Αμανίτης (γένος)
| Αμανίτης | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Το είδος αμανίτης ο μυγοκτόνος
| ||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Συνώνυμα | ||||||||||||
|
Amanitopsis, Roze |
Το γένος αμανίτης (λατινική και επιστημονική ονομασία Amanita) είναι ένα μεγάλο γένος μυκήτων με περίπου εξακόσια είδη, από εκείνα που σχηματίζουν μανιτάρια ως το υπέργειο, αναπαραγωγικό μέρος τους. Ο όρος προκαλεί σύγχυση, διότι «αμανίτης» ονομάζεται αλλιώς το μανιτάρι γενικώς (λέξη που προέρχεται και ετυμολογικώς από το αρχαιοελληνικό αμανίτης). Μεταξύ των ειδών του Amanita συγκαταλέγονται και κάποια από τα πιο τοξικά που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, αλλά και μερικά που τρώγονται από τον άνθρωπο. Το γένος συνολικά ευθύνεται για το 95% περίπου όλων των θανάτων που προκαλεί η δηλητηρίαση από μανιτάρια, με ένα είδος, τον αμανίτη τον φαλλοειδή (γνωστό και ως «θανατίτη») να ευθύνεται από μόνο του για τους μισούς περίπου θανάτους από τους παραπάνω. Το ισχυρότερο δηλητήριο που βρίσκεται στη σάρκα αυτών των μανιταριών είναι η α-αμανιτίνη.
Οι μυκητολόγοι αποθαρρύνουν όσους μαζεύουν μανιτάρια από τη φύση στο να αποφασίζουν αν είναι ασφαλής ή όχι η κατανάλωσή τους, αν οι συλλέκτες δεν είναι ειδικοί. Ωστόσο σε μερικές αγορές του κόσμου τα μεγαλύτερα εδώδιμα (φαγώσιμα) είδη αμανίτη αποτελούν συνηθισμένα εμπορεύσιμα είδη την εποχή της συγκομιδής τους. Τέτοια είδη είναι το Amanita zambiana και άλλα σαρκώδη είδη στην κεντρική Αφρική, το Amanita basii και παρόμοια είδη στο Μεξικό, τα Amanita caesarea και Amanita rubescens στην Ευρώπη, καθώς και το Amanita chepangiana στη Νοτιοανατολική Ασία. Υπάρχουν ακόμα και είδη που χρησιμεύουν στο να προσδίδουν χρώμα σε σάλτσες, όπως το κόκκινο Amanita jacksonii.
Ανάπτυξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γενικώς οι αμανίτες ευδοκιμούν σε υγρά και σκιερά εδάφη, με άφθονες οργανικές ουσίες από νεκρούς οργανισμούς (π.χ. πεσμένα φύλλα που σαπίζουν) σε θερμοκρασίες (ευνοϊκότερες) περί τους 15 έως 20 °C. Στις ευνοϊκές αυτές συνθήκες αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται ταχύτατα, καλύπτοντας μεγάλες εκτάσεις, ιδίως στις δασικές περιοχές όπου οι αμανίτες βρίσκουν το καταλληλότερο περιβάλλον για την ανάπτυξή τους: μόνιμη υγρασία χάρη στη σκιά των δέντρων και μισοσαπισμένα δέντρα.
Ταξινομική ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το γένος Amanita ορίσθηκε για πρώτη φορά με τη σημερινή σημασία του από τον Γερμανό μυκητολόγο Χρίστιαν Χέντρικ Πέρσοον[1] το 1797. Ο ορισμός του Πέρσοον, με βάση το είδος Amanita muscaria (που είχε περιγραφεί αρχικώς από τον Κάρολο Λινναίο), διατηρήθηκε επισήμως έναντι του παλαιότερου ορισμού του Amanita από τον Boehm (1760), ο οποίος θεωρείται σήμερα ένα συνώνυμο του γένους Agaricus του Λινναίου.[2]
Τοξικότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρκετά είδη του υπογένους Phalloidieae είναι διαβόητα για την τοξικότητά τους, επειδή περιέχουν αματοξίνες, που μπορούν να προκαλέσουν ηπατική (αλλά και νεφρική) ανεπάρκεια και θάνατο. Τέτοια είδη είναι τα Amanita phalloides, A. virosa, A. bisporigera, A. ocreata και A. verna.
Πιο πρόσφατα μια σειρά του υπογένους Lepidella ανακαλύφθηκε ότι προκαλούν οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Τέτοια είδη είναι τα Amanita smithiana (συναντάται στη βορειοδυτική Βόρεια Αμερική), A. pseudoporphyria (Ιαπωνία) και A. proxima (νότια Ευρώπη).[3][4]
Επικινδυνότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παρά το ότι εκατοντάδες είδη Amanita είναι εδώδιμα, όπως όλα τα είδη του υπογένους Caesareae και του υπογένους Vaginatae, πολλοί μυκητολόγοι συμβουλεύουν να μην τρώμε κάποιον αμανίτη, εκτός και αν το είδος του είναι γνωστό με απόλυτη βεβαιότητα.[5]
Εδώδιμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα κυριότερα φαγώσιμα είδη του γένους Amanita είναι τα εξής: Amanita fulva, Amanita vaginata, Amanita calyptroderma, Amanita crocea, Amanita rubescens, Amanita caesarea και Amanita jacksonii.
Μη εδώδιμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Είδη που δεν τρώγονται, αλλά δεν είναι τοξικά, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα εξής: Amanita albocreata, Amanita atkinsoniana, Amanita ceciliae, Amanita citrina, Amanita excelsa, Amanita franchetii, Amanita longipes, Amanita onusta, Amanita rhopalopus, Amanita silvicola[6], Amanita sinicoflava, Amanita spreta και Amanita volvata.
Ελαφρώς δηλητηριώδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δηλητηριώδη, αλλά όχι θανατηφόρα, είναι μεταξύ άλλων τα είδη: Amanita brunnescens,, Amanita cokeri, Amanita crenulata, Amanita farinosa, Amanita frostiana, Amanita muscaria, Amanita pantherina και Amanita porphyria.
Θανατηφόρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δηλητηριώδη σε θανατηφόρο βαθμό είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής είδη: Amanita abrupta, Amanita arocheae, Amanita bisporigera, Amanita exitialis, Amanita magnivelaris, Amanita ocreata, Amanita phalloides («θανατίτης»), Amanita proxima, Amanita smithiana, Amanita subjunquillea, Amanita verna και Amanita virosa.[7]
Ψυχοδραστικά είδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Amanita muscaria[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολλοί ιθαγενείς πληθυσμοί της Σιβηρίας χρησιμοποιούσαν ευρύτατα το Amanita muscaria ως ενθεογόνο. Η χρήση του ήταν γνωστή σε όλους σχεδόν τους ουραλόφωνους λαούς της δυτικής Σιβηρίας και στους «παλαιοσιβηρόφωνους» λαούς της Ρωσικής Άπω Ανατολής. Υπάρχουν μόνο μεμονωμένες αναφορές για τη χρήση A. muscaria στους τουνγκουσικούς και τους τουρανικούς λαούς της κεντρικής Σιβηρίας.[8]
Amanita pantherina[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το είδος Amanita pantherina περιέχει επίσης την ψυχοδραστική ουσία μουσκιμόλη[9], αλλά η χρήση του ως ενθεογόνου είναι πολύ σπανιότερη από εκείνη του περισσότερο αναγνωρίσιμου συγγενούς του είδους A. muscaria.
Άλλα είδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υπάρχουν και άλλα είδη του γένους Amanita που έχει βρεθεί ότι περιέχουν ψυχοδραστικές ουσίες, όπως τα εξής:
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Persoon, C.H.: Tent. disp. meth. fung., τόμ. 65
- ↑ J. McNeill κ.ά. (επιμ.): International Code of Botanical Nomenclature, Βιέννη 2005, Παράρτημα IIIA: Nomina generica conservanda et rejicienda, B. Fungi «INTERNATIONAL CODE OF BOTANICAL NOMENCLATURE online». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2012.
- ↑ Saviuc, P.; Danel, V. (2006). «New Syndromes in Mushroom Poisoning». Toxicological Reviews 25 (3): 199-209. doi:. PMID 17192123. https://archive.org/details/sim_toxicological-reviews_2006_25_3/page/199.
- ↑ Loizides M., Bellanger J.M., Yiangou Y., Moreau P.A.: «Preliminary phylogenetic investigations into the genus Amanita (Agaricales) in Cyprus, with a review of previous records and poisoning incidents», Documents Mycologiques, τόμ. 37, έτος 2018, σσ. 201-218
- ↑ Lincoff, Gary (1981). National Audubon Society Field Guide to Muschrooms. Knopf; A Chanticleer Press edition. σελ. 25. ISBN 0-394-51992-2.
- ↑ Phillips 2010, σελ. 27.
- ↑ Zeitlmayr, L. (1976). Wild Mushrooms: An Illustrated Handbook. Hertfordshire: Garden City Press. σελ. 77. ISBN 0-584-10324-7.
- ↑ Nyberg, H. (1992). «Religious use of hallucinogenic fungi: A comparison between Siberian and Mesoamerican Cultures». Karstenia 32: 71-80. doi:.
- ↑ Barceloux D.G. (2008). «41 (Isoxazole-containing mushrooms and pantherina syndrome)» (PDF). Medical toxicology of natural substances: foods, fungi, medicinal herbs, plants, and venomous animals. Καναδάς: John Wiley and Sons Inc. σελ. 298. ISBN 978-0-471-72761-3.
- ↑ «Erowid Psychoactive Amanitas Vault: Amanita gemmata (Gemmed Amanita)». www.erowid.org.
- ↑ «Erowid Psychoactive Amanitas Vault: Amanita muscaria var. regalis (Fly Agaric variety)». www.erowid.org.
- ↑ «Erowid Psychoactive Amanitas Vault: Info on Ibotenic Acid & Muscimol». www.erowid.org.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Το λήμμα «αμανίτης» στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 4, σσ. 640-642
- Phillips, Roger (2010). Mushrooms and Other Fungi of North America
. Buffalo, NY: Firefly Books. ISBN 978-1-55407-651-2.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ιστότοπος για το γένος από τους Rodham E. Tulloss and Zhu-liang Yang – ευσύνοπτες πληροφορίες για τα σχεδόν 600 ονομασμένα είδη Amanita, με εικόνες και/ή τεχνικές λεπτομέρειες για 510 και πλέον είδη
- «Το γένος Amanita» του Michael Kuo, MushroomExpert.Com