Μετάβαση στο περιεχόμενο

Βιομηχανικός σχεδιασμός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
 Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης.
Αίτιο: Χρειάζεται σωστή απόδοση των ξένων όρων των πηγών και της βιβλιογραφίας, στην ελληνική και επικαιροποίηση περιεχομένου. Λείπουν παραπομπές.
Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τα λήμματα πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων.
Ένα σκίτσο από των Τσαρλς Ιμς που επεξηγεί τη διαδικασία σχεδίου του

Ο βιομηχανικός σχεδιασμός ή σχεδιασμός προϊόντων (ή σπανιότερα προϊοντικός σχεδιασμός) (Industrial Design ή Product Design) δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με τον καταμερισμό της εργασίας στην βιομηχανία. “Βιομηχανικός Σχεδιασμός είναι η επαγγελματική ειδικότητα της σχεδίασης και εξέλιξης ιδεών και των χαρακτηριστικών που τις διέπουν, βελτιώνουν τη λειτουργία και την αισθητική προϊόντων και συστημάτων αυτών, με σκοπό την, εξίσου, μέγιστη ωφέλεια, τόσο του κατασκευαστή όσο και του χρήστη.”[1]

Σύμφωνα με τον ορισμό του ICSID (International Council of Societies of Industrial Design), “Ο σχεδιασμός (προϊόντων) είναι μια δημιουργική εργασία, της οποίας σκοπός είναι να ορίσει τις ποικίλες ποιότητες των προϊόντων ή συστημάτων προϊόντων. Ο σχεδιασμός ενός προϊόντος είναι ο κεντρικός παράγοντας που δίνει στην τεχνολογία ένα “ανθρώπινο” πρόσωπο, έτσι ώστε να γίνει ελκυστική σε αυτόν που απευθύνεται προς χρήση. Ο σχεδιασμός, επίσης, είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες πολιτισμικής και οικονομικής ανταλλαγής μεταξύ ανθρώπων.”.

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ευρώπη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μιχαελ Θόνετ, 1850
Η καρέκλα B3 (ή Wassily) του 1927, ένα από τα διασημότερα αντικείμενα που σχεδίασε ο Marcel Breuer.
Marcello Nizzoli, Αριθμομηχανή Divisumma 24 για την Olivetti (1956)

Παρότι ο Θόνετ σχεδίασε και έφτιαξε τις βιομηχανοποιημένες καρέκλες για χώρο καφέ (δηλαδή, καφενείου), ως προάγγελων των σύγχρονων επίπλων το 1859, χρειάστηκαν πολλά έτη έως ότου καθιερωθεί το βιομηχανικό σχέδιο. Το μοντέλο Νο 14 έσπασε ρεκόρ, (αφού πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είχαν πωληθεί περισσότερα από πενήντα εκατομμύρια μονάδες). Συνδύασε τον βιομηχανικό τρόπο παραγωγής με τη νέα τεχνολογία κάμψης του ξύλου με ατμό. Ακολούθως της επιτυχίας αυτής, οι απόγονοί του συνεργάστηκαν με πολλούς σχεδιαστές.

Κατά την εποχή του Αρ Νουβό, οι πρώτες επιχειρήσεις ανακαλύπτουν την σχεδίαση των προϊόντων, ως πλεονέκτημα της σχέσης με τον χρήστη. Επαγγελματίες βιομηχανικοί σχεδιαστές, όμως, δεν υπάρχουν. Τα γνωστά πρόσωπα είναι καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες που ειδικεύονται στον σχεδιασμό προϊόντων. Ο πρώτος σχεδιαστής, αρμόδιος για μια ολοκληρωμένη ταυτότητα, είναι ο καλλιτέχνης Πέτερ Μπέρενς, υπάλληλος της AEG, το 1910. Λίγα χρόνια αργότερα ακολουθεί η ιταλική Olivetti.

Το 1920, οι σχεδιαστές στρέφονταν σε απλά και γεωμετρικά σχεδιαστικά θέματα (μοτίβα), πιστεύοντας πως κατασκευάζονταν ευκολότερα και κατά αυτό τον τρόπο θα κάλυπταν καλύτερα τις ανάγκες του ευρύτερου κοινού (Λειτουργισμός (σχεδιασμός)). Επίσης, η πλειονότητα των σχεδιαστών θεωρούσε ότι το διακοσμητικό στοιχείο είναι παραπλανητικό. Αυτή η άποψη ακολουθήθηκε και επεκτάθηκε από τη σχολή του Μπαουχάους (Bauhaus -Hochschule für Gestaltung), της οποίας η λειτουργία τερματίστηκε από τους Ναζί στο Dessau της Γερμανίας. Δύο γνωστά συνθήματα που συνδέονται με αυτήν, είναι τα "Weniger ist mehr" (ελλ. μφ. λιγότερο είναι περισσότερο) και "Form follows Function" (ελλ. μφ. η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία). Γνωστοί εκπρόσωποι της σχολής Μπαουχάους ήταν οι Μις βαν ντερ Ρόε, Βάλτερ Γκρόπιους, Βασίλι Καντίνσκυ, Herbert Bayer, Marianne Brandt και Μαρσέλ Μπρόιερ.

Το 1955, ιδρύεται στη Δυτική Γερμανία μια νέα σημαντική σχολή, η Σχολή του Ουλμ (Hochschule für Gestaltung Ulm), η οποία στοχεύει να συνεχίσει τις ιδέες του Μπαουχάους και να συμβάλει στην εκπαίδευση δημοκρατικών πολιτών. Το 1968 κλείνει, αφού οι πολιτικοί διακόπτουν την χρηματοδότηση της. Γνωστοί εκπρόσωποι της είναι οι Otl Aicher, Max Bill, Hans Gugelot, Gui Bonsiepe και Tomas Maldonado.

Δύο χρόνια μετά, η Σχολή του Όφενμπαχ (από το 1832) μετονομάζεται σε Hochschule für Gestaltung Offenbach και όχι μόνο παίρνει ένα σημαντικό κομμάτι του τρόπου διδασκαλίας, αλλά δημιουργεί και τη θεωρία της «γλώσσας των προϊόντων» (Theorie der Produktsprache) ή product semantics, όπως αποκαλείται διεθνώς. Αυτή, επιτρέπει την εκτίμηση και των σχεδιασμό προϊόντων με κριτήρια, την αισθητική του σχήματος, τη συμβολική αξία και τη χρήση των σημάτων του προϊόντος.

Την ίδια εποχή στην Ιταλία, μετά από πολλά έτη, η εκπαίδευση του σχεδιαστή χωρίζεται από ετούτη του αρχιτέκτονα. Παρότι ο σχεδιασμός είχε μεγάλη σημασία για την πορεία του σύγχρονου ιταλικού κινήματος (φουτουρισμός και μοντερνισμός) και μετέπειτα της μεταπολεμικής οικονομίας, ήταν, απλά, μια εξειδίκευση των αρχιτεκτόνων. Σήμερα, το ιταλικό ντιζάιν είναι γνωστό, ιδιαίτερα για τα προϊόντα τρόπου ζωής, με εταιρίες όπως η Alessi, η B&B Italia, η iGuzzini και η Artemide.

Κατά την περίοδο του 1970, αρχίζει η κριτική στον λειτουργισμό και στο "Good Design", "Bel design", η "Gute Form". Ξεκινώντας από την Ιταλία με τον Ετόρε Σότσας και το Group Memphis, ο μεταμοντερνισμός επηρεάζει το βιομηχανικό σχεδιασμό. Η νέα «προσταγή», πλέον, είναι η επικοινωνία των αντικειμένων με τον χρήστη.

Στην Ελλάδα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρόλο που αρκετοί Έλληνες έχουν αναγνωριστεί διεθνώς ως βιομηχανικοί σχεδιαστές, όπως ο Ισσιγόνης στη Μεγάλη Βρετανία και ο Ζωγράφος στης ΗΠΑ, το επάγγελμα είναι, σχετικά, άγνωστο στο ευρύτερο κοινό. Υπήρχαν αρκετές ιδιωτικές δραστηριότητες για εγκατάσταση και δημόσιο διάλογο, περί βιομηχανικού σχεδιασμού. Το 1961, άνοιξε το Athens Design Centre με στόχο να βελτιώσει, μέσω του σχεδιασμού, την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Οι ιδρυτές ήταν σχεδιαστές, επιστήμονες και επιχειρηματίες. Το 1963 το ADC κλείνει.

Μερικοί διεθνώς γνωστοί βιομηχανικοί σχεδιαστές Έλληνες είναι:

  • Άλεκ Ισσιγόνης, ο οποίος σχεδίασε τα αυτοκίνητα Morris Minor και Austin Mini (αν και αποκήρυττε, διαρκώς, την καταγωγή του).
  • William Katavolos, σχεδιαστής επίπλων και μηχανικός.
  • Νίκος Ζωγράφος, σχεδιαστής επίπλων.
  • Αντώνιος Βολάνης, αρχιτέκτων μηχανικός Α.Π.Θ., πρώην σχεδιαστής της Matra, σχεδίασε τα αυτοκίνητα Matra Murena και Renault Espace, το πρωτότυπο Citroën Xanaë (1995), κ.α.
  • Ανδρέας Ζαπατίνας, πρώην σχεδιαστής της Alfa Romeo, σχεδίασε τα αυτοκίνητα Fiat Coupé Fiat (εσωτερικό), Barchetta (εντός κι εκτός) και Alfa Romeo 146 (εντός) & 145 (εντός κι εκτός), κατοπινός διευθυντής σχεδιαστικού τμήματος της Subaru.
  • Athan Calligeris Βιομηχανικός Σχεδιαστής των ΕΑΣ και σχεδίασε το Άρτεμης 30 συνεργάστηκε με τον Ser Alek Issiginis στην Αγγλία για το ΜΙΝΙ στην εξέλιξη του από το 1979-1982
  • Σωτήρης Κωβός, κοινωνιολόγος του Πάντειου πανεπιστημίου και απόφοιτος του Royal College of Art του Λονδίνου, διακρίθηκε με το πρωτότυπο Mazda Ταξακι και σχεδίασε, μεταξύ άλλων, τα Toyota πρωτότυπα Yaris (1997) και μοντέλα παραγωγής Yaris 3 & 5 θυρών (1999) και Yaris Verso (2000).
  • George Saridakis σχεδιαστής αυτοκίνητων της Ford, σχεδίασε το Ford Shelby GR-1 Concept
  • Τάσος Μαρινάκης, αρχιτέκτονας και απόφοιτος της Domus Academy (Μιλάνο). Απεβίωσε στα 42, έχοντας κερδίσει εθνικές και διεθνείς διακρίσεις στον χώρο του σχεδιασμού προϊόντων.
  • Στέργιος Δελιαλής, σχεδιαστής, γνωστός για την απόπειρα δημιουργίας του Μουσείου Design Θεσσαλονίκης.
  • Ιωάννης Μάριος Ψιμάδας, Γραφίστας, Βιομηχανικός Σχεδιαστής, Ειδικός Επιστήμονας. Σχεδίασε και συνέβαλε στην δημιουργία του πρώτου εκπαιδευτικού πρόγραμματος και τμήματος Computer Graphics Animation στην Ελλάδα στο κολλέγιο ΑΚΤΟ (1991). Κλήθηκε το 2001, συνέστησε το 2003 και ηγήθηκε έως το 2017, του διεθνούς κέντρου σχεδιασμού ανάπτυξης ξυριστικών προϊόντων και συσκευασιών του ομίλου BIC στην Ελλάδα. Σχεδίασε την εργονομική σειρά ξυριστικών Soleil (2004) και είχε την σχεδιαστική ηγεσία για τις σειρές Flex, Hybrid, Advance των ξυριστικών προϊόντων του ομίλου BIC.[2]

ΗΠΑ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
ΙΒΜ Selectric, σχεδιασμός: Elliot Noyes
Sony Walkman TPS-L2 (1979)

Στις ΗΠΑ, ο βιομηχανικός σχεδιασμός είχε διαφορετικό ξεκίνημα. Η αρχή γίνεται ως μια νέα διάσταση της επικοινωνίας της επιχείρησης με τον καταναλωτή. Στη δεκαετία του 1930 ανοίγουν γραφεία, τα όποια σχεδιάζουν ένα νέο εξωτερικό κέλυφος, υποσχόμενα με αυτό μια αύξηση των πωλήσεων. Όλα είχαν να ακολουθήσουν την αεροδυναμική, το λεγόμενο Streamline Design, το οποίο αφορά σε κάθε είδους αντικείμενα. Γνωστοί εκπρόσωποι είναι οι Ρέμον Λέβι, Βάλτερ Ντόρβιν Τιγκ και Henry Dreyfuss.

Στο Cranbrook Academy of Art, διδάσκει κατά τη δεκαετία του 1940 ο Φινλανδός Eliel Saarinen, μαθητές του οποίου είναι ο υιός του Έρο Ζάρινεν και ο Τσάρλς Ίμς. Τα σχέδια τους ακολουθούν μια οργανική γραμμή. Νέα σχήματα συνδυάζονται με τεχνολογική πρωτοπορία, ο λυγισμός της αντεπικολλητής ξυλείας και ο υαλοβάμβακας (fiberglass).

Μια σημαντική επιχείρηση, η οποία επηρεάζει το μεταπολεμικό αμερικανικό βιομηχανικό σχέδιο, είναι η ΙΒΜ. Εγκατέστησε ένα σχεδιαστικό τμήμα, που σχεδίαζε βασικά αντικείμενα του λειτουργικού σχεδιασμού. Πρωτοπόρος στον σχεδιασμό των ηλεκτρονικών υπολογιστών, σύντομα, γίνεται η εταιρία τεχνολογίας, Apple, η οποία, όμως, για πολλά χρόνια εξυπηρετεί μόνον ένα μικρό ποσοστό χρηστών, λόγω του αποκλειστικου, κλειστού λογισμικού της.

Ασία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με την ανάπτυξη της βιομηχανίας των ασιατικών χωρών, το βιομηχανικό σχέδιο γίνεται, επίσης, ένας σημαντικός παράγοντας στο στάδιο της μελέτης νέων προϊόντων και συστημάτων.

Εκπαίδευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παλαιότερα, οι βιομηχανικοί σχεδιαστές ήταν, συχνά, ειδικευμένοι αρχιτέκτονες ή μηχανικοί. Σήμερα, ο βιομηχανικός σχεδιασμός είναι, όχι μόνο μια καθιερωμένη ειδικότητα, αλλά υποδιαιρείται σε τομείς εξειδίκευσης, όπως ο εταιρικός σχεδιασμός (Corporate Design), ο στρατηγικός σχεδιασμός (Strategic Design) και ο σχεδιασμός αυτοκινήτων (Automotive Design η Styling).

Στην Ελλάδα, σπουδές και έρευνα σε επίπεδο ΑΕΙ παρέχονται από τη Σχολή Καλών Τεχνών Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων τεχνών του Α.Π.Θ., από την Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ., από το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων & Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με πενταετές Πρόγραμμα προπτυχιακών σπουδών και διετές μεταπτυχιακό πρόγραμμα που ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 1999.

Σε επίπεδο τεχνολογικής εκπαίδευσης, λειτουργεί το Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, με πολλές διεθνείς διακρίσεις και το Εργαστήριο Βιομηχανικού Σχεδιασμού Αντικειμένων στο Τμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης & Σχεδιασμού Αντικειμένων, του TEI Αθήνας.

Επίσης, λειτουργεί το κέντρο μεταλυκειακής εκπαίδευσης ΑΚΤΟ, που πρόκειται για κολέγιο τέχνης, Design & Media και παρέχει προγράμματα σπουδών στον κλάδο του Product Design σε συνεργασία με το Middlesex University του Λονδίνου.

Επίσης, από το ακαδημαϊκό έτος 2012–2013 το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος προσφέρει το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «MSc in Strategic Product Design» στην αγγλική γλώσσα, με τρεις κατευθύνσεις εξειδίκευσης: 1) Product Management, 2) Product Creativity & Design, 3) Industrial Design & Innovation.

Τέλος, αρκετοί Έλληνες βιομηχανικοί σχεδιαστές προέρχονται από εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού, όπως, της Ιταλίας, της Ολλανδίας της Γερμανίας.

Βιομηχανικό σχέδιο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα αφορά στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξωτερική ορατής εικόνας ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, όπως, ενδεικτικά, η γραμμή, το περίγραμμα, το χρώμα, το σχήμα, η μορφή και τα υλικά του προϊόντος ή της διακόσμησής του. Πρόκειται, δηλαδή, για μία δισδιάστατη διάπλαση μορφής (σχέδιο) ή τρισδιάστατη διάπλαση μορφής (υπόδειγμα), η οποία λόγω του αισθητικού αποτελέσματος αποτελεί πνευματικό δημιούργημα. Με τον όρο «προϊόν» νοείται και η συσκευασία, η παρουσίαση, τα γραφικά σύμβολα, τα τυπογραφικά στοιχεία, τα συστατικά που προορίζονται για συναρμολόγηση σε ένα σύνθετο προϊόν κλπ. Δεν υπάρχει δικαίωμα σε βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα, όταν τα χαρακτηριστικά που έχει η μορφή του προϊόντος υπαγορεύονται αποκλειστικά από την τεχνική του λειτουργία. Πρόκειται για νέες επινοήσεις του ανθρωπίνου πνεύματος που αφορούν ένα ενσώματο κινητό αντικείμενο. Ωστόσο, εν προκειμένω, το επινόημα δεν απαιτείται να εμπεριέχει υψηλή εφευρετική δραστηριότητα αλλά μπορεί να έχει χαμηλότερο εφευρετικό ύψος.[3]

Το γνωστικό αντικείμενό του εκτείνεται σε ευρέα ακαδημαϊκά πεδία, στα οποία, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται η ιστορία της υλικής παραγωγής, η πολιτική οικονομία, η γεωμετρία (στερεομετρία & παραστατική), η θεωρία της αισθητικής και της τέχνης, η εργονομία, η κιναισθητική, η πραξεολογία, η τεχνολογία των υλικών και η μεθοδολογία του σχεδιασμού (design methodology). Οι επαγγελματίες του βιομηχανικού σχεδιασμού (design-formgebung-formgivning κλπ) είναι βιομηχανικοί μορφοδότες που ασχολούνται δημιουργικά στους χώρους και τις εφαρμογές της ηλεκτρονικά οργανωμένης βιομηχανικής παραγωγής, προτείνοντας καινοτομίες και κατοχυρώνοντας ιδιοτυπίες.

Η προστασία των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων είναι ένα κράμα προστασίας βιομηχανικών και πνευματικών δικαιωμάτων. Επίσης, προστατεύονται και κατά τις έννομες διατάξεις περί αθέμιτου ανταγωνισμού. Προϋπόθεση για την προστασία ενός βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος, είναι αυτό να είναι νέο και να έχει ατομικό χαρακτήρα. Νέο, χαρακτηρίζεται ένα βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα, εάν μέχρι την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για την καταχώρισή του, δεν έχει διατεθεί στο κοινό κανένα πανομοιότυπο με αυτό, δηλαδή κανένα που να διαφέρει προς αυτό μόνον ως προς επουσιώδεις λεπτομέρειες[3]. Το αντικείμενο του δικαιώματος είναι το σχέδιο, που ενσωματώνεται σε ένα προϊόν παρά το προϊόν καθαυτό. Δηλαδή η προστασία δεν επεκτείνεται στη χρήση και εκμετάλλευση ενός προϊόντος που έχει τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά με το προϊόν, που ενσωματώνει το προστατευόμενο σχέδιο, εφόσον το πρώτα αναφερόμενο δεν ενσωματώνει το σχέδιο αυτό. Σχέδια μπορούν να ενσωματώνονται, σχεδόν σε κάθε προϊόν, από σοκολάτες έως κινητά τηλέφωνα, από υφάσματα έως αυτοκίνητα.

Συλλογές και μουσεία σχεδίου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Συλλογή ντιζάιν της Πινακοθήκη του Μοντέρνου (Μόναχο)

Το Μουσείο Design Θεσσαλονίκης (Thessaloniki Design Museum) ιδρύθηκε το 1993, μετά από ιδιωτική πρωτοβουλία του Στέργιου Δελιαλή. Από το 1998 λειτουργεί υπό την αιγίδα του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και διαθέτει μία μόνιμη συλλογή περίπου 2.000 αντικειμένων βιομηχανικού σχεδιασμού. Έχει χάσει την μόνιμη στέγη του, η συλλογή όμως συνεχώς μεγαλώνει και το μουσείο μένει παρόν με πολλές εκθέσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό.

Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα αναπτύσσει επίσης δραστηριότητες στον βιομηχανικό σχεδιασμό και σχετική βιβλιοθήκη.

Μερικά σημαντικά διεθνή μουσεία

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ IDSA (Industrial Design Society of America)
  2. ↑ «Ioannis Marios Psimadas Inventions, Patents and Patent Applications - Justia Patents Search». patents.justia.com. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2024. 
  3. ↑ 3,0 3,1 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ, OBI - ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ. «Βιομηχανικά Σχέδια». www.obi.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2017. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκπαιδευτικά ιδρύματα και σχολες στην Ελλάδα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Τμήμα εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, Βιομηχανικός Σχεδιασμός Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης[1]

Εκπαιδευτικά ιδρύματα και σχολές διεθνώς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Περιοδικά σχεδίου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Bernhard E. Buerdek, Geschichte, Theorie, und Praxis der Produktgestaltung, DuMont Κολονία 1991, νέα έκδοση Birkhäuser 2005
  • Οtl Aicher, the world as Design, ernst & sohn Βερολίνο 1991
  • Κουζέλης Αθανάσιος, 'Βιομηχανική Μορφοδοσία', εκδόσεις Bookstars, Αθήνα, 2019.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Α.Π.Θ.». www.vis.auth.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2021. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Βιομηχανικός_σχεδιασμός&oldid=10633265"