Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ο Δρόμος προς τη Δουλεία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ο Δρόμος προς τη Δουλεία
ΣυγγραφέαςΦρίντριχ Χάγιεκ
ΤίτλοςThe Road to Serfdom
Γλώσσααγγλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης1944
ΜορφήΠολιτική
Θέμαπολιτική
οικονομική πολιτική[1]
Ολοκληρωτισμός[1]
LC ClassOL1165001W
Πρώτη έκδοσηRoutledge
δεδομένα (π • σ • ε )

«Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» είναι βιβλίο που γράφτηκε από τον Αυστριακό οικονομολόγο και φιλόσοφο Φρίντριχ Χάγιεκ (1899 - 1992) μεταξύ των ετών 1940-1943, στο οποίο «προειδοποίησε για τον μεγάλο κίνδυνο της τυραννίας που αναπόφευκτα προκύπτει από τον κρατικό έλεγχο της οικονομίας μέσω του κεντρικού σχεδιασμού»[2], και στο οποίο υποστηρίζει ότι η εγκατάλειψη του ατομισμού και του κλασικού φιλελευθερισμού οδηγεί στην απώλεια ελευθερίας, στη δημιουργία καταπιεστικής κοινωνίας, στην τυραννία ενός δικτάτορα και τη δουλεία του ατόμου. Έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι ο Χάγιεκ αμφισβήτησε την επικρατούσα άποψη μεταξύ των Βρετανών ακαδημαϊκών, ότι ο φασισμός αποτελούσε την καπιταλιστική αντίδραση στον σοσιαλισμό. Αντιθέτως υποστήριξε ότι ο φασισμός και ο σοσιαλισμός έχουν κοινές ρίζες στον κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό και στην ενδυνάμωση της ισχύος του κράτους έναντι του ατόμου.

«Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» είναι ανάμεσα στα πιο δημοφιλή και σημαντικά έργα που παρουσιάζουν τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Το έργο διατηρεί τη δημοφιλία του και συνεχίζει να επηρεάζει ακόμα και σήμερα τον ακαδημαϊκό και πολιτικό διάλογο, έχοντας πάνω από 2 εκατομμύρια πωλήσεις, γεγονός που το καθιστά ακόμα και σήμερα best-seller[3][4].

«Ο Δρόμος για τη Δουλεία» κέρδισε τη δημοτικότητά του ως ο δεύτερος τόμος του δοκιμίου του Χάγιεκ με τίτλο «Η κακοποίηση και υποχώρηση της λογικής»[5]. Ο τίτλος του ήταν εμπνευσμένος από τα γραπτά του κλασικού φιλελεύθερου του 19ου αιώνα, Αλεξίς ντε Τοκβίλ, σχετικά με τον «δρόμο προς την υποδούλωση»[6]. Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία από τον εκδοτικό οίκο Routledge τον Μάρτιο του 1944, εν μέσω του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η μεγάλη ζήτηση του βιβλίου, αλλά και η έλλειψη χαρτιού στη Μεγάλη Βρετανία λόγω πολέμου, οδήγησε τον Χάγιεκ στο να το χαρακτηρίσει ως το «δυσεύρετο βιβλίο»[7]. Στις ΗΠΑ το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 1944 από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου του Σικάγο (University of Chicago Press) και αμέσως γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Έπειτα από ενέργειες του αρχισυντάκτη Μαξ Ήστμαν (Max Eastman), το αμερικανικό περιοδικό Reader's Digest δημοσίευσε μία περιληπτική έκδοση τον Απρίλιο του 1945, επιτρέποντας στον Δρόμο για τη Δουλεία να προσελκύσει ένα ευρύτερο κοινό, πέραν των ακαδημαϊκών.

«Ο Δρόμος για τη Δουλεία» είχε σημαντικότατη επιρροή στα φιλελεύθερα οικονομικά κινήματα αλλά και στον δημόσιο διάλογο του 20ού αιώνα. Ακόμα και σήμερα, οι αναφορές στο περιεχόμενό του είναι αρκετά συχνές από διάφορους σχολιαστές.

Έκδοση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αλλά όταν η οικονομική δύναμη είναι συγκεντρωμένη ως όργανο πολιτικής δύναμης, δημιουργεί έναν βαθμό εξάρτησης που δεν διαφέρει και πολύ από τη σκλαβιά. Όπως ωραία έχει ειπωθεί, σε μια χώρα όπου μόνος εργοδότης είναι το κράτος, αντιπολίτευση σημαίνει θάνατος από αργή λιμοκτονία

Ο Δρόμος προς τη Δουλεία, «Σχεδιασμός και Δύναμη»[8]

Το βιβλίο δημοσιεύθηκε αρχικά τον Μάρτιο του 1944 στο Ηνωμένο Βασίλειο για το βρετανικό κοινό από τον εκδοτικό οίκο Routledge Press, στη συνέχεια και στις Ηνωμένες Πολιτείες από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου του Σικάγο τον Σεπτέμβριο του 1944. Προσδοκία του εκδότη στις ΗΠΑ ήταν να πουλήσει το βιβλίο μεταξύ 900 και 3.000 αντίτυπα. Η πρώτη έκδοση ήταν 2.000 αντίτυπα τα οποία εξαντλήθηκαν αμέσως και άλλα 30.000 αντίτυπα πωλήθηκαν επιπλέον μέσα σε έξι μήνες[9]. Το 2007 ο εκδοτικός οίκος του Πανεπιστημίου του Σικάγο υπολόγισε ότι είχαν πωληθεί περισσότερα από 350.000 αντίτυπα[10].

Μια περίληψη 20 σελίδων του βιβλίου δημοσιεύθηκε στη συνέχεια τον Απρίλιο του 1945 στο Reader's Digest[11], σε μια έκδοση που διαβάστηκε από αρκετά εκατομμύρια αναγνώστες. Μια 95σέλιδη συντομευμένη έκδοση δημοσιεύθηκε επίσης το 1945 και το 1946[12]. Το Φεβρουάριο του 1945 δημοσιεύθηκε μια εικονογραφημένη έκδοση[13] στο περιοδικό «Look», και αργότερα σε ένα φυλλάδιο για να διανεμηθεί από την General Motors. Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε περίπου 20 γλώσσες και είναι αφιερωμένο στους «σοσιαλιστές όλων των κομμάτων». Η εισαγωγή στην 50ή επετειακή έκδοση είναι γραμμένη από τον Μίλτον Φρίντμαν (άλλος ένας αποδέκτης του Νομπελίστας Οικονομικών του 1976).

Το 2007 ο εκδοτικός οίκος του Πανεπιστημίου του Σικάγο εξέδωσε μια «Οριστική Έκδοση», τόμος Νο 2 στη σειρά «Άπαντα του Χάγιεκ». Τον Ιούνιο του 2010 το βιβλίο απασχόλησε τη δημοσιότητα με την άνοδο στην κορυφή της λίστας ευπώλητων βιβλίων (best sellers) του Amazon.com μετά από εκτεταμένη παρουσίασή του από την τηλεοπτική εκπομπή του Glenn Beck. Μετά την ημερομηνία αυτή, έχει πουλήσει 250.000 αντίτυπα έντυπη και ψηφιακή έκδοση.

Το 2013 κυκλοφόρησε και στα ελληνικά[14].

Σύνοψη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Χάγιεκ υποστηρίζει πως οι Δυτικές Δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένων της Μεγάλης Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουν «σταδιακά εγκαταλείψει την ελευθερία στις οικονομικές σχέσεις, όπου χωρίς αυτήν, οι ατομικές και πολιτικές ελευθερίες δεν έχουν υπάρξει στο παρελθόν[15]». Η κοινωνία λανθασμένα έχει προσπαθήσει να εξασφαλίσει διαρκή ευημερία μέσω του κεντρικού σχεδιασμού, η οποία πρακτική οδηγεί αναπόφευκτα στον ολοκληρωτισμό. «Έχουμε επιλέξει να πορευθούμε χωρίς τις δυνάμεις που παρήγαγαν απρόσμενα αποτελέσματα και αντικαταστήσαμε τους απρόσωπους και ανώνυμους μηχανισμούς της αγοράς με τη συλλογική και ενσυνείδητη χειραγώγηση των κοινωνικών δυνάμεων προς εξαρχής επιλεγμένους στόχους[16]». Ο σοσιαλισμός, παρόλο που παρουσιάζεται ως μέσο εξασφάλισης της ισότητας, το κάνει μέσω του «περιορισμού και της υποδούλωσης», ενώ «η δημοκρατία αναζητεί ισότητα στην ελευθερία[17]». Ο σχεδιασμός, επειδή είναι καταναγκαστικός, είναι μια κατωτέρου επιπέδου μέθοδος ρύθμισης, ενώ ο ανταγωνισμός της Ελεύθερης Αγοράς είναι ανώτερος «αφού είναι η μόνη μέθοδος μέσω της οποίας οι δραστηριότητές μας μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτές των άλλων χωρίς την υποχρέωση ή αυθαίρετη ανάμειξη των αρχών[18]».

Ο κεντρικός σχεδιασμός είναι εγγενώς αντιδημοκρατικός κατά την άποψη του Χάγιεκ, διότι απαιτεί «η βούληση μιας μικρής μειονότητας να επιβάλλεται στο σύνολο των ατόμων[19]». Η δύναμη αυτών των μειονοτήτων να δρουν παίρνοντας χρήματα και να κατάσχουν περιουσίες για να ολοκληρώσουν τους κεντρικά θεσπισμένους στόχους, καταστρέφει το θεσμό του Κράτους δικαίου και καταπατά τις ιδιωτικές ελευθερίες[20]. Εκεί που υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός, το άτομο δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα απλό μέσο, το οποίο θα χρησιμοποιήσουν οι αρχές για να εξυπηρετήσουν αφηρημένες ιδέες όπως είναι η «κοινωνική πρόνοια» και το «καλό της κοινότητας»[21]. Ακόμα και ο πιο φτωχός έχει περισσότερη προσωπική ελευθερία σε μια ανοιχτή κοινωνία παρά σε μια κεντρικά σχεδιασμένη[22]. Ενώ σε μια ανταγωνιστική οικονομία η τελευταία λύση είναι ο δικαστικός κλητήρας, στη σχεδιασμένη οικονομία η ύστατη λύση είναι ο δήμιος[23]. Ο Σοσιαλισμός είναι ένα υποκριτικό σύστημα, διότι οι φανεροί του στόχοι μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο μέσω βάρβαρων τακτικών, «τις οποίες οι σοσιαλιστές απορρίπτουν»[24]. Επιπλέον, τα κεντρικοποιημένα συστήματα απαιτούν μαζική προπαγάνδα ούτως ώστε τα άτομα να πειστούν πως οι στόχοι του κράτους είναι και δικοί τους[25].

Ο Χάγιεκ υποστηρίζει πως οι ρίζες του Ναζισμού βρίσκονται στον σοσιαλισμό[26] και έπειτα βρίσκει ομοιότητες και στις σκέψεις των Βρετανών ηγετών:

Ο αυξανόμενος σεβασμός για το κράτος, ο θαυμασμός της δύναμης, το μεγαλείο για το μεγαλείο, ο ενθουσιασμός για «οργάνωση» των πάντων (τώρα το αποκαλούμε σχεδιασμό) και η «ανικανότητα να αφήσουμε τα πάντα στην απλή δύναμη της οργανικής ανάπτυξης»... όλα αυτά εκφράζονται ελάχιστα λιγότερο στην Αγγλία τώρα, από ό,τι εκφράζονταν στη Γερμανία τότε.[27]

Ο Χάγιεκ πίστευε πως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, «η σοφία στη διοίκηση των οικονομικών σχέσεων θα είναι ακόμη πιο σημαντική από ό,τι ήταν πριν, και πως το μέλλον του πολιτισμού μας εξαρτάται απόλυτα από το πώς θα λύσουμε τα οικονομικά προβλήματα που θα αντιμετωπίσουμε[28]. Ο μόνος τρόπος για να οικοδομήσουμε έναν καλύτερο κόσμο είναι «να αυξήσουμε το γενικό επίπεδο πλούτου» μέσω των δραστηριοτήτων της ελεύθερης αγοράς[29]. Η διεθνής οργάνωση αποτελεί κίνδυνο για την ατομική ελευθερία[30]. Τέλος, θεωρεί πως «η βασική αρχή πως μια πολιτική ελευθερίας του ατόμου είναι η μόνη προοδευτική πολιτική παραμένει τόσο επίκαιρη σήμερα όσο ήταν και τον 19ο αιώνα[31]».

Ρόλος του κράτους

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρότι ο Χάγιεκ πίστευε ότι η κρατική παρέμβαση στις αγορές θα οδηγούσε σε απώλεια ελευθεριών, αναγνώριζε έναν περιορισμένο ρόλο στο κράτος για την εκτέλεση έργων για την οποία η ελεύθερη αγορά δεν ήταν ικανή:

Η επιτυχής χρήση ανταγωνισμού ως αρχής κοινωνικής οργάνωσης αποκλείει ορισμένα είδη καταναγκαστικής παρέμβασης στην οικονομική ζωή, επιτρέπει όμως, άλλα τα οποία ενίοτε στηρίζουν το έργο της και μάλιστα ορισμένες φορές απαιτούν κάποιου είδους κυβερνητική δράση.

Παρά την αντίθεσή του προς τις ρυθμίσεις που περιορίζουν την ελευθερία προσέλευσης στο εμπόριο, ή της αγοραπωλησίας σε οποιαδήποτε τιμή, ή του ελέγχου ποσοτήτων, ο Χάγιεκ αναγνωρίζει τη χρησιμότητα των ρυθμίσεων που περιορίζουν τις νόμιμες μεθόδους παραγωγής, από τη στιγμή που αυτές οι ρυθμίσεις ισχύουν εξίσου για τους πάντες και δεν χρησιμοποιούνται έμμεσα για έλεγχο των τιμών ή ποσοτήτων, και χωρίς να παραβλέπεται το κόστος τέτοιων περιορισμών:

Η απαγόρευση χρήσης ορισμένων δηλητηριωδών ουσιών, η απαίτηση ειδικών προφυλάξεων κατά τη χρήση τους, η οριοθέτηση εργατοωρών, ή η απαίτηση ορισμένων εξυγιαντικών κανονισμών είναι απολύτως συμβατά με τη διατήρηση του ανταγωνισμού. Το ερώτημα εδώ είναι εάν σε οποιαδήποτε περίπτωση τα προνόμια που έχουν αποκτηθεί υπερέχουν του κοινωνικού κόστους που επιβάλλουν[32].

Σημειώνει πως υπάρχουν τομείς, όπως το περιβάλλον, όπου οι δραστηριότητες που ζημιώνουν τρίτους (γνωστές στους οικονομολόγους ως «αρνητικές εξωτερικότητες») δεν μπορούν να ρυθμιστούν αποτελεσματικά αποκλειστικά από την αγορά:

Ούτε μπορούν ορισμένες βλαβερές επιπτώσεις της αποδάσωσης, ή ορισμένων μορφών καλλιέργειας, ή του καπνού και του θορύβου εργοστασίων, να περιοριστούν στον κάτοχο του εν λόγω κτήματος ή σε αυτούς που είναι διατεθειμένοι να υποβάλλουν μια συμφωνημένη αποζημίωση[33].

Το κράτος έχει επίσης ρόλο στην πρόληψη απάτης:

Ακόμη και η πιο αναγκαία προϋπόθεση της ορθής λειτουργίας της [αγοράς], η πρόληψη απάτης και παραπλάνησης (συμπεριλαμβανομένης και της εκμετάλλευσης της άγνοιας) προσφέρει ένα μεγάλο και σε καμιά περίπτωση πλήρως ολοκληρωμένο αντικείμενο της νομοθετικής δραστηριότητας[34].

Το κράτος έχει επίσης ρόλο στη δημιουργία δικτύου ασφαλείας:

Δεν υπάρχει λόγος για τον οποίο το πρώτο είδος ασφαλείας σε μια κοινωνία που έχει φτάσει το επίπεδο πλούτου που έχει φτάσει η δική μας, να μην μπορεί να διασφαλιστεί στους πάντες δίχως να διακινδυνεύεται η γενική ελευθερία, ήτοι: ένα ελάχιστο φαγητού, στέγης και ρουχισμού, τόσο ώστε να διατηρείται η υγεία. Ούτε υπάρχει οποιοσδήποτε λόγος γιατί το κράτος δεν πρέπει να βοηθάει να οργανωθεί ένα σύνθετο σύστημα παροχής κοινωνικής ασφαλείας κατά των κοινών κινδύνων της ζωής στους οποίους ελάχιστοι δύνανται να κάνουν τις απαραίτητες προβλέψεις[35][36].

Και καταλήγει: «Σε κανένα σύστημα που να μπορεί να δικαιολογηθεί ορθολογικά δεν θα έμενε το κράτος απολύτως αμέτοχο[34]».

Σύγχρονος σχολιασμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η λεπτή αλλαγή στην έννοια, στην οποία η λέξη «ελευθερία» υποβλήθηκε προκειμένου το επιχείρημα αυτό να ακούγεται βάσιμο, είναι σημαντική. Για τους μεγάλους αποστόλους της πολιτικής ελευθερίας, η λέξη σήμαινε ελευθερία από τον εξαναγκασμό, την ελευθερία από την αυθαίρετη εξουσία άλλων ανθρώπων, την απελευθέρωση από τους δεσμούς που δεν άφηναν στο άτομο άλλη επιλογή από την υπακοή στις διαταγές ενός ανώτερου, στον οποίο ήταν προσδεδεμένος... η ζήτηση για τη νέα ελευθερία ήταν [αντιθέτως]... μόνο ένα νέο όνομα για το παλιό αίτημα της ίσης κατανομής του πλούτου.

Ο Δρόμος προς τη Δουλεία, «Η μεγάλη Ουτοπία» σελ. 77[8]

Ο Τζων Κέυνς είπε σχετικά: «Κατά τη γνώμη μου είναι σπουδαίο βιβλίο... Ηθικά και φιλοσοφικά βρίσκομαι σε συμφωνία σχεδόν με το σύνολό του: και όχι απλώς σε συμφωνία με αυτό, αλλά σε βαθιά συγκινημένη συμφωνία[37]. Τούτου λεχθέντος, ο Κέυνς δεν πίστευε ότι η φιλοσοφία του Χάγιεκ είχε πρακτική εφαρμογή. Αυτό εξήγησε αργότερα στην ίδια επιστολή, σχολιάζοντας: «Αυτό που χρειαζόμαστε συνεπώς, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι μια αλλαγή στα οικονομικά μας προγράμματα, η οποία θα οδηγούσε στην πράξη μόνο στην απογοήτευση με τα αποτελέσματα της φιλοσοφίας σας, αλλά ίσως ακόμα και το αντίθετο, δηλαδή, τη διεύρυνσή τους (των οικονομικών προγραμμάτων). Ο μεγαλύτερος σας κίνδυνος είναι η πιθανή πρακτική αποτυχία της εφαρμογής της φιλοσοφίας σας στις Ηνωμένες Πολιτείες[38]».

Ο Τζωρτζ Όργουελ απάντησε τόσο με έπαινο όσο και με κριτική, δηλώνοντας, «στο αρνητικό μέρος της διατριβής του καθηγητή Χάγιεκ υπάρχει σε μεγάλο βαθμό αλήθεια. Δεν μπορεί να ειπωθεί υπερβολικά συχνά - εν πάση περιπτώσει, δεν λέγεται καθόλου αρκετά συχνά - ότι ο κολεκτιβισμός δεν είναι εγγενώς δημοκρατικός, αλλά αντίθετα, δίνει σε μια τυραννική μειονότητα εξουσίες που οι Ισπανοί Ιεροεξεταστές δεν είχαν καν ονειρευτεί». Ωστόσο, προειδοποίησε επίσης ότι «[Η] επιστροφή στον "ελεύθερο" ανταγωνισμό σημαίνει για τη μεγάλη μάζα των ανθρώπων τυραννία μάλλον χειρότερη, γιατί είναι πιο ανεύθυνη από εκείνη του κράτους»[39].

Το έργο του Χάγιεκ είχε τόση επιρροή ώστε να δικαιολογεί σχετική αναφορά κατά τη διάρκεια των βρετανικών βουλευτικών εκλογών του 1945, όταν σύμφωνα με τον Χάρολντ Μακμίλαν, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ «οχυρωνόταν στις αντιλήψεις του [σχετικά με μια κυβέρνηση Εργατικών] διαβάζοντας τον Δρόμο προς τη Δουλεία του καθηγητή Hayek[40]» όταν προειδοποίησε σε μια προεκλογική εκπομπή το 1945 ότι ένα σοσιαλιστικό σύστημα θα «αναγκαζόταν να εξελιχθεί σε κάποια μορφή της Γκεστάπο». Ο ηγέτης των Εργατικών Κλέμεντ Άττλη απάντησε στη δική του προεκλογική εκπομπή ισχυριζόμενος ότι αυτό που είχε πει ο Τσώρτσιλ ήταν η «από δεύτερο χέρι ερμηνεία της ακαδημαϊκής άποψης ενός Αυστριακού καθηγητή, Friedrich August von Hayek»[41]. Το Κεντρικό Γραφείο των Συντηρητικών θυσίασε 1,5 τόνο από το πολύτιμο χαρτί που τους είχε διανεμηθεί με δελτίο και διέθεταν για τις εκλογές του 1945 έτσι ώστε να μπορούν να τυπωθούν περισσότερα αντίτυπα του «Δρόμου προς τη Δουλεία», αν και χωρίς αποτέλεσμα, καθώς το Εργατικό Κόμμα είχε μια σαρωτική νίκη[42].

Ο Δρόμος προς τη Δουλεία τοποθετήθηκε στην τέταρτη θέση της λίστας των 100 καλύτερων μη λογοτεχνικών βιβλίων του εικοστού αιώνα[43] σύμφωνα με το περιοδικό National Review. Βρίσκεται επίσης 16ο στις επιλογές των αναγνωστών για τα εκατό καλύτερα μη λογοτεχνικά βιβλία του εικοστού αιώνα, στο Modern Library[44].

Ο Δρόμος προς τη Δουλεία εμφανίζεται στη λίστα Martin Seymour-Smith των 100 βιβλίων με τη μεγαλύτερη επιρροή που γράφτηκαν ποτέ, ενώ έφτασε νούμερο 1 το 2006 στο «Human Events: Top 10 βιβλία που κάθε συντηρητικός γερουσιαστής πρέπει να διαβάσει»[45].

Εκτίμηση του Μίλτον Φρίντμαν:

Νομίζω ότι ο ρόλος του Άνταμ Σμιθ παίχτηκε σε αυτόν τον κύκλο [δηλαδή την κατάρρευση στα τέλη του εικοστού αιώνα του σοσιαλισμού, στην οποία πέτυχε πρώτα η ιδέα της ελεύθερης αγοράς και στη συνέχεια ειδικά γεγονότα ήταν καταλυτικά για μια πλήρη αλλαγή της κοινωνικοπολιτικής πολιτικής σε χώρες όλου τον κόσμου] από τον «Δρόμο προς τη Δουλεία» του Φρίντριχ Χάγιεκ[46].

Εκτίμηση Alan Brinkley:

Η έκδοση δύο βιβλίων... βοήθησε να κινητοποιηθούν ισχυρά οι ανησυχίες που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται ανάμεσα στους διανοούμενους (και πολλούς άλλους) σχετικά με τις επιπτώσεις του ολοκληρωτισμού. Το ένα ήταν «Η Διοικητική Επανάσταση» του James Burnham ... [Το δεύτερο] «Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» του Φρίντριχ Χάγιεκ.. ήταν πολύ πιο αμφιλεγόμενο – και με μεγαλύτερη επιρροή. Ακόμη περισσότερο και από τον Burnham, ο Χάγιεκ έσπρωξε στη δημόσια συζήτηση το ζήτημα της συμβατότητας της δημοκρατίας και του κρατισμού... Απαντώντας σε Burnham και Χάγιεκ... φιλελεύθεροι [με την κρατικιστική έννοια του όρου, όπως χρησιμοποιείται από κάποιους στις Ηνωμένες Πολιτείες] στην πραγματικότητα ανταποκρίνονταν σε ένα ισχυρό παρακλάδι του αντί-κρατισμού του Τζέφερσον στην αμερικανική πολιτική κουλτούρα... Το αποτέλεσμα ήταν μια αδιόρατη αλλά σημαντική στροφή της φιλελεύθερης [δηλαδή κρατικιστικής για τους Αμερικάνους] σκέψης[46].

Επικρίσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

«Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» δέχτηκε επικρίσεις από διάφορες πλευρές.

Ο κοινωνιολόγος της οικονομίας Karl Polanyi διατύπωσε μία θέση αντιδιαμετρική ως προς αυτή του Χάγιεκ, διατεινόμενος ότι οι χωρίς περιορισμούς αγορές είχαν υπονομεύσει την κοινωνική τάξη και ότι η οικονομική κατάρρευση έστρωσε το δρόμο για δικτατορία[47].

Ο Herman Finer, σοσιαλιστής της ομάδας Fabian, δημοσίευσε τον αντίλογό του το 1946 με τον τίτλο «Ο Δρόμος προς την Αντίδραση». Ο Χάγιεκ χαρακτήρισε το βιβλίο του Finer ως «δείγμα αυθαιρεσίας και υβρεολογίου πιθανόν μοναδικού στα χρονικά της σύγχρονης ακαδημαϊκής συζήτησης[48].

Η Barbara Wootton συνέγραψε την «Ελευθερία υπό Προγραμματισμό»[49] έχοντας διαβάσει ένα πρώτο αντίγραφο του Δρόμου προς τη Δουλεία, που της έδωσε ο ίδιος ο Χάγιεκ. Στην εισαγωγή του δικού της βιβλίου η Wootton ανέφερε το Δρόμο προς τη Δουλεία και ισχυρίσθηκε ότι «Μεγάλο μέρος αυτών που έγραψα, αποτελεί κριτική των απόψεων του Καθηγητή Χάγιεκ σε αυτό και σε άλλα βιβλία[50].» Το βασικό επιχείρημα της Ελευθερίας υπό Προγραμματισμό είναι ότι «δεν υπάρχει τίποτα στον συνειδητό προγραμματισμό των οικονομικών προτεραιοτήτων εγγενώς ασύμβατο με τις σημαντικότερες για το σύγχρονο Άγγλο ή Αμερικανό, ελευθερίες. Οι ελευθερίες των πολιτών δεν επηρεάζονται. Μπορούμε, αν το επιθυμούμε, να σχεδιάσουμε σκοπίμως έτσι ώστε να προσφέρουμε το πληρέστερο δυνατό πεδίο για την επιδίωξη, από μεμονωμένους πολίτες και κοινωνικές ομάδες, πολιτιστικών στόχων, οι οποίοι επ’ ουδενί δεν καθορίζονται από το κράτος[51].» Η Wootton ασκεί κριτική στον Χάγιεκ επειδή αυτός διατείνεται ότι ο σχεδιασμός πρέπει να οδηγεί στην καταπίεση, ενώ, κατά την άποψή της, αυτή είναι μία μόνο δυνατότητα από τις πολλές. Υποστηρίζει ότι «πολύ δύσκολα προκύπτει ως ορθότερο το να θεωρείται δεδομένο πως ο προγραμματισμός θα φέρει στην επιφάνεια τα χειρότερα, παρά η αντίθετη υπόθεση πως τα διάφορα αξιώματα θα κατέχονται από «αγγέλους»[52]. Έτσι η Wootton αναγνωρίζει τη δυνατότητα ο προγραμματισμός να συνυπάρχει με την τυραννία, αλλά ισχυρίζεται ότι είναι το ίδιο πιθανό ο προγραμματισμός να συνδυασθεί με την ελευθερία. Συμπεραίνει ότι «Με λίγα λόγια είναι δυνατός ένας ευτυχισμένος και πετυχημένος γάμος μεταξύ προγραμματισμού και ελευθερίας[53]».

Όμως ο Frank Knight, ιδρυτής της Οικονομικής Σχολής του Σικάγο, αντικρούει τον ισχυρισμό ότι η «Ελευθερία υπό Προγραμματισμό» έρχεται σε αντίθεση με το «Δρόμο προς τη Δουλεία». Σε μίαν ακαδημαϊκή ανασκόπηση του βιβλίου της Wootoon έγραψε: «Θα επαναλάβω ότι το βιβλίο της Wootton, με κανένα λογικό επιχείρημα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως απάντηση στο Δρόμο προς τη Δουλεία, ανεξαρτήτως της άποψης που μπορεί να έχει κανείς ως προς την πειστικότητα του επιχειρήματος του Χάγιεκ ή την ορθότητα της θέσης του[54]».

Στην ανασκόπησή του (που περιλαμβάνεται στο «Το παρόν ως Ιστορία», 1953) ο μαρξιστής Paul Sweezy αστειευόμενος ανέφερε ότι ο Χάγιεκ μπορούσε να κάνει κάποιον να πιστέψει ότι αν υπήρχε υπερπαραγωγή βρεφικών καροτσιών, ο κεντρικός σχεδιασμός θα απαιτούσε από τον πληθυσμό να αποκτήσει περισσότερα παιδιά από το να αποθηκεύσει προσωρινά το πλεόνασμα και να μειώσει την παραγωγή την επόμενη χρονιά. Τα επιχειρήματα κυβερνητικής του Stafford Beer στη σειρά διαλέξεων του CBC Massey του 1974 με τίτλο «Σχεδιάζοντας την Ελευθερία» – ότι ο ευφυής προσαρμοστικός προγραμματισμός μπορεί να αυξήσει την ελευθερία – είναι ενδιαφέροντα από αυτή την άποψη, όπως επίσης η τεχνική εργασία των Herbert A. Simon και Albert Ando επί της δυναμικής των ιεραρχικών σχεδόν αναλυσίμων συστημάτων στα οικονομικά – και συγκεκριμένα το ότι οτιδήποτε σε ένα τέτοιο σύστημα δεν συζεύγνυται στενώς με οτιδήποτε άλλο[55].

Ο Jeffrey Sachs έγραψε ότι τα κράτη πρόνοιας, με υψηλά ποσοστά φορολογίας και κοινωνικών δαπανών, έχουν υψηλότερες επιδόσεις απ’ ό,τι οι οικονομίες της σχετικώς ελεύθερης αγοράς, βάσει εμπειρικών αποδεικτικών στοιχείων[56]. Ο William Easterly αντέκρουσε την αιτίαση αυτή[57] και ο Sachs ανταπάντησε[58].

Ο Eric Zencey έγραψε ότι η οικονομία της ελεύθερης αγοράς υπέρ της οποίας συνηγορεί ο Χάγιεκ έχει σχεδιασθεί για έναν πλανήτη απείρων διαστάσεων και πως όταν λάβει κανείς υπόψη του τα φυσικά όρια (όπως πρέπει να γίνεται για κάθε αυξανόμενο σύστημα), προκύπτει η ανάγκη ενός κεντρικού σχεδιασμού για να λειάνει τα προβλήματα μεταξύ οικονομίας και φύσης. «Ο προγραμματισμός είναι προγραμματισμός, είτε για να ελαχιστοποιήσει τη φτώχεια και την αδικία, όπως συνηγορούσαν τότε οι σοσιαλιστές, ή για να διατηρήσει την ελάχιστη ροή των υπηρεσιών του οικοσυστήματος, όπως επιτάσσει ο πολιτισμός, κάτι το όλο και αναγκαιότερο σήμερα[59]

Ελευθεριακές/Συντηρητικές κριτικές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Φρίντριχ Χάγιεκ

Ο ελευθεριακός/αναρχοκαπιταλιστής οικονομολόγος και συνεργάτης του Ινστιτούτου Μίζες, Γουόλτερ Μπλοκ, έχει επικρίνει το «Δρόμο προς τη Δουλεία» γιατί ενώ το βιβλίο προβάλλει δυνατά επιχειρήματα εναντίον του κεντρικού σχεδιασμού της οικονομίας, δεν υποστηρίζει με ιδιαίτερο ενθουσιασμό την ελεύθερη αγορά και τον laissez-faire καπιταλισμό. Μάλιστα, ο Χάγιεκ φτάνει μέχρι το σημείο να υποστηρίξει ότι «πιθανότατα τίποτα δεν έχει βλάψει τόσο τα φιλελεύθερα αιτήματα όσο η «ξύλινη» εμμονή κάποιων φιλελεύθερων σε ορισμένους εμπειρικούς κανόνες, και ιδιαίτερα στην αρχή του laissez-faire καπιταλισμού». Στο βιβλίο, ο Χάγιεκ ισχυρίζεται ότι η κυβέρνηση έχει ρόλο να παίξει στην οικονομία, μέσα από το νομισματικό σύστημα (μια άποψη που αργότερα ανακάλεσε)[60], τη ρύθμιση του εργασιακού ωραρίου, την κοινωνική πρόνοια, και θεσμούς που διασφαλίζουν τη ροή κατάλληλων πληροφοριών. Μέσα από την ανάλυση αυτού του βιβλίου, καθώς και πολλών άλλων έργων του Χάγιεκ, ο Μπλοκ ισχυρίζεται ότι «επιχειρηματολογώντας εναντίον του σοσιαλισμού, ο Χάγιεκ οδηγήθηκε σε πολλούς συμβιβασμούς που τον απομάκρυναν από την, κατά τα φαινόμενα, φιλοσοφική του άποψη - σε τέτοιο μάλιστα βαθμό ώστε, αν δημιουργούνταν ένα σύστημα στη βάση των συμβιβασμών αυτών, δεν θα ήταν και πολύ διαφορετικό απ’ το σύστημα με το οποίο ο ίδιος ο Χάγιεκ ρητά διαφωνούσε[61]».

Ο Γκόρντον Τάλοκ έχει υποστηρίξει ότι η ανάλυση του Χάγιεκ προέβλεπε την εγκαθίδρυση απολυταρχικών κυβερνήσεων σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης ως τα τέλη του 20ου αιώνα. Χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τη Σουηδία, της οποίας η κυβέρνηση την περίοδο εκείνη έλεγχε το 63% του ΑΕΠ της χώρας, για να υποστηρίξει το επιχείρημά του ότι το βασικό πρόβλημα με το «Δρόμο προς τη Δουλεία» είναι «ότι έκανε προβλέψεις που αποδείχτηκαν λανθασμένες. Η σταθερή πρόοδος της κυβέρνησης σε μέρη όπως η Σουηδία δεν έχει οδηγήσει σε καμία απώλεια μη-οικονομικών ελευθεριών». Αν και ασκεί κριτική στον Χάγιεκ, παρ'όλα αυτά ο Τάλοκ επαινεί την κλασική φιλελεύθερη έννοια της οικονομικής ελευθερίας, λέγοντας ότι «Τα επιχειρήματα υπέρ της οικονομικής ελευθερίας είναι ισχυρά, όπως και τα επιχειρήματα υπέρ της πολιτικής ελευθερίας. Δεν χρειάζεται να εξαρτούμε τα μεν από τα δε[62]». Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Σκιντέλσκι, ο Χάγιεκ «προφύλαξε τον εαυτό του από μια τέτοιου είδους εκ των υστέρων διάψευση». Ο Σκιντέλσκι ισχυρίζεται ότι το επιχείρημα του Χάγιεκ ήταν εξαρτημένο από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, και ότι «Στη δεκαετία του 1970, υπήρχαν τα πρώτα σημάδια της ολισθηρής πλαγιάς … και μετά ήρθε η Θάτσερ. Η προειδοποίηση του Χάγιεκ έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην αποφασιστικότητά της να μειώσει το κράτος[63]».

Υποσημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 «LC Catalog». Ανακτήθηκε στις 24  Ιανουαρίου 2024.
  2. ↑ Ebeling, Richard M. (Μάιος 1999). «Friedrich A. Hayek: A Centenary Appreciation». The Freeman 49 (5). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-04-15. https://archive.today/20130415224932/http://www.thefreemanonline.org/featured/friedrich-a-hayek-a-centenary-appreciation/. Ανακτήθηκε στις 2010-06-18. 
  3. ↑ Στις 9 Ιουνίου 2010, το βιβλίο κατέκτησε την πρώτη θέση μεταξύ των πωληθέντων μέσω του, κατακτώντας έτσι τον τίτλο του best seller Paul Ormerod (16 Δεκεμβρίου 2006). «The fading of Friedman». Prospect (magazine). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Οκτωβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2010. 
  4. ↑ «Bestsellers στα βιβλία». Amazon.com. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2010. 
  5. ↑ Ebenstein 2003:107
  6. ↑ Ebenstein 2003:116
  7. ↑ Ebenstein 2003:128
  8. ↑ 8,0 8,1 «The Road to Serfdom». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2010. 
  9. ↑ Στοιχεία του 2007
  10. ↑ Hayek & Caldwell 2007:1
  11. ↑ OCLC 76656715
  12. ↑ OCLC 802584460και 13355651
  13. ↑ The Illustrated Road to Serfdom
  14. ↑ Ο δρόμος προς τη δουλεία (The Road to Serfdom), Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2013, ISBN 978-960-569-019-9 Αρχειοθετήθηκε 2013-12-07 στο Wayback Machine.
  15. ↑ Hayek 1994:16
  16. ↑ Hayek 1994:24
  17. ↑ Hayek 1994:29
  18. ↑ Hayek 1994:41
  19. ↑ Hayek 1994:77
  20. ↑ Hayek 1994:80–96
  21. ↑ Hayek 1994:106
  22. ↑ Hayek 1994:115
  23. ↑ Hayek 1994:139
  24. ↑ Hayek 1994:191
  25. ↑ Hayek 1994:168
  26. ↑ Hayek 1994:1183–198
  27. ↑ Hayek 1994:200
  28. ↑ Hayek 1994:128
  29. ↑ Hayek 1994:230
  30. ↑ Hayek 1994:240–260
  31. ↑ Hayek 1994:262
  32. ↑ Hayek 1994:43
  33. ↑ Hayek 1994:44
  34. ↑ 34,0 34,1 Hayek 1994:45
  35. ↑ «Hayek on Social Insurance». The Washington Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-05-14. https://web.archive.org/web/20110514092530/http://voices.washingtonpost.com/ezra-klein/2010/07/hayek_on_social_insurance.html. Ανακτήθηκε στις 2014-07-04. 
  36. ↑ Free to Die του Πωλ Κρούγκμαν, New York Times, 15 Σεπτεμβρίου 2011
  37. ↑ Thomas W. Hazlett from the July 1992 issue. «Reason Magazine - The Road from Serfdom». Reason.com. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2012. 
  38. ↑ Hoover, Kenneth R. Economics as Ideology. Rowman and Littlefield Publishers(2008) σελ. 152 ISBN 0-7425-3113-9
  39. ↑ "Review of the Road to Serfdom by F. A. Hayek, etc" As I Please, 1943-1945: The Collected Essays, Journalism & Letters, Vol 3
  40. ↑ Harold Macmillan, Tides of Fortune, 1945-1955 (Harper & Row, 1969), p. 32.
  41. ↑ «Hayek, life and times». libertystory.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2007. 
  42. ↑ David Willetts και Richard Forsdyke, After the Landslide: Learning the Lessons of 1906 and 1945 (Centre for Policy Studies, 1999), σελ. 59.
  43. ↑ NR's List of the 100 Best Non-Fiction Books of the Century
  44. ↑ Search for a Title or Author. «100 list of the 100 best non-fiction books by Modern Library». Randomhouse.com. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2012. 
  45. ↑ «Top 10 Books Every Republican Congressman Should Read | Conservative News, Views & Books». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2019. 
  46. ↑ 46,0 46,1 «Quotes on Hayek». hayekcenter.org/. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2010.  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |publisher= (βοήθεια)
  47. ↑ Karl Polanyi, The Great Transformation
  48. ↑ George H. Nash, Hayek and the American Conservative Movement Αρχειοθετήθηκε 2012-03-21 στο Wayback Machine., isi.org, April 3, 2004
  49. ↑ Freedom under planning
  50. ↑ Wootton 1945, σελίδες 5.
  51. ↑ Wootton 1945, σελίδες 158.
  52. ↑ Wootton 1945, σελίδες 163.
  53. ↑ Wootton 1945, σελίδες 159.
  54. ↑ Knight, Frank (1946). «Freedom Under Planning». Journal of Political Economy 54 (5): 451–454. doi:10.1086/256402. ISSN 0022-3808. https://archive.org/details/sim_journal-of-political-economy_1946-10_54_5/page/451. 
  55. ↑ Δες τις εργασίες του Simon στη συλλογή του Models of Bounded Rationality, μια ποιοτική συζήτηση στο Sciences of the Artificial, και μια πλήρη παρουσίαση της μαθηματικής θεωρίας του P.J. Courtois στο Decomposability: queueing and computer system applications (Academic Press, 1977). Οι εργασίες του τμήματος "The Structure of Causal Systems" του τόμου 3 του Models of Bounded Rationality (MIT Press, 1997) παρουσιάζουν περίληψη και σύνοψη της εργασίας του Simon σε αυτό τον τομέα.
  56. ↑ The Social Welfare State, beyond Ideology, του Jeffrey Sachs, Scientific American, Οκτώβριος 2006
  57. ↑ Dismal Science Αρχειοθετήθηκε 2013-05-18 στο Wayback Machine., του William Easterly, Wall Street Journal, 15 Νοεμβρίου 2006
  58. ↑ Why Hayek Was Wrong: Sachs Responds to Easterly Αρχειοθετήθηκε 2010-01-14 στο Wayback Machine., του Jeffrey Sachs, δημοσιεύτηκε στη Wall Street Journal και αναπαράχθηκε από το The Earth Institute στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, 27 Νοεμβρίου 2006
  59. ↑ The Other Road to Serfdom. The Daily Kos. 20 Απριλίου 2010. http://www.dailykos.com/story/2010/4/22/858654/-The-Other-Road-to-Serfdom- 
  60. ↑ Hayek, Friedrich August von; The Denationalization of Money.
  61. ↑ Block, Walter (1996). «Hayek's Road to Serfdom». Journal of Libertarian Studies (Center for Libertarian Studies) 12 (2): 339–365. http://mises.org/journals/jls/12_2/12_2_6.pdf. Ανακτήθηκε στις 2010-02-17. 
  62. ↑ Walker, Michael A., επιμ. (Οκτωβρίου 5–8, 1986). «Freedom, Democracy, and Economic Welfare». Proc. of an International Symposium on Economic, Political, and Civil Freedom. Napa Valley: The Fraser Institute. σελ. 61. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2010.  Missing or empty |title= (βοήθεια)
  63. ↑ Skidelsky, Robert (2006). Feser, Edward, επιμ. The Cambridge Companion to Hayek. Cambridge University Press. σελίδες 82–110. ISBN 9781139827584. 

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ο_Δρόμος_προς_τη_Δουλεία&oldid=10740242"