Ποδονίφτης

Ποδονίφτης
Πηγές	Πεντελικό όρος
Εκβολές	Κηφισός
Χώρα	Ελλάδα
wikidata ()

Ο Ποδονίφτης είναι παραπόταμος του Κηφισού στις βόρειες παρυφές της Αθήνας.

Ονομασία

Ετυμολογικά, η ονομασία «Ποδονίφτης» προέρχεται από τα συνθετικά «πους» (πόδι) + «νίπτω=τρίβω, πλένω» που σημαίνει «πλένω τα πόδια μου». Η ονομασία του οφείλεται είτε από το γεγονός ότι τα λίγα εκεί νερά αρκούσαν μόνο στο νίψιμο των ποδιών είτε εκ του διασταυρούμενου εκεί δρόμου των Αχαρνών, που πριν να κατασκευασθεί η γέφυρα υποχρέωνε τους διερχόμενους να βρέξουν τα πόδια τους στα λίγα νερά του ποταμού προκειμένου να περάσουν απέναντι.

Τοποθεσία

Το ρέμα Ποδονίφτη είναι χείμαρρος που πηγάζει από τις νοτιοδυτικές πηγές του Πεντελικού Όρους, κατέρχεται από το Πάτημα στο Χαλάνδρι από την Οδό Δουκίσσης Πλακεντίας και από εκεί στη Φιλοθέη. Συμβάλλει με το Ρέμα Πολυδρόσου και συνεχίζει από την Οδό Καποδιστρίου προς την Καλογρέζα, τη Νέα Ιωνία και τη Νέα Φιλαδέλφεια, χύνεται δε στον Κηφισό ποταμό μαζί με τα ποικίλα ρέματα που κατεβαίνουν από τις Αχαρνές. Αποτελεί φυσικό σύνορο μεταξύ των Δήμων Αθηναίων και Ν. Φιλαδέλφειας-Ν. Χαλκηδόνας. Μεγάλο τμήμα του ρέματος έχει καλυφθεί από το σχέδιο πόλης και είναι υπόγειο, ενώ έχει πλουτίσει με πράσινο τις περιοχές που διατρέχει. Το ρέμα εξακολουθεί να διατηρεί μερικά τμήματά του σε φυσική μορφή: στην Πεντέλη, στο Χαλάνδρι, στη Φιλοθέη, καθώς και ένα μικρό κομμάτι 770 μέτρων από τη γέφυρα της οδού Εράτωνος ως τη γέφυρα της οδού Χαλκίδος, στον Δήμο Αθηναίων.

Ιστορικά στοιχεία

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Ποδονίφτης διέσχιζε την περιοχή «Ποδαράδες». Το 1923 η περιοχή κρίθηκε κατάλληλη από την «επαναστατική κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα» για την εγκατάσταση προσφύγων από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι θα απασχολούνταν με την ταπητουργία, εξαιτίας της ύπαρξη του χειμάρρου και της δυνατότητας άντλησης των υδάτων του για επαγγελματική χρήση. Η απόφαση αυτή οδήγησε στην ίδρυση της περιοχής «Νέα Πισιδία», η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε Νέα Ιωνία.

Επίσης το όνομα «Ποδονίφτης» έλαβε στην εν λόγω περιοχή και ο παλιός προσφυγικός συνοικισμός που σήμερα αποτελεί τον Δήμο της Νέας Φιλαδέλφειας. Την ίδια περίοδο, στην περιοχή είχε διαμορφωθεί ιπποδρόμιο στο οποίο διεξάγονταν ιπποδρομίες και άλλοι αγώνες. Το στάδιο-ιπποδρόμιο εγκαινιάστηκε το Μάιο του 1902 με τη διεξαγωγή Ιππικών, Γυμνικών και Ποδηλατικών αγώνων, που χαρακτηρίστηκαν ως άτυπο πανελλήνιο πρωτάθλημα.

Η σύνδεση του προσφυγικού πληθυσμού της περιοχής με τον Ποδονίφτη είναι έντονη. Το ποτάμι αποτελεί μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων καθώς και πηγή έμπνευσης. Χαρακτηριστική είναι η δημιουργία ποδοσφαιρικών ομάδων στην περιοχή, οι οποίες λάμβαναν την ονόμασία τους και προσδιορίζονταν γεωγραφικά από αυτό.

Στις 15 Μαρτίου 1944, περίπου 1.000 περίπου Γερμανοί και Έλληνες ταγματασφαλίτες, περικύκλωσαν την περιοχή Καλογρέζα, μάζεψαν δια της βίας όλους του άνδρες άνω των 16 ετών στην πλατεία της εκκλησίας Ζωοδόχου Πηγής, και την επόμενη μέρα στις όχθες του Ποδονίφτη εκτέλεσαν 22 κυρίως νέους ανθρακωρύχους, ως επί το πλείστον ενταγμένους σε τμήματα του τάγματος του ΕΛΑΣ της Καλογρέζας.

Χλωρίδα και πανίδα

Κατά μήκος των 770 μέτρων φυσικής κοίτης του Ποδονίφτη μέσα στον αστικό χώρο, μεταξύ των δήμων Αθηναίων και Νέας Φιλαδέλφειας-Νέας Χαλκηδόνας παρατηρείται σημαντική παρουσία χλωρίδας και πανίδας. Ευκάλυπτοι, φοίνικες, αυτοφυείς τουλίπες και ορχιδέες, ορνιθόγαλα, μαυρομάτες, άρτηκες, σταχτοσουσουράδες, κοκκινολαίμηδες και φρύνοι. Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί από την πολιτεία ως ιδιαίτερου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (ΦΕΚ 281Δ/23-3-93) και τυγχάνει προστασίας από το ισχύον θεσμικό πλαίσιο.

Πλημμύρα του 1994

Ο εγκιβωτισμός του Ποδονίφτη στην Νέα Ιωνία, ξεκίνησε το 1974 και πραγματοποιήθηκε σε τρεις φάσεις. Η τελευταία φάση των έργων που ξεκίνησε το 1993, προκάλεσε την τεράστια πλημμύρα στις 21 Οκτωβρίου 1994 κατά τη διάρκεια της οποίας έχασαν τη ζωή τους 17 άτομα. Επίσης ανυπολόγιστες υλικές ζημιές καταγράφηκαν σε σπίτια, επιχειρήσεις και αυτοκίνητα. Παράλληλα, σοβαρότατες ήταν και οι καταστροφές που προκλήθηκαν στα κεντρικά γραφεία του ΚΚΕ στον Περισσό, καθώς και στο ιστορικό αρχείο του κόμματος, μεγάλο μέρος του οποίου παρασύρθηκε από τα ορμητικά νερά. Το 1995, υπό τον αντίκτυπο της φονικής πλημμύρας στον Ποδονίφτη και με απόφαση του ΣτΕ (ΣτΕ1801/1995, Ε’ τμήμα), σταματάνε τα έργα εγκιβωτισμού του ποταμού, τα οποία ενοχοποιούνται για την έκταση των καταστροφών.

Νέο σχέδιο διευθέτησης και η απόρριψη από το ΣτΕ

Το Νοέμβριο του 2018, η Περιφέρεια Αττικής πέτυχε την έκδοση Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) από τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού και Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής (ΑΔΑ) για το έργο με τίτλο «Διευθέτηση του Ρέματος Ποδονίφτη από την γέφυρα της οδού Χαλκίδος, έως τη γέφυρα της οδού Εράτωνος». Το έργο που προωθούνταν προέβλεπε τον εγκιβωτισμό με οπλισμένο σκυρόδεμα του τελευταίου φυσικού τμήματος του Ποδονίφτη και τη μετατροπή του σε έναν τσιμεντένιο οχετό απορροής ομβρίων υδάτων. Οι δύο εμπλεκόμενοι δήμοι, Δήμος Αθηναίων και Δήμος Νέας Φιλαδέλφειας-Χαλκηδόνας, είχαν γνωμοδοτήσει αρνητικά για το συγκεκριμένο έργο, τονίζοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και την αντιπλημμυρική ανεπάρκεια της επιστημονικά παρωχημένης διεθνώς πρακτικής του εγκιβωτισμού. Την αναίρεση της παραπάνω απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ζήτησαν τόσο οι δύο Δήμοι, όσο και κινήσεις πολιτών με αιτήσεις που κατέθεσαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Τελικά το Νοέμβριο του 2019 το ΣτΕ έκανε δεκτές τις προσφυγές και ακύρωσε την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων που προωθούσε η περιφέρεια.

Ζήτημα της διαχείρισης

Τα σχέδια μπαζώματος του Ποδονίφτη και οι συνέπειές τους, άνοιξαν έντονα στις τοπικές κοινωνίες τον διάλογο για την ορθή διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων. Οι πολίτες κινητοποιήθηκαν και ανέδειξαν το πρόβλημα μιας διαχείρισης χωρίς φιλοπεριβαλλοντικό προσανατολισμό και αποκομμένη από τις ανάγκες των πολιτών για ευζωία για αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται.