Ζουακίμ Μαρία Μασάντου ντε Ασσίς

Ζουακίμ Μαρία Μασάντου ντε Ασσίς
Γέννηση	21 Ιουνίου 1839 Ρίο ντε Τζανέιρο
Θάνατος	29 Σεπτεμβρίου 1908 Ρίο ντε Τζανέιρο
Επάγγελμα/ ιδιότητες	συγγραφέας, γλωσσολόγος, ποιητής, δημοσιογράφος, μυθιστοριογράφος, μεταφραστής, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και τυπογράφος
Υπηκοότητα	Βραζιλία
Αξιοσημείωτα έργα	Crisálidas, Ο Φρενίατρος, Dom Casmurro και The Posthumous Memoirs of Bras Cubas
Σύζυγος(οι)	Carolina Augusta Xavier de Novais
Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
δεδομένα ()

Ο Ζουακίμ Μαρία Μασάντο ντε Ασσίς (πορτογαλικά: Joaquim Maria Machado de Assis, Ρίο ντε Τζανέιρο 21 Ιουνίου 1839 — Ρίο ντε Τζανέιρο 29 Σεπτεμβρίου 1908), συχνά γνωστός με το ψευδώνυμο Μασάντο ντε Ασσίς, Μασάντο ή Bruxo do Cosme Velho, ήταν πρωτοπόρος Βραζιλιάνος συγγραφέας, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και συγγραφέας μικρών ιστοριών. Θεωρείται ευρέως ως ο μεγαλύτερος συγγραφέας βραζιλιάνικης λογοτεχνίας, ωστόσο δεν απέκτησε ευρεία δημοφιλία εκτός Βραζιλίας καθ'όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το 1897 ίδρυσε και έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Βραζιλιάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων. Ήταν πολύγλωσσος και αυτοδίδακτος σε πολλές γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ελληνικά).

Τα έργα του Μασάντο άσκησαν μεγάλη επιρροή στις φιλολογικές σχολές της Βραζιλίας των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Το 1941, η Βραζιλιάνικη Ακαδημία Γραμμάτων ίδρυσε προς τιμήν του το Prêmio Machado de Assis (Βραβείο Μασάντο ντε Ασσίς), που θεωρείται το καλύτερο λογοτεχνικό βραβείο στη Βραζιλία. Για την καινοτομία και την τόλμη του στα πρώιμα έργα του, ο Ασσίς συχνά θεωρείται ως ο συγγραφέας μιας πρωτόγνωρης λογοτεχνικής παραγωγής, γνωστός για την ειρωνεία και το ευρύ λεξιλόγιό του. Μεταξύ των πιο δημοφιλών έργων του περιλαμβάνονται τα Dom Casmurro (1899), Memórias Póstumas de Brás Cubas ("Μετά Θάνατον Απομνημονεύματα του Brás Cubas", μεταφρασμένα επίσης ως Επιτάφιος ενός Μικρού Νικητή) και Quincas Borba (γνωστό στην αγγλική γλώσσα και ως Φιλόσοφος ή Σκύλος?).

Καλλιέργησε σχεδόν όλα τα είδη του γραπτού λόγου (ποίηση, μυθιστόρημα, χρονογράφημα, θέατρο, διήγημα, δημοσιογραφικό άρθρο και λογοτεχνική κριτική). Αναγνωρίζεται δε κυρίως για τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του ; ρεαλιστικής τάσης. Υπήρξε μάρτυρας των πολιτικών μετατροπών της Βραζιλίας, όταν το 1989 η Δημοκρατία αντικατέστησε την Αυτοκρατορία, και ενδιαφερόταν πολύ για την πολιτική και την κοινωνία της εποχής του.

Ο Μασάντο ντε Ασσίς συμπεριλήφθηκε στη λίστα του αμερικανού κριτικού λογοτεχνίας Harold Bloom με τις 100 καλύτερες ιδιοφυΐες της λογοτεχνίας ; και παρόλο που ο Μασάντο ντε Ασσίς είχε μικτό δέρμα, ο Μπλουμ τον θεωρεί ως τον καλύτερο μαύρο συγγραφέα στη δυτική λογοτεχνία.

Βιογραφία

Γέννηση και εφηβεία

Ο Ζουακίμ Μαρία Μασάντο ντε Ασσίς γεννήθηκε στις 21 Ιουνίου 1839 στο Ρίο ντε Τζανέιρο, τότε πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας της Βραζιλίας. Οι γονείς του ήταν ο Francisco José de Assis, ένας ζωγράφος τοίχων και γιος σκλάβων, και η Maria Leopoldina da Câmara Machado, μια πλύστρα αζορικής και πορτογαλικής καταγωγής. Γεννήθηκε στο εξοχικό Livramento, ιδιοκτησίας της Dona Maria José de Mendonça Barroso Pereira, χήρας του γερουσιαστή Bento Barroso Pereira, η οποία προστάτευσε τους γονείς του και τους επέτρεψε να ζήσουν μαζί της. Η Dona Maria José έγινε η νονά του ντε Ασσίς ; ο κουνιάδος της, Joaquim Alberto de Sousa da Silveira, έγινε ο νονός του ; τον τίμησαν δίνοντας τα ονόματά τους στο μωρό. Ο Μασάντο είχε μια αδερφή που πέθανε σε μικρή ηλικία. Φοίτησε σε δημόσιο σχολείο αλλά δεν ήταν καλός μαθητής. Ενώ βοηθούσε στο φιλανθρωπικό έργο της εκκλησίας της περιοχής, συνάντησε τον Πατέρα Silveira Sarmento, ο οποίος έγινε καθηγητής του στα λατινικά και καλός φίλος του.

Όταν ήταν σε ηλικία 10 ετών, πέθανε η μητέρα του και ο πατέρας του τον πήρε μαζί του στο São Cristóvão στο Sergipe. Ο Francisco de Assis συνάντησε τη Maria Inês da Silva και παντρεύτηκαν το 1854. Ο Ζουακίμ παρακολουθούσε μαθήματα σε ένα σχολείο θηλέων, χάρη στη μητρία του που εργαζόταν στο κυλικείο του σχολείου αυτού. Τις νύχτες μάθαινε γαλλικά με έναν μετανάστη που δούλευε ως φούρναρης. Στην εφηβεία του, γνώρισε τον Francisco de Paulo Brito, ο οποίος διηύθυνε ένα βιβλιοπωλείο, μια εφημερίδα και ένα τυπογραφείο. Στις 12 Ιανουαρίου 1855, ο Francisco de Paula κυκλοφόρησε το ποίημα Ela ("She"), γραμμένο από τον Ζουακίμ, τότε 15 ετών, στην εφημερίδα Marmota Fluminense. Το επόμενο έτος, προσλήφθηκε ως βοηθός τυπογράφου στο Imprensa Oficial (το Επίσημο Τυπογραφείο, και ήταν υπεύθυνος για τη δημοσίευση των κυβερνητικών μέτρων),όπου ενθαρρύνθηκε από τον Manuel Antônio de Almeida, εκδότη της εφημερίδας και μυθιστοριογράφο, να γίνει συγγραφέας. Εκεί συνάντησε επίσης τον Francisco Otaviano, δημοσιογράφο και φιλελεύθερο γερουσιαστή, και τον Quintino Bocaiúva, ο οποίος κάποιες δεκαετίες αργότερα θα γινόταν γνωστός για τον ρόλο του ως ρεπουμπλικανός ρήτορας.

Πρώιμη καριέρα και εκπαίδευση

Ο Francisco Otaviano προσέλαβε τον Μασάντο για να εργαστεί στην εφημερίδα Correio Mercantil ως επιμελητής το 1858. Συνέχισε να γράφει για την εφημερίδα Marmota Fluminense και για αρκετές άλλες εφημερίδες αλλά δεν κέρδιζε αρκετά χρήματα και ζούσε μια ταπεινή ζωή. Καθώς δεν έμενε πλέον με τον πατέρα του, ήταν φυσιολογικό για τον ίδιο να τρώει μόνο μια φορά την ημέρα λόγω έλλειψης χρημάτων.

Περίπου την ίδια περίοδο, έγινε φίλος με τον συγγραφέα και φιλελεύθερο πολιτικό José de Alencar, ο οποίος του δίδαξε αγγλικά. Από την αγγλική λογοτεχνία, επηρεάστηκε από τους Laurence Sterne, Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Λόρδο Βύρωνα και Τζόναθαν Σουίφτ. Μερικά χρόνια αργότερα, έμαθε γερμανικά και σε μεγάλη ηλικία έμαθε ελληνικά. Προσκλήθηκε από τον Bocaiúva να εργαστεί στην εφημερίδα του Diário do Rio de Janeiro το 1860. Ο Μασάντο είχε ένα πάθος για το θέατρο και έγραψε αρκετά θεατρικά έργα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ; ο φίλος του Bocaiúva του είπε κάποτε : "Τα έργα σου αξίζουν να διαβάζονται και όχι να παίζονται". Απέκτησε κάποια φήμη και ξεκίνησε να υπογράφει τα γραπτά του ως Ζ. Μ. Μασάντο ντε Ασσίς, ο τρόπος με τον οποίο έγινε περισσότερο γνωστός : Μασάντο ντε Ασσίς.

Ο πατέρας του Francisco de Assis πέθανε το 1864. Ο Μασάντο έμαθε για τον θάνατο του πατέρα του μέσω κάποιων γνωστών του. Αφιέρωσε τη συλλογή ποιημάτων του "Crisálidas" στον πατέρα του : "Εις Μνήμην του Francisco José de Assis και της Maria Leopoldina Machado de Assis, οι γονείς μου". Με την ανύψωση στην εξουσία του φιλελεύθερου κόμματος την ίδια περίοδο, ο Μασάντο έλαβε μια θέση προστασίας που θα τον βοηθούσε να βελτιώσει τη ζωή του. Προς έκπληξή του, η βοήθεια ήρθε από τον αυτοκράτορα Dom Pedro II, ο οποίος τον προσέλαβε ως διευθυντή και εκδότη της εφημερίδας Diário Oficial το 1867 και του έδωσε τον τίτλο του ιππότη. Το 1888 ο Μασάντο έγιεν αξιωματικός του Τάγματος των Ρόδων.

Γάμος και οικογένεια

Το 1868 ο Μασάντο συνάντησε την πορτογαλέζα Carolina Augusta Xavier de Novais, η οποία ήταν πέντε χρόνια μεγαλύτερή του. Ήταν η αδερφή του συναδέλφου του Faustino Xavier de Novais, για τον οποίο εργαζόταν στο περιοδικό Ο Futuro. Έχοντας κατακλυστεί με πληθώρα συναισθημάτων, ο Μασάντο ήταν αρκετά ντροπαλός, κοντός και ισχνός αλλά αρκετά έξυπνος και με καλή μόρφωση. Παντρεύτηκε την Καρολίνα στις 12 Νοεμβρίου 1869 ; παρόλο που οι γονείς της, Miguel και Adelaide, και τα αδέρφια της δεν ενέκριναν τον γάμο επειδή ο Μασάντο ήταν μιγάς και η Καρολίνα είχε καθαρά ευρωπαϊκή καταγωγή. Δεν απέκτησαν παιδιά.

Λογοτεχνία

Ο Μασάντο προσπάθησε να χτίσει μια καριέρα στον δημόσιο τομέα, αρχικά στο τμήμα Γεωργίας. Τρία χρόνια αργότερα, έγινε ο διευθυντής αυτού του τομέα. Κυκλοφόρησε δυο ποιητικές συλλογές : Falenas, το 1870, και Americanas, το 1875. Η αδύναμη υποδοχή τους τον έκανε να εξερευνήσει άλλα λογοτεχνικά είδη.

Έγραψε πέντε ρομαντικά μυθιστορήματα : Ressurreição, A Mão e Luva, Helena, Iaiá Garcia. Τα βιβλία αυτά είχαν επιτυχία μεταξύ των αναγνωστών αλλά οι κριτικοί της λογοτεχνίας τα χαρακτήρισαν μέτρια. Ο Μασάντο υπέφερε από επιληψία, ιδιαίτερα μετά το άκουσμα του θανάτου του παλιού του φίλου José de Alencar. Ήταν μελαγχολικός, απαισιόδοξος και υπέρ του θανάτου. Το επόμενο βιβλίο του, Memórias Póstumas de Brás Cubas (Μετά Θάνατον Απομνημονεύματα του Brás Cubas, επίσης μεταφρασμένα ως Επιτάφιος ενός Μικρού Νικητή), χαρακτηρίστηκε από "έναν σκεπτικιστικό και ρεαλιστικό τόνο" και θεωρείται ευρέως ως αριστούργημα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1880, ο Μασάντο έλαβε μια ευρεία αναγνώριση ως συγγραφέας.

Παρόλο που ήταν αντίθετος με τη σκλαβιά, δεν μίλησε ποτέ δημοσίως εναντίον της. Απέφευγε να συζητά για πολιτική. Κατακρίθηκε από τον απολυτάρχη José do Patrocínio και από τον συγγραφέα Lima Barreto για την απάθειά του απέναντι στην πολιτική, ιδιαίτερα απέναντι στα κυβερνητικά μέτρα. Οι ίδιοι τον κατέκριναν επίσης που ήταν παντρεμένος με μια λευκή γυναίκα. Ο Μασάντο αιφνιδιάστηκε όταν η μοναρχία ανατράπηκε στις 15 Νοεμβρίου 1889. Δεν έδειχνε συμπάθεια για τον ρεπουμπλικανισμό καθώς θεωρούσε τον εαυτό του έναν φιλελεύθερο μονάρχη και έδειχνε σεβασμό στον Pedro II, τον οποίο θεωρούσε ως "έναν ταπεινό και ειλικρινή άνθρωπο, με καλή εκπαίδευση και με πατριωτισμό, ο οποίος ήξερε πώς να μετατρέπει έναν θρόνο σε μια καρέκλα και χωρίς να μειώνει το μεγαλείο και τον σεβασμό στο πρόσωπό του". Όταν μια επιτροπή πήγε στο γραφείο όπου εργαζόταν για να απομακρύνει τον πίνακα του πρώην αυτοκράτορα, ο Μασάντο τους αντέκρουσε λέγοντας : "Ο πίνακας τοποθετήθηκε εδώ μετά από εντολή και θα απομακρυνθεί μόνο μετά από εντολή".

Η γέννηση της Δημοκρατίας της Βραζιλίας έκανε τον Μασάντο να γίνει περισσότερο κριτικός και παρατηρητής της βραζιλιάνικης κοινωνίας της εποχής του. Από τότε και μετά, έγραψε "όχι μόνο τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα της εποχής του αλλά τα καλύτερα μυθιστορήματα της βραζιλιάνικης λογοτεχνίας όλων των εποχών". Μυθιστορήματα όπως τα Quincas Borba (Philosopher or Dog?) (1891), Dom Casmurro (1899), Esaú e Jacó (1904) και Memorial de Aires (1908) θεωρήθηκαν αριστουργήματα και επιτυχίες τόσο από το κοινό όσο και από τους κριτικούς. Το 1893 κυκλοφόρησε το A Missa do Galo ("Midnight Mass"), που θεωρείται η καλύτερη μικρή ιστορία του.

Μετέπειτα χρόνια

Ο Μασάντο ντε Ασσίς, μαζί με τους άλλους μονάρχες όπως οι Joaquim Nabuco, Manuel de Oliveira Lima, Afonso Celso, Viscount of Ouro Preto και Alfredo d'Escragnolle Taunay, και άλλους συγγραφείς και διανοούμενους, ίδρυσαν τη Βραζιλιάνικη Ακαδημία Γραμμάτων. Ο Μασάντο ντε Ασσίς έγινε ο πρώτος πρόεδρός της, από το 1897 έως το 1908, όταν και πέθανε. Για πολλά χρόνια, ζητούσε από την κυβέρνηση να του χορηγήσει ένα κατάλληλο κτίριο για να στεγαστεί η Ακαδημία Γραμμάτων, το οποίο κατάφερε να αποκτήσει το 1905. Το 1902 έγινε υπάλληλος στο Υπουργείο Βιομηχανίας.

Η σύζυγός του Carolina Novais πέθανε στις 20 Οκτωβρίου 1904, μετά από 35 χρόνια μιας "τέλειας συζυγικής ζωής". Νιώθοντας κατάθλιψη και μοναξιά, ο Μασάντο πέθανε στις 3:20 πμ στις 29 Σεπτεμβρίου 1908.

Εργογραφία

• 1860 – Hoje avental, amanhã luva (θεατρικό έργο)
• 1861 – Desencantos (θεατρικό έργο)
• 1863 – Ο caminho da porta και Ο protocolo (2 θεατρικά έργα)
• 1864 – Quase ministro (θεατρικό έργο)
• 1864 – Crisálidas (ποίηση)
• 1866 – Os deuses de casaca (θεατρικό έργο)
• 1870 – Falenas (ποίηση)
• 1870 – Contos Fluminenses (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1872 – Ressurreição (Resurrection ; μυθιστόρημα)
• 1873 – Histórias da meia-noite (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1874 – A Mão e a Luva (The Hand and the Glove ; μυθιστόρημα)
• 1875 – Americanas (ποίηση)
• 1876 – Helena (μυθιστόρημα)
• 1878 – Iaiá Garcia (μυθιστόρημα)
• 1878 – Ο bote de rapé (θεατρικό έργο)
• 1881 – Tu, só tu, puro amor (θεατρικό έργο)
• 1881 – Memórias Póstumas de Brás Cubas (Τα Μετά Θάνατον Απομνημονεύματα του Bras Cubas, γνωστό στα αγγλικά και ως Ο Επιτάφιος ενός Μικρού Νικητή ; μυθιστόρημα)
• 1881 – Ο Alienista (The Psychiatrist ή The Alienist ; μυθιστόρημα)
• 1882 – Papéis avulsos (συλλογή μικρών ιστοριών, περιλαμβάνεται το "Ο Alienista")
• 1884 – Histórias sem data (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1891 – Quincas Borba (επίσης γνωστό στα αγγλικά ως Φιλόσοφος ή Σκύλος? ; μυθιστόρημα)
• 1896 – Várias histórias (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1899 – Páginas recolhidas (συλλογή μικρών ιστοριών, περιλαμβάνεται το The Case of the Stick και το θεατρικό έργο Não consultes médico)
• 1899 – Dom Casmurro (μυθιστόρημα)
• 1901 – Ocidentais (ποίηση)
• 1901 – Poesias Completas (πλήρης ποιητική συλλογή)
• 1904 – Esaú e Jacó (Esau and Jacob ; μυθιστόρημα)
• 1906 – Lição de botânica (θεατρικό έργο)
• 1906 – Relíquias de Casa Velha (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1908 – Memorial de Aires (Counselor Ayres' Memorial ; μυθιστόρημα)

Μεταθανάτια έργα

• 1910 – Teatro Coligido (συλλογή θεατρικών έργων)
• 1910 – Crítica
• 1914 – A Semana (συλλογή άρθρων)
• 1921 – Outras Relíquias (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1921 – Páginas Escolhidas (συλλογή μικρών ιστοριών)
• 1932 – Novas Relíquias (συλογή μικρών ιστοριών)
• 1937 – Crônicas (άρθρα)
• 1937 – Crítica Literária
• 1937 – Crítica Teatral
• 1937 – Histórias Românticas
• 1939 – Páginas Esquecidas
• 1944 – Casa Velha
• 1956 – Diálogos e Reflexões de um Relojoeiro
• 1958 – Crônicas de Lélio

Μεταφράσεις

• 1861 – Queda que as mulheres têm para os tolos, from the original De l'amour des femmes pour les sots, by Victor Hénaux
• 1865 – Suplício de uma mulher, from the original Le supplice d'une femme, by Émile de Girardin
• 1866 – Os Trabalhadores do Mar, from the original Les Travailleurs de la mer, by Victor Hugo
• 1870 – Oliver Twist, from the original Oliver Twist; or, the Parish Boy's Progress, by Charles Dickens
• 1883 – Ο Corvo, from The Raven, a famous poem by Edgar Allan Poe

Συλλογικά έργα

• 1920 – Obras Completas. Rio de Janeiro: Livraria Garnier (20 τόμοι)
• 1962 – Obras Completas. Rio de Janeiro: W.M. Jackson (31 τόμοι)
• 1997 – Obras Completas. Rio de Janeiro: Editora Globo (31 τόμοι)
• 2006 – Obras Completas. Rio de Janeiro: Nova Aguilar (3 τόμοι)

Αγγλικές μεταφράσεις

• 1921 – Brazilian Tales. Boston: The Four Seas Company (London: Dodo Press, 2007).
• 1952 – Epitaph of a Small Winner. New York: Noonday Press (London: Hogarth Press, 1985; republished as The Posthumous Memoirs of Brás Cubas: A Novel. New York: Oxford University Press, 1997; Epitaph of a Small Winner. New York: Farrar, Straus & Giroux, 2008; UK: Bloomsbury Publishing, 2008).
• 1953 – Dom Casmurro: A Novel. New York: Noonday Press (Berkeley: University of California Press, 1966; republished as Dom Casmurro. Lord Taciturn. London: Peter Owen, 1992; Dom Casmurro: A Novel. New York: Oxford University Press, 1997).
• 1954 – Philosopher or Dog? New York: Avon Books (republished as The Heritage of Quincas Borba. New York: W.H. Allen, 1957; New York: Farrar, Straus and Giroux, 1992; republished as Quincas Borba: A Novel. New York: Oxford University Press, 1998).
• 1963 – The Psychiatrist, and Other Stories. Berkeley: University of California Press.
• 1965 – Esau and Jacob. Berkeley: University of California Press.
• 1970 – The Hand & the Glove. Lexington: University Press of Kentucky.
• 1972 – Counselor Ayres' Memorial. Berkeley: University of California Press (republished as The Wager: Aires' Journal. London: Peter Owen, 1990; also republished as The Wager, 2005).
• 1976 – Yayá Garcia: A Novel. London: Peter Owen (republished as Iaiá Garcia. Lexington: University Press of Kentucky, 1977).
• 1977 – The Devil's Church and Other Stories. Austin: University of Texas Press (New York: HarperCollins Publishers Ltd, 1987).
• 1984 – Helena: A Novel. Berkeley: University of California Press.
• 2008 – A Chapter of Hats and Other Stories. London: Bloomsbury Publishing.
• 2012 – The Alienist. New York: Melville House Publishing.
• 2013 – Resurrection. Pennsylvania: Latin American Literary Review Press.
• 2013 – The Alienist and Other Stories of Nineteenth-century Brazil. Indianapolis: Hackett Publishing.
• 2014 – Ex Cathedra: Stories by Machado de Assis — Bilingual Edition. Hanover, Conn.: New London Librarium.
• 2016 – Miss Dollar: Stories by Machado de Assis — Bilingual Edition. Hanover, Conn.: New London Librarium.
• 2018 – Trio in A-Minor: Five Stories by Machado de Assis—Bilingual Edition. Hanover, Conn.: New London Librarium.
• 2018 - The Collected Stories of Machado de Assis. New York : Liveright & Company.
• 2018 – Good Days!: The Bons Dias! Chronicles of Machado de Assis (1888-1889) — Bilingual Edition. Hanover, Conn.: New London Librarium.

Ελληνικές μεταφράσεις

• Helena (Έλενα)
  • μτφ. Νίκος Πρατσίνης (εκδ. "Gutenberg", 2016)
• Ο alienista (Ο Φρενίατρος)
  • μτφ. Άννυ Σπυράκου (εκδ. "Αλεξάνδρεια", 1992)
• Trilogia Realista (Ρεαλιστική τριλογία )
  • Memorias postumas de Braz Cubas (Μεταθανάτια απομνημονεύματα του Μπραζ Κουμπάς)
    • μτφ. Λήδα Μοσχονά, ως «Επιτάφιος για ένα μικρό νικητή» (εκδ."Αστάρτη", 1984)
    • μτφ. Μαρία Παπαδήμα (εκδ. "Gutenberg", 2017)
  • Quincas Borba
    • μτφ. Μαρία Παπαδήμα (εκδ. "Gutenberg", 2017)
  • Don Casmurro
    • μτφ. Μαρία Παπαδήμα (εκδ. "Gutenberg", 2017)

Τίτλοι και τιμές

Τίτλοι

• Ιδρυτικό μέλος της Βραζιλιάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων (1896–1908).
• Πρόεδρος της Βραζιλιάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων (1897–1908).

Τιμές

• Αυτοκρατορία της Βραζιλίας : Ιππότης του Τάγματος των Ρόδων (1867).
• Αυτοκρατορία της Βραζιλίας : Αξιωματικός του Τάγματος των Ρόδων (1888).

Παραπομπές

• Bueno, Eduardo (2003). Brasil: Uma História. 1ª ed. São Paulo: Ática. (Πορτογαλικά)
• Encilopédia Barsa (1987). Volume 10: "Judô – Mercúrio". Rio de Janeiro: Encyclopædia Britannica do Brasil. (Πορτογαλικά)
• Daniel, G. Reginald (2012). Machado de Assis: Multiracial Identity and the Brazilian Novelist. University Park, PA: Penn State Press. [1]
• Scarano, Júlia Maria Leonor (1969). Grandes Personagens da Nossa História. São Paulo: Abril Cultural. (Πορτογαλικά)
• Vainfas, Ronaldo (2002). Dicionário do Brasil Imperial. Rio de Janeiro: Objetiva. (Πορτογαλικά)

Περαιτέρω μελέτη

• Abreu, Modesto de (1939). Machado de Assis. Rio de Janeiro: Norte.
• Andrade, Mário (1943). Aspectos da Literatura Brasileira. Rio de Janeiro: Americ. Ed.
• Aranha, Graça (1923). Machado de Assis e Joaquim Nabuco: Comentários e Notas à Correspondência. São Paulo: Monteiro Lobato.
• Barreto Filho (1947). Introdução a Machado de Assis. Rio de Janeiro: Agir.
• Bettencourt Machado, José (1962). Machado of Brazil, the Life and Times of Machado de Assis, Brazil's Greatest Novelist. New York: Charles Frank Publications.
• Bosi, Alfredo. (Organizador) Machado de Assis. São Paulo: Editora Atica, 1982.
• Bosi, Alfredo (2000). Machado de Assis: Ο Enigma do Olhar. São Paulo: Ática.
• Broca, Brito (1957). Machado de Assis e a Política. Rio de Janeiro: Organização Simões Editora.
• Chalhoub, Sidney (2003). Machado de Assis, Historiador. São Paulo: Companhia das Letras.
• Cheney, et al. (editors) (2014) Ex Cathedra: Stories by Machado de Assis--Bilingual Edition. Hanover, CT:New London Librarium (ISBN 978-0985628482)
• Corção, Gustavo (1956). Machado de Assis. Rio de Janeiro: Agir.
• Coutinho, Afrânio (1959). A Filosofia de Machado de Assis e Outros Ensaios. Rio de Janeiro: São José.
• Dantas, Júlio (1940). Machado de Assis. Lisboa: Academia das Ciências.
• Dixon, Paul B. (1989). Retired Dreams: Dom Casmurro, Myth and Modernity. West Lafayette: Purdue University Press.
• Faoro, Raimundo (1974). Machado de Assis: Pirâmide e ο Trapézio. São Paulo: Cia. Ed. Nacional.
• Fitz, Earl E. (1989). Machado de Assis. Boston: Twayne Publishers.
• Gledson, John (1984). The Deceptive Realism of Machado de Assis. Liverpool: Francis Cairns.
• Gledson, John (1986). Machado de Assis: Ficção e História. Rio de Janeiro: Paz & Terra.
• Goldberg, Isaac (1922). "Joaquim Maria Machado de Assis." In: Brazilian Literature. New York: Alfred A. Knoff, pp. 142–164.
• Gomes, Eugênio (1976). Influências Inglesas em Machado de Assis. Rio de Janeiro: Pallas; Brasília: INL.
• Graham, Richard (ed.). Machado de Assis: Reflections on a Brazilian Master Writer. Austin, TX: University of Texas Press, 1999.
• Lima, Alceu Amoroso (1941). Três Ensaios sobre Machado de Assis. Belo Horizonte: Paulo & Bruhm.
• Magalhães Jr, Raimundo (1981). Vida e Obra de Machado de Assis. Rio de Janeiro/Brasília: Civilização Brasileira/INL.
• Maia Neto, José Raimundo (1984). Machado de Assis, the Brazilian Pyrrhonian. West Lafayette, Ind.: Purdue University Press.
• Massa, Jean-Michel (1971). A Juventude de Machado de Assis. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira.
• Merquior, José Guilherme (1971). "Machado de Assis e a Prosa Impressionista." In: De Anchieta a Euclides; Breve História da Literatura Brasileira. Rio de Janeiro: José Olympio, pp. 150–201.
• Meyer, Augusto (1935). Machado de Assis. Porto Alegre: Globo.
• Meyer, Augusto (1958). Machado de Assis 1935–1958. Rio de Janeiro: Livraria São José.
• Montello, Jesué (1998). Os Inimigos de Machado de Assis. Rio de Janeiro: Editora Nova Fronteira.
• Nunes, Maria Luisa (1983). The Craft of an Absolute Winner: Characterization and Narratology in the Novels of Machado de Assis. Westport, Conn.: Greenwood Press.
• Paes, José Paulo. (1985). Gregos e Baianos: Ensaios. São Paulo: Brasiliense.
• Pereira, Astrogildo (1944). Interpretação. Rio de Janeiro: Casa do Estudante do Brasil.
• Miguel-Pereira, Lúcia (1936). Machado de Assis: Estudo Critíco e Biográfico. São Paulo: Cia. Ed. Nacional.
• Schwarz, Roberto (2000). Ao Vencedor as Batatas. São Paulo: Duas Cidades/Editora34.
• Schwarz, Roberto (1997). Duas Meninas. São Paulo: Companhia das Letras.
• Schwarz, Roberto (1990). Um Mestre na Periferia do Capitalismo. São Paulo: Duas Cidades. Trans. as A Master on the Periphery of Capitalism. Trans. and intro. John Gledson. Durham: Duke UP, 2001.
• Taylor, David (2002). "Wry Modernist of Brazil's Past." Américas, Nov.-Dec., issue. Washington, DC.
• Veríssimo, José (1916). História da Literatura Brasileira. Rio de Janeiro: Livrarias Aillaud & Bertrand.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• (Πορτογαλικά) Machado de Assis Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine. at Brasialiana, University of São Paulo (digitalized first editions of all the books in PDF)
• (Πορτογαλικά) Complete Works of Machado de Assis – Brazilian Ministry of Education
• (Πορτογαλικά) MetaLibri Digital Library
  • Contos Fluminenses
  • Dom Casmurro
  • Memórias Póstumas de Bras Cubas
  • Quincas Borba
• (Πορτογαλικά) Machado de Assis a literary biography.
• (Πορτογαλικά) Books of Machado de Assis in Biblioteca Virtual do Estudante de Língua Portuguesa.
• Manuscrito de Machado de Assis – Handwritten pieces
• Espaço Machado de Assis
• João Cezar de Castro Rocha, "Introduction: Machado de Assis, the Location of an Author"
• Έργα του/της Machado de Assis στο Project Gutenberg
• Έργα της/του ή για την/τον Ζουακίμ Μαρία Μασάντου ντε Ασσίς στο Internet Archive