Αμφιαράειο

Αμφιαράειο του Ωρωπού
	Άμφιαρείον Ωρωπού
	Άποψη του θεάτρου του Αμφιαράειου
Τοποθεσία	Μαρκόπουλο Ωρωπού
Περιοχή	Αττική
Συντεταγμένες	38°17′29″N 23°50′44″E / 38.29139°N 23.84556°EΣυντεταγμένες: 38°17′29″N 23°50′44″E / 38.29139°N 23.84556°E
Είδος	Ιερό
Ιστορία
Ίδρυση	5ος αιώνας π.Χ.
Περίοδοι	Ελληνική έως Ρωμαϊκή
Εξαρτάται από	Αθήνα
Σημειώσεις
Κατάσταση	Ερειπωμένο
Ιδιοκτησία	Δημόσιο
Διαχείριση	Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
Πρόσβαση κοινού	Ναι
Ιστοσελίδα	Αμφιαράειο Ωρωπού

Το Αμφιαράειο (καθ.: Αμφιαράειον) είναι αρχαιολογικός χώρος της Αττικής. Βρίσκεται σε έναν λόφο 6 χιλιόμετρα περίπου νοτιοανατολικά του Ωρωπού, λίγο βορειοδυτικότερα από τον Κάλαμο και περίπου 50 χλμ. από την Αθήνα. Υπήρξε ιερός χώρος και μαντείο αφιερωμένο στον μυθικό ήρωα, μάντη και θεραπευτή Αμφιάραο. Κατασκευάστηκε περί τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., με την ευρύτερη περιοχή του Ωρωπού να ανήκει στους Αθηναίους.^[1] Στον χώρο λειτουργούσε μαντείο και θεραπευτήριο. Στην περιοχή πραγματοποιούνταν τα Μεγάλα Αμφιαράεια, σημαντική γιορτή που διεξαγόταν κάθε πέντε χρόνια προς τιμήν του Αμφιάραου και περιλάμβανε μουσικούς και θεατρικούς αγώνες, αλλά και αθλητικούς σε στάδιο που δεν έχει ανακαλυφθεί. Η αφορμή για την κατασκευή του Αμφιαράειου περιγράφεται από τον Αισχύλο στο έργο του «Επτά επί Θήβας».

Ο ναός του Αμφιάραου

Ο ναός του Αμφιάραου ήταν εξάστυλος ναός δωρικού ρυθμού, είχε δηλαδή πρόναο με έξι δωρικούς κίονες ανάμεσα σε παραστάδες. Ο σηκός ήταν χωρισμένος σε τρία κλίτη, το μεσαίο των οποίων φιλοξενούσε μαρμάρινο άγαλμα του Αμφιάραου. Οι διαστάσεις του ναού ήταν περίπου 28(-29) επί 14 μέτρα. Στον ναό υπήρχαν συνολικά πέντε ομάδες αγαλμάτων, που απεικόνιζαν κατά σειρά:

Τον Ηρακλή, το Δία και τον Απόλλωνα.
Ήρωες και τις γυναίκες τους.
Την Εστία, τον Ερμή και τον Αμφιάραο.
Την Αφροδίτη, τον Πάνα, την Ιασώ και την Αθηνά.
Τις νύμφες και τις ποτάμιες θεότητες του Αχελώου και του Κηφισού.

Σύμφωνα με τον Παυσανία

Παυσανίας - Ἀττικά I, 34, 3 ^[2]

[34.3] παρέχεται δὲ ὁ βωμὸς μέρη• τὸ μὲν Ἡρακλέους καὶ Διὸς καὶ Ἀπόλλωνός ἐστι Παιῶνος, τὸ δὲ ἥρωσι καὶ ἡρώων ἀνεῖται γυναιξί, τρίτον δὲ Ἑστίας καὶ Ἑρμοῦ καὶ Ἀμφιαράου καὶ τῶν παίδων Ἀμφιλόχου• Ἀλκμαίων δὲ διὰ τὸ ἐς Ἐριφύλην ἔργον οὔτε ἐν Ἀμφιαράου τινά, οὐ μὴν οὐδὲ παρὰ τῷ Ἀμφιλόχῳ τιμὴν ἔχει. τετάρτη δέ ἐστι τοῦ βωμοῦ μοῖρα Ἀφροδίτης καὶ Πανακείας, ἔτι δὲ Ἰασοῦς καὶ Ὑγείας καὶ Ἀθηνᾶς Παιωνίας• πέμπτη δὲ πεποίηται νύμφαις καὶ Πανὶ καὶ ποταμοῖς Ἀχελῴῳ καὶ Κηφισῷ. τῷ δὲ Ἀμφιλόχῳ καὶ παρ᾽ Ἀθηναίοις ἐστὶν ἐν τῇ πόλει βωμὸς καὶ Κιλικίας ἐν Μαλλῷ μαντεῖον ἀψευδέστατον τῶν ἐπ᾽ ἐμοῦ.

3. Ο βωμός είναι χωρισμένος σε διάφορα τμήματα. Το ένα είναι του Ηρακλή, του Δία και του Παιώνα [θεραπευτή] Απόλλωνα, ενώ το άλλο των ηρώων και των συζύγων τους. Στο τρίτο τιμούν την Εστία, τον Ερμή, τον Αμφιάραο και τους γιους του Αμφιλόχου. Ο Αλκμαίωνας, εξαιτίας της αδικίας προς την Εριφύλη, δεν τιμάται ούτε με τον Αμφιάραο ούτε δίπλα στον Αμφίλοχο. Το τέταρτο τμήμα του βωμού είναι αφιερωμένο στην Αφροδίτη, στην Πανάκεια, στην Ιασώ, στην Υγεία και στην Αθηνά Παιωνία [θεραπεύτρια]. Το πέμπτο είναι αφιερωμένο στις Νύμφες, στον Πάνα και στους ποταμούς Αχελώο και Κηφισό. Για τον Αμφίλοχο οι Αθηναίοι έχουν βωμό και στην πόλη και στον Μαλλό της Κιλικίας υπάρχει το πιο αλάνθαστο μαντείο της εποχής μου.

Υπόλοιπος αρχαιολογικός χώρος

Σημαντικό κτίσμα του αρχαιολογικού χώρου είναι το αρχαίο θέατρο. Κτίστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. Ήταν πέτρινο με ξύλινα καθίσματα και είχε 300 θέσεις. Η σκηνή του θεάτρου σώζεται σε καλή κατάσταση. Λίγο χαμηλότερα από το θέατρο βρισκόταν η μεγάλη στοά, μήκους 110 μέτρων και πλάτους περίπου 11 (10,78 μ.), με 39 συνολικά δωρικούς κίονες. Χρησίμευε για τη διαμονή και εγκοίμιση των επισκεπτών, ενώ υπήρχαν ξεχωριστά μπάνια για τους άντρες και τις γυναίκες στις δύο άκρες της στοάς. Κοντά στο ναό σώζεται μαρμάρινη υδραυλική κλεψύδρα, που αποτελεί σπάνιο αρχαιολογικό δείγμα υδραυλικού ωρολογίου. Δίπλα στην πηγή υπήρχε μεγάλος βωμός, του οποίου σώζεται μόνο η βάση.^[3]

Συστηματική ανασκαφή του χώρου πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1884 και 1929 και ξεκίνησε από την Αρχαιολογική Εταιρεία υπό την επιμέλεια του αρχαιολόγου Στέφανου Φιντικλή με βοηθό τον Βασίλειο Λεονάρδο, ενώ το 1885 προστέθηκε ο Γερμανός αρχαιολόγος Βίλχελμ Ντέρπφελντ (ελληνοποιημένα "Δαίρπφελδ"), που σχεδίασε το πρώτο τοπογραφικό σχέδιο του ιερού.^[4]

Σύμφωνα με τον Παυσανία

Παυσανίας - Ἀττικά I, 34, 5 ^[5]

δοκῶ δὲ Ἀμφιάραον ὀνειράτων διακρίσει μάλιστα προ<ς>κεῖσθαι• δῆλος δέ, ἡνίκα ἐνομίσθη θεός, δι᾽ ὀνειράτων μαντικὴν καταστησάμενος. καὶ πρῶτον μὲν καθήρασθαι νομίζουσιν ὅστις ἦλθεν Ἀμφιαράῳ χρησόμενος• ἔστι δὲ καθάρσιον τῷ θεῷ θύειν, θύουσι δὲ καὶ αὐτῷ καὶ πᾶσιν ὅσοις ἐστὶν ἐπὶ τῷ <βωμῷ> τὰ ὀνόματα• προεξειργασμένων δὲ τούτων κριὸν θύσαντες καὶ τὸ δέρμα ὑποστρωσάμενοι καθεύδουσιν ἀναμένοντες δήλωσιν ὀνείρατος.

Πιστεύω ότι ο Αμφιάραος είναι αφοσιωμένος κυρίως στην ερμηνεία των ονείρων: είναι σαφές ότι, όταν τον θεωρούσαν θεό, δημιούργησε ένα μαντείο για τη μαντική των ονείρων. Και το πρώτο πράγμα όταν έρθει κανείς να συμβουλευτεί τον Αμφιάραο ήταν η αυτοκάθαρση, και το τελετουργικό κάθαρσης απαιτεί να θυσιαστεί ένα κριάρι στον ίδιο τον θεό και σε όλους εκείνους των οποίων τα ονόματα είναι στο βωμό και, όταν γίνει αυτό, πρέπει να απλώσει το δέρμα του πάνω του, να ξαπλώσει και να περιμένει την αποκάλυψη του ονείρου.