the remains of the Romanov family by DNA analysis». Nat. Genet. 6 (2): 130–35. February 1994. doi:. PMID 8162066.
- ↑ The details of the tests were published at Gil et al., 'Identification of the Remains' The Duke of Fife was officially named as the source of the comparison sample of mtDNA in Ivanov, 'Mitochondrial DNA', p. 419.
Παραπέρα μελέτη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Li, Xiangqi; Liu, Lianyong; Xi, Qian; Zhao, Xuemei; Fang, Mingshuang; Ma, Junhua; Zhu, Zhaohui; Wang, Xing και άλλοι. (2016). «Short-term serum deprivation causes no significant mitochondrial DNA mutation in vascular smooth muscle cells revealed by a new next generation sequencing technology». Acta Biochimica et Biophysica Sinica 48 (9): 862–4. doi:. PMID 27261779.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- National Institutes of Health. «Mitochondrial DNA». Genetics Home Reference. Ανακτήθηκε στις 6 Μαΐου 2017.
- ^ «Societat Catalana de Neurologia». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Νοεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2005.
- ^ «MITOMAP Genome» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 8 Απριλίου 2005. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2005.