Σαρκοφάγος της Αδελφίας

Η Σαρκοφάγος της Αδελφίας

Η γνωστή ως Σαρκοφάγος της Αδελφίας είναι περίφημη σαρκοφάγος της παλαιοχριστιανικής τέχνης, χρονολογούμενη περί το έτος 340 μ.Χ.. Βρέθηκε, και φυλάσσεται και σήμερα, στις Συρακούσες της Σικελίας. Συγκεκριμένα ανακαλύφθηκε στη «Ροτόντα της Αδελφίας» μέσα στις Κατακόμβες του Σαν Τζοβάννι και εκτίθεται στο Περιφερειακό αρχαιολογικό μουσείο Πάολο Όρσι.

Ο ανάγλυφος διάκοσμος της σαρκοφάγου έχει ομοιότητες στη διάταξη με εκείνους της «Δογματικής» Σαρκοφάγου και αυτής του Ιουνίου Βάσσου.

Περιγραφή

Λεπτομέρεια με την επιγραφή

Η ονομασία της σαρκοφάγου, που είναι μαρμάρινη, προέρχεται από την υπόθεση ότι μέσα σε αυτή τάφηκε η Ρωμαία ευγενής Αδελφία. Στο κέντρο του καλύμματός του υπάρχει η εξής επιγραφή στη λατινική γλώσσα, απλωμένη σε τρεις γραμμές σε πινακίδα πάνω σε ερυθρό υπόβαθρο:

 (H)IC ADELFIA C(LARISSIMA) F(EMINA)

 POSITA CONPAR

 BALERI COMITIS

Σε μετάφραση αναφέρει: [Ε]ΔΩ Η ΑΔΕΛΦΙΑ Ε[ΠΙΦΑΝΕΣΤΑΤΗ] Γ[ΥΝΑΙΚΑ] / ΚΕΙΤΑΙ, ΣΥΖΥΓΟΣ / ΤΟΥ ΚΟΜΗΤΑ ΒΑΛΕΡΙΟΥ.

Το ιδιόμορφο είναι ότι η Αδελφία απεβίωσε το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, και επομένως το κάλυμμα της σαρκοφάγου (με την ενσωματωμένη επιγραφή) θα πρέπει να είναι 1200 χρόνια περίπου νεότερο της υπόλοιπης σαρκοφάγου.

Η εμπρόσθια πλευρά της σαρκοφάγου χωρίζεται σε δύο εικονογραφικά μέρη, χαρακτηριστικό της εποχής της, με θέματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, και μια κεντρική «ασπίδα» (clipeus) σε σχήμα κοχυλιού, που περιέχει τις προσωπογραφίες ενός ζευγαριού που αγκαλιάζεται. Το κάλυμμα αποτελεί μια τρίτη εικονογραφική ομάδα. Αξιοσημείωτο είναι το ότι ο Μωυσής και ο Χριστός (και ίσως ο Θεός στην Εδέμ) απεικονίζονται χωρίς γενειάδα, σε αντίθεση με τον γενειοφόρο Αβραάμ. Οι σκηνές είναι αποτυπωμένες σε υψηλό ανάγλυφο και δεν ακολουθούν κάποια χρονική σειρά, ενώ δεν διακρίνονται καλά τα μεταξύ τους όρια.

Στο κάλυμμα απεικονίζονται πιθανώς τέσσερα επεισόδια: Τα δύο στα αριστερά πιθανώς αφορούν τον βίο της Θεοτόκου, ενώ τα άλλα δύο σκηνές σχετικές με τη Γέννηση του Χριστού, όπως τους Τρεις Μάγους να ακολουθούν το άστρο της Βηθλεέμ. Περιλαμβάνεται επίσης μια πλάκα που παριστάνει την Αδελφία μαζί με τον σύζυγό της Βαλέριο.

Το δεύτερο εικονογραφικό μέρος απεικονίζει οκτώ σκηνές, 4 σε κάθε πλευρά της κεντρικής ασπίδας.

Στα αριστέρα, από τα αριστερά προς τα δεξιά, οι σκηνές είναι:

• Η εργασία επιβάλλεται στον Αδάμ και την Εύα.
• Η Άρνηση του Πέτρου με το πετεινάρι να λαλεί.
• Ο Χριστός θεραπεύει την αιμορροούσα γυναίκα.
• Ο Μωυσής παραλαμβάνει τις πλάκες με τις δέκα εντολές.

Στα δεξιά οι σκηνές είναι:

• Ο Αβραάμ με τον Ισαάκ.
• Ο Χριστός θεραπεύει τον τυφλό.
• Το θαύμα του χορτασμού των πεντακισχιλίων.
• Ο Χριστός ανασταίνει τον γιο της χήρας της Ναΐν.

Χαμηλά στη σαρκοφάγο υπάρχει και ένα τρίτο εικονογραφικό μέρος, με τις εξής σκηνές:

• Οι Σεδράχ, Μισάχ και Αβδεναγώ αρνούνται να λατρεύσουν τα είδωλα.
• Το θαύμα στον γάμο της Κανά.
• Η προσκύνηση των Μάγων
• Ο Αδάμ και η Εύα με το φίδι στο Δέντρο της Γνώσεως του Καλού και του Κακού.
• Ο Χριστός εισέρχεται στα Ιεροσόλυμα.

Πηγές

• Το λήμμα «Αδελφίας σαρκοφάγος» στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 2 (1968), σελίδα 61