Φρίντα Λιάππα

Φρίντα Λιάππα
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Φρίντα Λιάππα (Ελληνικά)
Γέννηση	10 Φεβρουαρίου 1948 (1948-02-10) Μεσσήνη
Θάνατος	28 Νοεμβρίου 1994 (46 ετών) Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Σχολή Κινηματογράφου του Λονδίνου
Ιδιότητα	ηθοποιός, σκηνοθέτης κινηματογράφου, ποιητής, δημοσιογράφος, συγγραφέας και σεναριογράφος

Η Φρίντα Λιάππα (Μεσσήνη, 10 Φεβρουαρίου 1948 – Αθήνα, 28 Νοεμβρίου 1994) ήταν Ελληνίδα σκηνοθέτιδα του κινηματογράφου και ποιήτρια.

Πρώιμη ζωή

Η Φρίντα Λιάππα γεννήθηκε στη Μεσσήνη, στις 10 Φεβρουαρίου 1948. Πατέρας, ο Ευάγγελος Λιάππας, έμπορος και μητέρα, η Ελένη Λιάππα, το γένος Κωστοπούλου, νοικοκυρά.

Αποφοιτά από το γυμνάσιο Μεσσήνης και έρχεται στην Αθήνα. Επιτυγχάνει στις εισαγωγικές εξετάσεις του Πανεπιστημίου και γράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Τη περίοδο των Ιουλιανών οργανώνεται στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Αναπτύσσει έντονη συνδικαλιστική δράση από το πρώτο πανεπιστημιακό έτος και συμμετέχει στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού «Αργώ», που εκδίδουν οι φοιτητές της Φιλοσοφικής. Στο βραχύβιο περιοδικό (μόλις 3 τεύχη) δημοσιεύει τα πρώτα της ποιήματα, μια παρουσίαση του Πέτερ Βάις με αφορμή το ανέβασμα του έργου του Ο θάνατος του Μαρά από το Θέατρο Τέχνης και ένα κείμενο με τίτλο: «Erwin Piscator. Ο επαναστάτης του θεάτρου».

Εκλέγεται στο γραφείο φοιτητών Φιλοσοφικής της Νεολαίας και, μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, περνά στην παράνομη αντιδικτατορική δράση. Συλλαμβάνεται τον Μάιο του 1968, φυλακίζεται και βασανίζεται στις Φυλακές Αβέρωφ, ενώ τον Νοέμβριο καταδικάζεται από δικαστήριο σε εξαετή κάθειρξη με πενταετή αναστολή και αποφυλακίζεται αμέσως. Διαγράφεται από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με απόφαση του πειθαρχικού τμήματος, και της αφαιρείται το διαβατήριο.

Καριέρα

Το 1972 έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον κινηματογράφο, δουλεύοντας ως σκριπτ στη ταινία του Παντελή Βούλγαρη, Το προξενιό της Άννας. Το ίδιο έτος γυρίζει την πρώτη της ταινία μικρού μήκους, με τίτλο Μετά σαράντα μέρες, παραγωγή του περιοδικού «Σύγχρονος Κινηματογράφος». Ένα χρόνο αργότερα, η Χούντα της επιστρέφει το διαβατήριο και μεταβαίνει στο Λονδίνο και σπουδάζει κινηματογράφο στο London Film School. Κάνει ταξίδια σε όλη την Ευρώπη, ενώ υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της Επανάστασης των Γαριφάλων στη Πορτογαλία τον Απρίλιο του 1974. Με τη πτώση της Χούντας τον Ιούλιο, επιστρέφει στην Ελλάδα, και ασχολείται με τη μετάφραση και τη σύνταξη του περιοδικού «Σύγχρονος Κινηματογράφος». Το 1975 επανεγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και αποφοιτά με «Λίαν Καλώς».

Το 1977 σκηνοθετεί τη δεύτερη ταινία της, με τίτλο Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις, με πρωταγωνιστές την Νένα Μεντή και τον Δημήτρη Πουλικάκο και παίρνει το Β’ βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ). Αρχίζει να σκηνοθετεί για την τηλεοπτική σειρά «Παρασκήνιο» (τα πρώτα της κομμάτια ήταν για το Ελεύθερο Θέατρο και τον Δημήτρη Μητροπάνο). Έγραψε κινηματογραφική κριτική για τα περιοδικά «Αντί» και «Σύγχρονος Κινηματογράφος», κι αυτή η συνεργασία της θα κρατήσει μέχρι το 1980. Παράλληλα, εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη στην πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του Δημήτρη Μαυρίκιου Στο δρόμο του Λαμόρε, και σκηνοθετεί οπτικοακουστικά αφιερώματα για Έλληνες μουσικούς. Το 1980, σκηνοθετεί την τρίτη της ταινία μικρού μήκους, με τίτλο Απεταξάμην, και παίρνει το Β’ βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το βραβείο της ΠΕΚΚ, το βραβείο καλύτερης ταινίας και το βραβείο κοινού στο Φεστιβάλ Δράμας. Εκδίδει την πρώτη της ποιητική συλλογή, με τίτλο Λυρικός επίλογος της οδού Πατησίων. Το 1981 καταξιώνεται με τη πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της, με τίτλο Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί. Η ταινία βραβεύεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με τα βραβεία πρωτεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, γυναικείας ερμηνείας, φωτογραφίας, μοντάζ, καθώς και το βραβείο της ΠΕΚΚ. Συμμετέχει στα Φεστιβάλ Βερολίνου (Panorama), Λονδίνου, Μόντρεαλ, Άμστερνταμ, Βαλένθια, Σεντ-Ετιέν, Μονάχου, Κωνσταντινούπολης, στο Διεθνές Φεστιβάλ Γυναικείου Κινηματογράφου και στις Εβδομάδες Ελληνικού Κινηματογράφου στο Ανσύ, στην Μπαστιά, στην Μπολόνια, στη Γενεύη και στο Λοκάρνο. Τότε εκδίδει και την ποιητική συλλογή Τα ήσυχα ποιήματα και τα κυνηγετικά σκυλιά. Λόγω οικονομικών προβλημάτων για τη παραγωγή της δεύτερης μεγάλου μήκους ταινίας της, γυρίζει για λογαριασμό της Κρατικής Τηλεόρασης ντοκιμαντέρ και τηλεταινίες-αφιερώματα σε νεοέλληνες λογοτέχνες.

Το 1985 εκδίδει την πρώτη της συλλογή διηγημάτων, με τίτλο Η μυστηριώδης ασθένεια. Ένα χρόνο αργότερα, το 1986, ολοκληρώνεται η ταινία της, με τίτλο Ήταν ένας ήσυχος θάνατος, η οποία επιλέγεται ταυτόχρονα από τα Διεθνή Φεστιβάλ του Λοκάρνο και του Σαν Σεμπαστιάν, και η Λιάππα επιλέγει να πάει στο δεύτερο. Η ταινία κερδίζει το βραβείο CIGA (το πρώτο βραβείο του παράλληλου διαγωνιστικού προγράμματος ZONA ABIERTA του Φεστιβάλ), συμμετέχει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και βραβεύεται με τα βραβεία γυναικείας ερμηνείας, φωτογραφίας, μοντάζ, ήχου και σπέσιαλ εφέ. Συμμετέχει στα Φεστιβάλ της Βαλέντσια, της Άγκυρας, του Βισί, στο DONNE E MEDIA στο Μιλάνο, στο Φεστιβάλ Γυναικών του Μόντρεαλ, στο αφιέρωμα ευρωπαίων γυναικών σκηνοθετών της Ταινιοθήκης της Βαρκελώνης και στις Εβδομάδες Ελληνικού Κινηματογράφου στη Σουηδία, στην Κούβα, στη Βενεζουέλα και στην Αργεντινή.

Κατά τα τελευταία έτη της δεκαετίας του 1980, η Λιάππα, επικεντρώνεται στη συγγραφή σεναρίων για τηλεταινίες και στον σχεδιασμό και στην έρευνα ενός ντοκιμαντέρ-αφιέρωμα για τον κοινωνιολόγο και φιλόσοφο Νίκο Πουλαντζά, με αφορμή των δέκα χρόνων από την αυτοκτονία του, με την Λιάππα να προβαίνει σε αρχικά γυρίσματα και συνεντεύξεις με τον ιστορικό Νίκο Σβορώνο, ωστόσο η ΕΡΤ δεν ανταποκρίνεται στην πρόταση που κατέθεσε.

Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης

Τελικά η Λιάππα σχεδιάζει και ξεκινά γυρίσματα για την τελευταία μεγάλου μήκους ταινία της, Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης, το καλοκαίρι του 1990 στη Μήλο, ενώ το ίδιο έτος κυκλοφορεί το μυθιστόρημα Ερωτηίδος μάρτυρος. Το 1991, η ταινία κυκλοφορείται, παράλληλα με την νέα ποιητική συλλογή, 1964-1988. Αρνείται να πάρει μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και προτείνει να προβληθεί η ταινία της εκτός συναγωνισμού. Η πρόταση της δε γίνεται δεκτή.

Τον Ιανουάριο του 1992, Ο τότε σύμβουλος κινηματογραφίας του Υπουργείου Πολιτισμού, Απόστολος Δοξιάδης, ζητάει την εξαίρεση της ταινίας από τα κρατικά βραβεία, καταγγέλλοντας ότι, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, κακοποιήθηκε ένα ανήλικο παιδί για τις ανάγκες μιας σκηνής. Ένα τρομερό σκάνδαλο ξεσπά και για σειρά ημερών γίνεται πρωτοσέλιδο εφημερίδων και πρώτο θέμα των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων. Η Φρίντα αντικρούει τις άθλιες συκοφαντίες και καταγγέλλει τον σύμβουλο του ΥΠΠΟ για αναβίωση της λογοκρισίας. Η Μελίνα Μερκούρη, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Ζυλ Ντασέν, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Νίκος Κούνδουρος και άλλοι τάσσονται με το μέρος της. Ο εισαγγελέας ασκεί αυτεπάγγελτη δίωξη, και η Φρίντα, η μητέρα του παιδιού και οι παραγωγοί της ταινίας καλούνται στην ανακρίτρια. Η ταινία προβάλλεται ως επίσημη ελληνική συμμετοχή στο 42ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου τον Φεβρουάριο.

Επώνυμοι ξένοι κριτικοί, μέλη της FIPRESCI, με ψήφισμα τους στηρίζουν τη Φρίντα. Κυκλοφορεί το σενάριο της ταινίας σε λογοτεχνική μεταγραφή. Τελικά, Μάιο του 1992, η ταινία βγαίνει στους κινηματογράφους.

Η υπόθεση έληξε όταν το 1993, το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Αθήνας, με απαλλακτικό βούλευμα (το 2826/93), αποφαίνεται, μετά την εξέταση του ανακριτικού υλικού, ότι δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί κατηγορία κατά της Φρίντας Λιάππα, της μητέρας του παιδιού και των παραγωγών της ταινίας για κακοποίηση ανηλίκου.

Το τέλος

Την περίοδο που εξελισσόταν η κόντρα με τον Δοξιάδη, διαγνώστηκε με κακόηθες νεόπλασμα στον εγκέφαλο. Τον Νοέμβριο του 1992, υποβλήθηκε σε επέμβαση στη Νέα Υόρκη. Όντας βαριά άρρωστη, συνέχιζε να εργάζεται στην συγγραφή σεναρίων (με τον Γιώργο Μπράμο συνέγραψε σενάριο ταινίας με τίτλο Άγκνιεσκα), ξαναδουλεύει το Ερωτηίδος μάρτυρος (το διορθωμένο βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη) και, παράλληλα, ετοιμάζει μια καινούργια ποιητική συλλογή, με τίτλο Το τραύλισμα του χρόνου. Τελευταία (ημιτελής) δουλειά της ήταν ένα σενάριο με τίτλο Τα όνειρα και η πραγματικότητα της Μαργαρίτας, με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου να τη στηρίζει. Τον Αύγουστο, εισάγεται σε νοσοκομείο των Αθηνών, λόγω επιδείνωσης της υγείας της και έτσι διακόπτεται η συγγραφή του σεναρίου, ζητώντας από τον πρόεδρο του ΕΚΚ να την αποδεσμεύσει, και προτείνει να δοθεί η αμοιβή που θα εισέπραττε, σε κάποιον νέο κινηματογραφιστή.

Μετά από τρίμηνη παραμονή στο νοσοκομείο, απεβίωσε συνεπεία επιπλοκών της ασθένειας της στις 28 Νοεμβρίου 1994, σε ηλικία μόλις 46 ετών.

Πηγές

• Το χρονικό του 20ού αιώνα 1994, έκδοση «ΔΟΜΙΚΗ» (Ιανουάριος 1995), σελ. 163.