Νικήτας Σχολάρης
| Νικήτας Σχολάρης | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 14ος αιώνας |
| Θάνατος | 1361 |
| Χώρα πολιτογράφησης | Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | άρχων στρατιωτικός[1] |
| Στρατιωτική σταδιοδρομία | |
| Βαθμός/στρατός | Μέγας δουξ |
Ο Νικήτας Σχολάρης (άκμασε 1341–1361) ήταν Βυζαντινός Έλληνας αριστοκράτης και ένας από τους κορυφαίους αξιωματούχους της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, που έγινε τελικά μέγας δούκας. Ο Νικήτας ήταν αρχηγός της παράταξης των Σχολαρίων στην Τραπεζούντα κατά τους εμφυλίους πολέμους στα μέσα του 14ου αι.
Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι γονείς του Νικήτα δεν καταγράφονται. Επειδή ο Ιωάννης Λαζαρόπουλος ονόμασε μία από τις φατρίες, που προέκυψαν μετά το τέλος του αυτοκράτορα Βασιλείου (6 Απριλίου 1340), Σχολαρίους, που θύμιζε την πρώην Βυζαντινή στρατιωτική μονάδα των Σχολών, ο Τζορτζ Φίνλεϊ κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η οικογένεια του Νικήτα είχε την καταγωγή της από τα μέλη της Αυτοκρατορική σωματοφυλακής στην Κωνσταντινούπολη την εποχή της πτώσης της, στην Δ΄ Σταυροφορία. [2] Ενώ είναι εύλογο, ότι πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη μετεγκαταστάθηκαν στην Τραπεζούντα, όπου έφτιαξαν περιουσίες και είχαν κληρονόμους, είναι πιθανότερα σύμπτωση, ότι ο Νικήτας Σχολάρης έφερε το όνομα αυτής της μονάδας, παρά ότι οι άμεσοι πρόγονοί του είχαν υπηρετήσει σε αυτήν.
Οι Σχολάριοι με επικεφαλής τον Σεβαστό Τζανίχη μεγάλο στρατοπεδάρχη, ήταν αντίθετοι με τους Αμυτζαρανταίους, που υποστήριζαν την πρώτη σύζυγο του αυτοκράτορα Βασιλείου, την αυτοκράτειρα Ειρήνη Παλαιολογίνα (βασ. 1340-41), η οποία είχε καταλάβει τον θρόνο μετά το τέλος του συζύγου της. Μετά από μία έντονη μάχη που έγινε στους δρόμους της Τραπεζούντας, η οποία έληξε όταν ο ευνούχος Ιωάννης μέγας δούκας βάδισε από τη Λιμνία και προσχώρησε στη φατρία που υποστήριζε την Ειρήνη, ο Νικήτας και ο Γρηγόριος Mειτζομάτης κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη. [3] Εκεί έπεισαν τον Μιχαήλ Μεγάλο Κομνηνό (θείο του Βασιλείου) να επιστρέψει μαζί τους στην Τραπεζούντα και να γίνει Αυτοκράτορας. Συνοδευόμενοι από δύο ή τρία πλοία επανδρωμένα με μισθοφόρους, ο Νικήτας και ο Μιχαήλ έφτασαν στην Τραπεζούντα στις 30 Ιουλίου 1341. Ωστόσο εκείνη τη νύχτα οι αριστοκράτες υποστηρικτές της Άννας (αδελφής του Βασιλείου) απέσπασαν τον Μιχαήλ από τους υποστηρικτές του, ενώ οι ένοπλοι οπαδοί τους έσφαξαν τους ναύτες, που είχαν φέρει μαζί τους ο Νικήτας και ο Γρηγόριος, για να υποστηρίξουν την υποψηφιότητα του Μιχαήλ. Την επόμενη ημέρα ο Μιχαήλ στάλθηκε αιχμάλωτος στο Οιναίον και λίγες ημέρες αργότερα η εκθρονισμένη Ειρήνη επιβιβάστηκε σε ένα Φραγκικό πλοίο με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. [4] Η Άννα βασίλευσε το 1341-42.
Ο Νικήτας και ο Γρηγόριος γλίτωσαν σοβαρό τραυματισμό στο αντι-πραξικόπημα, γιατί ο Μιχαήλ Πανάρετος δηλώνει, ότι και οι δύο έφυγαν από την πόλη και έπλευσαν με ένα Βενετικό πλοίο στην Κωνσταντινούπολη, συνοδευόμενοι από τον Κωνσταντίνο Δωρανίτη, τον γιο του Ιωάννη και τον αδελφό τού Γρηγορίου Μειτζομάτη, τον Μιχαήλ, φτάνοντας στην πόλη την 10 Σεπτεμβρίου 1341. Εκεί στρατολόγησαν για αυτοκράτορα τον Ιωάννη (Γ΄) Μέγα Κομνηνό (βασ. 1342-44), γιο του Μιχαήλ. Ο Ιωάννης (Γ΄) συμφώνησε με την πρότασή τους· η ομάδα προσέλαβε τρεις Γενουατικές γαλέρες και με δύο από τις δικές τους αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη στις 17 Αυγούστου 1342 και πήρε τον έλεγχο της Τραπεζούντας στις 4 Σεπτεμβρίου. [5]
Οι ευγενείς που ανύψωσαν τον Ιωάννη Γ΄ τελικά δυσαρεστήθηκαν μαζί του, διότι ο Νικήτας απελευθέρωσε τον πατέρα εκείνου Μιχαήλ Μεγάλο Κομνηνό από την αιχμαλωσία στη Λιμνία και τον ανέβασε στον θρόνο τον Μάιο του 1344 (βασ. 1344-49), και εξόρισε τον Ιωάννη Γ΄ στο μοναστήρι του Αγίου Σάββα. Σε αντάλλαγμα, ο Μιχαήλ παραχώρησε στον Νικήτα τον τίτλο του μεγάλου δουκός, στον Γρηγόριο Μεϊτζομάτη τον τίτλο του στρατοπεδάρχη, ενώ ο γιος τού Γρηγορίου έγινε επικέρνης, ο Ιωάννης Καμπαζίτης μέγας λογοθέτης, ο γιος του Νικήτα Σχολάρη παρακοιμώμενος, ο Μιχαήλ Μεϊτζομάτης αμυτζαντάριος και ο Στέφανος Τζανιχίτης μέγας κοντόσταυλος. Έτσι οι Σχολάριοι επέτυχαν τον συντριπτικό έλεγχο της κυβέρνησης. [6]
Η εξουσία των Σχολαρίων αποδείχτηκε αντιδημοφιλής στον λαό της Τραπεζούντας, που εξεγέρθηκε ενάντια στην ολιγαρχία τους. Τον Νοέμβριο του 1345 ο Νικήτας συνελήφθη και φυλακίστηκε, μαζί με τον συνεργάτη του Γρηγόριο Μεϊτζομάτη και άλλους της φατρίας τους. [7] Ωστόσο ο αυτοκράτορας Μιχαήλ, γέρος και άρρωστος, απελευθέρωσε τον Νικήτα από τη φυλακή και τον επανέφερε στο πρώην αξίωμα τού μεγάλου δουκός στις 13 Δεκεμβρίου 1349. Ο Νικήτας ενίσχυσε τη θέση του με το να νυμφευτεί την κόρη τού Μιχαήλ Σαμψών, τού διευθυντή του Παλατιού. Στη συνέχεια, στις 22 Δεκεμβρίου ο Νικήτας ηγήθηκε ενός πραξικοπήματος, που καθαίρεσε τον Μιχαήλ και ανέβασε στον θρόνο τον Ιωάννη, τον γιο του αυτοκράτορα Βασιλείου, ο οποίος πήρε το όνομα Αλέξιος Γ΄ της Τραπεζούντας (βασ. 1349-90). Αυτή ήταν η στιγμή της μεγαλύτερης δύναμης του Νικήτα στην αυτοκρατορία. [8]
Από εκείνη τη στιγμή η δύναμη του Νικήτα άρχισε να φθίνει. Η νεαρή ηλικία του αυτοκράτορα προκάλεσε την ανήσυχη αριστοκρατία να επιχειρήσει να τον ανατρέψει και να τον αντικαταστήσει με έναν δικό της. [9] Ο πρώτος ενάμιση χρόνος της βασιλείας του Αλεξίου Γ΄ αναλώθηκε από εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες σημαδεύτηκαν από το γεγονός, ότι αφαιρέθηκε το αξίωμα τού Νικήτα και εκείνος έγινε αιχμάλωτος του Θεοδώρου Δωρανίτη, γνωστού ως Πηλέλη. Όμως ο Πιλέλης, ο γιος του και ο γαμπρός του στραγγαλίστηκαν στο κάστρο της Κενχρίνας τον Ιούλιο του 1352, επιτρέποντας στον Νικήτα να επιστρέψει στην εξουσία. [10] Όμως μέχρι τότε ο νεαρός Αλέξιος Γ΄ είχε ισχυροποιήσει τη θέση του και δεν χρειαζόταν πλέον τον Νικήτα. Τον Ιούνιο του 1354 ο μέγας δουξ κατέφυγε στην Kερασούντα, όπου αυτός και οι υποστηρικτές του ετοιμάστηκαν να αντισταθούν στον Αλέξιο Γ΄. Για τρεις μήνες οι επαναστάτες και ο Αλέξιος Γ΄ διαπραγματεύονταν, προφανώς ελπίζοντας να αποφύγουν μία ανοιχτή εξέγερση. Τον Μάρτιο του επόμενου έτους ο Νικήτας, ο γιος του ο παρακοιμώμενος και ο Βασίλειος Χουπάκης ο πρωτοβεστιάριος, οδήγησαν έναν στόλο εναντίον της Τραπεζούντας, που όμως δεν κατάφερε τίποτε. Τον Μάιο ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ οδήγησε τον δικό του στόλο εναντίον της Κερασούντας και κατέλαβε εκείνη την πόλη. [11] Ο Νικήτας όμως βρισκόταν μακριά στην Κενχρίνα, που ήταν το τελευταίο προπύργιο των ανταρτών, το οποίο ο Αλέξιος Γ΄ πολιόρκησε αμέσως. Ο Νικήτας άντεξε στην Κενχρίνα μέχρι τον Οκτώβριο και η παράδοση αυτής της πόλης τερμάτισε την εξέγερση.
Αν και ο Νικήτας πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του εγκλωβισμένος στην Τραπεζούντα, ο Αλέξιος Γ΄ έδειξε το σεβασμό του για τον πρώην μεγάλο δούκα πηγαίνοντας με λευκά ενδύματα κατά τη διάρκεια της νεκρώσιμης ακολουθίας του Νικήτα, που ήταν το ένδυμα του αυτοκρατορικού πένθους. [12]
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2019.
- ↑ Finlay, The History of Greece and the Empire of Trebizond, (1204-1461) (Edinburgh: William Blackwood, 1851), pp. 360f
- ↑ William Miller, Trebizond: The Last Greek Empire of the Byzantine Era (Chicago: Argonaut, 1926), pp. 47f
- ↑ Miller, Trebizond, pp. 50f
- ↑ Panaretos, ch. 11; Greek text in Original-Fragmente, Chroniken, Inschiften und anderes Materiale zur Geschichte des Kaiserthums Trapezunt in Abhandlungen der historischen Classe der königlich bayerischen Akademie, 4 (1844), abth. 1, p. 20; German translation, p. 48. Miller, Trebizond, p. 51
- ↑ Miller, Trebizond, pp. 52f
- ↑ Miller, Trebizond, p. 53
- ↑ Miller, Trebizond, p. 55
- ↑ So argued by Emile Janssens, Trebizonde en Colchide (Bruxelles, 1969), pp. 112f apud Francois Bredenkamp, "The Dronatines Family of the 14th Century Byzantine Empire of Trebizond," Byzantaka, 19 (1999), p. 247
- ↑ Miller, Trebizond, p. 57
- ↑ Miller, Trebizond, p. 58
- ↑ Miller, Trebizond, p. 59
Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Βουγιουκλάκη, Πηνελόπη (17 Οκτωβρίου 2003). «Νικήτας Σχολάρης». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Μικρά Ασία. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2023.