Ναζισμός

Το ελληνικό γαμμάδιο ως Σβάστικα, σύμβολο του Γερμανικού Νατσισμού

Ο Γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός, ή νατσισμός, ή ναζισμός (όπως καθιερώθηκε στην ελληνική) είναι η Γερμανική εκδοχή του εθνικοσοσιαλισμού που εμφανίστηκε στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 1920 ενώ το 1933 οδήγησε στην καθιέρωση δικτατορικού καθεστώτος, ιδεολογικά και προπαγανδιστικά βασιζόμενου στη φυλετική ιδέα. Το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα βρίσκει τη βάση του στην αρνητική στάση απέναντι στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, αλλά και απέναντι στον κομμουνισμό. Ο ρατσισμός και ο αντισημιτισμός αποτελούν ιδεολογικές βάσεις του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος, ενώ στους κύριους στόχους ανήκει η αναθεώρηση της συνθήκης των Βερσαλλιών, οι σκληροί όροι της οποίας θεωρήθηκαν μετά την ήττα στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο ταπεινωτικοί από τους Γερμανούς. Επίσης στους κύριους σκοπούς ανήκει η αντικατάσταση του μισητού δημοκρατικού συστήματος με καθεστώς που θα βασιζόταν στην αρχή της «κοινότητας» με την έννοια της εθνικής και βιολογικής ενότητας με επικεφαλής τον Φύρερ. Οι ιδεολογικές αρχές του εθνικοσοσιαλισμού και η εφαρμογή τους στην πράξη οδήγησαν στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο και στο Ολοκαύτωμα στα στρατόπεδα εξόντωσης.

Ο όρος «εθνικοσοσιαλισμός»

Ο όρος «εθνικοσοσιαλισμός» (γερμ. Nationalsozialismus) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο Maurice Barrès το 1898 ενώ τα πρώτα εθνικοσοσιαλιστικά κόμματα ήταν το Τσέχικο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα και το Γαλλικό εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς εθνικοσοσιαλιστές για να χαρακτηρίσουν το κίνημα, ενώ ο όρος ναζισμός, o οποίος στην Γερμανία χρησιμοποιείται πολύ σπάνια (οι εθνικοσοσιαλιστές δεν τον χρησιμοποιούσαν καν), προέρχεται από την αγγλική λέξη nazism, η οποία με το μέρος της έχει την ρίζα της στην συντόμευση της γερμανικής λέξης Nationalsozialismus (εθνικοσοσιαλισμός). Σαν όρος, ο εθνικοσοσιαλισμός βρίσκει την βάση του στο πρόγραμμα του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος από το 1920, το οποίο υποστηρίζει μια εν μέρει σοσιαλιστική κοινωνία.

Μετά την πτώση του Τρίτου Ράιχ ο όρος του εθνικοσοσιαλισμού υιοθετήθηκε από την κατοπινή Δυτική Γερμανία, ενώ στην Ανατολική Γερμανία, όπως και στην ΕΣΣΔ καθιερώθηκε ο όρος του χιτλερισμού (Hitlerfaschismus). Ως νατσιστές ή ναζίστές (εσφαλμένα) χαρακτηρίζονται οι υποστηρικτές του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος.

Κύρια χαρακτηριστικά του Γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού

Δεν είναι βέβαιο το κατά πόσο υπήρξε μια ενιαία εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία. Σχετικά με το θέμα αυτό, ο Χανς Φρανκ (γενικός διοικητής της κατεχόμενης Πολωνίας) κατέθεσε στις δίκες της Νυρεμβέργης ότι υπήρξαν σε αριθμό τόσοι εθνικοσοσιαλισμοί, όσο υπήρξαν και εθνικοσοσιαλιστές. Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό, αφού είναι άγνωστο εάν ο εθνικοσοσιαλισμός θα επιβίωνε χωρίς τον Φύρερ, τον κεντρικό πυρήνα δηλαδή, γύρω από τον οποίο είχε χτιστεί ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.

Ως κύρια χαρακτηριστικά μπορούν να αναφερθούν τα εξής:

• Ρατσισμός και, κυρίως, αντισημιτισμός, ο οποίος οδήγησε στο Ολοκαύτωμα, όπως και η εξύμνηση της «άρειας και γερμανικής φυλής».
• Ευγονική και «φυλετική υγιεινή», η οποία επιβάλλεται στο λαό με τους φυλετικούς Νόμους της Νυρεμβέργης και το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4
• Συγγένεια με τον φασισμό, η οποία μεταξύ άλλων φαίνεται και στην σκηνοθέτηση προπαγανδιστικών διοργανώσεων.
• Αντίθεση με τον μαρξισμό, τον κομμουνισμό, τον μπολσεβικισμό και τον καπιταλισμό.
• Απολυταρχισμός – Άρνηση της δημοκρατίας μέσω της σύνθλιψης πολιτικών κομμάτων και συνδικάτων και του περιορισμού της ελευθερίας τύπου και έκφρασης.
• Εκτενής δύναμη για τις μυστικές υπηρεσίες και τους πληροφοριοδότες (βλ. Γκεστάπο).
• Σύστημα Φύρερ – Συγκέντρωση της εξουσίας σε μια κεντρική ηγετική προσωπικότητα, καθώς επίσης και ανάλογη ιεραρχική συνέχεια προς τα κάτω (ιεραρχική πυραμίδα).
• Μιλιταρισμός
• Ιδεολογία της Volksgemeinschaft, της εθνικής και βιολογικής ενότητας δίχως κοινωνικό αγώνα.
• Πολιτική ζωτικού χώρου (lebensraum), απαίτηση ζωτικού χώρου στην ανατολή, υπεράσπιση «αίματος και χώματος» (Blut und Boden).
• Πρωσικές αρετές και το φιλοσοφικό κίνημα του γερμανικού ιδεαλισμού.

Όπως και ο φασισμός στην Ιταλία, τον οποίο ο ίδιος ο Μουσολίνι χαρακτήριζε ως «συγχώνευση του κεφαλαίου και του κράτους», έτσι και οι εθνικοσοσιαλιστές υποστηρίχθηκαν οικονομικά από Γερμανούς όπως επίσης και ξένους επιχειρηματίες ως ανάχωμα ενάντια στο μπολσεβικισμό.

Ο αντισημιτισμός στην Γερμανία, 1 Απριλίου 1933: «Γερμανοί αμυνθείτε! Μην αγοράζετε από Εβραίους!»

Ο γερμανικός αντισημιτισμός προήλθε από διαφορετικές και εν μέρει αντιφατικές κοινωνικές κατευθύνσεις. Βάσει αυτών, οι Εβραίοι είχαν την ευθύνη για οποιαδήποτε κοινωνική κρίση, όπως την ανεργία, την αστικοποίηση, την ερήμωση της επαρχίας, κλπ. Μια εθνικοσοσιαλιστικής προελεύσεως θεωρία συνωμοσίας τούς παρουσίαζε ως υπαίτιους του σοβιετικού μπολσεβικισμού, όπως συγχρόνως και του θανάσιμου εχθρού του, της αγγλοαμερικανικής κεφαλαιοκρατίας, κοινός στόχος των οποίων ήταν η σύνθλιψη της Γερμανίας. Γενικώς οι Εβραίοι θεωρούνταν αποσυνθετικό στοιχείο για την κοινωνία, καθώς επίσης και κατωτέρα φυλή. Οι Εθνικοσοσιαλιστές έστησαν ολόκληρη επιχείρηση (Επιχείρηση Ράινχαρντ) για να εξοντώσουν όλους τους Εβραίους τόσο στην Γερμανία όσο και στις κατεχόμενες χώρες. Δημιουργήθηκαν, έτσι, τα Ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, στα οποία βρήκαν τον θάνατο περίπου 6.000.000 Εβραίοι.

Ο όρος της φυλής αποτελούσε κεντρική έννοια της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας. Τέθηκε ως αίτημα η «ανωτερότητα της άρειας φυλής», η οποία έπρεπε οπωσδήποτε να προστατευτεί από την ανάμειξη με άλλες φυλές που θα αποτελούσε «επιβλαβή επιρροή». Η ανάγκη αυτή για τη συντήρηση της αποκαλούμενης «αγνότητας του αίματος» στάθηκε λόγος για τους νόμους της Νυρεμβέργης, οι οποίοι απαγόρευαν το γάμο μεταξύ Γερμανών και «κυρίως διαφορετικής φυλής» ξένων. Η εξόντωση ή η υποχρεωτική στείρωση ψυχικά ασθενών και εγκληματιών (Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4), είχε, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, ως στόχο τον περιορισμό της μετάδοσης "ανεπαρκών" γονιδίων στις επόμενες γενεές.

Συγχρόνως, αναπτύχθηκε πολεμική βιομηχανία, πρώτα κρυφά, λόγω της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Αργότερα, όταν ο Χίτλερ αποφάσισε να αγνοήσει την Συνθήκη, φανερά. Στόχος του Χίτλερ, όπως και άλλων υψηλόβαθμων στελεχών του NSDAP ήταν μια σειρά από επιθετικούς πολέμους, όταν πλέον οι Ένοπλες Δυνάμεις (Βέρμαχτ) της χώρας θα ήταν αρκετά ισχυρές. Σχεδίαζαν να απομονώσουν διάφορες χώρες κατά σειρά και κατόπιν να τις εξουδετερώσουν. Όσον αφορά τον τελικό στόχο των πολέμων αυτών, οι απόψεις διαφέρουν: Ενώ πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι στόχος ήταν η κατάκτηση της ηπειρωτικής Ευρώπης και της δυτικής ΕΣΣΔ μέχρι την γραμμή Αρχαγκέλσκ - Καύκασος - Ουράλια και ο εποικισμός με γερμανικούς πληθυσμούς, άλλοι θεωρούν ότι ο Χίτλερ είχε στόχο την παγκόσμια κυριαρχία. Η γερμανική κυριαρχία στις κατεχόμενες περιοχές θα ενισχύονταν με τον διωγμό των ανεπιθύμητων αυτοχθόνων πληθυσμών. Ο Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ, Υπουργός Ανατολικών Εδαφών, θα πει, ύστερα από τις πρώτες νίκες στην ΕΣΣΔ: "Οι Ρώσοι θα εκδιωχθούν πέρα από τα Ουράλια όρη. Θα μας ευγνωμονούν εκατό χρόνια μετά, γιατί τους επαναφέραμε στη φυσική κοιτίδα τους".

Το πρόγραμμα του NSDAP περιλάμβανε τις παρακάτω 25 θέσεις:

1. Απαιτούμε την ένωση ολόκληρης της Γερμανίας σε μια Μείζονα Γερμανία πάνω στη βάση του εθνικού αυτοπροσδιορισμού.
2. Απαιτούμε ισότητα δικαιωμάτων του Γερμανικού Λαού στις σχέσεις του με άλλα Έθνη και την κατάργηση των συνθηκών των Βερσαλλιών και του Σεν Ζερμέν (Saint-Germain).
3. Απαιτούμε γη και χώρο (αποικίες) για τη διατροφή του λαού μας και την εγκατάσταση του πλεονάζοντος πληθυσμού.
4. Μόνο μέλη του Έθνους μπορούν να είναι πολίτες του Κράτους. Μόνον αυτοί με γερμανικό αίμα, ανεξαρτήτως πεποιθήσεων, μπορούν να είναι μέλη του Έθνους. Συνεπώς, κανείς Εβραίος δεν μπορεί να ανήκει στο Έθνος.
5. Οι μη πολίτες μπορούν να ζουν στην Γερμανία ως επισκέπτες και πρέπει να υπόκεινται στην περί ξένων νομοθεσία.
6. Του δικαιώματος του εκλέγειν την Κυβέρνηση και τα νομοθετικά όργανα του Κράτους πρέπει να απολαμβάνουν οι πολίτες του Κράτους και μόνον. Απαιτούμε, κατά συνέπεια, όλα τα δημόσια αξιώματα, οιουδήποτε τύπου, είτε εντός του Ράιχ είτε σε ελάσσονες περιοχές, να μην αποδίδονται σε άλλους ει μη σε πολίτες του Κράτους. Είμαστε αντίθετοι προς την διεφθαρμένη κοινοβουλευτική τακτική της πλήρωσης κρατικών θέσεων σύμφωνα με κομματικές πεποιθήσεις και χωρίς αναφορά στον χαρακτήρα ή στις ικανότητες.
7. Απαιτούμε το Κράτος να εκπληρώσει το πρωταρχικό του καθήκον για να εξασφαλίσει τα προς το ζην σε όλους τους πολίτες του. Αν αποδειχθεί αδύνατη η διατροφή ολόκληρου του πληθυσμού, οι μη πολίτες πρέπει να απελαθούν από το Ράιχ.
8. Η μετανάστευση όλων των μη Γερμανών προς την χώρα πρέπει να απαγορευθεί. Απαιτούμε όλοι οι μη Γερμανοί, που εισήλθαν στην χώρα μετά τις 2 Αυγούστου 1914, να κληθούν να εγκαταλείψουν άμεσα την Γερμανία.
9. Όλοι οι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.
10. Πρέπει να είναι πρωταρχικό καθήκον κάθε πολίτη να εκτελεί χειρωνακτική ή νοητική εργασία. Οι δραστηριότητες κάθε ατόμου δεν πρέπει να έρχονται σε σύγκρουση με το γενικό συμφέρον, αλλά πρέπει να συμπλέουν με το γενικό πλαίσιο της κοινότητας και για το καλό του συνόλου. Κατά συνέπεια, απαιτούμε: την κατάργηση της υποδούλωσης στους τόκους.
11. Την κατάργηση εισοδημάτων που δεν προέρχονται από εργασία.
12. Με την προοπτική των τρομακτικών θυσιών ζωών και περιουσιών που απαιτεί από κάθε έθνος ένας πόλεμος, ο ατομικός πλουτισμός από τον πόλεμο πρέπει να θεωρείται ως έγκλημα κατά του Έθνους. Απαιτούμε, κατά συνέπεια, την άμεση κατάσχεση όλων των κερδών που προήλθαν από τον πόλεμο.
13. Απαιτούμε την εθνικοποίηση όλων των εταιρειών που έχουν συμπήξει ενώσεις σχηματίζοντας τραστ.
14. Απαιτούμε την διανομή των κερδών μεγάλων βιομηχανικών εταιρειών.
15. Απαιτούμε εκτεταμένη ανάπτυξη της ασφάλισης των ατόμων μεγάλης ηλικίας.
16. Απαιτούμε την δημιουργία και διατήρηση υγιούς μεσαίας τάξης, την άμεση κοινωνικοποίηση των μεγάλων πολυκαταστημάτων και την παραχώρησή τους, με φθηνό αντίτιμο, σε μικρεμπόρους και ότι ο υπέρτατος σεβασμός θα επιδειχθεί στους μικρεμπόρους με την πρόταξη των Κρατικών και Κοινοτικών διαταγμάτων.
17. Απαιτούμε αναδιανομή της γης σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Έθνους μας και την ψήφιση νόμου για την απαλλοτρίωση γαιών με σκοπό την κοινοτική τους χρήση χωρίς αντάλλαγμα, την κατάργηση της εκμίσθωσης γης και την απαγόρευση κάθε κερδοσκοπίας από τη χρήση γης.
18. Απαιτούμε την αμείλικτη δίωξη όσων οι δραστηριότητες θίγουν το δημόσιο συμφέρον. Οι κοινοί εγκληματίες, οι τοκογλύφοι, οι κερδοσκόποι κλπ., πρέπει να τιμωρούνται με θάνατο, ανεξαρτήτως πεποιθήσεων ή φυλετικής καταγωγής.
19. Απαιτούμε το Ρωμαϊκό Δίκαιο, το οποίο υπηρετεί μια υλιστική παγκόσμια τάξη, να αντικατασταθεί από το κοινό Γερμανικό Δίκαιο.
20. Το Κράτος πρέπει να αναλάβει εκτεταμένη ανασυγκρότηση του εθνικού εκπαιδευτικού συστήματος (με σκοπό να καταστεί αυτό προσβάσιμο σε κάθε ικανό και σκληρά εργαζόμενο Γερμανό, δίνοντάς του τη δυνατότητα ανώτερης εκπαίδευσης και επιτυγχάνοντας, έτσι, πρόοδο). Το αναλυτικό πρόγραμμα όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων οφείλει να ευθυγραμμιστεί με τις πρακτικές απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. Το σχολείο οφείλει να παράσχει στον μαθητή, εκκινώντας από την πρώτη ένδειξη ευφυίας του, την κατανόηση του Έθνους και του Κράτους (μέσω της μελέτης των πολιτικών υποθέσεων). Απαιτούμε η μόρφωση χαρισματικών παιδιών από φτωχές οικογένειες, ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη ή το επάγγελμά τους, να αναλαμβάνεται από το Κράτος.
21. Το Κράτος πρέπει να διασφαλίσει ώστε τα επίπεδα υγείας του Έθνους να ανέλθουν, προστατεύοντας μητέρες και παιδιά, απαγορεύοντας την παιδική εργασία, ενισχύοντας την φυσική δύναμη μέσω νομοθεσίας για υποχρεωτική γυμναστική και άθληση και με την εκτεταμένη υποστήριξη συλλόγων εμπλεκομένων στην φυσική αγωγή των νέων.
22. Απαιτούμε την κατάργηση του μισθοφορικού στρατού και την δημιουργία ενός λαϊκού στρατού.
23. Απαιτούμε σύννομη διαμάχη της σκόπιμης πολιτικής ψευδολογίας και της διασποράς της μέσω του Τύπου. Για την δημιουργία ενός Εθνικού Γερμανικού Τύπου απαιτούμε: Όλοι οι εκδότες και συντάκτες/συνεργάτες των Γερμανόφωνων εφημερίδων να ανήκουν στο Έθνος. Ότι καμία μη Γερμανική εφημερίδα δεν μπορεί να κυκλοφορήσει χωρίς εκπεφρασμένη έγκριση του Κράτους. Δεν πρέπει να τυπώνεται στην Γερμανική γλώσσα. Οι μη-Γερμανοί πρέπει να εμποδίζονται από τον Νόμο να συμμετέχουν οικονομικά ή να επηρεάζουν Γερμανικές εφημερίδες και η ποινή για παράβαση αυτού του Νόμου πρέπει να είναι η απαγόρευση έκδοσης της εφημερίδας και η άμεση απέλαση των εμπλεκομένων μη-Γερμανών. Η έκδοση εφημερίδων που δεν προωθούν την εθνική πρόοδο πρέπει να απαγορεύεται. Απαιτούμε την δια Νόμου δίωξη όλων των τάσεων της τέχνης και της λογοτεχνίας που διαφθείρουν την εθνική ζωή και την απαγόρευση πολιτιστικών εκδηλώσεων που παραβιάζουν αυτή την απαίτηση.
24. Απαιτούμε ελευθερία όλων των θρησκευτικών δογμάτων ανά την Επικράτεια, υπό την προϋπόθεση ότι δεν απειλούν την ύπαρξή της και δεν προσβάλλουν το δημόσιο αίσθημα της Γερμανικής φυλής. Το Κόμμα υποστηρίζει το χριστιανικό δόγμα, αλλά δεν προσαρτά εαυτό σε κανένα συγκεκριμένο δόγμα. Αντιμάχεται την Ιουδαϊκή - υλιστική νοοτροπία, εσωτερική και εξωτερική, και είναι πεπεισμένο ότι το Έθνος μας μπορεί να επιτύχει την αέναη υγεία μόνο επί τη βάσει της εξής αρχής: Το κοινό συμφέρον είναι υπεράνω του ατομικού συμφέροντος.
25. Για να υλοποιηθούν όλα τα σημεία αυτού του Προγράμματος, απαιτούμε την δημιουργία ισχυρής κεντρικής διακυβέρνησης του Ράιχ, την άνευ όρων εξουσία του πολιτικού Κεντρικού Κοινοβουλίου σε ολόκληρο το Ράιχ και τις οργανώσεις του και τον σχηματισμό Ενώσεων βασισμένων σε κοινωνικά και επαγγελματικά κριτήρια για την εκτέλεση των Νόμων που ψηφίζονται από το Ράιχ σε όλα τα επιμέρους Γερμανικά κρατίδια.

Κατάληψη της εξουσίας

Αφού στις εκλογές της 5 Μαρτίου 1933 το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα απέτυχε να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Χίτλερ ήταν αναγκασμένος να συνεχίσει τον συνασπισμό με το Εθνικό Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DNVP). Ως πρόεδρος του ισχυρότερου κόμματος της βουλής, ο Πρόεδρος Πάουλ φον Χίντενμπουργκ είχε διορίσει τον Χίτλερ πέντε εβδομάδες νωρίτερα, στις 30 Ιανουαρίου, καγκελάριο της Γερμανίας. Αν και οι εθνικοσοσιαλιστές κοινοποίησαν την ημέρα αυτή ως ημέρα της «κατάληψης της εξουσίας», η διαδικασία δεν ήταν παρά μια συνηθισμένη αλλαγή Κυβέρνησης. Η κατάσταση άλλαξε με τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ στις 27 Φεβρουαρίου. Οι εθνικοσοσιαλιστές δήλωσαν ότι επρόκειτο για προσπάθεια επανάστασης των κομμουνιστών και με αναγκαστικό διάταγμα βάσει του άρθρου 48 του συντάγματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης απέκτησαν την επόμενη κιόλας μέρα την δύναμη να καταργήσουν τα εγγυημένα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτικών τους αντιπάλων (ειδικά των κομμουνιστών) και να τους καταδιώξουν.

Την απόλυτη κατάκτηση της εξουσίας πέτυχαν με τον «Εξουσιοδοτικό νόμο» (Ermächtigungsgesetz) στις 23 Μαρτίου, ο οποίος έπρεπε να ψηφιστεί από τουλάχιστον τα δυο τρίτα της βουλής. Με την απαγόρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος (KPD) και την σύλληψη πολλών σοσιαλδημοκρατών βουλευτών, ο Χίτλερ κατάφερε, με τη βοήθεια του συντηρητικού "Zentrum" και του εθνικιστικού "DNVP", να συγκεντρώσει τις απαραίτητες ψήφους. Ο «Εξουσιοδοτικός νόμος» παραχώρησε όλη την νομοθετική εξουσία στην Κυβέρνηση, ανεξάρτητα από κοινοβούλιο και Πρόεδρο. Με άλλα λόγια, το Κοινοβούλιο επέτρεψε την ενοποίηση της εκτελεστικής εξουσίας με την νομοθετική και, με τον τρόπο αυτό, έγινε περιττό. Με την απόφαση αυτή αρχίζει στη Γερμανία η περίοδος της εθνικοσοσιαλιστικής δικτατορίας, γνωστή και ως εποχή του «Τρίτου Ράιχ».

Εθνικοσοσιαλισμός στην Ελλάδα

Ο Εθνικοσοσιαλισμός στην Ελλάδα υπήρξε κάτα την διάρκεια του Δικτατορικού Καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά 1936 - 1940 ο οποίος στάθηκε αντίθετος του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού και του Ιταλικού Φασισμού.

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

• Ian Kershaw (αγγλ. The Nazi Dictatoship) Qu'est-ce que le nazisme? Gallimard, ISBN 2-07-040351-3

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λουκάς Ιωάννης, Εθνικοσοσιαλισμός και Ελληνισμός. Η φαντασίωση του Ελληνισμού στην Εθνικοσοσιαλιστική Ιδεολογία, Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών, 1991