Εν τούτω νίκα

Λεπτομέρεια από βυζαντινό χειρόγραφο του 9ου αιώνα, που εικονίζει τη νίκη του Μ. Κωνσταντίνου επί του Μαξεντίου στη Μιλβία Γέφυρα και το όραμά του: έναν Σταυρό με την ελληνική επιγραφή «ἐν τούτῳ νίκα».

Λεπτομέρεια από τη νωπογραφία «Το Όραμα του Σταυρού», έργο βοηθών του Ραφαήλ, που δείχνει το όραμα του Μ. Κωνσταντίνου, με την επιγραφή «Ἐν τούτῳ νίκα» και πάλι στα ελληνικά.

Το «In hoc signo vinces» σε πορτογαλικό νόμισμα του 1721, από τη βασιλεία του Ιωάννη Ε΄

Η σημαία των αδελφών Καλλέργη

Το «Ἐν τούτῳ νίκα» είναι φράση της αρχαίας ελληνικής κοινής γλώσσας, που αποδίδεται στη δημοτική ως «με αυτό να νικήσεις» ή «μέσα από αυτό θα νικήσεις». Στον δυτικό κόσμο είναι γνωστό με την παραδοσιακή ελεύθερη απόδοσή του στη λατινική γλώσσα ως In hoc signo vinces, δηλαδή «με αυτό το σημείο/σύμβολο θα νικήσεις/κατακτήσεις». Αποτελεί σημαντική φράση στην ιστορία του Χριστιανισμού εξαιτίας της ακόλουθης παραδόσεως.

Η ιστορία

Ο Λεύκιος Καικίλιος Φιρμιανός Λακτάντιος (περ. 240 – περ. 320) ήταν Χριστιανός συγγραφέας και σύμβουλος του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνoυ Α΄ (καθώς και δάσκαλος του γιου του), που καθοδηγούσε τη θρησκευτική πολιτική του Αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Στο έργο του De Mortibus Persecutorum ο Λακτάντιος διασώζει την ιστορία ενός οράματος του Κωνσταντίνου που περιείχε το Χριστόγραμμα Χ-Ρ ή τον χριστιανικό Σταυρό και την επιγραφή «Ἐν τούτῳ νίκα». Το πλήρες κείμενο σώζεται σε ένα μόνο χειρόγραφο, που έχει τον τίτλο Lucii Caecilii liber ad Donatum Confessorem de Mortibus Persecutorum.

Ο επίσης σύγχρονος των συμβάντων ιστορικός της Εκκλησίας επίσκοπος Ευσέβιος της Καισαρείας γράφει ότι ο Κωνσταντίνος προχωρούσε με τη στρατιά του (δεν προσδιορίζει την τοποθεσία, αλλά προφανώς δεν ήταν στο στρατόπεδό του στη Ρώμη), όταν κοίταξε πάνω προς τον Ήλιο και είδε ένα Σταυρό φωτός επάνω από τον Ήλιο και μαζί του την ελληνική φράση «ΕΝ ΤΟΥΤΩΙ ΝΙΚΑ»

Αρχικώς ο Κωνσταντίνος δεν κατενόησε τη σημασία του οράματος, αλλά τη νύχτα που ακολούθησε είδε ένα όνειρο στο οποίο ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός του εξήγησε ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει το σημείο του Σταυρού κατά των εχθρών του. Κατόπιν ο Ευσέβιος περιγράφει το Labarum, δηλαδή το στρατιωτικό έμβλημα που προηγείτο του στρατεύματος στην πορεία, του Κωνσταντίνου στους μετέπειτα αγώνες του κατά του Λικινίου, που είχε αλλάξει και αντί των ομοιωμάτων των αρχαίων θεών έφερε το Χριστόγραμμα. Οι αφηγήσεις των Λακταντίου και Ευσεβίου, παρά το ότι δεν συμφωνούν εντελώς μεταξύ τους, έχουν συνδεθεί με τη Μάχη στη Μιλβία Γέφυρα (ή Μουλβία Γέφυρα), δίπλα στη Ρώμη, την 28η Οκτωβρίου του 312 μ.Χ., και συγχωνεύθηκαν στη λαϊκή πίστη ότι ο Κωνσταντίνος είδε το σύμβολο το απόγευμα ή το βράδυ που προηγήθηκε της μάχης αυτής. Από τότε ακολούθησε όλο και πιο φιλοχριστιανική πολιτική, εδραιώνοντας τον Χριστιανισμό και φθάνοντας να βαπτισθεί και ο ίδιος Χριστιανός την τελευταία εβδομάδα της ζωής του.

Η φράση υπάρχει σε περίοπτη θέση ως «μότο» πάνω σε μια ξεδιπλωμένη λωρίδα με έναν Σταυρό στα αριστερά της, κάτω από ένα παράθυρο της Βασιλικής Κλίμακας, δίπλα σε έφιππο ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α΄, στο Αποστολικό Ανάκτορο του Βατικανού. Οι αυτοκράτορες και άλλοι μονάρχες που είχαν προηγουμένως υποβάλει τα σέβη τους στον Πάπα, κατέβαιναν τη Βασιλική Κλίμακα και θα παρατηρούσαν το μότο, θα σκέπτονταν το όραμα του Κωνσταντίνου Α΄ και θα θυμόνταν να ακολουθήσουν τον δρόμο του Σταυρού. Εξάλλου μεγάλη νωπογραφία με τίτλο «Το Όραμα του Σταυρού», που απεικονίζει τη μάχη στη Μιλβία Γέφυρα και το όραμα, υπάρχει στο ίδιο Ανάκτορο, στη λεγόμενη Αίθουσα του Κωνσταντίνου, και είναι έργο βοηθών του Ραφαήλ.

Το Βασίλειο της Πορτογαλίας χρησιμοποιεί αυτή τη φράση ως μότο ήδη από το 1139, σύμφωνα με την παράδοση των Λουσιάδας.

Χρήση ως έμβλημα

Εξαιτίας της ιστορικής της σημασίας, η φράση έχει χρησιμεύσει ως έμβλημα σε πολλές χριστιανικές χώρες εδώ και αιώνες, συνήθως στη λατινική μορφή της. Μερικά από αυτά τα εμβλήματα είναι:

Στρατιωτικά

• Θυρεός του Λευκού Στρατού της Ρωσίας στον εμφύλιο πόλεμο κατά των Κομμουνιστών το 1919 (ρωσ. «Этим побеждай»)
• Λάβαρα της «Ιρλανδικής Ταξιαρχίας» του Γαλλικού Στρατού.
• Λάβαρο και μότο της 4ης Ταξιαρχίας Φρουρών (σήμερα 2η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία «Pauci» — «οι Αράχνες») του στρατού της Κροατίας
• Λάβαρο των Σανφεντιστών το 1799
• Πίσω όψη της σημαίας του Ιερού Λόχου στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
• Έμβλημα και σημαία της 22ης Ταξιαρχίας Τεθωρακισμένων (XXII ΤΘΤ) του Ελληνικού Στρατού
• Μότο της Ακτοφυλακής του Μαυρίκιου
• Μότο των Τμημάτων Αναγνωρίσεως των Ενόπλων Δυνάμεων της Φινλανδίας
• Μότο του 2ου Τάγματος του Νορβηγικού Στρατού

Οργανισμοί

• Μότο στο Ιερό Στρατιωτικό Κωνσταντίνειο Τάγμα του Αγίου Γεωργίου, ιταλικό ιπποτικό δυναστειακό τάγμα
• Λογότυπο του τεκτονικού Τάγματος των Ναϊτών Ιπποτών

Σχολές

• Κολέγιο του Τιμίου Σταυρού, ιησουτικό κολέγιο στο Γούστερ (Μασαχουσέτη)
• Γεωργιανό Ίδρυμα Δημόσιας Διοίκησης, στην Τιφλίδα

Διάφορα

• Η φράση απαντάται σε μερικά νομίσματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (π.χ. σε φόλλεις του Κώνστα Β΄) και του Βασιλείου της Πορτογαλίας
• Είναι ο τίτλος του πολιτικού μανιφέστου του Τζορτζ Λίνκολν Ρόκγουελ και του Αμερικανικού Ναζιστικού Κόμματος.
• Είναι το μότο στον θυρεό των πόλεων:
  • Πίλζεν της Τσεχίας
  • Μπιρκιρκάρα της Μάλτας
  • Μπαγιαμόν του Πουέρτο Ρίκο

Πηγές

• Eusebius. «1.28». Βίος Κωνσταντίνου [Vita Constantini].  Στο Internet Archive.