Πίπα
Μία πίπα καπνίσματος ή απλώς πίπα είναι μία συσκευή ειδικά κατασκευασμένη για το κάπνισμα καπνού. Αποτελείται από ένα θάλαμο καύσεως για τον καπνό (κύπελλο), στον οποίο είναι προσαρμοσμένο ένα λεπτό κοίλο στέλεχος, που καταλήγει σε ένα επιστόμιο. Οι πίπες μπορεί να είναι πολύ απλές, μοντέλα μαζικής παραγωγής, μέχρι πολύ ακριβά χειροποίητα έργα τέχνης από φημισμένους κατασκευαστές, τα οποία συχνά αποτελούν συλλεκτικά αντικείμενα. Το κάπνισμα πίπας είναι ο αρχαιότερος γνωστός παραδοσιακός τρόπός καπνίσματος.
Τα κύπελλα κατασκευάζονται συνήθως από ξύλο ερείκης, σηπιόλιθο ή πηλό. Λιγότερο συχνά είναι άλλα πυκνόκοκκα ξύλα, όπως κερασιάς, ελιάς, σφενταμιού, δρυός κ.ά.. Ορυκτά όπως ο κατλινίτης και ο στεατίτης έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί. Το κύπελλο της πίπας διακοσμείται κάποιες φορές με ανάγλυφα.
Ασυνήθιστα υλικά κατασκευής είναι το νεροκολόκυθο (όπως στην πίπα calabash) και ο πυρολυτικός άνθρακας (γνωστός και ως πυρολυτικός γραφίτης). Το μέταλλο και το γυαλί είναι ασυνήθιστα υλικά για πίπες καπνού, αλλά απαντώνται σε πίπες για το κάπνισμα άλλων ουσιών, όπως η κάνναβη.
Το στέλεχος χρειάζεται να έχει έναν μακρύ δίαυλο σταθερής διαμέτρου για σωστό τράβηγμα, παρότι οι πίπες με προσαρμογέα φίλτρου έχουν μεταβλητή διάμετρο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και χωρίς φίλτρο. Ο πηλός μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για ολόκληρη την πίπα, είτε μόνο για το κύπελλό της, αλλά οι πίπες από τα άλλα υλικά έχουν συνήθως ξεχωριστό στέλεχος που μπορεί να αποσπασθεί. Τα στελέχη και επιστόμια κατασκευάζονται συνήθως από υλικά που χύνονται σε καλούπι, όπως ο λουσίτης, ο βακελίτης και μαλακά πλαστικά. Λιγότερο συνήθη είναι στελέχη από καλάμι, μπαμπού ή κουφισμένα κομμάτια ξύλου. Οι ακριβές πίπες είχαν κάποτε στελέχη από κεχριμπάρι, αλλά αυτό είναι πλέον σπάνιο.
Τα καπνά που προορίζονται για κάπνισμα σε πίπες συχνά δέχονται προσεκτική επεξεργασία και ανάμιξη για την επίτευξη αρώματος που δεν υπάρχει σε άλλα προϊόντα καπνού.
Τύποι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Βατομουριά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι περισσότερες πίπες που πωλούνται σήμερα, χειροποίητες είτε μαζικής παραγωγής, κατασκευάζονται από ξύλο ερείκης (γαλλ. bruyère). Το ξύλο αυτό είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για διαφορετικούς λόγους: Ο πρώτος και σπουδαιότερος είναι η φυσική του ανθεκτικότητα στη φωτιά. Ο δεύτερος είναι η ικανότητά του να απορροφά την υγρασία, καθώς η καύση παράγει και υδρατμούς. Το ξύλο προέρχεται από τα ριζικά εξογκώματα του είδους φυτού Erica arborea, που είναι ιθαγενές στα μεσογειακά εδάφη.
Σηπιόλιθος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο σηπιόλιθος (ένυδρο πυριτικό μαγνήσιο), ένα ορυκτό που βρίσκεται σε μικρά επιφανειακά αποθέματα, ιδίως γύρω από την πόλη Εσκισεχίρ της Τουρκίας και στην Ελλάδα, εκτιμάται ιδιαίτερα για το ότι μπορεί να σκαλιστεί σε λεπτά διακοσμητικά σχήματα. Χρησιμοποιείται ήδη από τον 17ο αιώνα και, μαζί με τον πηλό, αντιπροσώπευαν τα συνηθέστερα υλικά για την κατασκευή πιπών πριν την εισαγωγή της βατομουριάς, τον 19ο αιώνα. Το φυσικό χρώμα του είναι το λευκό και είναι εξαιρετικά ελαφρό και ιδιαίτερα πορώδες υλικό, που απορροφά μόρια από τον καπνό κατά το κάπνισμα και βαθμηδόν μεταβάλλει το χρώμα του σε χρυσο-καφέ. Οι παλαιές, πολυχρησιμοποιημένες πίπες από σηπιόλιθο εκτιμώνται από συλλέκτες για το ξεχωριστό χρώμα τους. Κατά την επιλογή μιας πίπας από σηπιόλιθο συστήνεται να βεβαιωνόμαστε ότι το είναι πράγματι σκαλισμένη από συμπαγές κομμάτι σηπιολίθου και όχι από σκόνη του ορυκτού που συλλέχθηκε μετά το σκάλισμα, ανακατεύθηκε με κάποιο συνδετικό υλικό και μετά συμπιέσθηκε στο σχήμα πίπας. Αυτά τα προϊόντα δεν είναι απορροφητικά, δεν χρωματίζονται και δεν έχουν την ποιότητα των άλλων.
Πηλός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι πίπες από κεραμικό υλικό κατασκευάζονται είτε με καλούπι, είτε, για πίπες υψηλής ποιότητας, με διαμόρφωση στο χέρι. Θερμαίνονται πολύ κατά το κάπνισμα σε σχέση με άλλες πίπες και για τον λόγο αυτό είναι πιο δύσχρηστες. Οι υποστηρικτές τους ισχυρίζονται ότι, αντίθετα με άλλα υλικά, μία καλοφτιαγμένη πήλινη πίπα δίνει «καθαρό» καπνό, χωρίς «επίγευση» οσμών από το κύπελλο της πίπας. Κάποτε οι πήλινες πίπες πετιούνταν εύκολα και τα μεταβαλλόμενα σχέδιά τους κατά το παρελθόν χρησιμοποιούνται ως βοήθημα στη χρονολόγηση από αρχαιολόγους των νεότερων χρόνων. Κάποτε ήταν πολύ δημοφιλείς στην Ιρλανδία, όπου ονομάζονταν dúidín.
Calabash
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι καμπυλόγραμμες πίπες calabash κατασκευάζονται από νεροκολόκυθο και έχουν συνήθως κύπελλα από σηπιόλιθο ή πορσελάνη. Απαιτούν πολλή εργασία και για τον λόγο αυτό είναι σήμερα ακριβές, με αποτέλεσμα πίπες με ξύλινα στελέχη (συνήθως μαόνι), αλλά με το ίδιο κλασικό σχήμα, να πωλούνται ως calabash. Οι ξύλινες πίπες και οι calabash είναι λειτουργικώς ισοδύναμες, εκτός από το ότι η αποξηραμένη νεροκολοκύθα είναι σημαντικά ελαφρότερη κι έτσι στηρίζεται ευκολότερα από το στόμα. Κάτω από το κύπελλο υπάρχει ένας αεροθάλαμος που ξηραίνει τον καπνό και μειώνει τη θερμοκρασία του. Υπάρχουν και πίπες από βατομουριά που πωλούνται ως calabash. Αυτές συνήθως δεν διαθέτουν αεροθάλαμο και ονομάζονται έτσι μόνο εξαιτίας του σχήματός τους.
Μία πίπα calabash είναι μεγάλη και εύκολα αναγνωρίσιμη ως πίπα από μακριά, όταν χρησιμοποιείται π.χ. σε θεατρικές παραστάσεις. Οι παλαιότεροι ηθοποιοί που υποδύθηκαν τον πασίγνωστο ήρωα Σέρλοκ Χολμς, ιδίως οι Γουίλιαμ Τζιλέτ και Μπέιζιλ Ράθμποουν, εκμεταλλεύθηκαν αυτή την ιδιότητα όταν χρειαζόταν να υποδυθούν τον Χολμς να καπνίζει την πίπα του. Αυτός είναι ο λόγος που ο Χολμς απεικονίζεται στερεότυπα να καπνίζει με calabash. Στην πραγματικότητα, στις περισσότερες ιστορίες του περιγράφεται να προτιμά μακρές ευθείες πίπες (τύπου churchwarden) από κερασιά ή και πήλινες.
Πλαστικό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πίπες κατασκευάζονται και από ποικιλία άλλων υλικών, μεταξύ των οποίων και τα πλαστικά. Η εταιρεία Redmanol κατασκεύαζε πίπες με διαφανή στελέχη κατά τη δεκαετία του 1920, ενώ μία σειρά κατασκευάζονταν και κυκλοφορούσαν από την Tar Gard Corporation (αργότερα Venturi) του Σαν Φρανσίσκο από το 1965 ως το 1975, με υλικά όπως ο πυρολυτικός άνθρακας, η φαινολική ρητίνη, το νάιλον, ο βακελίτης και άλλες πλαστικές ύλες, που επέτρεπαν υψηλότερες θερμοκρασίες μέσα στο κύπελλο, λιγότερη πίσσα και αισθητική ποικιλία χρωμάτων και σχημάτων[1]. Αφότου η Venturi σταμάτησε να κατασκευάζει πίπες, αρκετές εταιρείες συνεχίζουν να τις κατασκευάζουν από «Brylon», συνδυασμό νάιλον και λεπτού πριονιδιού, ως φθηνότερο υποκατάστατο για το ξύλο της βατομουριάς.
Μέταλλο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το μέταλλο είναι ασυνήθιστο υλικό για πίπες καπνίσματος, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί, κυρίως ως υλικό για το στέλεχος, συγκεκριμένα το αλουμίνιο, ενώ τα επιστόμια κατασκευάζονται τότε από βουλκανίτη ή λουσίτη. Τα κύπελλα είναι αποσπάσιμα, αλλά όχι συμβατά μεταξύ των κατασκευαστών: φτιάχνονται από διάφορα υλικά, ώστε να επιτρέπουν στον καπνιστή να δοκιμάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά, ή να έχει συγκεκριμένα κύπελλα για το κάθε μίγμα («χαρμάνι») καπνού. Κάποιοι άλλοι τύποι από μεταλλικές πίπες είναι η πολύ μικρή ιαπωνική κισέρου και η αραβική μιντβάχ.
Εικονοθήκη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι ναργιλέδες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι ναργιλέδες ή «υδρόπιπες» (hookah, ghelyan ή narghile) είναι μία ξεχωριστή κατηγορία από πίπες της Μέσης Ανατολής, στις οποίες ο καπνός ψύχεται και φιλτράρεται περνώντας μέσα από ένα δοχείο με νερό, τη σφαίρα ή φιάλη. Επομένως υπάρχουν δύο στελέχη: ένα άκαμπτο μεταλλικό, που οδηγεί τον καπνό στο νερό του δοχείου, και ένας εύκαμπτος σωλήνας με επιστόμιο, γνωστός ως «μαρκούτσι». Στο νερό μπορούν να προστεθούν παγάκια, φρουτοχυμοί, ή και γάλα, ενώ παραδοσιακά και ο καπνός αναμειγνύεται με κάποια γλυκαντική ουσία, όπως μέλι ή μελάσσα. Ο καπνός καίγεται μέσα σε ένα μεταλλικό ή γυάλινο χώρισμα πάνω από το κύπελλο, τον λουλά. Το χαρμάνι (μίγμα) καπνού που χρησιμοποιείται («τουμπεκί») παράγεται ειδικά για ναργιλέ.
Χρήση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το κάπνισμα πίπας απαιτεί περισσότερη τεχνική από αυτό του τσιγάρου και του πούρου, καθώς και κάποια επιπλέον σύνεργα. Εκτός από την πίπα και σπίρτα ή αναπτήρα, οι καπνιστές συνήθως χρησιμοποιούν ένα εργαλείο γνωστό και ως περγκολέτσο, για τη συμπίεση και τη ρύθμιση του καπνού μέσα στο κύπελλο, καθώς και το άδεισμα του κυπέλλου από τα υπολείμματα, ενώ διαθέτουν και έναν καθαριστή πίπας ή «στέλεχος καθαρισμού», δηλαδή μία πολύ μακρόστενη βούρτσα που μπορεί να καθαρίσει και το στέλεχος της πίπας.
Καπνά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο καπνός πίπας μπορεί να αγοραστεί σε πολλές μορφές, που ποικίλλουν τόσο στην υφή όσο και στο άρωμα. Τα περισσότερα χαρμάνια για πίπα είναι πιο δυνατά από τον καπνό του τσιγάρου, σαφώς πιο υγρά και χονδροκομμένα. Ο ψιλοτριμμένος καπνός δεν επιτρέπει τη διέλευση αρκετού αέρα μέσα από την πίπα, ενώ ο ξηρός καπνός καίγεται υπερβολικά γρήγορα εξαιτίας των υψηλότερων θερμοκρασιών, με αποτέλεσμα να μην αφήνει αρκετό άρωμα. Ο καπνός πρέπει να φυλάγεται μέσα σε αεροστεγή θήκη για να αποφεύγεται η ξήρανσή του.
Συμπίεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Συνήθως ο καπνός εισάγεται στο κύπελλο κατά δόσεις, με την καθεμιά να συμπιέζεται με τη σειρά της, μέχρι που το χαρμάνι να έχει ομοιόμορφη πυκνότητα που να βελτιστοποιεί τη ροή του αέρα (κάτι δύσκολο να εκτιμηθεί χωρίς πρακτική εξάσκηση). Η συμπίεση γίνεται με το δάκτυλο, αλλά αν χρειαστεί αργότερα επανασυμπίεση όταν καίγεται το μίγμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το περγκολέτσο. Μία παραδοσιακή μέθοδος για τη συμπίεση είναι να γεμίζεται το κύπελλο και να συμπιέζεται ελαφρά μέχρι περίπου το 1/3, μετά να ξαναγεμίζεται και να συμπιέζεται περισσότερο μέχρι τα 2/3 και τέλος να συμπιέζεται ισχυρά μέχρι να γεμίσει πλήρως.
Μία εναλλακτική τεχνική που αποκαλείται «μέθοδος Φρανκ» είναι η ρίψη καπνού και η ισχυρή συμπίεση με ένα είδος μικρό «γουδοχέρι».
Αφή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα σπίρτα, ή λεπτές σχίζες ξύλου που ανάβονται ξεχωριστά, θεωρούνται συχνά προτιμότερη μέθοδος για το άναμμα μιας πίπας από ό,τι ο αναπτήρας, εξαιτίας της χαμηλότερης θερμοκρασίας της φλόγας τους. Υπάρχουν πάντως αναπτήρες βουτανίου κατασκευασμένοι ειδικά για πίπες που εκπέμπουν φλόγα προς τα πλάγια ή υπό γωνία, ώστε να καθιστούν ευκολότερη τη μετάδοση της φλόγας μέσα στο κύπελλο. Αναπτήρες τύπου πυρσού δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ποτέ για το άναμμα πίπας, επειδή οι φλόγες τους είναι υπερβολικά θερμές και μπορούν να καψαλίσουν το χείλος του κυπέλλου. Τα σπίρτα πρέπει να αφήνονται να καίνε επί αρκετά δευτερόλεπτα για να αφήνουν να καεί το θείο από το άκρο και η φλόγα να φθάσει στην πλήρη ανάπτυξή της. Αναπτήρες βενζίνης θα πρέπει επίσης να αφήνονται να ανάβουν επί μερικά δευτερόλεπτα, ώστε να φύγουν οι ατμοί που θα μπορούσαν να δώσουν άσχημη οσμή στον καπνό. Η φλόγα πρέπει να μετατοπίζεται σε κύκκλους επάνω από το χείλος του κυπέλλου, ενώ ο καπνιστής καπνίζει ώστε να την τραβά προς τα κάτω και να ανάψει τον καπνό. Η μέθοδος συμπιέσεως και η υγρασία υπαγορεύουν το πόσο συχνά πρέπει να ξανανάβεται μία πίπα.
Προστασία από το κάψιμο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Με φροντίδα, μία πίπα από βατομουριά μπορεί να κρατήσει πολύ καιρό χωρίς να καεί. Παράγοντες όπως το «επιθετικό» κάπνισμα, ατέλειες στο ξύλο μπορούν να κάψουν και να ανοίξουν τρύπα στον θάλαμο καύσεως. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι προστασίας: η επένδυση του θαλάμου με διάφορες ουσίες ή το «απαλό» κάπνισμα (χωρίς βαθιές ρουφηξιές) όταν η πίπα είναι καινούργια, ώστε να συσσωρευθεί στα τοιχώματα ένα προστατευτικό στρώμα (ένα μίγμα από στάχτη, άκαφτο καπνό, έλαια, σάκχαρα και άλλα υπολείμματα).
Πολλές σύγχρονες πίπες έχουν δεχθεί προεπεξεργασία από τον κατασκευαστή τους ώστε να ανθίστανται στις υψηλές θερμοκρασίες. Αν καπνίζονται σωστά, το προστατευτικό στρώμα θα σχηματισθεί από μόνο του.
Το ίδιο αυτό στρώμα ωστόσο μπορεί να χαλάσει πίπες από σηπιόλιθο ή πηλό, διότι καθώς θερμαίνεται διαστέλλεται και μπορεί να προκαλέσει ρωγμές ή και σπάσιμο σε πίπες που δεν είναι κατασκευασμένες από βατομουριά.
Κάπνισμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο καπνός της πίπας, όπως και αυτός του πούρου, συνήθως δεν εισπνέεται. Απλώς φέρεται μέσα στη στοματική και ρινική κοιλότητα για να επιτρέψει την απορρόφηση της νικοτίνης από τον ουλώδη ιστό τους, και αφήνεται. Είναι φυσιολογικό να πρέπει μία πίπα να ξανανάβεται περιοδικά. Αν καπνίζεται υπερβολικά αργά, αυτό θα συμβαίνει συχνότερα, ενώ αν καπνίζεται υπερβολικά γρήγορα, μπορεί να προκληθεί υπερβολική υγρασία, που έχει ως αποτέλεσμα έναν ήχο και μία άβολη αίσθηση στη γλώσσα.
Το στέλεχος καθαρισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να στεγνώσει το κύπελλο και, εμποτισμένο με οινόπνευμα, τον εσωτερικό αυλό. Το κύπελλο μπορεί επίσης να καταστεί άβολα καυτό, ανάλογα με το υλικό κατασκευής και τον ρυθμό του καπνίσματος. Για τον λόγο αυτό, οι πήλινες πίπες ιδιαίτερα κρατούνται συχνά από το στέλεχος. Οι πίπες από σηπιόλιθο πιάνονται από ένα τετράγωνο τεμάχιο σαμουά, με γάντια ή από το στέλεχος, προκειμένου να αποφευχθεί ανόμοια χρώση του υλικού.
Ιστορικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι πίπες δεν είναι αποκλειστικά ινδιάνικη εφεύρεση, καθώς χρησιμοποιούντο ήδη από την κλασική αρχαιότητα. Ο Ηρόδοτος περιγράφει ότι οι Σκύθες εισέπνεαν τους καπνούς από καιόμενα φύλλα το 500 π.Χ.[2], ενώ οι Ρωμαίοι και οι `Ελληνες υιοθέτησαν πίπες από τους ανατολικούς τους γείτονες, σε τύπους που στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν από τις γερμανικές, τις κέλτικες και τις νορμανδικές φυλές.
Καθώς το φυτό του καπνού ήταν άγνωστο στον Παλαιό Κόσμο μέχρι τον 16ο αιώνα, στις πίπες εκτός Αμερικής καπνιζόταν συνήθως χασίς, που όμως τότε ήταν ασυνήθιστη και ακριβή ουσία έξω από τη Μέση Ανατολή, την κεντρική Ασία και την Ινδία, όπου παραγόταν.
Οι Ινδιάνοι που ζούσαν στις σημερινές ΗΠΑ κάπνιζαν το φυτό του καπνού συχνά σε πίπες, και όχι μόνο στην περίφημη πίπα της ειρήνης, πολύ πριν την άφιξη των πρώτων Ευρωπαίων. Το φυτό ξεκίνησε ως ιθαγενές της Νότιας Αμερικής, αλλά εξαπλώθηκε στη Βόρεια Αμερική πριν τον 15ο αιώνα. Στη συνέχεια, εισάχθηκε στην Ευρώπη από εκεί τον 16ο αιώνα.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Taylor II, Ph.D., Billie W. «A History of the pipe: Manufacturing and Marketing Pyrolytic Graphite Pipes from Development to Demise». Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2010.
- ↑ Ηροδότου Ιστορία 4.75
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Henley, S. Jane, Thun, Michael J., Chao, Ann, and Calle, Eugenia E. (2 Ιουνίου 2004). «Association Between Exclusive Pipe Smoking and Mortality From Cancer and Other Diseases». Journal of the National Cancer Institute 96 (11): 853–861. doi:. PMID 15173269. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15173269.
- The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2001-05
